Tuyeân Boá Dignitas Infinita

Veà Phaåm Giaù Con Ngöôøi

cuûa Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin

Tuyeân Boá Dignitas Infinita Veà Phaåm Giaù Con Ngöôøi cuûa Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin.

Vuõ Vaên An chuyeån dòch Vieät ngöõ

Vatican (VietCatholic News 08-04-2024) - Toaøn Vaên Tuyeân Boá Dignitas Infinita Veà Phaåm Giaù Con Ngöôøi cuûa Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin:

Trình baày

Trong Ñaïi hoäi ngaøy 15 thaùng 3 naêm 2019, Boä Giaùo lyù Ñöùc tin luùc baáy giôø ñaõ quyeát ñònh baét ñaàu "vieäc soaïn thaûo moät vaên baûn neâu baät baûn chaát khoâng theå thieáu cuûa phaåm giaù con ngöôøi trong nhaân hoïc Kitoâ giaùo vaø minh hoïa taàm quan troïng cuõng nhö nhöõng taùc ñoäng coù lôïi cuûa khaùi nieäm naøy trong caùc lónh vöïc xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá-ñoàng thôøi tính ñeán nhöõng phaùt trieån môùi nhaát veà chuû ñeà naøy trong giôùi hoïc thuaät vaø nhöõng caùch hieåu traùi ngöôïc nhau veà khaùi nieäm naøy ngaøy nay." Baûn döï thaûo ban ñaàu cuûa vaên baûn ñaõ ñöôïc chuaån bò vôùi söï giuùp ñôõ cuûa moät soá chuyeân gia vaøo naêm 2019 nhöng moät Consulta Ristretta [ban tö vaán haïn cheá] cuûa Thaùnh boä, ñöôïc trieäu taäp vaøo ngaøy 8 thaùng 10 cuøng naêm, nhaän thaáy noù khoâng ñaït yeâu caàu.

Sau ñoù, Vaên phoøng Giaùo lyù ñaõ chuaån bò moät baûn döï thaûo khaùc, döïa treân söï ñoùng goùp cuûa nhieàu chuyeân gia khaùc nhau, ñöôïc trình baøy vaø thaûo luaän trong Consulta Ristretta ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy 4 thaùng 10 naêm 2021. Vaøo thaùng 1 naêm 2022, baûn döï thaûo môùi ñaõ ñöôïc trình baøy trong Phieân hoïp toaøn theå cuûa Boä, trong ñoù caùc Thaønh vieân ñaõ thöïc hieän caùc böôùc ñeå ruùt ngaén vaø ñôn giaûn hoùa vaên baûn.

Sau ñoù, vaøo ngaøy 6 thaùng 2 naêm 2023, phieân baûn söûa ñoåi cuûa döï thaûo môùi ñaõ ñöôïc Consulta Ristretta xem xeùt, trong ñoù ñeà xuaát moät soá söûa ñoåi boå sung. Sau ñoù, moät phieân baûn caäp nhaät ñaõ ñöôïc ñeä trình ñeå caùc Thaønh vieân xem xeùt trong Phieân hoïp thöôøng kyø cuûa Boä (Feria IV) vaøo ngaøy 3 thaùng 5 naêm 2023, trong ñoù caùc Thaønh vieân ñoàng yù raèng taøi lieäu, vôùi moät soá ñieàu chænh, coù theå ñöôïc coâng boá. Sau ñoù, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ pheâ chuaån caùc cuoäc thaûo luaän cuûa phieân hoïp ñoù trong Buoåi tieáp kieán vôùi toâi vaøo ngaøy 13 thaùng 11 naêm 2023. Nhaân dòp naøy, ngaøi cuõng yeâu caàu taøi lieäu neâu baät caùc chuû ñeà lieân quan chaët cheõ ñeán chuû ñeà veà phaåm giaù, chaúng haïn nhö tình traïng ngheøo ñoùi, tình traïng cuûa ngöôøi di cö, baïo löïc ñoái vôùi phuï nöõ, naïn buoân ngöôøi, chieán tranh vaø caùc chuû ñeà khaùc. Ñeå toân vinh nhöõng chæ daãn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, Phaân Boä Giaùo lyù cuûa Boä ñaõ daønh rieâng moät Phieân hoïp toaøn theå ñeå nghieân cöùu saâu veà Thoâng ñieäp Fratelli Tutti, ñöa ra moät phaân tích ñoäc ñaùo vaø xem xeùt saâu hôn veà chuû ñeà phaåm giaù con ngöôøi "vöôït leân treân moïi hoaøn caûnh".

Vaøo ngaøy 2 thaùng 2 naêm 2024, moät phieân baûn môùi vaø ñöôïc söûa ñoåi ñaùng keå cuûa vaên baûn naøy ñaõ ñöôïc göûi ñeán caùc Thaønh vieân cuûa Boä tröôùc Phieân hoïp thöôøng kyø (Feria IV) vaøo ngaøy 28 thaùng 2 naêm 2024. Böùc thö keøm theo baûn döï thaûo bao goàm phaàn laøm roõ sau: "Baûn soaïn thaûo boå sung naøy laø caàn thieát ñeå ñaùp öùng moät yeâu caàu cuï theå cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng: cuï theå laø ngaøi keâu goïi roõ raøng raèng caàn chuù yù nhieàu hôn ñeán nhöõng vi phaïm nghieâm troïng veà phaåm giaù con ngöôøi trong thôøi ñaïi chuùng ta, ñaëc bieät laø döôùi aùnh saùng cuûa Thoâng ñieäp Fratelli Tutti. Vôùi ñieàu naøy, Vaên phoøng Giaùo lyù ñaõ thöïc hieän caùc böôùc ñeå giaûm bôùt phaàn ñaàu [...] vaø phaùt trieån chi tieát hôn nhöõng gì Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ chæ ra." Vaên baûn cuûa Tuyeân boá hieän taïi cuoái cuøng ñaõ ñöôïc pheâ chuaån trong phieân hoïp Feria IV ngaøy 28 thaùng 2 naêm 2024 noùi treân. Sau ñoù, trong buoåi tieáp kieán daønh cho toâi vaø Ñöùc oâng Armando Matteo, Thö kyù Boä phaän Giaùo lyù, vaøo ngaøy 25 thaùng 3 naêm 2024, Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ pheâ chuaån Tuyeân boá naøy vaø ra leänh coâng boá noù.

Quaù trình chuaån bò baûn vaên naøy keùo daøi 5 naêm giuùp chuùng ta hieåu raèng taøi lieäu tröôùc maét chuùng ta phaûn aûnh taàm quan troïng vaø tính trung taâm cuûa chuû ñeà veà phaåm giaù trong tö töôûng Kitoâ giaùo. Vaên baûn naøy ñoøi hoûi moät quaù trình hoaøn thieän ñaùng keå ñeå coù ñöôïc phieân baûn cuoái cuøng maø chuùng toâi coâng boá ngaøy hoâm nay.

Trong ba phaàn ñaàu tieân, Tuyeân boá nhaéc laïi caùc nguyeân taéc cô baûn vaø tieàn ñeà lyù thuyeát, vôùi muïc tieâu ñöa ra nhöõng giaûi thích quan troïng coù theå giuùp traùnh nhaàm laãn thöôøng xuyeân xung quanh vieäc söû duïng thuaät ngöõ "phaåm giaù". Phaàn thöù tö trình baøy moät soá tình huoáng hieän taïi vaø coù vaán ñeà trong ñoù phaåm giaù to lôùn vaø baát khaû nhöôïng cuûa moãi con ngöôøi khoâng ñöôïc nhìn nhaän moät caùch ñaày ñuû. Giaùo hoäi coi vieäc leân aùn nhöõng vi phaïm nhaân phaåm nghieâm troïng vaø hieän taïi naøy laø moät bieän phaùp caàn thieát, vì Giaùo hoäi duy trì nieàm xaùc tín saâu saéc raèng chuùng ta khoâng theå taùch ñöùc tin ra khoûi vieäc baûo veä phaåm giaù con ngöôøi, truyeàn giaùo khoûi vieäc coå vuõ moät cuoäc soáng xöùng ñaùng, vaø linh ñaïo khoûi moät cam keát ñoái vôùi phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi.

Phaåm giaù naøy cuûa moãi con ngöôøi coù theå ñöôïc hieåu laø "voâ haïn" (dignitas infinita), nhö Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ khaúng ñònh trong moät cuoäc gaëp gôõ daønh cho nhöõng ngöôøi ñang soáng vôùi nhieàu haïn cheá hoaëc khuyeát taät khaùc nhau.[1] Ngaøi noùi ñieàu naøy ñeå cho thaáy phaåm giaù con ngöôøi vöôït leân treân moïi veû beà ngoaøi vaø caùc khía caïnh cuï theå cuûa ñôøi soáng con ngöôøi nhö theá naøo.

Trong thoâng ñieäp Fratelli Tutti, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ muoán nhaán maïnh raèng phaåm giaù naøy toàn taïi "vöôït qua moïi hoaøn caûnh". Vôùi ñieàu naøy, ngaøi keâu goïi taát caû moïi ngöôøi baûo veä phaåm giaù con ngöôøi trong moïi boái caûnh vaên hoùa vaø moïi khoaûnh khaéc cuûa cuoäc soáng con ngöôøi, baát keå nhöõng khieám khuyeát veà theå chaát, taâm lyù, xaõ hoäi hay thaäm chí ñaïo ñöùc. Tuyeân boá coá gaéng chöùng toû raèng ñaây laø moät söï thaät phoå quaùt maø taát caû chuùng ta ñöôïc keâu goïi thöøa nhaän nhö moät ñieàu kieän cô baûn ñeå xaõ hoäi cuûa chuùng ta thöïc söï coâng baèng, hoøa bình, laønh maïnh vaø nhaân baûn ñích thöïc.

Maëc duø khoâng toaøn dieän, caùc chuû ñieåm ñöôïc thaûo luaän trong Tuyeân boá naøy ñöôïc löïa choïn ñeå laøm saùng toû caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa phaåm giaù con ngöôøi coù theå bò che khuaát trong nhaän thöùc cuûa nhieàu ngöôøi. Moät soá chuû ñieåm coù theå gaây ñöôïc tieáng vang lôùn hôn vôùi moät soá lónh vöïc cuûa xaõ hoäi so vôùi nhöõng chuû ñieåm khaùc. Tuy nhieân, taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñoái vôùi chuùng ta ñeàu laø caàn thieát bôûi vì, khi goäp laïi, chuùng giuùp chuùng ta nhaän ra söï haøi hoøa vaø phong phuù cuûa tö töôûng veà phaåm giaù con ngöôøi baét nguoàn töø Tin Möøng.

Tuyeân boá naøy khoâng nhaèm muïc ñích khai thaùc heát moät chuû ñeà phong phuù vaø quan troïng nhö vaäy. Thay vaøo ñoù, muïc ñích cuûa noù laø ñöa ra moät soá ñieåm ñeå suy gaãm coù theå giuùp chuùng ta duy trì nhaän thöùc veà phaåm giaù con ngöôøi giöõa thôøi ñieåm lòch söû phöùc taïp maø chuùng ta ñang soáng. Ñieàu naøy laø ñeå chuùng ta khoâng laïc loái vaø töï môû ra cho mình nhieàu veát thöông vaø ñau khoå saâu xa hôn giöõa muoân vaøn moái baän taâm vaø lo laéng cuûa thôøi ñaïi chuùng ta.

Hoàng Y Víctor Manuel Fernaùndez

Boä tröôûng

Daãn nhaäp

1. (Dignitas infinita) Moãi con ngöôøi ñeàu coù moät phaåm giaù voâ haïn, ñöôïc ñaët neàn taûng vöõng chaéc trong chính höõu theå cuûa mình, vaø phaåm giaù naøy chieám öu theá trong vaø ngoaøi moïi hoaøn caûnh, traïng thaùi hoaëc tình huoáng maø con ngöôøi coù theå gaëp phaûi. Nguyeân taéc naøy, voán hoaøn toaøn coù theå ñöôïc nhaän bieát ngay caû chæ baèng lyù trí, laøm neàn taûng cho tính öu vieät cuûa con ngöôøi vaø vieäc baûo veä nhaân quyeàn. Döôùi aùnh saùng Maëc Khaûi, Giaùo Hoäi kieân quyeát nhaéc laïi vaø khaúng ñònh phaåm giaù höõu theå hoïc cuûa con ngöôøi, ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa vaø ñöôïc cöùu chuoäc trong Chuùa Gieâsu Kitoâ. Töø söï thaät naøy, Giaùo hoäi ruùt ra nhöõng lyù do cho söï daán thaân cuûa mình ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái vaø nhöõng ngöôøi ít coù quyeàn löïc, luoân nhaán maïnh ñeán "tính toái thöôïng cuûa con ngöôøi vaø vieäc baûo veä phaåm giaù cuûa hoï trong moïi hoaøn caûnh."[2]

2. Phaåm giaù höõu theå hoïc naøy cuõng nhö giaù trò ñoäc ñaùo vaø noåi baät cuûa moïi ngöôøi nam nöõ treân theá giôùi ñaõ ñöôïc taùi khaúng ñònh moät caùch coù thaåm quyeàn trong Tuyeân ngoân Quoác teá veà Nhaân quyeàn do Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hieäp Quoác ban haønh ngaøy 10 thaùng 12 naêm 1948.[3] Khi chuùng ta kyû nieäm 75 naêm vaên kieän ñoù, Giaùo hoäi nhaän thaáy cô hoäi ñeå tuyeân boá moät laàn nöõa nieàm xaùc tín cuûa mình raèng taát caû moïi ngöôøi - ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng vaø ñöôïc Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc - phaûi ñöôïc nhìn nhaän vaø ñoái xöû vôùi söï toân troïng vaø yeâu thöông do phaåm giaù baát khaû nhöôïng cuûa hoï. Leã kyû nieäm cuõng laø dòp ñeå Giaùo hoäi laøm saùng toû moät soá quan nieäm sai laàm thöôøng gaëp lieân quan ñeán phaåm giaù con ngöôøi vaø giaûi quyeát moät soá vaán ñeà lieân quan nghieâm troïng vaø caáp baùch.

3. Ngay töø khi baét ñaàu söù maïng cuûa mình vaø ñöôïc Tin Möøng thuùc ñaåy, Giaùo hoäi ñaõ coá gaéng khaúng ñònh quyeàn töï do cuûa con ngöôøi vaø thaêng tieán caùc quyeàn cuûa moïi ngöôøi.[4] Trong thôøi gian gaàn ñaây, nhôø tieáng noùi cuûa caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng, Giaùo hoäi ñaõ noã löïc coù chuû yù ñeå hình thaønh cam keát naøy baèng nhöõng thuaät ngöõ roõ raøng hôn thoâng qua moät lôøi keâu goïi ñoåi môùi ñeå thöøa nhaän phaåm giaù cô baûn voán coù cuûa moãi ngöôøi. Veà ñieåm naøy, Thaùnh Giaùo hoaøng Phaoloâ VI ñaõ khaúng ñònh raèng "khoâng coù ngaønh nhaân hoïc naøo saùnh baèng vôùi nhaân hoïc cuûa Giaùo hoäi veà con ngöôøi - ñaëc bieät lieân quan ñeán tính ñoäc ñaùo, phaåm giaù, tính khoâng theå hieåu thaáu [intangibility] vaø söï phong phuù cuûa caùc quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi, tính thaùnh thieâng, khaû naêng giaùo duïc, khaùt voïng ñaït ñöôïc moät söï phaùt trieån hoaøn chænh vaø söï baát töû."[5]

4. Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II, trong Ñaïi hoäi laàn thöù ba cuûa caùc Giaùm muïc Chaâu Myõ Latinh vaø Caribe ôû Puebla naêm 1979, ñaõ khaúng ñònh raèng phaåm giaù con ngöôøi laø "moät giaù trò Tin Möøng khoâng theå bò coi thöôøng neáu khoâng xuùc phaïm naëng neà ñeán Ñaáng Taïo Hoùa. Phaåm giaù naøy bò xaâm phaïm ôû caáp ñoä caù nhaân khi khoâng coù söï toân troïng thích ñaùng ñoái vôùi caùc giaù trò nhö töï do, quyeàn tuyeân xöng toân giaùo, söï toaøn veïn veà theå chaát vaø tinh thaàn, quyeàn coù nhöõng cuûa caûi thieát yeáu, quyeàn soáng. Noù bò vi phaïm treân bình dieän xaõ hoäi vaø chính trò khi con ngöôøi khoâng theå thöïc hieän quyeàn tham gia cuûa mình, hoaëc khi hoï bò eùp buoäc baát coâng vaø baát hôïp phaùp, hoaëc bò tra taán veà theå xaùc hoaëc tinh thaàn, v.v. [...] Neáu Giaùo hoäi hieän dieän trong vieäc baûo veä hoaëc thaêng tieán phaåm giaù con ngöôøi, Giaùo Hoäi laøm nhö vaäy phuø hôïp vôùi söù meänh cuûa mình, söù meänh naøy, maëc duø mang tính toân giaùo chöù khoâng phaûi xaõ hoäi hay chính trò, nhöng khoâng theå khoâng xem xeùt con ngöôøi trong toaøn boä con ngöôøi hoï."[6]

5. Roài, vaøo naêm 2010, phaùt bieåu taïi Hoïc vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng, Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI ñaõ tuyeân boá raèng phaåm giaù con ngöôøi laø "moät nguyeân taéc cô baûn maø ñöùc tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh luoân baûo veä, ñaëc bieät khi, ñtrong vieäc toân troïng nhöõng ngöôøi ñôn sô vaø deã bò toån thöông nhaát, noù bò coi thöôøng."[7] Trong moät dòp khaùc, noùi chuyeän vôùi caùc nhaø kinh teá, ngaøi noùi raèng "neàn kinh teá vaø taøi chính khoâng hieän höõu vì lôïi ích rieâng cuûa chuùng; chuùng chæ laø moät coâng cuï hay phöông tieän. Muïc ñích duy nhaát cuûa chuùng laø con ngöôøi vaø söï thaønh toaøn troïn veïn cuûa con ngöôøi veà phaåm giaù. Ñaây laø voán duy nhaát vaø ñieàu ñuùng laø phaûi baûo veä [noù]."[8]

6. Ngay töø ñaàu trieàu giaùo hoaøng cuûa mình, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ môøi goïi Giaùo hoäi "tin vaøo moät Ngöôøi Cha yeâu thöông taát caû moïi ngöôøi nam nöõ baèng moät tình yeâu voâ haïn, nhaän ra raèng 'qua ñoù Ngöôøi ban cho hoï moät phaåm giaù voâ haïn.'"[9] Ngaøi ñaõ nhaán maïnh moät caùch maïnh meõ raèng phaåm giaù to lôùn nhö vaäy laø moät datum nguyeân thuûy (moät ñieàu gì ñoù ñöôïc ban cho) caàn phaûi ñöôïc nhìn nhaän moät caùch trung thaønh vaø ñoùn nhaän vôùi loøng bieát ôn. Döïa treân söï nhìn nhaän vaø chaáp nhaän phaåm giaù con ngöôøi naøy, moät cuoäc chung soáng môùi giöõa con ngöôøi coù theå ñöôïc thieát laäp nhaèm phaùt trieån caùc moái quan heä xaõ hoäi trong boái caûnh tình huynh ñeä ñích thöïc. Thaät vaäy, chæ baèng caùch "thöøa nhaän phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi" chuùng ta môùi coù theå "ñoùng goùp vaøo vieäc taùi sinh khaùt voïng phoå quaùt veà tình huynh ñeä."[10] Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khaúng ñònh raèng "nguoàn goác cuûa phaåm giaù con ngöôøi vaø tình huynh ñeä laø trong Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ".[11] nhöng ngay caû lyù trí con ngöôøi cuõng coù theå ñaït ñeán nieàm xaùc tín naøy thoâng qua suy tö vaø ñoái thoaïi vì "phaåm giaù cuûa ngöôøi khaùc phaûi ñöôïc toân troïng trong moïi hoaøn caûnh, khoâng phaûi vì phaåm giaù ñoù laø thöù chuùng ta saùng taïo ra hay töôûng töôïng ra, maø bôûi vì con ngöôøi sôû höõu moät giaù trò noäi taïi cao hôn giaù trò cuûa caùc ñoái töôïng vaät chaát vaø caùc tình huoáng ngaãu nhieân. Ñieàu naøy ñoøi hoûi hoï phaûi ñöôïc ñoái xöû khaùc nhau. Söï kieän moãi con ngöôøi ñeàu sôû höõu moät phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm laø moät söï thaät töông öùng vôùi baûn chaát con ngöôøi ngoaøi moïi thay ñoåi veà vaên hoùa."[12] Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ keát luaän, "con ngöôøi coù cuøng moät phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm trong moïi thôøi ñaïi lòch söû, vaø khoâng ai coù theå töï coi mình ñöôïc caùc tình huoáng cuï theå cho pheùp phuû nhaän xaùc tín naøy hoaëc haønh ñoäng choáng laïi noù."[13] Töø quan ñieåm naøy, thoâng ñieäp Fratelli Tutti cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ taïo thaønh moät loaïi "Magna Carta" [ñaïi hieán chöông] veà caùc nhieäm vuï ñöông thôøi cuûa chuùng ta nhaèm baûo veä vaø thaêng tieán phaåm giaù con ngöôøi.

Moät minh xaùc caên baûn

7. Ngaøy nay coù söï ñoàng thuaän roäng raõi veà taàm quan troïng vaø phaïm vi quy phaïm cuûa phaåm giaù con ngöôøi cuõng nhö veà giaù trò ñoäc ñaùo vaø sieâu vieät cuûa moãi con ngöôøi.[14] Tuy nhieân, cuïm töø "phaåm giaù con ngöôøi" coù nguy cô daãn ñeán nhieàu caùch giaûi thích khaùc nhau, coù theå tieàm aån nhöõng söï mô hoà[15] vaø "nhöõng maâu thuaãn khieán chuùng ta töï hoûi lieäu phaåm giaù bình ñaúng cuûa taát caû moïi ngöôøi [...], coù ñöôïc toân troïng, baûo veä vaø thaêng tieán trong moïi tình huoáng hay khoâng." [16] Ñieàu naøy khieán chuùng ta nhaän ra khaû naêng phaân bieät boán maët veà khaùi nieäm phaåm giaù: phaåm giaù höõu theå hoïc, phaåm giaù ñaïo ñöùc, phaåm giaù xaõ hoäi vaø phaåm giaù hieän sinh. Ñieàu quan troïng nhaát trong soá naøy laø phaåm giaù höõu theå hoïc thuoäc veà con ngöôøi chæ vì hoï hieän höõu vaø ñöôïc Thieân Chuùa mong muoán, taïo döïng vaø yeâu thöông. Phaåm giaù höõu theå hoïc laø khoâng theå xoùa nhoøa vaø vaãn coù giaù trò vöôït treân moïi hoaøn caûnh maø con ngöôøi coù theå gaëp phaûi. Khi chuùng ta noùi ñeán phaåm giaù ñaïo ñöùc, chuùng ta ñeà caäp ñeán caùch moïi ngöôøi thöïc thi quyeàn töï do cuûa mình. Maëc duø con ngöôøi ñöôïc ban cho löông taâm nhöng hoï luoân coù theå haønh ñoäng choáng laïi löông taâm. Tuy nhieân, neáu laøm nhö vaäy, hoï seõ cö xöû moät caùch "khoâng xöùng ñaùng" ñoái vôùi baûn chaát cuûa hoï laø nhöõng thuï taïo ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông vaø ñöôïc môøi goïi yeâu thöông ngöôøi khaùc. Tuy nhieân, khaû naêng naøy luoân hieän höõu ñoái vôùi quyeàn töï do cuûa con ngöôøi, vaø lòch söû cho thaáy caùc caù nhaân - khi thöïc thi quyeàn töï do cuûa mình choáng laïi luaät yeâu thöông ñöôïc Tin Möøng maïc khaûi - coù theå phaïm phaûi nhöõng haønh vi aùc ñoäc voâ cuøng saâu xa choáng laïi ngöôøi khaùc. Nhöõng ngöôøi haønh ñoäng theo caùch naøy döôøng nhö ñaõ maát heát nhaân tính vaø phaåm giaù. Ñaây laø luùc maø söï phaân bieät hieän nay coù theå giuùp chuùng ta phaân ñònh giöõa phaåm giaù luaân lyù maø treân thöïc teá coù theå bò "maát ñi" vaø phaåm giaù höõu theå hoïc khoâng bao giôø coù theå bò huûy boû. Vaø chính vì ñieåm sau naøy maø chuùng ta phaûi noã löïc heát mình ñeå taát caû nhöõng ai ñaõ laøm ñieàu aùc coù theå saùm hoái vaø hoaùn caûi.

8. Vaãn coøn hai khía caïnh khaùc cuûa phaåm giaù caàn xem xeùt: xaõ hoäi vaø hieän sinh. Khi chuùng ta noùi ñeán phaåm giaù xaõ hoäi, chuùng ta ñeà caäp ñeán chaát löôïng ñieàu kieän soáng cuûa moät ngöôøi. Chaúng haïn, trong nhöõng tröôøng hôïp cöïc kyø ngheøo khoå, nôi caùc caù nhaân thaäm chí khoâng coù nhöõng thöù caàn thieát toái thieåu ñeå soáng theo phaåm giaù höõu theå hoïc cuûa hoï, ngöôøi ta noùi raèng nhöõng ngöôøi ngheøo ñoù ñang soáng moät caùch "khoâng xöùng ñaùng". Caùch dieãn ñaït naøy khoâng haøm yù phaùn xeùt nhöõng caù nhaân ñoù nhöng nhaán maïnh raèng hoaøn caûnh maø hoï buoäc phaûi soáng traùi ngöôïc vôùi phaåm giaù baát khaû nhöôïng cuûa hoï nhö theá naøo. YÙ nghóa cuoái cuøng laø phaåm giaù hieän sinh, laø loaïi phaåm giaù ñöôïc haøm yù trong cuoäc thaûo luaän ngaøy caøng gia taêng veà moät cuoäc soáng "coù phaåm giaù" vaø moät cuoäc soáng "khoâng coù phaåm giaù". Ví duï, trong khi moät soá ngöôøi coù veû nhö khoâng thieáu thöù gì thieát yeáu cho cuoäc soáng, thì vì nhieàu lyù do khaùc nhau, hoï vaãn coù theå phaûi vaät loän ñeå soáng trong bình yeân, nieàm vui vaø hy voïng. Trong nhöõng tình huoáng khaùc, söï hieän dieän cuûa beänh taät traàm troïng, moâi tröôøng gia ñình baïo löïc, chöùng nghieän beänh hoaïn vaø nhöõng khoù khaên khaùc coù theå khieán con ngöôøi caûm thaáy ñieàu kieän soáng cuûa hoï laø "khoâng xöùng ñaùng" so vôùi nhaän thöùc cuûa hoï veà phaåm giaù höõu theå hoïc khoâng bao giôø coù theå bò che khuaát. Nhöõng khaùc bieät naøy nhaéc nhôû chuùng ta veà giaù trò baát khaû nhöôïng cuûa phaåm giaù höõu theå hoïc, baét nguoàn töø chính baûn chaát con ngöôøi trong moïi hoaøn caûnh.

9. Cuoái cuøng, ñieàu ñaùng noùi laø ñònh nghóa coå ñieån veà con ngöôøi nhö moät "thöïc theå caù nhaân coù baûn chaát höõu lyù"[17] laøm saùng toû neàn taûng cuûa phaåm giaù con ngöôøi. Vôùi tö caùch laø moät "thöïc theå caù nhaân", con ngöôøi sôû höõu phaåm giaù höõu theå hoïc (nghóa laø ôû caáp ñoä sieâu hình cuûa chính noù). Nhaän ñöôïc söï hieän höõu töø Thieân Chuùa, con ngöôøi laø chuû theå "toàn höõu" - töùc laø chuùng thöïc thi söï hieän höõu cuûa mình moät caùch töï chuû. Thuaät ngöõ "höõu lyù" bao goàm taát caû caùc khaû naêng cuûa con ngöôøi, bao goàm caû khaû naêng nhaän bieát vaø hieåu bieát, cuõng nhö khaû naêng mong muoán, yeâu thöông, löïa choïn vaø öôùc muoán; noù cuõng bao goàm taát caû caùc chöùc naêng vaät chaát lieân quan chaët cheõ ñeán nhöõng khaû naêng naøy. "Baûn chaát" ñeà caäp ñeán nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät ñoái vôùi chuùng ta vôùi tö caùch laø con ngöôøi, cho pheùp chuùng ta thöïc hieän caùc hoaït ñoäng khaùc nhau vaø nhöõng traûi nghieäm ñaëc tröng cho chuùng; theo nghóa naøy, baûn chaát laø "nguyeân taéc haønh ñoäng". Chuùng ta khoâng taïo ra baûn chaát cuûa mình; chuùng ta coi noù nhö moät hoàng aân vaø chuùng ta coù theå nuoâi döôõng, phaùt trieån vaø naâng cao khaû naêng cuûa mình. Baèng caùch thöïc hieän quyeàn töï do trau doài söï giaøu coù trong baûn chaát cuûa mình, chuùng ta seõ phaùt trieån theo thôøi gian. Ngay caû khi moät ngöôøi khoâng theå thöïc thi nhöõng khaû naêng naøy do nhöõng haïn cheá hoaëc ñieàu kieän khaùc nhau, tuy nhieân, ngöôøi ñoù vaãn luoân toàn höõu nhö moät "baûn theå caù nhaân" vôùi phaåm giaù troïn veïn vaø baát khaû nhöôïng. Ví duï, ñieàu naøy aùp duïng cho moät ñöùa treû chöa sinh, moät ngöôøi baát tænh hoaëc moät ngöôøi giaø ñang gaëp naïn.

1. Nhaän thöùc ngaøy caøng taêng veà taàm quan troïng cuûa phaåm giaù con ngöôøi

10. Ngay töø coå thôøi,[18] tröïc giaùc veà phaåm giaù con ngöôøi ñaõ xuaát hieän töø moät quan ñieåm xaõ hoäi coi moãi ngöôøi nhö ñöôïc ban cho moät phaåm giaù cuï theå döïa treân caáp baäc vaø ñòa vò cuûa hoï trong moät traät töï ñaõ ñöôïc thieát laäp. Töø nguoàn goác trong lónh vöïc xaõ hoäi, töø "phaåm giaù" sau ñoù ñöôïc duøng ñeå moâ taû phaåm giaù khaùc bieät cuûa caùc höõu theå trong vuõ truï. Theo quan ñieåm naøy, moïi höõu theå ñeàu coù "phaåm giaù" rieâng tuøy theo vò trí cuûa chuùng trong söï haøi hoøa cuûa toång theå. Moät soá quan ñieåm cao cuûa tö töôûng coå xöa ñaõ baét ñaàu thöøa nhaän vò trí ñoäc nhaát cuûa con ngöôøi laø nhöõng höõu theå coù lyù trí, coù khaû naêng chòu traùch nhieäm veà baûn thaân vaø nhöõng ngöôøi khaùc treân theá giôùi.[19] Tuy nhieân, moät loái suy nghó coù theå ñaët neàn taûng cho söï toân troïng phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi trong moïi hoaøn caûnh vaãn coøn raát xa.

Quan ñieåm Kinh Thaùnh

11. Maëc khaûi Kinh Thaùnh daïy raèng taát caû moïi con ngöôøi ñeàu coù phaåm giaù coá höõu bôûi vì hoï ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Thieân Chuùa: "Thieân Chuùa phaùn: 'Chuùng ta haõy laøm neân con ngöôøi theo hình aûnh Chuùng ta, gioáng nhö chuùng ta' [...] Vì vaäy, Thieân Chuùa ñaõ taïo döïng con ngöôøi theo hình aûnh Ngöôøi. Ngöôøi ñaõ taïo döïng con ngöôøi theo hình aûnh cuûa chính Ngöôøi; Ngöôøi ñaõ döïng neân hoï coù nam coù nöõ" (St 1:26-27). Vôùi ñieàu naøy, nhaân tính coù moät phaåm chaát chuyeân bieät, coù nghóa laø noù khoâng theå bò giaûn löôïc thaønh caùc yeáu toá vaät chaát thuaàn tuùy. Hôn nöõa, "hình aûnh" khoâng ñònh nghóa linh hoàn hay khaû naêng trí thöùc cuûa noù maø laø phaåm giaù cuûa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ. Trong moái quan heä bình ñaúng vaø yeâu thöông laãn nhau, caû ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñeàu ñaïi dieän cho Thieân Chuùa trong theá giôùi vaø cuõng ñöôïc keâu goïi traân troïng vaø nuoâi döôõng theá giôùi. Vì lyù do naøy, ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa coù nghóa laø sôû höõu moät giaù trò thaùnh thieâng vöôït treân moïi söï phaân bieät veà baûn chaát tình duïc, xaõ hoäi, chính trò, vaên hoùa vaø toân giaùo. Phaåm giaù cuûa chuùng ta ñöôïc Thieân Chuùa ban cho chuùng ta; noù khoâng ñöôïc ñoøi hoûi hay ñaùng ñöôïc. Moãi con ngöôøi ñeàu ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông vaø mong muoán, vaø do ñoù, coù moät phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm. Trong Xuaát Haønh, trung taâm cuûa Cöïu Öôùc, Thieân Chuùa toû ra laø Ñaáng nghe tieáng keâu than cuûa ngöôøi ngheøo, nhìn thaáy noãi khoán cuøng cuûa daân Ngöôøi vaø quan taâm ñeán nhöõng ngöôøi beù moïn nhaát vaø nhöõng ngöôøi bò aùp böùc (x. Xh 3:7; 22:20-26). Lôøi daïy töông töï coù theå ñöôïc tìm thaáy trong Ñeä nhò luaät (x. Ñnl 12-26); ôû ñaây, giaùo huaán veà quyeàn lôïi ñöôïc bieán thaønh moät baûn tuyeân ngoân veà phaåm giaù con ngöôøi, ñaëc bieät uûng hoä ba loaïi treû moà coâi, goùa phuï vaø khaùch laï (x. Ñnl 24,17). Nhöõng giôùi raên coå xöa cuûa Xuaát Haønh ñöôïc nhaéc laïi vaø aùp duïng vaøo thôøi ñieåm naøy trong lôøi rao giaûng cuûa caùc vò tieân tri, nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cho löông taâm pheâ phaùn cuûa daân Israel. Caùc nhaø tieân tri A-moát, OÂ-seâ, I-sa-ia, Mi-kha vaø Gieâ-reâ-mi-a coù caû chöông leân aùn söï baát coâng. A-moát cay ñaéng leân aùn söï ñaøn aùp ngöôøi ngheøo vaø vieäc nhöõng ngöôøi nghe oâng khoâng nhìn nhaän baát cöù phaåm giaù cô baûn naøo cuûa con ngöôøi nôi nhöõng ngöôøi cô cöïc (x. Am. 2:6-7; 4:1; 5:11-12). I-sa-ia tuyeân boá lôøi nguyeàn ruûa nhöõng keû chaø ñaïp quyeàn lôïi cuûa ngöôøi ngheøo, phuû nhaän moïi coâng lyù cuûa hoï: "Khoán cho nhöõng keû ban haønh nhöõng meänh leänh gian aùc, vaø nhöõng keû vieát ra nhöõng baøi vieát aùp böùc, ñeå gaït ngöôøi ngheøo khoå ra khoûi coâng lyù" (Is. 10: 1-2). Lôøi daïy tieân tri naøy ñöôïc vang voïng trong Vaên hoïc Khoân ngoan. Chaúng haïn, Huaán Ca ñaùnh ñoàng söï aùp böùc ngöôøi ngheøo vôùi toäi gieát ngöôøi: "Laáy ñi maïng soáng cuûa ngöôøi haøng xoùm laø gieát anh ta; töôùc ñoaït löông cuûa nhaân vieân laø ñoå maùu" (Hc 34:22). Trong caùc Thaùnh vònh, moái quan heä toân giaùo vôùi Thieân Chuùa xuaát hieän thoâng qua vieäc baûo veä nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái vaø thieáu thoán: "Haõy xeùt xöû coâng baèng cho keû yeáu ñuoái vaø treû moà coâi; xeùt xöû coâng baèng cho ngöôøi ngheøo khoå vaø ngöôøi khoán khoå. Haõy cöùu giuùp keû yeáu ñuoái vaø keû khoán cuøng; giaûi thoaùt hoï khoûi tay keû aùc" (Tv 82:3-4).

12. Sinh ra vaø lôùn leân trong nhöõng ñieàu kieän khieâm nhöôøng, Chuùa Gieâsu maïc khaûi phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi tuùng thieáu vaø nhöõng ngöôøi lao ñoäng. [20] Sau ñoù, trong suoát söù vuï coâng khai cuûa mình, Ngöôøi khaúng ñònh giaù trò vaø phaåm giaù cuûa taát caû nhöõng ai mang hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, baát keå ñòa vò xaõ hoäi vaø hoaøn caûnh beân ngoaøi cuûa hoï. Chuùa Gieâsu ñaõ phaù boû caùc raøo caûn vaên hoùa vaø phuïng töï, khoâi phuïc phaåm giaù cho nhöõng ngöôøi bò "choái boû" hoaëc bò bò coi laø bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi, chaúng haïn nhö nhöõng ngöôøi thu thueá (x. Mt. 9:10-11), phuï nöõ (x. Ga 4:1-42), treû em (x. Mc 10:14-15), ngöôøi cuøi (x. Mt. 8:2-3), ngöôøi beänh (x. Mc 1:29-34), ngöôøi laï (x. Mt. 25:35), vaø caùc baø goùa (x. Lc. 7:11- 15). Ngöôøi chöõa laønh, cho aên, baûo veä, giaûi phoùng vaø cöùu roãi. Ngöôøi ñöôïc moâ taû nhö moät muïc töû quan taâm ñeán moät con chieân bò laïc (x. Mt 18:12-14). Ngöôøi ñoàng hoùa vôùi nhöõng ngöôøi anh em heøn moïn nhaát cuûa mình: "Nhö caùc ngöôi ñaõ laøm ñieàu ñoù cho moät trong nhöõng ngöôøi anh em heøn moïn nhaát cuûa Ta, laø caùc ngöôi ñaõ laøm ñieàu ñoù cho chính Ta" (Mt. 25:40). Theo ngoân ngöõ Kinh Thaùnh, "nhöõng ngöôøi beù nhoû" khoâng chæ laø treû em, maø coøn laø nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông, nhöõng ngöôøi taàm thöôøng nhaát, nhöõng ngöôøi bò ruoàng boû, bò aùp böùc, bò boû rôi, ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi, ngöôøi thaát hoïc, ngöôøi beänh taät vaø nhöõng ngöôøi bò keû maïnh aùp böùc. Chuùa Kitoâ vinh quang seõ xeùt xöû baèng tình yeâu thöông ngöôøi laân caän, bao goàm vieäc phuïc vuï nhöõng ngöôøi ñoùi, khaùt, khaùch laï, traàn truoàng, beänh taät vaø tuø ñaøy, nhöõng ngöôøi maø Ngöôøi ñoàng nhaát hoùa vôùi (x. Mt. 25:34-36). Ñoái vôùi Chuùa Gieâsu, ñieàu toát laøm cho moïi con ngöôøi, baát keå moái quan heä huyeát thoáng hay toân giaùo, laø tieâu chuaån phaùn xeùt duy nhaát. Thaùnh Toâng ñoà Phaoloâ khaúng ñònh raèng moïi Kitoâ höõu phaûi soáng theo nhöõng yeâu caàu veà phaåm giaù vaø toân troïng quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi (x. Rm 13:8-10) theo ñieàu raên môùi veà tình yeâu thöông (x. 1 Cr 13:1-13).

Nhöõng phaùt trieån trong tö töôûng Kitoâ giaùo

13. Khi tö töôûng Kitoâ giaùo phaùt trieån, noù cuõng thuùc ñaåy vaø ñoàng haønh vôùi söï tieán boä trong suy tö cuûa nhaân loaïi veà khaùi nieäm phaåm giaù. Ruùt ra töø truyeàn thoáng phong phuù cuûa caùc Giaùo phuï, nhaân chuûng hoïc Kitoâ giaùo coå ñieån nhaán maïnh ñeán hoïc thuyeát veà con ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh vaø hoïa aûnh Thieân Chuùa cuõng nhö vai troø ñoäc nhaát cuûa con ngöôøi trong coâng trình saùng taïo.[21] Baèng caùch saøng loïc moät caùch coù pheâ phaùn söï keá thöøa maø noù ñaõ nhaän ñöôïc töø trieát hoïc coå thôøi, tö töôûng Kitoâ giaùo thôøi Trung coå ñaõ ñi ñeán moät toång hôïp khaùi nieäm veà "con ngöôøi" thöøa nhaän neàn taûng sieâu hình cuûa phaåm giaù con ngöôøi. Thaùnh Toâma Aquinoâ ñaõ chöùng thöïc ñieàu naøy khi ngaøi khaúng ñònh raèng "'con ngöôøi' bieåu thò ñieàu hoaøn haûo nhaát trong moïi baûn chaát - nghóa laø, moät caù theå toàn höõu coù baûn chaát höõu lyù."[22] Chuû nghóa nhaân vaên Kitoâ giaùo thôøi Phuïc höng sau naøy ñaõ nhaán maïnh phaåm giaù höõu theå hoïc naøy vaø bieåu hieän öu vieät cuûa noù trong haønh ñoäng töï do cuûa con ngöôøi.[23] Ngay trong caùc taùc phaåm cuûa nhöõng nhaø tö töôûng caän ñaïi nhö Descartes vaø Kant, nhöõng ngöôøi ñaõ thaùch thöùc moät soá neàn taûng cuûa nhaân hoïc Kitoâ giaùo truyeàn thoáng, ngöôøi ta vaãn coù theå caûm nhaän roõ raøng tieáng vang cuûa Maëc khaûi. Döïa treân moät soá suy tö trieát hoïc gaàn ñaây veà tình traïng cuûa tính chuû quan lyù thuyeát vaø thöïc tieãn, suy tö Kitoâ giaùo sau ñoù ñaõ nhaán maïnh hôn nöõa chieàu saâu cuûa khaùi nieäm phaåm giaù. Trong theá kyû 20, ñieàu naøy ñaït ñeán moät quan ñieåm ñoäc ñaùo (nhö ñöôïc thaáy trong Chuû nghóa Nhaân vò) xem xeùt laïi vaán ñeà veà tính chuû quan vaø môû roäng noù ñeå bao goàm tính lieân chuû theå vaø caùc moái quan heä gaén keát con ngöôøi vôùi nhau.[24] Loái suy nghó xuaát phaùt töø quan ñieåm naøy ñaõ laøm phong phuù theâm neàn nhaân hoïc Kitoâ giaùo ñöông thôøi.[25]

Thôøi ñaïi hieän taïi

14. Ngaøy nay, thuaät ngöõ "phaåm giaù" chuû yeáu ñöôïc söû duïng ñeå nhaán maïnh tính ñoäc ñaùo cuûa con ngöôøi, khoâng theå so saùnh vôùi taát caû caùc thöïc theå khaùc trong vuõ truï. Töø goùc ñoä naøy, chuùng ta coù theå hieåu töø "phaåm giaù" ñaõ ñöôïc söû duïng nhö theá naøo trong Tuyeân boá cuûa Lieân hieäp quoác naêm 1948, trong ñoù noùi veà "phaåm giaù voán coù vaø caùc quyeàn bình ñaúng vaø baát khaû xaâm phaïm cuûa taát caû caùc thaønh vieân trong gia ñình nhaân loaïi". Chæ coù ñaëc tính baát khaû xaâm phaïm naøy cuûa phaåm giaù con ngöôøi môùi coù theå noùi veà nhaân quyeàn. [26]

15. Ñeå laøm saùng toû hôn nöõa khaùi nieäm veà phaåm giaù, ñieàu caàn thieát laø phaûi chæ ra raèng phaåm giaù khoâng phaûi laø ñieàu ñöôïc ngöôøi khaùc ban cho moät ngöôøi döïa treân taøi naêng hoaëc phaåm chaát cuûa hoï, ñeán möùc coù theå bò thu hoài. Neáu noù ñöôïc ban taëng nhö vaäy, noù seõ ñöôïc trao ñi moät caùch coù ñieàu kieän vaø coù theå chuyeån nhöôïng, vaø khi ñoù chính yù nghóa cuûa phaåm giaù (baát chaáp ñaùng ñöôïc toân troïng bao nhieâu) seõ vaãn coù nguy cô bò xoùa boû. Thay vaøo ñoù, phaåm giaù laø noäi taïi cuûa con ngöôøi: noù khoâng ñöôïc ban taëng sau ñoù (a posteriori = haäu thieân), noù coù tröôùc baát cöù söï coâng nhaän naøo, vaø noù khoâng theå bò maát ñi. Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù phaåm giaù noäi taïi nhö nhau, baát keå hoï coù theå phaùt bieåu noù moät caùch thích hôïp hay khoâng.

16. Vì lyù do naøy, Coâng ñoàng Vatican II noùi veà "phaåm giaù cao caû cuûa con ngöôøi, laø ngöôøi ñöùng treân moïi söï vaø caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa hoï laø phoå quaùt vaø baát khaû xaâm phaïm."[27] Nhö lôøi môû ñaàu cuûa Tuyeân ngoân Dignitatis Humanae cuûa Coâng ñoàng nhaéc laïi, "con ngöôøi ñöông thôøi ngaøy caøng yù thöùc hôn veà phaåm giaù cuûa con ngöôøi; ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi yeâu caàu con ngöôøi phaûi thöïc hieän ñaày ñuû khaû naêng phaùn ñoaùn cuûa mình vaø quyeàn töï do coù traùch nhieäm trong haønh ñoäng cuûa mình vaø khoâng phaûi chòu aùp löïc eùp buoäc maø ñöôïc truyeàn caûm höùng töø yù thöùc traùch nhieäm."[28] Quyeàn töï do tö töôûng vaø löông taâm nhö vaäy, caû caù nhaân laãn coäng ñoàng, ñeàu döïa treân söï nhìn nhaän phaåm giaù con ngöôøi "nhö ñöôïc bieát ñeán qua Lôøi Chuùa ñöôïc maëc khaûi vaø bôûi chính lyù trí."[29] Huaán quyeàn cuûa Giaùo hoäi uûng hoä daàn daàn vieäc phaùt trieån moät söï hieåu bieát ngaøy caøng saâu saéc hôn veà yù nghóa cuûa phaåm giaù con ngöôøi, cuøng vôùi nhöõng ñoøi hoûi vaø haäu quaû cuûa noù, cho ñeán khi ñaït ñöôïc söï thöøa nhaän raèng phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi vöôït leân treân moïi hoaøn caûnh.

2. Giaùo hoäi coâng boá, coå vuõ vaø baûo ñaûm phaåm giaù con ngöôøi

17. Giaùo hoäi coâng boá phaåm giaù bình ñaúng cuûa moïi ngöôøi, baát keå ñieàu kieän soáng hay phaåm chaát cuûa hoï. Lôøi loan baùo naøy döïa treân moät xaùc tín ba maët, moät xaùc tín - döôùi aùnh saùng ñöùc tin Kitoâ giaùo - mang laïi cho phaåm giaù con ngöôøi moät giaù trò voâ giaù vaø cuûng coá nhöõng ñoøi hoûi noäi taïi cuûa noù.

Hình aûnh khoâng theå xoùa nhoøa cuûa Thieân Chuùa

18. Xaùc tín ñaàu tieân, ruùt ra töø Maëc khaûi, cho raèng phaåm giaù cuûa con ngöôøi xuaát phaùt töø tình yeâu cuûa Ñaáng Taïo Hoùa, Ñaáng ñaõ in daáu nhöõng neùt khoâng theå xoùa nhoøa cuûa hình aûnh Ngöôøi treân moãi ngöôøi (x. St 1:26). Ñaáng Taïo Hoùa keâu goïi moãi ngöôøi bieát Ngöôøi, yeâu meán Ngöôøi vaø soáng trong moái quan heä giao öôùc vôùi Ngöôøi, ñoàng thôøi keâu goïi con ngöôøi soáng trong tình huynh ñeä, coâng baèng vaø hoøa bình vôùi taát caû nhöõng ngöôøi khaùc. Theo quan ñieåm naøy, phaåm giaù khoâng chæ aùm chæ linh hoàn maø coøn aùm chæ con ngöôøi nhö moät theå thoáng nhaát khoâng theå taùch rôøi giöõa thaân xaùc vaø linh hoàn. Theo ñoù, phaåm giaù cuõng gaén lieàn vôùi thaân xaùc cuûa moãi ngöôøi, thaân xaùc naøy tham gia theo caùch rieâng cuûa mình vaøo vieäc hieän höõu trong imago Dei (theo hình aûnh Thieân Chuùa) vaø cuõng ñöôïc môøi goïi chia seû vinh quang cuûa linh hoàn trong coõi phuùc thaàn linh.

Chuùa Kitoâ naâng cao phaåm giaù con ngöôøi

19. Nieàm xaùc tín thöù hai xuaát phaùt töø söï kieän naøy: phaåm giaù cuûa con ngöôøi ñaõ ñöôïc bieåu loä trong tính troïn veïn khi Chuùa Cha sai Con cuûa Ngöôøi ñeán, Ñaáng ñaõ maëc laáy söï hieän höõu troïn veïn cuûa con ngöôøi: "Trong maàu nhieäm Nhaäp Theå, Con Thieân Chuùa ñaõ xaùc nhaän vieäc phaåm giaù cuûa thaân xaùc vaø linh hoàn caáu thaønh neân con ngöôøi."[30] Baèng caùch keát hôïp mình vôùi moïi ngöôøi qua vieäc Nhaäp Theå, Chuùa Gieâsu Kitoâ xaùc nhaän raèng moãi ngöôøi sôû höõu moät phaåm giaù voâ bieân chæ baèng caùch thuoäc veà coäng ñoàng nhaân loaïi; hôn nöõa, Ngöôøi khaúng ñònh raèng phaåm giaù naøy khoâng bao giôø coù theå bò maát ñi.[31] Baèng caùch coâng boá raèng Nöôùc Thieân Chuùa thuoäc veà ngöôøi ngheøo, ngöôøi khieâm nhöôøng, ngöôøi bò khinh mieät vaø nhöõng ngöôøi ñau khoå veà theå xaùc vaø tinh thaàn; baèng caùch chöõa laønh taát caû caùc loaïi beänh taät vaø thöông taät, ngay caû nhöõng beänh nghieâm troïng nhaát, chaúng haïn nhö beänh phong; baèng caùch khaúng ñònh raèng baát cöù ñieàu gì ñöôïc laøm cho nhöõng ngöôøi naøy cuõng laø ñöôïc laøm cho Ngöôøi bôûi vì Ngöôøi hieän dieän trong hoï: baèng taát caû nhöõng caùch naøy, Chuùa Gieâsu ñaõ mang ñeán söï môùi laï tuyeät vôøi trong vieäc nhìn nhaän phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi bò coi laø "khoâng xöùng ñaùng". Nguyeân taéc môùi naøy trong lòch söû loaøi ngöôøi - nhaán maïnh raèng caùc caù nhaân thaäm chí coøn "xöùng ñaùng" hôn vôùi söï toân troïng vaø yeâu thöông cuûa chuùng ta khi hoï yeáu ñuoái, bò khinh mieät hoaëc ñau khoå, thaäm chí ñeán möùc maát ñi "hình daùng" con ngöôøi - ñaõ thay ñoåi boä maët cuûa theá giôùi. Noù ñaõ mang laïi söùc soáng cho caùc toå chöùc chaêm soùc nhöõng ngöôøi gaëp hoaøn caûnh khoù khaên, chaúng haïn nhö treû sô sinh bò boû rôi, treû moà coâi, ngöôøi giaø khoâng nôi nöông töïa, ngöôøi beänh taâm thaàn, ngöôøi maéc beänh nan y hoaëc dò taät nghieâm troïng, vaø nhöõng ngöôøi soáng treân ñöôøng phoá.

Moät ôn goïi höôùng tôùi phaåm giaù troïn veïn

20. Xaùc tín thöù ba lieân quan ñeán soá phaän cuoái cuøng cuûa con ngöôøi. Sau Coâng cuoäc Saùng taïo vaø Nhaäp theå, Söï Phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ maïc khaûi moät khía caïnh khaùc cuûa phaåm giaù con ngöôøi. Thaät vaäy, "phaåm giaù cuûa con ngöôøi tröôùc heát naèm ôû vieäc hoï ñöôïc môøi goïi hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa," [32] ñöôïc ñònh saün seõ toàn taïi maõi maõi. Nhö vaäy, "phaåm giaù cuûa cuoäc soáng naøy khoâng chæ gaén lieàn vôùi söï khôûi ñaàu cuûa noù, vôùi söï kieän noù ñeán töø Thieân Chuùa, maø coøn vôùi muïc ñích cuoái cuøng cuûa noù, vôùi ñònh meänh hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa trong söï hieåu bieát vaø yeâu meán Ngöôøi. Döôùi aùnh saùng cuûa söï thaät naøy, Thaùnh Ireâneâ boå tuùc vaø hoaøn taát lôøi ngaøi ca ngôïi con ngöôøi: 'vinh quang cuûa Thieân Chuùa' thöïc söï laø 'con ngöôøi, con ngöôøi soáng ñoäng', nhöng 'söï soáng cuûa con ngöôøi heä taïi ôû vieäc nhìn thaáy Thieân Chuùa'"[33]

21. Do ñoù, Giaùo hoäi tin vaø khaúng ñònh raèng taát caû moïi ngöôøi - ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa vaø ñöôïc taùi taïo [34] trong Chuùa Con, Ñaáng ñaõ laøm ngöôøi, chòu ñoùng ñinh vaø soáng laïi - ñeàu ñöôïc môøi goïi lôùn leân döôùi taùc ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå phaûn aûnh vinh quang cuûa Chuùa Cha trong cuøng hình aûnh ñoù vaø chia seû söï soáng ñôøi ñôøi (x. Ga 10:15-16; 17:22-24; 2 Cr 3:18; Ep 1:3-14). Thaät vaäy, "Maëc khaûi [...] cho thaáy phaåm giaù con ngöôøi moät caùch troïn veïn." [35]

Cam keát ñoái vôùi töï do rieâng cuûa chính ngöôøi ta

22. Moãi caù nhaân ñeàu sôû höõu moät phaåm giaù noäi taïi vaø baát khaû nhöôïng ngay töø ñaàu cuoäc soáng cuûa mình nhö moät hoàng aân khoâng theå thay ñoåi ñöôïc. Tuy nhieân, vieäc löïa choïn ñeå phaùt bieåu phaåm giaù ñoù vaø theå hieän noù moät caùch troïn veïn hay che giaáu noù tuøy thuoäc vaøo quyeát ñònh töï do vaø traùch nhieäm cuûa moãi ngöôøi. Moät soá Giaùo Phuï, chaúng haïn nhö Thaùnh Ireâneâ vaø Thaùnh Gioan Ña-maùt-xeâ-noâ, ñaõ phaân bieät giöõa "hình aûnh" vaø "hoïa aûnh" ñöôïc ñeà caäp trong Saùch Saùng Theá (x. 1:26). Ñieàu naøy cho pheùp coù moät quan ñieåm naêng ñoäng veà phaåm giaù con ngöôøi voán hieåu raèng hình aûnh Thieân Chuùa ñöôïc giao phoù cho töï do cuûa con ngöôøi ñeå - döôùi söï höôùng daãn vaø taùc ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn - vieäc con ngöôøi gioáng Thieân Chuùa ñöôïc lôùn maïnh vaø moãi ngöôøi coù theå ñaït ñöôïc phaåm giaù cao nhaát cuûa mình.[ 36] Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc môøi goïi bieåu loä phaïm vi höõu theå hoïc cuûa phaåm giaù treân bình dieän hieän sinh vaø luaân lyù khi hoï, baèng söï töï do cuûa mình, höôùng mình tôùi söï thieän ñích thöïc ñeå ñaùp laïi tình yeâu cuûa Thieân Chuùa. Vì vaäy, laø ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa, con ngöôøi khoâng bao giôø ñaùnh maát phaåm giaù cuûa mình vaø khoâng bao giôø ngöøng ñöôïc môøi goïi ñoùn nhaän söï thieän moät caùch töï do. Ñoàng thôøi, trong möùc ñoä con ngöôøi ñaùp laïi ñieàu toát, phaåm giaù cuûa con ngöôøi coù theå töï bieåu loä moät caùch töï do, naêng ñoäng vaø tieán boä; cuøng vôùi ñieàu ñoù, noù cuõng coù theå lôùn leân vaø tröôûng thaønh. Do ñoù, moãi ngöôøi cuõng phaûi coá gaéng soáng xöùng ñaùng vôùi phaåm giaù cuûa mình. Döôùi aùnh saùng naøy, ngöôøi ta coù theå hieåu toäi loãi coù theå laøm toån thöông vaø che khuaát phaåm giaù con ngöôøi nhö theá naøo, vì noù laø moät haønh vi traùi ngöôïc vôùi phaåm giaù ñoù; tuy nhieân, toäi loãi khoâng bao giôø coù theå huûy boû söï thaät naøy laø con ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh vaø hoïa aûnh Thieân Chuùa. Baèng caùch naøy, ñöùc tin ñoùng moät vai troø quyeát ñònh trong vieäc giuùp lyù trí nhaän thöùc ñöôïc phaåm giaù con ngöôøi vaø trong vieäc chaáp nhaän, cuûng coá vaø laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm thieát yeáu cuûa noù, nhö Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ chæ ra: "Tuy nhieân, neáu khoâng coù söï söûa chöõa cuûa toân giaùo, lyù trí cuõng coù theå trôû thaønh naïn nhaân cuûa nhöõng boùp meùo, nhö khi noù bò heä tö töôûng thao tuùng, hoaëc bò aùp duïng moät caùch phieán dieän maø khoâng quan taâm ñaày ñuû ñeán phaåm giaù con ngöôøi. Suy cho cuøng, vieäc laïm duïng lyù trí nhö vaäy laø nguyeân nhaân daãn ñeán naïn buoân baùn noâ leä ngay töø ñaàu vaø nhieàu teä naïn xaõ hoäi khaùc, nhaát laø caùc heä tö töôûng toaøn trò cuûa theá kyû XX."[37]

3. Phaåm gía, Neàn taûng cuûa caùc Nhaân quyeàn vaø Nghóa vuï

23. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc laïi: "Trong neàn vaên hoùa hieän ñaïi, taøi lieäu tham khaûo gaàn guõi nhaát vôùi nguyeân taéc veà phaåm giaù baát khaû nhöôïng cuûa con ngöôøi laø Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn, ñöôïc Thaùnh Gioan Phaoloâ II ñònh nghóa nhö moät 'coät moác treân con ñöôøng daøi vaø khoù khaên' cuûa nhaân loaïi' vaø nhö 'moät trong nhöõng bieåu thöùc cao nhaát cuûa löông taâm con ngöôøi.'" [38] Ñeå choáng laïi nhöõng noã löïc nhaèm thay ñoåi hoaëc huûy boû yù nghóa saâu saéc cuûa Tuyeân ngoân ñoù, caàn nhaéc laïi moät soá nguyeân taéc thieát yeáu phaûi luoân ñöôïc toân troïng.

Toân troïng nhaân phaåm voâ ñieàu kieän

24. Thöù nhaát, duø yù thöùc veà phaåm giaù con ngöôøi ngaøy caøng gia taêng, nhieàu hieåu laàm veà khaùi nieäm naøy vaãn laøm sai leäch yù nghóa cuûa noù. Moät soá ngöôøi ñeà xuaát raèng toát hôn neân söû duïng caùch dieãn ñaït "phaåm giaù baûn vò" (vaø caùc quyeàn "cuûa ngoâi vò") thay vì "phaåm giaù con ngöôøi" (vaø caùc quyeàn "cuûa con ngöôøi") vì hoï hieåu "ngoâi vò" phaûi laø "ngöôøi coù khaû naêng suy luaän." Sau ñoù, hoï laäp luaän raèng phaåm giaù vaø caùc quyeàn ñöôïc suy dieãn töø khaû naêng hieåu bieát vaø töï do cuûa caù nhaân, nhöõng ñieàu maø khoâng phaûi con ngöôøi naøo cuõng coù ñöôïc. Vì vaäy, theo hoï, ñöùa treû chöa sinh ra seõ khoâng coù phaåm giaù baûn vò, ngöôøi lôùn tuoåi phuï thuoäc vaøo ngöôøi khaùc cuõng nhö ngöôøi khuyeát taät taâm thaàn cuõng vaäy.[39] Ngöôïc laïi, Giaùo hoäi nhaán maïnh raèng phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi, chính vì noù mang tính noäi taïi, neân vaãn toàn taïi "trong moïi hoaøn caûnh". Vieäc thöøa nhaän phaåm giaù naøy khoâng theå tuøy thuoäc vaøo phaùn ñoaùn veà khaû naêng hieåu bieát vaø haønh ñoäng moät caùch töï do cuûa con ngöôøi; neáu khoâng, noù seõ khoâng coá höõu trong con ngöôøi, khoâng phuï thuoäc vaøo hoaøn caûnh cuûa caù nhaân vaø do ñoù xöùng ñaùng ñöôïc toân troïng voâ ñieàu kieän. Chæ baèng caùch nhìn nhaän moät phaåm giaù noäi taïi vaø baát khaû nhöôïng nôi moãi con ngöôøi, chuùng ta môùi coù theå baûo ñaûm ñöôïc moät neàn taûng vöõng chaéc vaø baát khaû xaâm phaïm cho phaåm chaát ñoù. Neáu khoâng coù baát cöù neàn taûng höõu theå hoïc naøo, vieäc thöøa nhaän phaåm giaù con ngöôøi seõ bò dao ñoäng tröôùc nhöõng phaùn xeùt tuøy tieän vaø khaùc nhau. Ñieàu kieän tieân quyeát duy nhaát ñeå noùi veà phaåm giaù coá höõu cuûa con ngöôøi laø tö caùch thaønh vieân cuûa hoï trong loaøi ngöôøi, theo ñoù "quyeàn cuûa ngoâi vò laø quyeàn cuûa con ngöôøi."[40]

Cô sôû khaùch quan cho töï do cuûa con ngöôøi

25. Thöù hai, khaùi nieäm veà phaåm giaù con ngöôøi ñoâi khi cuõng bò laïm duïng ñeå bieän minh cho vieäc phoå bieán moät caùch tuøy tieän caùc quyeàn môùi, nhieàu quyeàn trong soá ñoù maâu thuaãn vôùi nhöõng quyeàn ñöôïc xaùc ñònh ban ñaàu vaø thöôøng ñöôïc ñaët ra ñoái laäp vôùi quyeàn cô baûn veà söï soáng. [41] Nhö theå khaû naêng phaùt bieåu vaø hieän thöïc hoùa moïi sôû thích hoaëc mong muoán chuû quan cuûa caù nhaân caàn ñöôïc ñaûm baûo. Quan ñieåm naøy ñoàng nhaát phaåm giaù vôùi quyeàn töï do bieät laäp vaø mang tính caù nhaân, voán tuyeân boá aùp ñaët nhöõng mong muoán vaø khuynh höôùng chuû quan cuï theå nhö "caùc quyeàn" caàn ñöôïc coäng ñoàng baûo ñaûm vaø taøi trôï. Tuy nhieân, phaåm giaù con ngöôøi khoâng theå chæ döïa treân nhöõng tieâu chuaån caù nhaân chuû nghóa, cuõng nhö khoâng theå ñoàng nhaát noù vôùi tình traïng söùc khoûe taâm sinh lyù cuûa caù nhaân. Ñuùng hôn, vieäc baûo veä phaåm giaù con ngöôøi döïa treân nhöõng ñoøi hoûi caáu thaønh cuûa baûn chaát con ngöôøi, voán khoâng phuï thuoäc vaøo söï tuøy tieän caù nhaân hay söï thöøa nhaän cuûa xaõ hoäi. Do ñoù, caùc nghóa vuï baét nguoàn töø vieäc thöøa nhaän phaåm giaù cuûa ngöôøi khaùc vaø caùc quyeàn töông öùng phaùt sinh töø ñoù coù noäi dung cuï theå vaø khaùch quan döïa treân baûn chaát con ngöôøi chung cuûa chuùng ta. Neáu khoâng coù cô sôû khaùch quan nhö vaäy, khaùi nieäm veà phaåm giaù treân thöïc teá seõ trôû thaønh ñoái töôïng cuûa caùc hình thöùc ñoäc ñoaùn vaø lôïi ích quyeàn löïc ña daïng nhaát.

Caáu truùc quan heä cuûa con ngöôøi

26. Nhìn qua laêng kính tính caùch töông quan cuûa con ngöôøi, phaåm giaù con ngöôøi giuùp vöôït qua quan ñieåm haïn heïp veà moät quyeàn töï do mang tính caù nhaân vaø töï quy chieáu, töï tuyeân boá taïo ra caùc giaù trò cuûa rieâng mình baát keå caùc chuaån möïc khaùch quan veà ñieàu toát laønh vaø moái quan heä cuûa chuùng ta vôùi nhöõng sinh vaät khaùc. Thaät vaäy, ngaøy caøng coù nguy cô giaûn löôïc phaåm giaù con ngöôøi vaøo khaû naêng xaùc ñònh caên tính vaø töông lai cuûa mình moät caùch ñoäc laäp vôùi ngöôøi khaùc, maø khoâng quan taâm ñeán tö caùch thaønh vieân cuûa mình trong coäng ñoàng nhaân loaïi. Trong caùch hieåu sai laàm veà töï do naøy, vieäc thöøa nhaän laãn nhau veà nghóa vuï vaø quyeàn lôïi ñeå chuùng ta coù theå quan taâm laãn nhau laø ñieàu baát khaû. Thöïc ra, nhö Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ nhaéc nhôû, töï do ñöôïc ñaët "ñeå phuïc vuï con ngöôøi vaø söï vieân maõn cuûa con ngöôøi thoâng qua vieäc hieán thaân vaø côûi môû vôùi ngöôøi khaùc; nhöng khi quyeàn töï do ñöôïc coi laø tuyeät ñoái theo caùch chuû nghóa caù nhaân, thì noù seõ maát ñi noäi dung ñoäc ñaùo, yù nghóa vaø phaåm giaù cuûa noù bò maâu thuaãn laãn nhau."[42]

27. Nhaân phaåm cuõng bao goàm khaû naêng, voán coù trong baûn chaát con ngöôøi, ñaûm nhaän caùc nghóa vuï ñoái vôùi ngöôøi khaùc.

28. Söï khaùc bieät giöõa con ngöôøi vaø taát caû caùc sinh vaät khaùc, noåi baät nhôø khaùi nieäm veà phaåm giaù, khoâng neân khieán chuùng ta queân tính toát laønh cuûa caùc sinh vaät khaùc. Nhöõng sinh vaät ñoù hieän höõu khoâng chæ vì lôïi ích cuûa con ngöôøi maø coøn coù giaù trò rieâng; chuùng gioáng nhö nhöõng moùn quaø ñöôïc giao phoù cho nhaân loaïi caàn ñöôïc traân troïng vaø vun troàng. Do ñoù, trong khi khaùi nieäm veà phaåm giaù ñöôïc daønh rieâng cho con ngöôøi, ñoàng thôøi, söï toát laønh mang tính thuï taïo cuûa phaàn coøn laïi cuûa vuõ truï cuõng phaûi ñöôïc khaúng ñònh. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ chæ ra, "Nhôø phaåm giaù ñoäc nhaát vaø moùn quaø trí hieåu cuûa chuùng ta, chuùng ta ñöôïc keâu goïi toân troïng taïo vaät vaø caùc quy luaät voán coù cuûa noù [...], 'Moãi sinh vaät ñeàu coù söï toát laønh vaø söï hoaøn haûo rieâng cuûa noù...Moãi sinh vaät khaùc nhau, ñöôïc öôùc muoán trong chính höõu theå cuûa noù, phaûn aûnh theo caùch rieâng cuûa noù moät tia saùng khoân ngoan vaø toát laønh voâ haïn cuûa Thieân Chuùa. Do ñoù, con ngöôøi phaûi toân troïng söï toát laønh ñaëc bieät cuûa moïi thuï taïo, ñeå traùnh baát cöù vieäc söû duïng söï vaät naøo moät caùch voâ traät töï.'"[43] Hôn nöõa, "ngaøy nay chuùng ta thaáy mình bò buoäc phaûi nhaän ra raèng chæ coù theå duy trì moät 'chuû nghóa laáy con ngöôøi laøm trung taâm', noùi caùch khaùc, cuoäc soáng cuûa con ngöôøi seõ khoâng theå hieåu ñöôïc vaø khoâng beàn vöõng neáu khoâng coù caùc sinh vaät khaùc."[44] ÔÛ goùc ñoä naøy, "chuùng ta khoâng theå thôø ô khi coù raát nhieàu loaøi ñang bieán maát vaø cuoäc khuûng hoaûng khí haäu gaây nguy hieåm cho cuoäc soáng cuûa nhieàu loaøi khaùc".[45] Thaät vaäy, vieäc chaêm soùc moâi tröôøng laø thuoäc veà phaåm giaù cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät chuù yù ñeán heä sinh thaùi nhaân baûn ñang baûo toàn chính söï hieän höõu cuûa chuùng.

Giaûi phoùng con ngöôøi khoûi nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc trong lónh vöïc ñaïo ñöùc vaø xaõ hoäi

29. Nhöõng ñieàu kieän tieân quyeát cô baûn naøy, duø caàn thieát ñeán ñaâu, cuõng khoâng ñuû ñeå baûo ñaûm söï phaùt trieån cuûa moät con ngöôøi phuø hôïp vôùi phaåm giaù cuûa hoï. Duø "Thieân Chuùa taïo döïng con ngöôøi thaønh moät höõu theå höõu lyù, ban cho hoï phaåm giaù cuûa moät baûn vò coù theå khôûi xöôùng vaø kieåm soaùt caùc haønh ñoäng cuûa chính mình,"[46] vôùi taàm nhìn höôùng veà ñieàu thieän, nhöng yù chí töï do cuûa chuùng ta thöôøng laïi thích ñieàu aùc hôn ñieàu thieän. Vì vaäy, töï do cuûa con ngöôøi, ñeán löôït noù, cuõng caàn ñöôïc giaûi phoùng. Trong thö göûi tín höõu Ga-laùt, Thaùnh Phaoloâ khaúng ñònh raèng "ñeå ñöôïc töï do, Chuùa Kitoâ ñaõ giaûi phoùng chuùng ta" (Gl. 5:1), nhaéc laïi nhieäm vuï rieâng cuûa moãi Kitoâ höõu, laø treân vai hoï coù traùch nhieäm giaûi phoùng toaøn theá giôùi (xem Rm 8:19ff). Ñaây laø moät söï giaûi phoùng, baét khôûi töø traùi tim cuûa töøng caù nhaân, ñöôïc môøi goïi phoå bieán vaø bieåu loä söùc maïnh nhaân baûn hoùa cuûa noù treân moïi moái quan heä.

30. Töï do laø moät hoàng aân tuyeät vôøi cuûa Thieân Chuùa. Ngay caû khi Thieân Chuùa loâi keùo chuùng ta ñeán vôùi Ngöôøi baèng aân suûng, Ngöôøi vaãn laøm nhö vaäy theo caùch khoâng bao giôø xaâm phaïm quyeàn töï do cuûa chuùng ta. Vì vaäy, seõ laø moät sai laàm nghieâm troïng khi nghó raèng baèng caùch xa caùch Thieân Chuùa vaø söï trôï giuùp cuûa Ngöôøi, baèng caùch naøo ñoù chuùng ta coù theå ñöôïc töï do hôn vaø do ñoù caûm thaáy coù phaåm giaù hôn. Thay vaøo ñoù, bò taùch rôøi khoûi Ñaáng Taïo Hoùa, quyeàn töï do cuûa chuùng ta chæ coù theå suy yeáu vaø bò che khuaát. Ñieàu töông töï cuõng xaûy ra neáu töï do töôûng töôïng mình ñoäc laäp vôùi baát cöù tham chieáu beân ngoaøi naøo vaø coi baát cöù moái quan heä naøo vôùi söï thaät coù tröôùc laø moái ñe doïa; keát quaû laø söï toân troïng töï do vaø phaåm giaù cuûa ngöôøi khaùc cuõng seõ giaûm suùt. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI ñaõ giaûi thích: "Moät yù chí hoaøn toaøn tin raèng mình khoâng coù khaû naêng tìm kieám söï thaät vaø söï thieän thì khoâng coù lyù do hay ñoäng cô khaùch quan naøo ñeå haønh ñoäng, ngoaïi tröø nhöõng lyù do bò aùp ñaët bôûi nhöõng lôïi ích phuø du vaø baát chôït cuûa noù; noù khoâng coù 'baûn saéc' ñeå baûo veä vaø xaây döïng thoâng qua caùc quyeát ñònh thöïc söï töï do vaø coù yù thöùc. Keát quaû laø, noù khoâng theå ñoøi hoûi söï toân troïng töø nhöõng "yù chí" khaùc, nhöõng yù chí voán taùch rôøi khoûi höõu theå hoïc saâu saéc nhaát cuûa chính hoï vaø do ñoù coù khaû naêng aùp ñaët nhöõng "lyù do" khaùc hoaëc, vì vaán ñeà ñoù, khoâng coù "lyù do" naøo caû. AÛo töôûng raèng thuyeát töông ñoái veà ñaïo ñöùc cung caáp chìa khoùa cho söï chung soáng hoøa bình thöïc söï laø nguoàn goác cuûa söï chia reõ vaø söï phuû nhaän phaåm giaù cuûa con ngöôøi."[47]

31. Hôn nöõa, seõ laø khoâng thöïc teá neáu thöøa nhaän moät quyeàn töï do tröøu töôïng khoâng coù baát cöù aûnh höôûng, boái caûnh hoaëc giôùi haïn naøo. Thay vaøo ñoù, "vieäc thöïc thi quyeàn töï do caù nhaân moät caùch ñuùng ñaén ñoøi hoûi nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa moät traät töï kinh teá, xaõ hoäi, phaùp lyù, chính trò vaø vaên hoùa," [48] maø thöôøng vaãn chöa ñöôïc ñaùp öùng. Theo nghóa naøy, chuùng ta coù theå noùi raèng moät soá caù nhaân ñöôïc höôûng nhieàu "töï do" hôn nhöõng ngöôøi khaùc. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ ñaëc bieät chuù yù ñeán ñieåm naøy: "Moät soá ngöôøi sinh ra trong nhöõng gia ñình oån ñònh veà kinh teá, nhaän ñöôïc moät neàn giaùo duïc toát, lôùn leân ñöôïc nuoâi döôõng toát hoaëc baåm sinh coù taøi naêng lôùn. Hoï chaéc chaén seõ khoâng caàn moät nhaø nöôùc chuû ñoäng; hoï chæ caàn ñoøi quyeàn töï do cuûa mình. Tuy nhieân, quy taéc töông töï roõ raøng khoâng aùp duïng cho ngöôøi khuyeát taät, ngöôøi sinh ra trong hoaøn caûnh ngheøo khoù, nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc giaùo duïc toát vaø ít ñöôïc tieáp caän vôùi dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe ñaày ñuû. Neáu moät xaõ hoäi ñöôïc quaûn lyù chuû yeáu bôûi caùc tieâu chuaån töï do vaø hieäu quaû cuûa thò tröôøng, thì seõ khoâng coù choã cho nhöõng ngöôøi nhö vaäy, vaø tình huynh ñeä seõ vaãn chæ laø moät lyù töôûng mô hoà."[49] Do ñoù, ñieàu quan troïng laø phaûi hieåu raèng "vieäc xoùa boû nhöõng baát coâng seõ coå vuõ töï do vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi".[50] ôû moïi bình dieän noã löïc cuûa con ngöôøi. Ñeå coù ñöôïc töï do ñích thöïc, "chuùng ta phaûi ñaët phaåm giaù con ngöôøi trôû laïi trung taâm vaø treân truï coät ñoù, xaây döïng caùc caáu truùc xaõ hoäi thay theá maø chuùng ta caàn."[51] Töông töï nhö vaäy, töï do thöôøng bò che khuaát bôûi nhieàu aûnh höôûng taâm lyù, lòch söû, xaõ hoäi, giaùo duïc vaø vaên hoùa. Töï do thöïc söï vaø töï do lòch söû luoân caàn ñöôïc "giaûi phoùng". Hôn nöõa, ngöôøi ta phaûi taùi khaúng ñònh quyeàn cô baûn veà töï do toân giaùo.

32. Ñoàng thôøi, lòch söû nhaân loaïi cho thaáy söï tieán boä roõ reät trong vieäc hieåu bieát veà phaåm giaù vaø töï do cuûa con ngöôøi, maëc duø khoâng phaûi khoâng coù nhöõng boùng toái vaø nguy cô thoaùi hoùa. Söï tieán boä nhö vaäy trong vieäc hieåu bieát veà phaåm giaù con ngöôøi ñöôïc chöùng minh baèng söï kieän naøy laø ngaøy caøng coù mong muoán xoùa boû chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc, cheá ñoä noâ leä vaø vieäc bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi ñoái vôùi phuï nöõ, treû em, ngöôøi beänh vaø ngöôøi khuyeát taät. Khaùt voïng naøy ñaõ ñöôïc cuûng coá döôùi aûnh höôûng cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo, moät ñöùc tin tieáp tuïc soâi suïc, ngay caû trong caùc xaõ hoäi ngaøy caøng theá tuïc hoùa. Tuy nhieân, haønh trình gian khoå nhaèm thaêng tieán phaåm giaù con ngöôøi vaãn coøn laâu môùi keát thuùc.

4. Moät soá vi phaïm nghieâm troïng veà nhaân phaåm

33. Döôùi aùnh saùng cuûa nhöõng suy tö tröôùc ñaây veà tính trung taâm cuûa phaåm giaù con ngöôøi, phaàn cuoái cuøng cuûa Tuyeân boá naøy ñeà caäp ñeán moät soá vi phaïm chuyeân bieät vaø nghieâm troïng ñoái vôùi phaåm giaù ñoù. Noù laøm nhö vaäy theo tinh thaàn rieâng cuûa huaán quyeàn Giaùo hoäi, ñöôïc phaùt bieåu ñaày ñuû trong giaùo huaán cuûa caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng gaàn ñaây, nhö ñaõ ñeà caäp tröôùc ñaây. Chaúng haïn, moät maët Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khoâng ngöøng nhaéc nhôû chuùng ta veà söï caàn thieát phaûi toân troïng phaåm giaù con ngöôøi: "Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn soáng coù phaåm giaù vaø ñöôïc phaùt trieån toaøn dieän; quyeàn cô baûn naøy khoâng theå bò töø choái bôûi baát cöù quoác gia naøo. Moïi ngöôøi coù quyeàn naøy ngay caû khi hoï khoâng coù naêng suaát lao ñoäng hoaëc sinh ra ñaõ coù hoaëc ñaõ phaùt trieån nhöõng haïn cheá. Ñieàu naøy khoâng laøm maát ñi phaåm giaù cao quyù cuûa hoï vôùi tö caùch laø con ngöôøi, moät phaåm giaù khoâng döïa treân hoaøn caûnh maø döïa treân giaù trò noäi taïi cuûa con ngöôøi hoï. Tröø khi nguyeân taéc cô baûn naøy ñöôïc toân troïng, seõ khoâng coù töông lai cho tình huynh ñeä cuõng nhö cho söï soáng coøn cuûa nhaân loaïi."[52] Maët khaùc, ngaøi khoâng ngöøng chæ ra nhöõng vi phaïm cuï theå veà phaåm giaù con ngöôøi trong thôøi ñaïi chuùng ta, ñoàng thôøi keâu goïi moãi chuùng ta thöùc tænh tröôùc traùch nhieäm cuûa chuùng ta vaø söï caàn thieát phaûi daán thaân vaøo moät cam keát cuï theå veà vaán ñeà naøy.

34. Khi ñeà caäp moät soá trong nhieàu vi phaïm nghieâm troïng veà phaåm giaù con ngöôøi ngaøy nay, chuùng ta coù theå döïa vaøo nhöõng giaùo huaán cuûa Coâng ñoàng Vatican II, trong ñoù nhaán maïnh raèng "taát caû caùc toäi choáng laïi chính söï soáng, nhö gieát ngöôøi, dieät chuûng, phaù thai, an töû vaø coá yù töï saùt" phaûi ñöôïc nhìn nhaän laø traùi vôùi phaåm giaù con ngöôøi.[53] Hôn nöõa, Coâng ñoàng khaúng ñònh raèng "taát caû nhöõng vi phaïm ñeán söï toaøn veïn cuûa con ngöôøi, chaúng haïn nhö caét xeûo, tra taán veà theå xaùc vaø tinh thaàn, nhöõng aùp löïc taâm lyù quaù möùc," cuõng xaâm phaïm ñeán phaåm giaù cuûa chuùng ta.[54] Cuoái cuøng, noù toá caùo "taát caû caùc haønh vi vi phaïm nhaân phaåm, chaúng haïn nhö ñieàu kieän soáng döôùi möùc nhaân baûn, boû tuø tuøy tieän, truïc xuaát, laøm noâ leä, maïi daâm, buoân baùn phuï nöõ vaø treû em, ñieàu kieän laøm vieäc xuoáng caáp nôi caùc caù nhaân bò coi nhö coâng cuï kieám lôïi chöù khoâng phaûi laø nhöõng con ngöôøi töï do vaø coù traùch nhieäm."[55] ÔÛ ñaây, ngöôøi ta cuõng neân ñeà caäp ñeán aùn töû hình, vì ñieàu naøy cuõng vi phaïm phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm cuûa moãi ngöôøi, baát keå hoaøn caûnh naøo. [56] Veà vaán ñeà naøy, chuùng ta phaûi thöøa nhaän raèng "vieäc kieân quyeát baùc boû aùn töû hình cho thaáy möùc ñoä coù theå thöøa nhaän phaåm giaù baát khaû nhöôïng cuûa moãi con ngöôøi vaø chaáp nhaän raèng hoï coù moät vò trí trong vuõ truï naøy. Neáu toâi khoâng phuû nhaän phaåm giaù ñoù ñoái vôùi nhöõng teân toäi phaïm toài teä nhaát thì toâi seõ khoâng phuû nhaän noù vôùi baát cöù ai. Toâi seõ cho moïi ngöôøi khaû naêng chia seû haønh tinh naøy vôùi toâi, baát chaáp moïi khaùc bieät cuûa chuùng ta."[57] Cuõng raát phuø hôïp ñeå taùi khaúng ñònh phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi bò giam giöõ, nhöõng ngöôøi thöôøng phaûi soáng trong nhöõng ñieàu kieän khoâng xöùng ñaùng. Cuoái cuøng, caàn phaûi noùi raèng - ngay caû khi ai ñoù ñaõ phaïm nhöõng toäi aùc nghieâm troïng - vieäc thöïc haønh tra taán hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi phaåm giaù voán coù cuûa moãi con ngöôøi.

35. Maëc duø khoâng tuyeân boá laø ñaày ñuû, caùc ñoaïn vaên sau ñaây löu yù ñeán moät soá vi phaïm nghieâm troïng veà phaåm giaù con ngöôøi coù lieân quan ñaëc bieät.

Bi kòch ngheøo ñoùi

36. Moät trong nhöõng hieän töôïng ñoùng goùp ñaùng keå vaøo vieäc phuû nhaän phaåm giaù cuûa raát nhieàu ngöôøi laø tình traïng ngheøo ñoùi cuøng cöïc, coù lieân quan ñeán söï phaân phoái cuûa caûi khoâng ñoàng ñeàu. Nhö Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ nhaán maïnh: "Moät trong nhöõng baát coâng lôùn nhaát trong theá giôùi ñöông thôøi chính laø ôû choã: nhöõng ngöôøi coù nhieàu thì töông ñoái ít vaø nhöõng ngöôøi haàu nhö khoâng coù gì thì laïi nhieàu. Ñoù laø söï baát coâng trong vieäc phaân phoái toài teä haøng hoùa vaø dòch vuï maø khôûi nguyeân voán daønh cho moïi ngöôøi."[58] Hôn nöõa, seõ laø sai laàm neáu phaân bieät sô saøi giöõa caùc quoác gia "giaøu" vaø "ngheøo", vì Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ thöøa nhaän raèng "vieäc cuûa caûi treân theá giôùi ñang taêng leân veà maët tuyeät ñoái, nhöng söï baát bình ñaúng laïi gia taêng. ÔÛ caùc nöôùc giaøu, caùc thaønh phaàn môùi cuûa xaõ hoäi ñang rôi vaøo tình traïng ngheøo ñoùi vaø caùc hình thöùc ngheøo ñoùi môùi ñang xuaát hieän. ÔÛ nhöõng khu vöïc ngheøo hôn, moät soá nhoùm ñöôïc höôûng moät kieåu 'sieâu phaùt trieån' thuoäc loaïi laõng phí vaø tieâu duøng, taïo thaønh moät söï töông phaûn khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vôùi tình traïng thieáu thoán phi nhaân tính ñang dieãn ra". Vuï "'tai tieáng veà söï baát bình ñaúng roõ raøng' vaãn tieáp tuïc,"[59] trong ñoù phaåm giaù cuûa ngöôøi ngheøo bò phuû nhaän gaáp ñoâi vì thieáu caùc nguoàn löïc saün coù ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cô baûn cuûa hoï vaø söï thôø ô cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh ñoái vôùi hoï.

37. Do ñoù, vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, ngöôøi ta phaûi keát luaän raèng "söï giaøu coù ñaõ taêng leân, nhöng cuøng vôùi söï baát bình ñaúng, daãn ñeán 'caùc hình thöùc ngheøo ñoùi môùi ñang xuaát hieän'. Chuû tröông cho raèng theá giôùi hieän ñaïi ñaõ giaûm ngheøo ñöôïc ñöa ra baèng caùch ño löôøng tình traïng ngheøo ñoùi vôùi tieâu chuaån töø quaù khöù khoâng töông öùng vôùi caùc thöïc taïi ngaøy nay."[60] Keát quaû laø, ngheøo ñoùi "coù theå mang nhieàu hình thöùc khaùc nhau, chaúng haïn nhö noãi aùm aûnh veà vieäc giaûm chi phí lao ñoäng maø khoâng quan taâm ñeán haäu quaû nghieâm troïng cuûa noù, vì tyû leä thaát nghieäp maø noù tröïc tieáp taïo ra daãn ñeán tình traïng ngheøo ñoùi gia taêng."[61] Trong soá "nhöõng taùc ñoäng taøn phaù cuûa ñeá cheá tieàn baïc,"[62] caàn phaûi thöøa nhaän raèng "khoâng coù söï ngheøo ñoùi naøo teä haïi hôn tình traïng ngheøo ñoùi cöôùp ñi vieäc laøm vaø phaåm giaù cuûa vieäc laøm."[63] Hôn nöõa, neáu moät soá ngöôøi sinh ra ôû moät quoác gia hoaëc gia ñình maø hoï coù ít cô hoäi phaùt trieån hôn, chuùng ta neân thöøa nhaän raèng ñieàu naøy traùi vôùi phaåm giaù cuûa hoï, voán laø phaåm giaù gioáng nhö phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi sinh vaøo moät gia ñình hay quoác gia giaøu coù. Taát caû chuùng ta ñeàu phaûi chòu traùch nhieäm veà söï baát bình ñaúng roõ reät naøy, maëc duø ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau.

Chieán tranh

38. Moät thaûm kòch khaùc phuû nhaän phaåm giaù con ngöôøi, caû trong quaù khöù laãn ngaøy nay, ñoù laø chieán tranh: "Chieán tranh, caùc cuoäc taán coâng khuûng boá, ñaøn aùp chuûng toäc hoaëc toân giaùo, vaø nhieàu haønh vi xuùc phaïm phaåm giaù con ngöôøi [...] 'ñaõ trôû neân phoå bieán ñeán möùc taïo neân cuoäc 'Chieán tranh theá giôùi thöù ba' dieãn ra töøng phaàn.' thöïc söï."[64] Vôùi daáu veát taøn phaù vaø ñau khoå, chieán tranh taán coâng phaåm giaù con ngöôøi trong caû ngaén haïn laãn daøi haïn: "Trong khi taùi khaúng ñònh quyeàn baát khaû xaâm phaïm ñeå töï veä vaø traùch nhieäm baûo veä nhöõng ngöôøi maø maïng soáng bò ñe doïa, chuùng ta phaûi thöøa nhaän raèng chieán tranh luoân laø 'thaát baïi cuûa nhaân loaïi'. Khoâng coù cuoäc chieán naøo ñaùng giaù baèng nhöõng gioït nöôùc maét cuûa ngöôøi meï chöùng kieán con mình bò caét xeûo hoaëc bò gieát; khoâng coù cuoäc chieán naøo ñaùng ñeå maát ñi maïng soáng cuûa moät con ngöôøi, moät höõu theå thaùnh thieâng ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh vaø hoïa aûnh Ñaáng Taïo Hoùa; khoâng coù cuoäc chieán naøo ñaùng ñeå ñaàu ñoäc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta; vaø khoâng coù cuoäc chieán tranh naøo ñaùng ñeå nhöõng ngöôøi bò buoäc phaûi rôøi boû queâ höông vaø bò töôùc ñoaït, töø luùc naøy sang luùc khaùc, queâ höông vaø taát caû gia ñình, tình baïn, caùc moái quan heä vaên hoùa vaø xaõ hoäi ñaõ ñöôïc xaây döïng, ñoâi khi qua nhieàu theá heä, töø luùc naøy sang luùc khaùc."[65] Taát caû caùc cuoäc chieán tranh, chæ vì chuùng maâu thuaãn vôùi phaåm giaù con ngöôøi, ñeàu laø "nhöõng xung ñoät khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà maø chæ laøm taêng theâm vaán ñeà."[66] Ñieåm naøy thaäm chí coøn quan troïng hôn trong thôøi ñaïi chuùng ta khi noù ñaõ trôû neân phoå bieán ñoái vôùi raát nhieàu thöôøng daân voâ toäi thieät maïng ngoaøi phaïm vi chieán tröôøng.

39. Vì theá, ngay caû ngaøy nay, Giaùo hoäi cuõng khoâng theå khoâng bieán nhöõng lôøi cuûa caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng thaønh cuûa mình, laëp laïi cuøng vôùi Thaùnh Giaùo hoaøng Phaoloâ VI: "jamais plus la guerre, jamais plus la guerre!" ["khoâng bao giôø chieán tranh nöõa, khoâng bao giôø chieán tranh nöõa!"].[67] Hôn nöõa, cuøng vôùi Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II, Giaùo hoäi naøi xin "nhaân danh Thieân Chuùa vaø nhaân danh con ngöôøi: Ñöøng gieát ngöôøi! Ñöøng chuaån bò söï huûy dieät vaø tieâu dieät con ngöôøi! Haõy nghó tôùi nhöõng anh chò em cuûa baïn ñang phaûi chòu ñoùi khaùt vaø ñau khoå! Haõy toân troïng phaåm giaù vaø töï do cuûa moãi ngöôøi!"[68] Hôn bao giôø heát, ñaây laø tieáng keâu cuûa Giaùo hoäi vaø cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ nhaán maïnh ñieàu naøy baèng caùch tuyeân boá: "Chuùng ta khoâng coøn coù theå coi chieán tranh laø moät giaûi phaùp vì nhöõng ruûi ro cuûa noù coù theå seõ luoân lôùn hôn nhöõng lôïi ích ñöôïc cho laø cuûa noù. Theo quan ñieåm naøy, ngaøy nay raát khoù vieän daãn caùc tieâu chuaån hôïp lyù ñaõ ñöôïc xaây döïng töø caùc theá kyû tröôùc ñeå noùi veà khaû naêng xaûy ra moät 'cuoäc chieán tranh chính nghóa'. Khoâng bao giôø chieán tranh nöõa!"[69] Vì nhaân loaïi thöôøng rôi vaøo nhöõng sai laàm töông töï nhö thôøi chieán tranh quaù khöù, "ñeå bieán hoøa bình thaønh hieän thöïc, chuùng ta phaûi traùnh xa luaän lyù veà tính hôïp phaùp cuûa chieán tranh."[70] Moái quan heä maät thieát giöõa ñöùc tin vaø phaåm giaù con ngöôøi coù nghóa laø seõ maâu thuaãn neáu chieán tranh döïa treân nieàm tin toân giaùo: "Ngöôøi keâu caàu danh Thieân Chuùa ñeå bieän minh cho chuû nghóa khuûng boá, baïo löïc vaø chieán tranh laø khoâng ñi theo con ñöôøng cuûa Thieân Chuùa. Chieán tranh nhaân danh toân giaùo trôû thaønh cuoäc chieán choáng laïi chính toân giaùo."[71]

Noãi khoå cöïc cuûa di daân

40. Di daân laø moät trong nhöõng naïn nhaân ñaàu tieân cuûa nhieàu hình thöùc ngheøo ñoùi. Nhaân phaåm cuûa hoï khoâng chæ bò phuû nhaän ôû queâ höông,[72] maø maïng soáng cuûa hoï cuõng bò ñe doïa vì hoï khoâng coøn phöông tieän ñeå laäp gia ñình, laøm vieäc hoaëc ñeå nuoâi soáng baûn thaân.[73] Moät khi hoï ñaõ ñeán nhöõng quoác gia coù theå chaáp nhaän hoï, "nhöõng ngöôøi di cö khoâng ñöôïc coi laø coù quyeàn tham gia vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi nhö nhöõng ngöôøi khaùc, vaø ngöôøi ta queân raèng hoï coù cuøng phaåm giaù noäi taïi nhö baát cöù ngöôøi naøo khaùc. [...] Seõ khoâng ai coâng khai phuû nhaän raèng hoï laø con ngöôøi; tuy nhieân, treân thöïc teá, baèng nhöõng quyeát ñònh cuûa chuùng ta vaø caùch chuùng ta ñoái xöû vôùi hoï, chuùng ta coù theå cho thaáy raèng chuùng ta coi hoï keùm xöùng ñaùng hôn, keùm quan troïng hôn, keùm nhaân baûn hôn."[74] Vì vaäy, ñieàu caáp thieát caàn nhôù laø "moïi ngöôøi di cö ñeàu laø moät nhaân vò, ngöôøi, trong tö caùch nhö vaäy, coù nhöõng quyeàn cô baûn, baát khaû xaâm phaïm maø moïi ngöôøi vaø trong moïi hoaøn caûnh phaûi toân troïng."[75] Tieáp nhaän ngöôøi di cö laø moät caùch quan troïng vaø coù yù nghóa ñeå baûo veä "phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm cuûa moãi con ngöôøi baát keå nguoàn goác, chuûng toäc hay toân giaùo."[76]

Naïn buoân ngöôøi

41. Naïn buoân ngöôøi cuõng phaûi ñöôïc coi laø moät trong nhöõng vi phaïm nghieâm troïng ñeán phaåm giaù con ngöôøi.[77] Maëc duø ñaây khoâng phaûi laø moät hieän töôïng môùi, nhöng noù ñaõ mang nhöõng chieàu höôùng bi thaûm tröôùc maét chuùng ta, ñoù laø lyù do taïi sao Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ leân aùn noù baèng nhöõng lôøi leõ ñaëc bieät nhaán maïnh: "Toâi taùi khaúng ñònh ôû ñaây raèng 'buoân baùn ngöôøi' laø moät hoaït ñoäng heøn haï, moät söï oâ nhuïc ñoái vôùi xaõ hoäi cuûa chuùng ta töï cho laø vaên minh! Nhöõng keû lôïi duïng vaø khaùch haøng ôû moïi bình dieän neân töï vaán löông taâm moät caùch nghieâm tuùc caû nhaân danh ngoâi thöù nhaát laãn tröôùc maët Thieân Chuùa! Ngaøy nay Giaùo hoäi ñang ñoåi môùi lôøi keâu goïi khaån caáp cuûa mình raèng phaåm giaù vaø vò trí trung taâm cuûa moãi caù nhaân luoân ñöôïc baûo veä, baèng vieäc toân troïng caùc quyeàn cô baûn, nhö giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi nhaán maïnh. Giaùo hoäi yeâu caàu nhöõng quyeàn naøy thöïc söï ñöôïc môû roäng cho haøng trieäu ngöôøi nam nöõ ôû moïi chaâu luïc, baát cöù nôi naøo chuùng khoâng ñöôïc coâng nhaän. Trong moät theá giôùi maø ngöôøi ta noùi nhieàu veà quyeàn lôïi, nhaân phaåm thöôøng bò chaø ñaïp bieát bao! Trong moät theá giôùi maø ngöôøi ta noùi raát nhieàu veà quyeàn, coù veû nhö thöù duy nhaát coù quyeàn laø tieàn baïc."[78]

42. Vì nhöõng lyù do naøy, Giaùo hoäi vaø nhaân loaïi khoâng ngöøng ñaáu tranh choáng laïi nhöõng hieän töôïng nhö "vieäc buoân baùn caùc boä phaän vaø moâ ngöôøi, boùc loät tình duïc caùc beù trai vaø beù gaùi, lao ñoäng noâ leä, bao goàm maïi daâm, buoân baùn ma tuùy vaø vuõ khí, khuûng boá, vaø toäi phaïm coù toå chöùc quoác teá. Möùc ñoä nghieâm troïng cuûa nhöõng tình huoáng naøy vaø toån thaát cuûa chuùng ñoái vôùi nhöõng sinh maïng voâ toäi ñeán möùc chuùng ta phaûi traùnh moïi caùm doã rôi vaøo chuû nghóa chæ bieát tuyeân boá theo loái duy danh nhaèm xoa dòu löông taâm cuûa chuùng ta. Chuùng ta caàn ñaûm baûo raèng caùc theå cheá cuûa chuùng ta thöïc söï höõu hieäu trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi taát caû nhöõng tai hoïa naøy."[79] Ñoái dieän vôùi nhöõng phuû nhaän phaåm giaù con ngöôøi ña daïng vaø taøn baïo naøy, chuùng ta caàn ngaøy caøng nhaän thöùc ñöôïc raèng "naïn buoân ngöôøi laø moät toäi aùc choáng laïi loaøi ngöôøi".[80] Veà cô baûn, noù phuû nhaän phaåm giaù con ngöôøi ít nhaát theo hai caùch: "Vieäc buoân baùn laøm bieán daïng saâu xa nhaân tính cuûa naïn nhaân, xuùc phaïm ñeán töï do vaø phaåm giaù cuûa hoï. Tuy nhieân, ñoàng thôøi, noù laøm maát nhaân tính cuûa nhöõng ngöôøi thöïc hieän noù."[81]

Laïm duïng tình duïc

43. Phaåm giaù saâu saéc voán coù cuûa con ngöôøi trong toaøn boä taâm trí vaø theå xaùc cuõng cho pheùp chuùng ta hieåu taïi sao taát caû caùc vuï laïm duïng tình duïc ñeàu ñeå laïi nhöõng veát seïo saâu trong traùi tim cuûa nhöõng ngöôøi phaûi chòu ñöïng noù. Thaät vaäy, nhöõng ngöôøi bò laïm duïng tình duïc phaûi chòu nhöõng veát thöông thöïc söï veà phaåm giaù con ngöôøi cuûa hoï. Ñaây laø "nhöõng ñau khoå keùo daøi suoát ñôøi vaø khoâng coù söï aên naên naøo coù theå chöõa laønh ñöôïc. Hieän töôïng naøy lan roäng trong xaõ hoäi vaø noù cuõng aûnh höôûng ñeán Giaùo hoäi vaø laø moät trôû ngaïi nghieâm troïng cho söù meänh cuûa Giaùo hoäi."[82] Töø ñoù naûy sinh nhöõng noã löïc khoâng ngöøng nghæ cuûa Giaùo hoäi nhaèm chaám döùt moïi hình thöùc laïm duïng, baét ñaàu töø beân trong.

Baïo löïc choáng phuï nöõ

44. Baïo löïc ñoái vôùi phuï nöõ laø moät vuï tai tieáng hoaøn caàu ngaøy caøng ñöôïc thöøa nhaän. Trong khi phaåm giaù bình ñaúng cuûa phuï nöõ coù theå ñöôïc thöøa nhaän baèng lôøi noùi, söï baát bình ñaúng giöõa nöõ giôùi vaø nam giôùi ôû moät soá quoác gia vaãn raát nghieâm troïng. Ngay caû ôû nhöõng quoác gia daân chuû vaø phaùt trieån nhaát, thöïc teá xaõ hoäi cuï theå cuõng chöùng toû raèng nöõ giôùi thöôøng khoâng ñöôïc coi troïng nhö nam giôùi. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ nhaán maïnh ñieàu naøy khi ngaøi khaúng ñònh raèng "toå chöùc caùc xaõ hoäi treân toaøn theá giôùi vaãn chöa phaûn aûnh roõ raøng raèng nöõ giôùi coù cuøng phaåm giaù vaø caùc quyeàn gioáng nhö nam giôùi. Chuùng ta noùi moät ñieàu baèng lôøi noùi, nhöng nhöõng quyeát ñònh vaø thöïc teá cuûa chuùng ta laïi keå moät caâu chuyeän khaùc. Thaät vaäy, 'ngheøo gaáp ñoâi laø nhöõng phuï nöõ phaûi chòu ñöïng nhöõng hoaøn caûnh bò loaïi tröø, ngöôïc ñaõi vaø baïo löïc, vì hoï thöôøng ít coù khaû naêng baûo veä quyeàn lôïi cuûa mình.'"[83]

45. Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II thöøa nhaän raèng "coøn nhieàu vieäc phaûi laøm ñeå ngaên chaën söï phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ choïn laøm vôï vaø laøm meï. [...] Ñaây laø nhu caàu caáp thieát ñeå ñaït ñöôïc söï bình ñaúng thöïc söï trong moïi lónh vöïc: traû löông ngang nhau cho coâng vieäc nhö nhau, baûo veä caùc baø meï ñang ñi laøm, coâng baèng trong thaêng tieán ngheà nghieäp, bình ñaúng giöõa vôï choàng veà maët quyeàn gia ñình vaø söï coâng nhaän moïi ñieàu thuoäc veà quyeàn vaø nghóa vuï cuûa coâng daân trong moät Nhaø nöôùc daân chuû."[84] Thaät vaäy, söï baát bình ñaúng trong caùc lónh vöïc naøy cuõng laø nhöõng hình thöùc baïo löïc khaùc nhau. Ngaøi cuõng nhaéc laïi raèng "ñaõ ñeán luùc phaûi leân aùn maïnh meõ caùc loaïi baïo löïc tình duïc thöôøng nhaém vaøo phuï nöõ vaø thoâng qua caùc ñaïo luaät baûo veä hoï moät caùch höõu hieäu khoûi baïo löïc nhö vaäy. Chuùng ta cuõng khoâng theå thaát baïi, nhaân danh söï toân troïng con ngöôøi, leân aùn neàn vaên hoùa höôûng laïc vaø thöông maïi ñang lan roäng, khuyeán khích vieäc khai thaùc tình duïc moät caùch coù heä thoáng vaø laøm hö hoûng ngay caû nhöõng coâ gaùi coøn raát treû ñeå cho cô theå cuûa hoï ñöôïc söû duïng vì lôïi nhuaän."[85 ] Trong soá caùc hình thöùc baïo löïc ñoái vôùi phuï nöõ, laøm sao khoâng keå ñeán cöôõng böùc phaù thai, aûnh höôûng ñeán caû meï laãn con, thöôøng nhaèm thoûa maõn loøng ích kyû cuûa nam giôùi? Vaø laøm sao chuùng ta coù theå khoâng ñeà caäp ñeán vieäc thöïc haønh cheá ñoä ña theâ? Nhö Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo nhaéc nhôû chuùng ta, cheá ñoä ña theâ laø traùi vôùi phaåm giaù bình ñaúng giöõa nöõ giôùi vaø nam giôùi; noù cuõng "traùi ngöôïc vôùi tình yeâu vôï choàng voán khoâng phaân chia vaø ñoäc quyeàn."[86]

46. Khi xem xeùt vaán ñeà baïo löïc ñoái vôùi phuï nöõ, ngöôøi ta khoâng theå leân aùn ñuû hieän töôïng gieát haïi phuï nöõ. Veà maët naøy, toaøn boä coäng ñoàng quoác teá phaûi coù moät cam keát phoái hôïp vaø cuï theå, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc laïi: "Tình yeâu cuûa chuùng ta daønh cho Ñöùc Maria phaûi giuùp chuùng ta caûm nhaän ñöôïc söï traân troïng vaø bieát ôn ñoái vôùi phuï nöõ, ñoái vôùi caùc baø meï cuûa chuùng ta, nhöõng ngöôøi laø phaùo ñaøi baûo veä söï soáng ôû caùc thaønh phoá cuûa chuùng ta. Haàu nhö luoân luoân trong im laëng, hoï tieáp tuïc cuoäc soáng phía tröôùc. Ñoù laø söï im laëng vaø söùc maïnh cuûa hy voïng. Caûm ôn chöùng taù cuûa chò em. [...] Nhöng khi nghó ñeán meï vaø baø cuûa chuùng ta, toâi muoán môøi caùc baïn choáng laïi moät tai hoïa ñang aûnh höôûng ñeán luïc ñòa Chaâu Myõ cuûa chuùng ta: voâ soá tröôøng hôïp phuï nöõ bò gieát. Vaø nhieàu tình huoáng baïo löïc ñöôïc giöõ im laëng sau raát nhieàu böùc töôøng. Toâi yeâu caàu caùc baïn ñaáu tranh choáng laïi nguoàn goác ñau khoå naøy baèng caùch keâu goïi xaây döïng luaät phaùp vaø moät neàn vaên hoùa baùc boû moïi hình thöùc baïo löïc."[87]

Naïn phaù thai

47. Giaùo hoäi luoân nhaéc nhôû chuùng ta raèng "phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi coù moät ñaëc tính noäi taïi vaø coù giaù trò töø luùc thuï thai cho ñeán khi cheát töï nhieân. Chính vieäc khaúng ñònh phaåm giaù ñoù laø ñieàu kieän tieân quyeát khoâng theå taùch rôøi ñeå baûo veä söï hieän höõu baûn thaân vaø xaõ hoäi, ñoàng thôøi cuõng laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå tình huynh ñeä vaø tình baïn xaõ hoäi ñöôïc theå hieän giöõa taát caû caùc daân toäc treân traùi ñaát."[88] Veà giaù trò voâ hình cuûa söï soáng con ngöôøi, huaán quyeàn cuûa Giaùo hoäi luoân leân tieáng choáng laïi vieäc phaù thai. Veà vaán ñeà naøy, Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II vieát: "Trong soá taát caû caùc toäi aùc coù theå phaïm ñeán söï soáng, vieäc mua baùn phaù thai coù nhöõng ñaëc ñieåm khieán noù trôû neân ñaëc bieät nghieâm troïng vaø ñaùng traùch. [...] Nhöng ngaøy nay, trong löông taâm cuûa nhieàu ngöôøi, nhaän thöùc veà tính nghieâm troïng cuûa noù ñaõ daàn daàn bò lu môø. Vieäc chaáp nhaän vieäc phaù thai trong taâm trí bình daân, trong haønh vi vaø ngay caû trong chính luaät phaùp laø moät daáu hieäu roõ raøng veà moät cuoäc khuûng hoaûng cöïc kyø nguy hieåm veà yù thöùc ñaïo ñöùc, ngaøy caøng trôû neân maát khaû naêng phaân bieät giöõa thieän vaø aùc, ngay caû khi quyeàn cô baûn ñeán cuoäc soáng ñang bò ñe doïa. Tröôùc tình hình nghieâm troïng nhö vaäy, hôn bao giôø heát chuùng ta caàn coù can ñaûm nhìn thaúng vaøo söï thaät vaø goïi moïi thöù baèng ñuùng teân cuûa chuùng, khoâng nhöôïng boä tröôùc nhöõng thoûa hieäp thuaän tieän hoaëc tröôùc caùm doã töï löøa doái. Veà vaán ñeà naøy, lôøi khieån traùch cuûa Ñaáng Tieân Tri heát söùc thaúng thaén: 'Khoán thay cho nhöõng keû goïi aùc laø thieän, goïi thieän laø aùc, laáy toái laøm saùng, laáy saùng laøm toái' (Is. 5:20). Ñaëc bieät trong tröôøng hôïp phaù thai, coù söï söû duïng roäng raõi caùc thuaät ngöõ mô hoà, chaúng haïn nhö "söï giaùn ñoaïn thai kyø", coù xu höôùng che giaáu baûn chaát thöïc söï cuûa vieäc phaù thai vaø laøm giaûm bôùt tính nghieâm troïng cuûa noù trong dö luaän quaàn chuùng. Coù leõ baûn thaân hieän töôïng ngoân ngöõ naøy laø moät trieäu chöùng cuûa söï baát an trong löông taâm. Nhöng khoâng lôøi naøo coù söùc maïnh thay ñoåi thöïc taïi cuûa söï vieäc: phaù thai laø vieäc coá yù vaø tröïc tieáp gieát haïi moät con ngöôøi, baèng baát cöù phöông tieän naøo, trong giai ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc ñôøi hoï, keùo daøi töø khi thuï thai cho ñeán khi sinh ra."[89] Do ñoù, nhöõng ñöùa treû chöa sinh ra laø "nhöõng ñoái töôïng voâ toäi vaø khoâng coù khaû naêng töï veä nhaát trong soá chuùng ta. Ngaøy nay, ngöôøi ta ñang noã löïc phuû nhaän nhaân phaåm cuûa caùc em vaø laøm baát cöù ñieàu gì hoï muoán vôùi caùc em, töôùc ñoaït maïng soáng cuûa cuûa caùc em vaø thoâng qua luaät ngaên caûn baát kyø ai caûn trôû vieäc naøy."[90] Do ñoù, caàn phaûi tuyeân boá vôùi taát caû söùc maïnh vaø roõ raøng, ngay trong thôøi ñaïi chuùng ta, raèng "vieäc baûo veä söï soáng chöa sinh ra naøy gaén lieàn vôùi vieäc baûo veä moãi nhaân quyeàn khaùc. Noù lieân quan ñeán nieàm tin raèng con ngöôøi luoân thaùnh thieâng vaø baát khaû xaâm phaïm, trong moïi tình huoáng vaø moïi giai ñoaïn phaùt trieån. Con ngöôøi töï noù laø muïc ñích vaø khoâng bao giôø laø phöông tieän ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà khaùc. Moät khi xaùc tín naøy bieán maát, thì nhöõng neàn taûng vöõng chaéc vaø laâu daøi ñeå baûo veä nhaân quyeàn cuõng seõ luoân phuï thuoäc vaøo nhöõng yù muoán baát chôït cuûa caùc quyeàn löïc hieän taïi. Chæ lyù trí thoâi cuõng ñuû ñeå nhaän ra giaù trò baát khaû xaâm phaïm cuûa moãi söï soáng con ngöôøi, nhöng neáu chuùng ta cuõng nhìn vaán ñeà töø quan ñieåm ñöùc tin, 'moïi vi phaïm phaåm giaù caù nhaân cuûa con ngöôøi ñeàu keâu tôùi Thieân Chuùa ñeå traû thuø vaø laø xuùc phaïm ñeán Ñaáng Taïo Hoùa cuûa caù nhaân'".[91] Trong boái caûnh naøy, thaät ñaùng nhaéc laïi söï daán thaân quaûng ñaïi vaø can ñaûm cuûa Thaùnh Teresa Calcutta trong vieäc baûo veä moïi ngöôøi ñöôïc thuï thai.

Mang thai hoä

48. Giaùo hoäi cuõng coù laäp tröôøng choáng laïi vieäc thöïc haønh mang thai hoä, qua ñoù ñöùa treû voâ cuøng xöùng ñaùng trôû thaønh moät ñoà vaät ñôn thuaàn. Veà ñieåm naøy, nhöõng lôøi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coù moät söï roõ raøng ñaëc bieät: "Con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình ñoøi hoûi phaûi toân troïng söï soáng, söï soáng cuûa moãi con ngöôøi, baét ñaàu töø söï soáng cuûa thai nhi trong buïng meï, söï soáng khoâng theå bò ñaøn aùp hay bieán thaønh moät ñoà vaät ñeå buoân baùn. Veà vaán ñeà naøy, toâi thaáy thaät ñaùng traùch veà vieäc thöïc haønh caùi goïi laø laøm meï thay theá, moät haønh vi vi phaïm nghieâm troïng phaåm giaù cuûa ngöôøi phuï nöõ vaø treû em, döïa treân vieäc khai thaùc nhöõng hoaøn caûnh nhu caàu vaät chaát cuûa ngöôøi meï. Moät ñöùa treû luoân laø moät hoàng aân vaø khoâng bao giôø laø neàn taûng cuûa moät hôïp ñoàng thöông maïi. Do ñoù, toâi baøy toû hy voïng coäng ñoàng quoác teá seõ noã löïc ngaên caám haønh vi naøy treân hoaøn caàu."[92]

49. Tröôùc heát, vieäc mang thai hoä vi phaïm phaåm giaù cuûa ñöùa treû. Thaät vaäy, moãi ñöùa treû ñeàu sôû höõu moät phaåm giaù voâ hình ñöôïc theå hieän roõ raøng - maëc duø theo moät caùch ñoäc ñaùo vaø khaùc bieät - ôû moïi giai ñoaïn cuûa cuoäc ñôøi: töø luùc thuï thai, khi sinh ra, lôùn leân thaønh moät caäu beù hay moät coâ beù vaø trôû thaønh moät ngöôøi lôùn. Vì phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm naøy, ñöùa treû coù quyeàn coù nguoàn goác nhaân baûn hoaøn toaøn (chöù khoâng phaûi giaû taïo) vaø nhaän ñöôïc hoàng aân söï soáng theå hieän caû phaåm giaù cuûa ngöôøi cho vaø phaåm giaù cuûa ngöôøi nhaän. Hôn nöõa, vieäc thöøa nhaän phaåm giaù cuûa con ngöôøi cuõng ñoøi hoûi phaûi thöøa nhaän moïi chieàu kích trong phaåm giaù cuûa vieäc keát hôïp vôï choàng vaø cuûa vieäc sinh saûn con ngöôøi. Xeùt ñeán ñieàu naøy, öôùc muoán chính ñaùng coù con khoâng theå bò bieán thaønh "quyeàn coù con" khoâng toân troïng phaåm giaù cuûa ñöùa treû ñoù nhö laø ngöôøi nhaän ñöôïc hoàng aân söï soáng.[93]

50. Mang thai hoä cuõng vi phaïm phaåm giaù cuûa ngöôøi phuï nöõ, cho duø hoï bò eùp buoäc hay töï do choïn caùch phuïc tuøng noù. Vì, trong thöïc haønh naøy, ngöôøi phuï nöõ bò taùch rôøi khoûi ñöùa treû ñang lôùn leân trong mình vaø trôû thaønh moät phöông tieän ñôn thuaàn phuïc tuøng lôïi ích hoaëc ham muoán ñoäc ñoaùn cuûa ngöôøi khaùc. Ñieàu naøy traùi ngöôïc hoaøn toaøn vôùi phaåm giaù cô baûn cuûa moãi con ngöôøi vaø vôùi quyeàn cuûa moãi ngöôøi luoân ñöôïc nhìn nhaän moät caùch rieâng tö chöù khoâng bao giôø nhö moät coâng cuï daønh cho ngöôøi khaùc.

An töû vaø töï saùt ñöôïc hoã trôï

51. Coù moät tröôøng hôïp ñaëc bieät veà vi phaïm nhaân phaåm dieãn ra aâm thaàm hôn nhöng ñang nhanh choùng lan roäng. Noù ñoäc ñaùo ôû choã noù söû duïng söï hieåu bieát sai laàm veà phaåm giaù con ngöôøi ñeå bieán khaùi nieäm veà phaåm giaù choáng laïi chính söï soáng. Söï nhaàm laãn naøy ngaøy nay ñaëc bieät roõ raøng trong caùc cuoäc thaûo luaän xung quanh vaán ñeà an töû. Ví duï, luaät cho pheùp an töû hoaëc hoã trôï töï töû ñoâi khi ñöôïc goïi laø "haønh vi cheát coù nhaân phaåm". Vôùi ñieàu naøy, coù moät quan nieäm phoå bieán raèng an töû hoaëc trôï töû laø phuø hôïp moät caùch naøo ñoù vôùi vieäc toân troïng phaåm giaù con ngöôøi. Tuy nhieân, ñeå ñaùp laïi ñieàu naøy, caàn phaûi maïnh meõ nhaéc laïi raèng ñau khoå khoâng laøm cho ngöôøi beänh maát ñi phaåm giaù, voán laø phaåm giaù cuûa hoï moät caùch noäi taïi vaø baát khaû chuyeån nhöôïng. Thay vaøo ñoù, ñau khoå coù theå trôû thaønh cô hoäi ñeå cuûng coá moái lieân keát thuoäc veà nhau vaø ñaït ñöôïc nhaän thöùc saâu saéc hôn veà giaù trò quyù giaù cuûa moãi ngöôøi ñoái vôùi toaøn theå gia ñình nhaân loaïi.

52. Chaéc chaén, phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi bò beänh hieåm ngheøo hoaëc giai ñoaïn cuoái ñoøi hoûi moïi noã löïc phuø hôïp vaø caàn thieát ñeå xoa dòu noãi ñau khoå cuûa hoï thoâng qua vieäc chaêm soùc giaûm ñau thích hôïp vaø traùnh caùc phöông phaùp ñieàu trò tích cöïc hoaëc caùc thuû tuïc y teá khoâng caân xöùng. Caùch tieáp caän naøy töông öùng vôùi "traùch nhieäm laâu daøi trong vieäc ñaùnh giaù cao caùc nhu caàu cuûa ngöôøi beänh: nhu caàu chaêm soùc, giaûm ñau, nhu caàu tình caûm vaø tinh thaàn."[94] Tuy nhieân, noã löïc coù baûn chaát naøy hoaøn toaøn khaùc vôùi-vaø thöïc söï traùi ngöôïc vôùi -moät quyeát ñònh keát thuùc cuoäc ñôøi cuûa chính mình hoaëc cuûa moät ngöôøi khaùc ñang phaûi chòu gaùnh naëng ñau khoå. Ngay caû trong tình traïng ñau buoàn, söï soáng con ngöôøi vaãn mang moät phaåm giaù phaûi luoân ñöôïc ñeà cao, khoâng bao giôø coù theå bò maát ñi vaø ñoøi hoûi söï toân troïng voâ ñieàu kieän. Thaät vaäy, khoâng coù hoaøn caûnh naøo maø söï soáng con ngöôøi khoâng coøn coù giaù trò vaø do ñoù coù theå bò chaám döùt: "Moãi söï soáng ñeàu coù giaù trò vaø phaåm giaù nhö nhau ñoái vôùi moïi ngöôøi: vieäc toân troïng söï soáng cuûa ngöôøi khaùc cuõng y heät nhö söï toân troïng maïng soáng cuûa chính mình."[95] Vì vaäy, vieäc giuùp ngöôøi töï töû laáy ñi maïng soáng cuûa hoï laø moät haønh vi xuùc phaïm khaùch quan ñeán nhaân phaåm cuûa ngöôøi yeâu caàu ñieàu ñoù, ngay caû khi nhôø ñoù ngöôøi ñoù seõ hoaøn thaønh mong muoán cuûa hoï: "Chuùng ta phaûi ñoàng haønh cuøng moïi ngöôøi höôùng ñeán caùi cheát, nhöng khoâng kích ñoäng caùi cheát hoaëc taïo ñieàu kieän cho baát cöù hình thöùc töï saùt naøo. Haõy nhôù raèng quyeàn ñöôïc chaêm soùc vaø ñieàu trò cho taát caû moïi ngöôøi phaûi luoân ñöôïc öu tieân ñeå nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhaát, ñaëc bieät laø ngöôøi giaø vaø ngöôøi beänh, khoâng bao giôø bò baùc boû. Söï soáng laø moät quyeàn chöù khoâng phaûi caùi cheát, noù phaûi ñöôïc chaøo ñoùn chöù khoâng phaûi ñöôïc quaûn lyù. Vaø nguyeân taéc ñaïo ñöùc naøy lieân quan ñeán taát caû moïi ngöôøi, khoâng chæ caùc Kitoâ höõu hay caùc tín höõu."[96] Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi, cho duø yeáu ñuoái hay gaùnh naëng ñau khoå ñeán ñaâu, cuõng bao haøm phaåm giaù cuûa taát caû chuùng ta.

Vieäc bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi cuûa ngöôøi khuyeát taät

53. Moät tieâu chuaån ñeå kieåm chöùng xem phaåm giaù cuûa moãi caù nhaân trong xaõ hoäi coù thöïc söï ñöôïc quan taâm hay khoâng laø vieäc giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi thieät thoøi nhaát. Ñaùng tieác laø thôøi ñaïi chuùng ta chöa coù söï quan taâm nhö vaäy; ñuùng hôn, moät "neàn vaên hoùa vöùt boû" ñang ngaøy caøng töï aùp ñaët chính noù.[97] Ñeå choáng laïi xu höôùng naøy, tình traïng cuûa nhöõng ngöôøi gaëp phaûi nhöõng haïn cheá veà theå lyù hoaëc tinh thaàn caàn ñöôïc quan taâm vaø quan taâm ñaëc bieät. Nhöõng tình traïng deã bò toån thöông nghieâm troïng nhö vaäy [98] - ñöôïc neâu baät trong caùc Tin Möøng-ñaët ra nhöõng caâu hoûi phoå quaùt veà yù nghóa cuûa vieäc laøm moät con ngöôøi, ñaëc bieät baét ñaàu töø tình traïng suy yeáu hoaëc khuyeát taät. Caâu hoûi veà söï khoâng hoaøn haûo cuûa con ngöôøi cuõng mang nhöõng haøm yù vaên hoùa xaõ hoäi roõ raøng vì moät soá neàn vaên hoùa coù xu höôùng gaït ra ngoaøi leà hoaëc thaäm chí aùp böùc nhöõng ngöôøi khuyeát taät, coi hoï nhö "nhöõng thöù bò loaïi boû". Tuy nhieân, söï thaät laø moãi con ngöôøi, baát keå nhöõng toån thöông cuûa hoï, ñeàu nhaän ñöôïc phaåm giaù cuûa mình chæ töø vieäc hoï ñöôïc Thieân Chuùa öôùc muoán vaø yeâu thöông. Vì vaäy, caàn thöïc hieän moïi noã löïc ñeå khuyeán khích söï hoøa nhaäp vaø tham gia tích cöïc cuûa nhöõng ngöôøi bò aûnh höôûng bôûi tình traïng yeáu ñuoái hoaëc khuyeát taät vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi vaø Giaùo hoäi.[99]

54. ÔÛ moät goùc ñoä roäng hôn, caàn phaûi nhôù raèng "baùc aùi naøy, voán laø traùi tim tinh thaàn cuûa chính trò, luoân laø moät tình yeâu öu tieân daønh cho nhöõng ngöôøi caàn giuùp ñôõ nhaát; noù hoã trôï moïi vieäc chuùng ta laøm thay maët hoï. [...] 'Ñeå chaêm soùc nhöõng ngöôøi gaëp khoù khaên caàn coù söùc maïnh vaø söï dòu daøng, noã löïc vaø loøng quaûng ñaïi giöõa moät tö duy chöùc naêng hoùa vaø tö nhaân hoùa, ñieàu naøy chaéc chaén seõ daãn ñeán moät 'vaên hoùa vöùt boû' [...]. Noù lieân quan ñeán vieäc chòu traùch nhieäm veà hieän taïi vôùi nhöõng tình huoáng hoaøn toaøn bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi vaø ñau khoå, ñoàng thôøi coù khaû naêng ban cho noù phaåm giaù.' Noù cuõng seõ truyeàn caûm höùng cho nhöõng noã löïc maõnh lieät ñeå ñaûm baûo raèng 'moïi vieäc phaûi ñöôïc thöïc hieän ñeå baûo veä ñòa vò vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi.'"[100]

Lyù thuyeát phaùi tính

55. Tröôùc heát, Giaùo hoäi mong muoán "taùi khaúng ñònh raèng moïi ngöôøi, baát keå khuynh höôùng tính duïc, phaûi ñöôïc toân troïng phaåm giaù cuûa mình vaø ñöôïc ñoái xöû vôùi söï quan taâm, ñoàng thôøi phaûi caån thaän traùnh 'moïi daáu hieäu phaân bieät ñoái xöû baát coâng', ñaëc bieät laø baát cöù hình thöùc xaâm löôïc vaø baïo löïc naøo."[101] Vì lyù do naøy, caàn phaûi leân aùn vieäc ñi ngöôïc laïi phaåm giaù con ngöôøi laø vieäc, ôû moät soá nôi, khoâng ít ngöôøi bò caàm tuø, tra taán, vaø thaäm chí bò töôùc ñoaït söï soáng. chæ vì xu höôùng tính duïc cuûa hoï.

56. Ñoàng thôøi, Giaùo hoäi nhaán maïnh nhöõng vaán ñeà quan troïng nhaát ñònh coù trong lyù thuyeát phaùi tính. Veà ñieåm naøy, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc nhôû chuùng ta raèng "con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình keâu goïi toân troïng nhaân quyeàn, phuø hôïp vôùi coâng thöùc ñôn giaûn nhöng roõ raøng trong Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn, maø chuùng ta vöøa kyû nieäm 75 naêm. Nhöõng nguyeân taéc naøy laø hieån nhieân vaø ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi. Ñaùng tieác laø trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, ñaõ coù nhieàu noã löïc nhaèm ñöa ra caùc quyeàn môùi nhöng khoâng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi nhöõng quyeàn ñöôïc xaùc ñònh ban ñaàu vaø cuõng khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöôïc chaáp nhaän. Chuùng ñaõ daãn ñeán nhöõng tröôøng hôïp thuoäc ñòa hoùa veà maët yù thöùc heä, trong ñoù lyù thuyeát phaùi tính ñoùng vai troø trung taâm; ñieàu vöøa keå cöïc kyø nguy hieåm vì noù huûy boû nhöõng khaùc bieät trong tuyeân boá cuûa mình laø khieán moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng."[102]

57. Veà lyù thuyeát phaùi tính, maø tính maïch laïc khoa hoïc cuûa noù laø chuû ñeà gaây tranh caõi ñaùng keå giöõa caùc chuyeân gia, Giaùo hoäi nhaéc nhôû raèng söï soáng con ngöôøi trong moïi chieàu kích, caû theå lyù laãn tinh thaàn, laø moät hoàng aân töø Thieân Chuùa. Hoàng aân naøy phaûi ñöôïc ñoùn nhaän vôùi loøng bieát ôn vaø phuïc vuï nhöõng ñieàu toát ñeïp. Mong muoán quyeàn töï quyeát caù nhaân, nhö lyù thuyeát phaùi tính quy ñònh, ngoaøi söï thaät cô baûn raèng söï soáng con ngöôøi laø moät hoàng aân, khoâng khaùc gì moät söï nhöôïng boä tröôùc caùm doã laâu ñôøi muoán bieán mình thaønh Thieân Chuùa, böôùc vaøo cuoäc caïnh tranh vôùi Thieân Chuùa thöïc söï cuûa tình yeâu ñöôïc maïc khaûi cho chuùng ta trong Tin Möøng.

58. Moät khía caïnh noåi baät khaùc cuûa lyù thuyeát phaùi tính laø noù nhaèm muïc ñích phuû nhaän söï khaùc bieät lôùn nhaát coù theå hieän höõu giöõa caùc sinh vaät: söï khaùc bieät veà giôùi tính. Söï khaùc bieät cô baûn naøy khoâng chæ laø söï khaùc bieät lôùn nhaát coù theå töôûng töôïng ñöôïc maø coøn laø söï khaùc bieät ñeïp nhaát vaø maïnh meõ nhaát trong soá ñoù. Trong caëp nam nöõ, söï khaùc bieät naøy ñaït ñöôïc söï hoã töông kyø dieäu nhaát. Do ñoù, noù trôû thaønh nguoàn goác cuûa pheùp laï khoâng ngöøng laøm chuùng ta ngaïc nhieân: söï xuaát hieän cuûa nhöõng con ngöôøi môùi treân theá giôùi.

59. Theo nghóa naøy, vieäc toân troïng cô theå cuûa chính mình vaø cô theå cuûa ngöôøi khaùc laø raát quan troïng trong boái caûnh ngaøy caøng coù nhieàu yeâu saùch veà caùc quyeàn môùi ñöôïc lyù thuyeát phaùi tính ñeà cao. Heä tö töôûng naøy "hình dung moät xaõ hoäi khoâng coù söï khaùc bieät giôùi tính, do ñoù loaïi boû neàn taûng nhaân hoïc cuûa gia ñình."[103] Do ñoù, khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc raèng "moät soá heä tö töôûng thuoäc loaïi naøy, voán tìm caùch ñaùp laïi nhöõng gì ñoâi khi laø nhöõng khaùt voïng coù theå hieåu ñöôïc, laïi coá gaéng khaúng ñònh mình laø tuyeät ñoái vaø khoâng theå nghi ngôø, thaäm chí coøn ra leänh cho treû em phaûi ñöôïc nuoâi daïy nhö theá naøo. Caàn phaûi nhaán maïnh raèng 'giôùi tính sinh hoïc vaø vai troø vaên hoùa xaõ hoäi cuûa giôùi tính (phaùi tính) coù theå ñöôïc phaân bieät nhöng khoâng theå taùch rôøi.'"[104] Do ñoù, moïi möu toan nhaèm che ñaäy vieäc nhaéc ñeán söï khaùc bieät giôùi tính khoâng theå loaïi boû giöõa nam vaø nöõ caàn ñöôïc baùc boû: "Chuùng ta khoâng theå taùch bieät nam tính vaø nöõ tính khoûi coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, voán coù tröôùc moïi quyeát ñònh vaø kinh nghieäm cuûa chuùng ta, vaø laø nôi toàn taïi caùc yeáu toá sinh hoïc khoâng theå boû qua."[105] Chæ baèng caùch thöøa nhaän vaø chaáp nhaän söï khaùc bieät naøy trong söï hoã töông, moãi ngöôøi coù theå khaùm phaù ñaày ñuû baûn thaân, phaåm giaù vaø baûn saéc cuûa mình.

Thay ñoåi giôùi tính

60. Phaåm giaù cuûa thaân xaùc khoâng theå bò coi laø thaáp keùm hôn phaåm giaù cuûa con ngöôøi. Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo roõ raøng môøi goïi chuùng ta nhìn nhaän raèng "thaân xaùc con ngöôøi chia seû phaåm giaù cuûa 'hình aûnh Thieân Chuùa'"[106] Moät söï thaät nhö vaäy ñaùng ñöôïc ghi nhôù, ñaëc bieät khi noùi ñeán vaán ñeà chuyeån ñoåi giôùi tính, vì con ngöôøi bao goàm caû theå xaùc laãn linh hoàn, moät caùch khoâng theå taùch rôøi ñöôïc. Trong vieäc naøy, thaân xaùc ñoùng vai troø laø boái caûnh soáng ñoäng trong ñoù tính noäi taâm cuûa linh hoàn töï boäc loä vaø bieåu loä, cuõng nhö thoâng qua maïng löôùi caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi nhau. Laøm neân höõu theå con ngöôøi, linh hoàn vaø theå xaùc ñeàu tham gia vaøo phaåm giaù ñaëc tröng cuûa moãi con ngöôøi.[107] Hôn nöõa, thaân xaùc tham gia vaøo phaåm giaù ñoù vì noù mang nhöõng yù nghóa baûn vò, ñaëc bieät trong ñieàu kieän giôùi tính cuûa noù.[108] Chính trong cô theå maø moãi ngöôøi nhaän ra mình ñöôïc ngöôøi khaùc taïo ra, vaø chính qua cô theå cuûa mình maø ñaøn oâng vaø ñaøn baø coù theå thieát laäp moät moái quan heä yeâu thöông coù khaû naêng taïo ra nhöõng ngöôøi khaùc. Khi daïy veà söï caàn thieát phaûi toân troïng traät töï töï nhieân cuûa con ngöôøi, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khaúng ñònh raèng "coâng trình saùng taïo coù tröôùc chuùng ta vaø phaûi ñöôïc ñoùn nhaän nhö moät hoàng aân. Ñoàng thôøi, chuùng ta ñöôïc keâu goïi baûo veä nhaân tính cuûa mình, vaø ñieàu naøy coù nghóa tröôùc heát laø chaáp nhaän vaø toân troïng noù nhö noù ñaõ ñöôïc taïo ra."[109] Theo ñoù, baát kyø söï can thieäp chuyeån ñoåi giôùi tính naøo, nhö moät quy luaät, ñeàu coù nguy cô ñe doïa phaåm giaù ñoäc ñaùo maø con ngöôøi ñaõ nhaän ñöôïc töø luùc thuï thai. Ñieàu naøy khoâng loaïi tröø khaû naêng moät ngöôøi coù nhöõng baát thöôøng veà boä phaän sinh duïc ñaõ bieåu hieän roõ raøng khi sinh ra hoaëc phaùt trieån sau naøy coù theå choïn nhaän söï hoã trôï cuûa caùc chuyeân gia chaêm soùc söùc khoûe ñeå giaûi quyeát nhöõng baát thöôøng naøy. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp naøy, thuû tuïc y teá nhö vaäy seõ khoâng caáu thaønh söï chuyeån ñoåi giôùi tính theo nghóa döï ñònh ôû ñaây.

Baïo löïc kyõ thuaät soá

61. Maëc duø söï tieán boä cuûa caùc kyõ thuaät kyõ thuaät soá coù theå mang laïi nhieàu khaû naêng thaêng tieán phaåm giaù con ngöôøi, nhöng noù cuõng ngaøy caøng coù xu höôùng taïo ra moät theá giôùi trong ñoù söï boùc loät, loaïi tröø vaø baïo löïc gia taêng, thaäm chí ñeán möùc laøm toån haïi ñeán phaåm giaù con ngöôøi. Ví duï, haõy xem xeùt vieäc nhöõng phöông tieän naøy deã daøng gaây toån haïi ñeán danh tieáng cuûa moät ngöôøi baèng nhöõng tin töùc giaû maïo vaø vu khoáng nhö theá naøo. Veà ñieåm naøy, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ nhaán maïnh raèng "vieäc nhaàm laãn giöõa giao tieáp vôùi tieáp xuùc aûo ñôn thuaàn laø khoâng laønh maïnh. Quaû thöïc, 'moâi tröôøng kyõ thuaät soá cuõng laø moät nôi cuûa söï coâ ñôn, bò thao tuùng, boùc loät vaø baïo löïc, thaäm chí ñeán tröôøng hôïp cöïc ñoan laø 'maïng löôùi ñen toái'. Phöông tieän kyõ thuaät soá coù theå khieán con ngöôøi coù nguy cô bò nghieän, bò coâ laäp vaø daàn maát lieân laïc vôùi thöïc taïi cuï theå, caûn trôû söï phaùt trieån cuûa caùc moái quan heä lieân ngaõ ñích thöïc. Caùc hình thöùc baïo löïc môùi ñang lan roäng qua maïng xaõ hoäi, chaúng haïn nhö baét naït treân maïng. Internet cuõng laø moät keânh ñeå truyeàn baù noäi dung khieâu daâm vaø boùc loät con ngöôøi vì muïc ñích tình duïc hoaëc thoâng qua côø baïc.'"[110] Theo caùch naøy, moät nghòch lyù laø caøng coù nhieàu cô hoäi taïo keát noái trong lónh vöïc naøy thì moïi ngöôøi caøng thaáy mình bò coâ laäp vaø trôû neân ngheøo naøn trong caùc moái quan heä lieân ngaõ: "Truyeàn thoâng kyõ thuaät soá muoán ñöa moïi ñieàu ra coâng khai; cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi bò chaûi chuoát, bò vaïch traàn vaø bò baêng boù, thöôøng laø aån danh. Söï toân troïng daønh cho ngöôøi khaùc bò tan vôõ, vaø ngay caû khi chuùng ta gaït boû, phôùt lôø hoaëc giöõ khoaûng caùch vôùi ngöôøi khaùc, chuùng ta vaãn coù theå trô traùo nhìn vaøo töøng chi tieát trong cuoäc soáng cuûa hoï."[111] Nhöõng xu höôùng nhö vaäy theå hieän maët toái cuûa tieán boä kyõ thuaät soá.

62. Theo quan ñieåm naøy, neáu kyõ thuaät phuïc vuï phaåm giaù con ngöôøi vaø khoâng laøm toån haïi ñeán noù, vaø neáu noù thuùc ñaåy hoøa bình thay vì baïo löïc, thì coäng ñoàng nhaân loaïi phaûi chuû ñoäng giaûi quyeát nhöõng xu höôùng naøy lieân quan ñeán phaåm giaù con ngöôøi vaø coå vuõ ñieàu toát: "Trong theá giôùi hoaøn caàu hoùa ngaøy nay, 'caùc phöông tieän truyeàn thoâng coù theå giuùp chuùng ta caûm thaáy gaàn guõi nhau hôn, taïo ra caûm giaùc ñoaøn keát cuûa gia ñình nhaân loaïi, töø ñoù coù theå truyeàn caûm höùng cho tình ñoaøn keát vaø nhöõng noã löïc nghieâm tuùc nhaèm ñaûm baûo moät cuoäc soáng xöùng ñaùng hôn cho taát caû moïi ngöôøi. [...] Caùc phöông tieän truyeàn thoâng coù theå giuùp chuùng ta raát nhieàu trong vaán ñeà naøy, ñaëc bieät laø ngaøy nay, khi maïng löôùi truyeàn thoâng cuûa con ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng tieán boä chöa töøng coù. Ñaëc bieät, Internet mang laïi nhöõng khaû naêng to lôùn cho söï gaëp gôõ vaø ñoaøn keát. Ñaây thöïc söï laø moät ñieàu toát laønh, moät hoàng aân cuûa Thieân Chuùa.' Chuùng ta caàn phaûi lieân tuïc ñaûm baûo raèng caùc hình thöùc truyeàn thoâng ngaøy nay treân thöïc teá ñang höôùng daãn chuùng ta ñeán cuoäc gaëp gôõ quaûng ñaïi vôùi ngöôøi khaùc, thaønh thaät theo ñuoåi toaøn boä söï thaät, phuïc vuï, gaàn guõi vôùi nhöõng ngöôøi bò thieät thoøi vaø thuùc ñaåy ích chung."[112]

Keát luaän

63. Nhaân kyû nieäm 75 naêm ban haønh Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn (1948), Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ taùi khaúng ñònh raèng taøi lieäu naøy "gioáng nhö moät keá hoaïch toång theå, töø ñoù coù nhieàu böôùc ñaõ ñöôïc thöïc hieän, nhöng vaãn coøn nhieàu böôùc caàn phaûi thöïc hieän, vaø thaät khoâng may, ñoâi khi ñaõ coù nhöõng böôùc thuït luøi. Cam keát veà nhaân quyeàn khoâng bao giôø keát thuùc! Veà vaán ñeà naøy, toâi gaàn guõi vôùi taát caû nhöõng ngöôøi, khoâng phoâ tröông, trong cuoäc soáng cuï theå haøng ngaøy, ñaáu tranh vaø ñích thaân traû giaù ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa nhöõng ngöôøi khoâng ñaùng keå."[113]

64. Theo tinh thaàn naøy, Giaùo hoäi, vôùi Tuyeân boá naøy, nhieät thaønh thuùc giuïc vieäc toân troïng phaåm giaù con ngöôøi trong moïi hoaøn caûnh phaûi ñöôïc ñaët ôû trung taâm cuûa vieäc daán thaân vì coâng ích vaø ôû trung taâm cuûa moïi heä thoáng phaùp luaät. Thaät vaäy, vieäc toân troïng phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi laø neàn taûng khoâng theå thieáu cho söï hieän höõu cuûa baát cöù xaõ hoäi naøo tuyeân boá ñöôïc thaønh laäp döïa treân luaät coâng baèng chöù khoâng döïa treân söùc maïnh quyeàn löïc. Thöøa nhaän phaåm giaù con ngöôøi taïo thaønh neàn taûng cho vieäc ñeà cao caùc quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi, voán ñi tröôùc vaø ñaët neàn taûng cho moïi söï chung soáng coâng daân.[114]

65. Moãi caù nhaân vaø moãi coäng ñoàng nhaân baûn ñeàu coù traùch nhieäm thöïc hieän cuï theå vaø thöïc teá phaåm giaù con ngöôøi. Trong khi ñoù, nhieäm vuï cuûa caùc Quoác gia khoâng chæ laø baûo veä phaåm giaù con ngöôøi maø coøn phaûi ñaûm baûo nhöõng ñieàu kieän caàn thieát ñeå noù phaùt trieån trong vieäc thaêng tieán toaøn dieän con ngöôøi: "Trong hoaït ñoäng chính trò, chuùng ta neân nhôù raèng 'baát chaáp caù veû beà ngoaøi, moïi ngöôøi ñeàu heát söùc thaùnh thieän vaø xöùng ñaùng ñöôïc chuùng ta yeâu thöông vaø taän tuïy phuïc vuï.'"[115]

66. Ngay caû ngaøy nay, tröôùc raát nhieàu vi phaïm nhaân phaåm ñe doïa nghieâm troïng ñeán töông lai cuûa gia ñình nhaân loaïi, Giaùo hoäi khuyeán khích vieäc thaêng tieán phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi, baát keå theå lyù, tinh thaàn, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø ñaëc ñieåm toân giaùo. Giaùo hoäi thöïc hieän ñieàu naøy vôùi nieàm hy voïng, tin töôûng vaøo söùc maïnh tuoân chaûy töø Chuùa Kitoâ Phuïc sinh, Ñaáng ñaõ maïc khaûi ñaày ñuû phaåm giaù toaøn dieän cuûa moïi ngöôøi nam nöõ. Söï chaéc chaén naøy trôû thaønh lôøi keâu goïi trong nhöõng lôøi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ göûi ñeán moãi ngöôøi chuùng ta: "Toâi keâu goïi moïi ngöôøi treân khaép theá giôùi ñöøng queân phaåm giaù naøy cuûa chuùng ta. Khoâng ai coù quyeàn laáy noù töø chuùng ta."[116]

Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, taïi buoåi tieáp kieán daønh cho Boä tröôûng Boä Giaùo lyù Ñöùc tin coù chöõ kyù döôùi ñaây, cuøng vôùi Thö kyù Phaân ban Giaùo lyù cuûa Boä, vaøo ngaøy 25 thaùng 3 naêm 2024, ñaõ pheâ chuaån Tuyeân boá naøy, ñöôïc quyeát ñònh taïi Phieân hoïp thöôøng kyø cuûa Boä naøy vaøo ngaøy 28 thaùng 2 naêm 2024, vaø ngaøi ñaõ ra leänh coâng boá noù.

Ban haønh taïi Roâma, taïi Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, vaøo ngaøy 2 thaùng 4 naêm 2024, kyû nieäm 19 naêm ngaøy maát cuûa Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II.

Hoàng Y Víctor Manuel. Fernaùndez

Boä tröôûng

Ñöùc oâng Armando Matteo

Thö kyù Ban Giaùo lyù

Taïi buoåi yeát kieán ngaøy 25.03.2024

Phanxicoâ

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Ghi chuù

[1] Gioan Phaoloâ II, Kinh Truyeàn Tin taïi Nhaø Thôø Chính Toøa Osnabruck (16/11/1980): Insegnamenti III/2 (1980), 1232.

[2] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Laudate Deum (4 thaùng 10 naêm 2023), soá 1. 39: L'Osservatore Romano (4 thaùng 10 naêm 2023), III.

[3] Naêm 1948, Lieân Hôïp Quoác ñaõ thoâng qua Tuyeân ngoân Quoác teá veà Nhaân quyeàn, bao goàm 30 ñieàu. Töø "phaåm giaù" xuaát hieän ôû ñoù naêm laàn, ôû nhöõng vò trí chieán löôïc: trong nhöõng lôøi ñaàu tieân cuûa Lôøi môû ñaàu vaø trong caâu ñaàu tieân cuûa Ñieàu Moät. Phaåm giaù naøy ñöôïc tuyeân boá laø "voán coù trong moïi thaønh vieân cuûa gia ñình nhaân loaïi" (Lôøi noùi ñaàu) vaø "moïi ngöôøi sinh ra ñeàu töï do vaø bình ñaúng veà nhaân phaåm vaø caùc quyeàn" (Ñieàu 1).

[4] Chæ caàn chuù yù ñeán thôøi hieän ñaïi, chuùng ta cuõng ñaõ thaáy Giaùo hoäi daàn daàn nhaán maïnh ñeán taàm quan troïng cuûa phaåm giaù con ngöôøi. Chuû ñeà naøy ñöôïc phaùt trieån ñaëc bieät trong Thoâng ñieäp Rerum Novarum (1891) cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Leâoâ XIII, Thoâng ñieäp Quadragesimo Anno (1931) cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XI vaø Dieãn vaên cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII taïi Ñaïi hoäi Hieäp hoäi Nöõ hoä sinh Coâng Giaùo YÙ (1951). Sau ñoù, Coâng ñoàng Vatican II ñaõ phaùt trieån vaán ñeà naøy, daønh toaøn boä taøi lieäu cho chuû ñeà naøy vôùi Tuyeân ngoân Dignitatis Humanae (1965) vaø thaûo luaän veà quyeàn töï do cuûa con ngöôøi trong Hieán cheá Muïc vuï Gaudium et Spes (1965).

[5] Phaoloâ VI, Tieáp kieán chung (04/09/1968): Insegnamenti VI (1968), 886.

[6] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn vaên taïi Ñaïi hoäi laàn thöù ba cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc Myõ Latinh (28/01/1979), III.1-2: Insegnamenti II/1 (1979), 202-203.

[7] Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham döï Ñaïi hoäi ñoàng Giaùo hoaøng Haøn laâm vieän veà Söï soáng (13 thaùng 2 naêm 2010): Insegnamenti VI/1 (2011), 218.

[8] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham döï Cuoäc hoïp cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån cuûa Hoäi ñoàng Chaâu AÂu (12 thaùng 6 naêm 2010): Insegnamenti VI/1 (2011), 912-913.

[9] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Nieàm Vui Tin Möøng (24/11/2013), soá 1. 178: AAS 105 (2013), 1094; trích daãn Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Kinh Truyeàn tin taïi nhaø ôø chính toøa Osnabruck (16/11/1980): Insegnamenti III/2 (1980), 1232.

[10] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 1. 8: AAS 112 (2020), 971.

[11] Nhö treân, soá 277: AAS 112 (2020), 1069.

[12] Nhö treân, soá 213: AAS 112 (2020), 1045.

[13] Nhö treân, soá 213: AAS 112 (2020), 1045; trích daãn Id., Thoâng ñieäp göûi nhöõng ngöôøi tham gia Hoäi nghò Quoác teá "Nhaân quyeàn trong theá giôùi ñöông thôøi: Thaønh töïu, Thieáu soùt, Phuû ñònh" (10 thaùng 12 naêm 2018): L'Osservatore Romano, (10-11 thaùng 12 naêm 2018), 8.

[14] Tuyeân boá cuûa Lieân hieäp quoác naêm 1948 ñöôïc tieáp noái vaø xaây döïng theâm bôûi Coâng öôùc quoác teá cuûa Lieân hieäp quoác veà caùc quyeàn daân söï vaø chính trò naêm 1966 vaø Ñaïo luaät cuoái cuøng Helsinki naêm 1975 cuûa Hoäi nghò veà An ninh vaø Hôïp taùc ôû Chaâu AÂu.

[15] X. UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, Nhaân phaåm vaø Quyeàn cuûa Con ngöôøi (1983), Giôùi thieäu, 3. Moät baûn toùm taét giaùo huaán Coâng Giaùo veà phaåm giaù con ngöôøi coù theå ñöôïc tìm thaáy trong Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, trong chöông coù töïa ñeà, "Phaåm giaù cuûa Con ngöôøi" caùc soá 1700-1876.

[16] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 1. 22: AAS 112 (2020), 976.

[17] Boethius, Contra Eutychen et Nestorium, c. 3: PL 64, 1344: "persona est rationalis naturae individua substantia [baûn vò laø moät baûn theå caù nhaân coù baûn chaát höõu lyù]." Cf. Bonaventure, In I Sent, d. 25, A. 1, q. 2; Thomas Aquinas, Toång luaän thaàn hoïc I, q. 29, A. 1, töông öùng.

[18] Vì muïc ñích cuûa Tuyeân boá naøy khoâng phaûi laø ñöa ra moät luaän thuyeát ñaày ñuû veà khaùi nieäm phaåm giaù, ñeå cho ngaén goïn, neân chæ coù ñieàu goïi laø vaên hoùa Hy Laïp vaø La Maõ coå ñieån ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây nhö moät ví duï, nhö ñieåm tham khaûo cho söï suy tö trieát hoïc vaø thaàn hoïc Kitoâ giaùo sô khai.

[19] Ví duï, xem Cicero, De Officiis I, 105-106: "Sed pertinet ad omnem officii quaestionem semper in nhaéc nhôû habere, löôïng töû natura hominis pecudibus reliquisque beluis antecedat [...] Atque etiam si thinkare volumus, quae sit in natura Excellentia et dignitas, intellegemus, quam sit turpe diffluere luxuria et tinh teá ac molliter vivere quamque Honestum parce, Continentaler, strict, sobrie" (Id., Scriptorum Latinorum Bibliotheca Oxoniensis, bieân taäp M. Winterbottom, Oxford 1994, 43). Trong baûn dòch tieáng Anh: "Nhöng ñieàu caàn thieát ñoái vôùi moïi caâu hoûi veà nghóa vuï laø chuùng ta phaûi luoân chuù yù xem con ngöôøi vöôït troäi hôn bao nhieâu so vôùi gia suùc vaø caùc loaøi ñoäng vaät khaùc veà baûn chaát [...] Vaø neáu chuùng ta chæ ghi nhôù tính öu vieät vaø phaåm giaù cuûa baûn chaát chuùng ta, chuùng ta seõ nhaän ra raèng thaät sai laàm bieát bao khi boû maëc baûn thaân quaù möùc vaø soáng trong xa hoa vaø daâm ñaõng, vaø thaät sai laàm bieát bao khi soáng tieát kieäm, tieát cheá, giaûn dò vaø chöøng möïc" (Id., On Duty, baûn dòch cuûa W.Miller, Thö vieän coå ñieån Loeb 30, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Harvard, Cambridge 1913, 107-109).

[20] Xem. Phaoloâ VI, Dieãn vaên veà cuoäc haønh höông Thaùnh Ñòa: Vieáng thaêm Vöông cung thaùnh ñöôøng Truyeàn tin ôû Nazareth (5 thaùng 1 naêm 1964): AAS 56 (1964), 166-170.

[21] Ví duï, xem Clement thaønh Rome, 1 Clem. 33, 4f: PG 1, 273; Theophilus thaønh Antioch, Ad Aut. I, 4: PG 6, 1029; Clement thaønh Alexandria, Strom. III, 42, 5-6: PG 8, 1145; Nhö treân, VI, 72, 2: PG 9, 293; Ireâneâ thaønh Lyons, Adv. Haer. V, 6, 1: PG 7, 1137-1138; Origen, De Princ. III, 6, 1: PG 11, 333; Augustinoâ, De Gen. ad lit. VI, 12: PL 34, 348; De Trinitate XIV, 8, 11: PL 42, 1044-1045.

[22] Thomas Aquinas, Summa Theologiae, I, q. 29, A. 3, resp.: "persona significat id, quod est perfectissimum in tota natura, scilicet subsistens in rationali natura [con ngöôøi bieåu thò ñieàu hoaøn haûo nhaát trong moïi baûn chaát, töùc laø toàn höõu trong baûn chaát höõu lyù]."

[23] X. Giovanni Pico della Mirandola vaø vaên baûn noåi tieáng cuûa oâng, Oratio de Hominis Dignitate [dieãn ngoân veà phaåm giaù con ngöôøi] (1486).

[24] Ñoái vôùi moät nhaø tö töôûng Do Thaùi, chaúng haïn nhö E. Levinas (1906-1995), con ngöôøi ñöôc leân ñaëc ñieåm bôûi quyeàn töï do cuûa hoï trong chöøng möïc hoï phaùt hieän ra mình nhö coù traùch nhieäm voâ haïn ñoái vôùi moät con ngöôøi khaùc.

[25] Moät soá nhaø tö töôûng Kitoâ giaùo vó ñaïi cuûa theá kyû 19 vaø 20-chaúng haïn nhö Thaùnh J.H. Newman, Chaân phuùc A. Rosmini, J. Maritain, E. Mounier, K. Rahner, H.-U. von Balthasar, vaø nhöõng ngöôøi khaùc-ñaõ thaønh coâng trong vieäc ñeà xuaát moät taàm nhìn veà con ngöôøi coù theå ñoái thoaïi moät caùch xaùc thöïc vôùi taát caû caùc doøng tö töôûng hieän dieän vaøo ñaàu theá kyû XXI, baát keå nguoàn caûm höùng cuûa chuùng laø gì, keå caû Chuû nghóa Haäu Hieän ñaïi.

[26] Ñaây laø lyù do taïi sao "Tuyeân ngoân Quoác teá veà Nhaân quyeàn [...] ngaàm gôïi yù raèng nguoàn goác cuûa caùc quyeàn con ngöôøi baát khaû nhöôïng ñöôïc tìm thaáy trong phaåm giaù cuûa moãi con ngöôøi" (UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, Tìm kieám Ñaïo ñöùc Phoå quaùt: Moät Caùi nhìn Môùi veà Luaät Töï nhieân [2009], soá 115).

[27] Coâng ñoàng Vatican II, Hieán cheá muïc vuï Gaudium et Spes (7/12/1965), soá 26: AAS 58 (1966), 1046. Toaøn boä chöông ñaàu tieân cuûa phaàn ñaàu tieân cuûa Hieán cheá Muïc vuï (caùc soá 11-22) ñöôïc daønh cho "Phaåm giaù cuûa Con ngöôøi".

[28] Coâng ñoàng Vatican II, Tuyeân ngoân Dignitatis Humanae (7/12/1965), soá 1. 1: AAS 58 (1966), 929.

[29] Nhö treân, soá 2: AAS 58 (1966), 931.

[30] X. Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Huaán thò Dignitas Personae (8 thaùng 9 naêm 2008), soá 7: AAS 100 (2008), 863. Cuõng xem Ireâneâ thaønh Lyons, Adv. Haer. V, 16, 2: PG 7, 1167-1168.

[31] Vì "qua vieäc Nhaäp Theå, Con Thieân Chuùa ñaõ hieäp nhaát vôùi moïi ngöôøi moät caùch naøo ñoù", phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi ñöôïc Chuùa Kitoâ maïc khaûi cho chuùng ta moät caùch troïn veïn (Coâng ñoàng Vatican II, Hieán cheá muïc vuï Gaudium et Spes [7/12/1965], soá 22: AAS 58 [1966], 1042).

[32] Coâng ñoàng Vatican II, Hieán cheá muïc vuï Gaudium et Spes (7/12/1965), soá 19: AAS 58 (1966), 1038.

[33] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (25 thaùng 3 naêm 1995), soá 38: AAS 87 (1995), 443, trích daãn Thaùnh Ireâneâ thaønh Lyons, Adv. Haer. IV, 20, 7: PG 7, 1037-1038.

[34] Thaät vaäy, Chuùa Kitoâ ñaõ ban cho nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi moät phaåm giaù môùi, ñoù laø phaåm giaù ñöôïc laøm "con caùi Thieân Chuùa": x. Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 1213, 1265, 1270, 1279.

[35] Coâng ñoàng Vatican II, Tuyeân ngoân Dignitatis Humanae (7/12/1965), soá 9: AAS 58 (1966), 935.

[36] X. Thaùnh Ireâneâ thaønh Lyons, Adv. Haer. V, 6, 1. V, 8, 1. V, 16, 2: PG 7, 1136-1138. 1141-1142. 1167-1168; thaùnh Gioan Ña-maùt-xeâ-noâ, De fide orth. 2, 12: PG 94, 917-930.

[37] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên taïi Hoäi tröôøng Westminster (17 thaùng 9 naêm 2010): Insegnamenti VI/2 (2011), 240.

[38] Ñöùc Phanxicoâ, Tieáp kieán chung (12 thaùng 8 naêm 2020): L'Osservatore Romano (13 thaùng 8 naêm 2020), 8; trích daãn Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn vaên tröôùc Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hieäp Quoác (2 thaùng 10 naêm 1979), 7 vaø Id., Dieãn vaên tröôùc Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hôïp Quoác (5 thaùng 10 naêm 1995), 2.

[39] X. Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Huaán thò Dignitas Personae (8 thaùng 9 naêm 2008), soá 8: AAS 100 (2008), 863-864.

[40] UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, Töï do toân giaùo vì lôïi ích cuûa moïi ngöôøi (2019), soá 38.

[41] X. Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc thaønh vieân cuûa Ngoaïi giao ñoaøn beân caïnh Toøa thaùnh ñeå göûi lôøi chuùc möøng naêm môùi (8 thaùng 1 naêm 2024): L'Osservatore Romano (8 thaùng 1 naêm 2024), 3.

[42] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (25 thaùng 3 naêm 1995), soá 1. 19: AAS 87 (1995), 422.

[43] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 thaùng 5 naêm 2015), soá 69: AAS 107 (2015), 875; trích daãn Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 339.

[44] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Laudate Deum (4 thaùng 10 naêm 2023), soá 67: L'Osservatore Romano (4 thaùng 10 naêm 2023), IV.

[45] Nhö treân, soá 63: L'Osservatore Romano (4 thaùng 10 naêm 2023), IV.

[46] Saùch Giaùo lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 1730.

[47] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Söù ñieäp cöû haønh Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 44 (01/01/2011), soá 3: Insegnamenti VI/2 (2011), 979.

[48] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoaø bình, Toùm löôïc Hoïc thuyeát Xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, soá 137.

[49] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 109: AAS 112 (2020), 1006.

[50] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Toùm löôïc Hoïc thuyeát Xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, soá 137.

[51] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham gia Cuoäc gaëp gôõ Theá giôùi veà caùc Phong traøo Bình daân (28 thaùng 10 naêm 2014): AAS 106 (2014), 858.

[52] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 107: AAS 112 (2020), 1005-1006.

[53] Coâng ñoàng Vatican II, Hieán cheá muïc vuï Gaudium et Spes (7/12/1965), soá 27: AAS 58 (1966), 1047.

[54] Ñaõ daãn.

[55] Ñaõ daãn.

[56] X. Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 2267, vaø Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Thö göûi caùc Giaùm muïc veà vieäc söûa ñoåi môùi soá 2267 cuûa Giaùo lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo veà AÙn Töû hình (1 thaùng 8 naêm 2018), soá 7-8.

[57] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 269: AAS 112 (2020), 1065.

[58] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Sollicitudo Rei Socialis (30/12/1987), soá 28: AAS 80 (1988), 549.

[59] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 thaùng 6, 2009), soá 22: AAS 101 (2009), 657, trích daãn Ñöùc Phaoloâ VI, Thoâng Ñieäp Populorum Progressio (26/03/1967), soá 9: AAS 59 (1967), 261-262.

[60] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 21: AAS 112 (2020), 976; trích daãn Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 thaùng 6 naêm 2009), soá 22: AAS 101 (2009), 657.

[61]Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 20: AAS 112 (2020), 975-976. Cf. cuõng xem "Lôøi caàu nguyeän vôùi Ñaáng Taïo Hoùa" ôû cuoái thoâng ñieäp naøy.

[62] Nhö treân, soá 116: AAS 112 (2020), 1009; trích daãn Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham gia Cuoäc gaëp gôõ Theá giôùi veà caùc Phong traøo Bình daân (28 thaùng 10 naêm 2014): AAS 106 (2014), 851-852.

[63] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 162: AAS 112 (2020), 1025; trích daãn Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc thaønh vieân cuûa Ngoaïi giao ñoaøn beân caïnh Toøa thaùnh (12 thaùng 1 naêm 2015): AAS 107 (2015), 165.

[64] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 25: AAS 112 (2020), 978; trích daãn Ñöùc Phanxicoâ, Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi 2016 (01/01/2016): AAS 108 (2016), 49.

[65] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp göûi nhöõng ngöôøi tham döï phieân baûn thöù saùu cuûa "Dieãn ñaøn Paris veà Hoøa bình" (10 ngaøy 20 thaùng 1123): L'Osservatore Romano (10 thaùng 11 naêm 2023), 7; trích daãn Id., Tieáp kieán chung (23 thaùng 3 naêm 2022): L'Osservatore Romano (23 thaùng 3 naêm 2022), 3.

[66] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên taïi Hoäi nghò caùc beân tham gia Coâng öôùc khung cuûa Lieân hieäp quoác veà bieán ñoåi khí haäu (COP 28) (2 thaùng 12 naêm 2023): L'Osservatore Romano (2 thaùng 12 naêm 2023), 2.

[67] X. Ñöùc Phaoloâ VI, Dieãn vaên taïi Lieân Hieäp Quoác (4/10/1965): AAS 57 (1965), 881.

[68] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Redemptor Hominis (4 thaùng 3 naêm 1979), soá 16: AAS 71 (1979), 295.

[69] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 258: AAS 112 (2020), 1061.

[70] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên tröôùc Hoäi ñoàng Baûo an Lieân Hieäp Quoác (14 thaùng 6 naêm 2023): L'Osservatore Romano (15 thaùng 6 naêm 2023), 8.

[71] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên Ngaøy Theá giôùi Caàu nguyeän cho Hoøa bình (20 thaùng 9 naêm 2016): L'Osservatore Romano (22 thaùng 9 naêm 2016), 5.

[72] X. Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 38: AAS 112 (2020), 983: "Vì lyù do naøy, 'cuõng caàn phaûi taùi khaúng ñònh quyeàn khoâng di cö, nghóa laø ñöôïc ôû laïi queâ höông cuûa mình'"; trích daãn Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp göûi ngöôøi Di cö vaø Tò naïn Ngaøy Theá giôùi laàn thöù 99 (12 thaùng 10 naêm 2012): AAS 104 (2012), 908.

[73] X. Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 38: AAS 112 (2020), 982-983.

[74] Nhö treân, soá 39: AAS 112 (2020), 983.

[75] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29/6/2009), soá 62: AAS 101 (2009), 697.

[76] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 39: AAS 112 (2020), 983.

[77] ÔÛ ñaây chuùng ta coù theå nhôù laïi lôøi tuyeân boá cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ III veà phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi soáng taïi vuøng ñaát cuûa "Taân Theá Giôùi" trong Saéc chæ Pastorale Officium (29 thaùng 5 naêm 1537), trong ñoù, Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ qui ñònh- döôùi hình phaït vaï tuyeät thoâng - raèng cö daân cuûa nhöõng vuøng laõnh thoå ñoù, "ngay caû khi ôû ngoaøi loøng Giaùo hoäi, cuõng khoâng bò töôùc ñoaït quyeàn töï do hoaëc quyeàn sôû höõu taøi saûn cuûa hoï, vì hoï laø nhöõng con ngöôøi vaø do ñoù, coù khaû naêng ñöùc tin vaø söï cöùu roãi" ("licet extra gremium Ecclesiae existant, non tamen sua libertate, aut rerum suarum dominio [...] privandos esse, et cum homines, ideoque fidei et salutis capaces sint"): DH 1495.

[78] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham döï Phieân hoïp toaøn theå Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Chaêm soùc Muïc vuï cho Ngöôøi Di cö vaø Ngöôøi Löõ haønh (24 thaùng 5 naêm 2013): AAS 105 (2013), 470-471.

[79] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên tröôùc Toå chöùc Lieân Hieäp Quoác, New York (25 thaùng 9 naêm 2015): AAS 107 (2015), 1039.

[80] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc taân Ñaïi söù ñöôïc boå nhieäm taïi Toøa thaùnh nhaân dòp trình baøy Thö UÛy nhieäm (12 thaùng 12 naêm 2013): L'Osservatore Romano (13 thaùng 12 naêm 2013), 8.

[81] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham gia Hoäi nghò Quoác teá veà naïn buoân ngöôøi (11 thaùng 4 naêm 2019): AAS 111 (2019), 700.

[82] Phieân hoïp thöôøng leä laàn thöù XV cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc, Taøi lieäu cuoái cuøng (27 thaùng 10 naêm 2018), soá 29.

[83] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 23: AAS 112 (2020), 977, trích daãn Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 thaùng 11 naêm 2013), soá 212: AAS 105 (2013), 1108.

[84] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö göûi Phuï nöõ (29/6/1995), soá 4: Insegnamenti XVIII/1 (1997), 1874.

[85] Nhö treân, soá 5: Insegnamenti XVIII/1 (1997), 1875.

[86] Saùch Giaùo lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 1645.

[87] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên nhaân dòp cöû haønh Thaùnh Maãu - Ñöùc Meï Coång Thaønh (20 thaùng 1 naêm 2018): AAS 110 (2018), 329.

[88] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham döï Phieân hoïp toaøn theå cuûa Boä Giaùo lyù Ñöùc tin (21 thaùng 1 naêm 2022): L'Osservatore Romano (21 thaùng 1 naêm 2022), 8.

[89] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (25/03/1995), soá 58: AAS 87 (1995) 466-467. Veà vaán ñeà toân troïng phoâi thai con ngöôøi, xem Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Huaán thò Donum Vitae (22 thaùng 2 naêm 1987): "Vieäc thöïc haønh giöõ phoâi ngöôøi soáng trong cô theå soáng hoaëc trong oáng nghieäm vì muïc ñích thí nghieäm hoaëc thöông maïi laø hoaøn toaøn phaûn laïi phaåm giaù con ngöôøi" (I, 4): AAS 80 (1988), 82.

[90] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Nieàm Vui Tin Möøng (24/11/2013), soá 213: AAS 105 (2013), 1108.

[91] Ñaõ daãn.

[92] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc thaønh vieân cuûa Ngoaïi giao ñoaøn beân caïnh Toøa thaùnh (8 thaùng 1 naêm 2024): L'Osservatore Romano (8 thaùng 1 naêm 2024), 3.

[93] X. Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Huaán thò Dignitas Personae (8 thaùng 9 naêm 2008), soá 16: AAS 100 (2008), 868-869. Taát caû nhöõng khía caïnh naøy ñöôïc nhaéc laïi trong Huaán thò Donum Vitae cuûa Thaùnh Boä luùc baáy giôø (22/02/1987): AAS 80 (1988), 71-102.

[94] Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Thö Samaritanus Bonus [ngöôøi Samaritanoâ Nhaân haäu] (14 thaùng 7 naêm 2020), V, soá. 4: AAS 112 (2020), 925.

[95] X. Nhö treân, V, soá 1: AAS 112 (2020), 919.

[96] Ñöùc Phanxicoâ, Tieáp kieán chung (9 thaùng 2 naêm 2022): L'Osservatore Romano (9 thaùng 2 naêm 2022), 3.

[97] Ñaëc bieät xem Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 18-21: AAS 112 (2020), 975-976: "Moät theá giôùi 'vöùt boû'." Soá 188 cuûa cuøng Thoâng ñieäp naøy ñi xa ñeán möùc nhaän dieän moät neàn "vaên hoùa vöùt boû".

[98] Xem. Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham gia Hoäi nghò do Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng Coå voõ Taân Phuùc aâm hoùa toå chöùc (21 thaùng 10 naêm 2017): L'Osservatore Romano (22 thaùng 10 naêm 2017), 8: "Tính deã bò toån thöông laø baûn chaát coát yeáu cuûa con ngöôøi".

[99] Xem. Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Ngaøy Quoác teá Ngöôøi Khuyeát taät (3 thaùng 12 naêm 2020): AAS 112 (2020), 1185-1188.

[100] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 187-188: AAS 112 (2020), 1035-1036; xem. Id., Dieãn vaên tröôùc Nghò vieän Chaâu AÂu, Strasbourg (25 thaùng 11 naêm 2014): AAS 106 (2014), 999, vaø Id., Dieãn vaên taïi Cuoäc hoïp vôùi caùc nhaø chöùc traùch vaø Ngoaïi giao ñoaøn taïi Coäng hoøa Trung Phi, Bangui (29 thaùng 11 naêm 2015): AAS 107 (2015), 1320.

[101] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi ñoàng Amoris Laetitia (19 thaùng 3 naêm 2016), soá 250: AAS 108 (2016), 412-413; trích daãn Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 2358.

[102] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc thaønh vieân cuûa Ngoaïi giao ñoaøn beân caïnh Toøa thaùnh ñeå göûi lôøi chuùc möøng naêm môùi (8 thaùng 1 naêm 2024): L'Osservatore Romano (8 thaùng 1 naêm 2024), 3.

[103] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Amoris Laetitia (19 thaùng 3 naêm 2016), soá 56: AAS 108 (2016), 334.

[104] Ñaõ daãn.; trích daãn Phieân hoïp thöôøng leä laàn thöù möôøi boán cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc, Töôøng trình sau cuøng (24 thaùng 10 naêm 2015), 58.

[105] Nhö treân, soá 286: AAS 108 (2016), 425.

[106] Saùch Giaùo lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, soá 364.

[107] Ñieàu naøy cuõng aùp duïng cho vieäc toân troïng thi theå cuûa ngöôøi quaù coá; chaúng haïn, xem Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Huaán thò Ad Resurgendum cum Christo [Soáng laïi vôùi Chuùa Kitoâ] (15 thaùng 8 naêm 2016), soá 3: AAS 108 (2016), 1290: "Baèng vieäc choân caát thi haøi caùc tín höõu, Giaùo hoäi khaúng ñònh nieàm tin vaøo söï soáng laïi cuûa thaân xaùc vaø coù yù chöùng toû phaåm giaù cao caû cuûa thaân xaùc con ngöôøi nhö moät phaàn khoâng theå thieáu cuûa con ngöôøi cô theå cuûa hoï laø moät phaàn baûn saéc cuûa hoï." Toång quaùt hôn, xem theâm UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, Caùc vaán ñeà hieän taïi cuûa Caùnh chung hoïc (1990), soá 5: "Nhöõng ngöôøi ñöôïc môøi goïi soáng laïi."

[108] X. Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 thaùng 5 naêm 2015), soá 155: AAS 107 (2015), 909.

[109] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Amoris Laetitia (19 thaùng 3 naêm 2016), soá 56: AAS 108 (2016), 344.

[110] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi ñoàng Christus Vivit (25 thaùng 3 naêm 2019), soá 88: AAS 111 (2019), 413, trích daãn Phieân hoïp thöôøng kyø laàn thöù XV cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc, Taøi lieäu cuoái cuøng (27 thaùng 10 naêm 2018), soá 88. 23.

[111] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 42: AAS 112 (2020), 984.

[112] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 205: AAS 112 (2020), 1042; trích daãn Id., Söù ñieäp Ngaøy Truyeàn thoâng Theá giôùi laàn thöù 48 (24 thaùng 1 naêm 2014): AAS 106 (2014), 113.

[113] Phanxicoâ, Kinh Truyeàn Tin (10 thaùng 12 naêm 2023): L'Osservatore Romano (11 thaùng 12 naêm 2023), 12.

[114] X. UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, Nhöõng Ñeà xuaát veà Nhaân phaåm vaø Nhaân quyeàn (1983), soá 2.

[115] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Fratelli Tutti (3 thaùng 10 naêm 2020), soá 195: AAS 112 (2020), 1038, trích daãn Id., Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 thaùng 11 naêm 2013), soá 274: AAS 105 (2013), 1130.

[116] Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 thaùng 5 naêm 2015), soá 205: AAS 107 (2015), 928.

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page