Ñaát nöôùc vaø Giaùo hoäi taïi Ñoâng Timor
Ñaát nöôùc vaø Giaùo hoäi taïi Ñoâng Timor.
G. Traàn Ñöùc Anh, O.P.
Dili (RVA News 10-09-2024) - Sau Vatican, Ñoâng Timor laø nöôùc coù tyû leä Coâng giaùo cao theá giôùi: 98% treân toång soá khoaûng moät trieäu 400 ngaøn daân cö, soáng treân laõnh thoå roäng 14,800 caây soá vuoâng, hôn keùm baèng tænh Sôn La cuûa Vieät Nam.
Ngöôøi Boà Ñaøo Nha khaùm phaù ñaûo Timor hoài ñaàu theá kyû XVI vaø bieán laõnh thoå naøy thaønh thuoäc ñòa cuûa mình töø naêm 1520. Naêm 1859, Boà Ñaøo Nha nhöôøng phaàn phía taây cuûa ñaûo cho ngöôøi Hoøa Lan. Trong thôøi Theá chieán thöù II, töø 1942 ñeán 1945, Nhaät Baûn chieám Timor thuoäc Boà Ñaøo Nha, nhöng sau khi Nhaät thaát traän, Boà Ñaøo Nha phuïc hoài vaø cai trò laõnh thoå naøy cho ñeán ngaøy 28 thaùng Möôøi Moät naêm 1975 thì traû laïi neàn ñoäc laäp cho daân Ñoâng Timor. Nhöng chæ chín ngaøy sau ñoù, quaân ñoäi Indonesia tieán chieám troïn phaàn ñaát naøy vaø naêm sau ñoù bieán thaønh tænh thöù 27 cuûa mình.
Trong hai thaäp nieân sau ñoù dieãn ra cuoäc tranh ñaáu giaønh ñoäc laäp cuûa daân Ñoâng Timor, trong ñoù theo moät soá söû gia, coù töø 100,000 ñeán 250,000 ngöôøi thieät maïng. Trong cuoäc tröng caàu daân yù, do Lieân Hieäp Quoác giaùm saùt, hoài naêm 1999, ñaïi ña soá daân Ñoâng Timor ñaõ boû phieáu uûng hoä ñoäc laäp khoûi Indonesia. Tuy nhieân, cuõng coù nhöõng löïc löôïng daân quaân Timor choáng ñoäc laäp do Indonesia toå chöùc vaø hoã trôï quaân söï, khieán cho khoaûng 1,400 ngöôøi Ñoâng Timor bò gieát hoaëc bò maát tích, gaàn nöûa trieäu ngöôøi phaûi di taûn. Haàu heát caùc cô caáu haï taàng cuûa Ñoâng Timor bò phaù huûy trong ñoù coù caùc gia cö, heä thoáng daãn thuûy nhaäp ñieàn, heä thoáng cung caáp nöôùc, tröôøng hoïc, vaø ñieän löïc. Quaân ñoäi baûo hoøa do Australia höôùng daãn ñöôïc boá trí taïi nhieàu nôi vaø sau cuøng chaám döùt ñöôïc baïo löïc. Naêm 2002, Ñoâng Timor ñöôïc quoác teá nhìn nhaän nhö moät quoác gia ñoäc laäp.
Naêm 2006, Australia vaø Lieân Hieäp Quoác laïi daán thaân giuùp bình ñònh Ñoâng Timor, nhôø ñoù caùc cuoäc baàu cöû toång thoáng vaø quoác hoäi ñöôïc tieán haønh naêm sau ñoù, trong an bình. Lieân Hieäp Quoác tieáp tuïc trôï giuùp phaùt trieån kinh teá vaø cuûng coá caùc cô caáu chính trò. Hieän nay, Ñoâng Timor laø moät trong nhöõng nöôùc ngheøo nhaát theá giôùi, vôùi nguoàn kinh teá phaàn lôùn döïa vaøo nguoàn naêng löôïng daàu hoûa ôû vuøng bieån Timor.
Cuoäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh cha Gioan Phaoloâ II
Ngaøy 12 thaùng Möôøi naêm 1989, khi Ñöùc Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II ñeán thaêm Giaùo phaän Dili, thuû phuû cuûa Ñoâng Timor, ñaát nöôùc naøy coøn ôû trong tình traïng bò Indonesia chieám ñoùng vaø loaïn laïc, vì caùc löïc löôïng uûng hoä ñoäc laäp vaø choáng ñoäc laäp xung ñoät nhau.
Trong cuoäc vieáng thaêm aáy, khi Ñöùc Thaùnh cha Gioan Phaoloâ II cöû haønh thaùnh leã, coù moät nhoùm sinh vieân hoâ nhöõng khaåu hieäu choáng Indonesia chieám ñoùng Ñoâng Timor. Hoï neùm caùc gheá khieán caûnh saùt Indonesia ñaõ duøng gaäy ñeå ñaøn aùp. Nhöng traàm troïng hôn, ñoù laø bieán coá hoài naêm 1991, hôn 250 thöôøng daân Ñoâng Timor bò löïc löôïng an ninh Indonesia saùt haïi, trong moät ñaùm tang taïi nghóa trang Santa Cruz, ôû Dili. Caû sau cuoäc tröng caàu daân yù veà neàn ñoäc laäp, ñaõ xaûy ra caùc cuoäc ñaøn aùp nhöõng ngöôøi choáng ñoäc laäp trong voøng vaøi tuaàn leã khieán coù 1.400 ngöôøi bò thieät maïng, keå caû caùc linh muïc vaø nöõ tu.
Giaùo hoäi taêng tröôûng
Trong thôøi noäi chieán, chæ coù 20% daân chuùng taïi Ñoâng Timor laø ngöôøi Coâng giaùo. Nhöng chaúng bao laâu Giaùo hoäi trôû thaønh moät ñieåm tham chieáu vôùi uy tín gia taêng maïnh trong daân chuùng, vì Giaùo hoäi mang laïi söï giuùp ñôõ, naâng ñôõ tinh thaàn, vaø haøng giaùo só Coâng giaùo khoâng do döï toá giaùc nhöõng vi phaïm caùc quyeàn con ngöôøi, vaø trong moät soá tröôøng hôïp coøn giuùp ñôõ caùc chieán binh giaønh ñoäc laäp.
Soá tín höõu Coâng giaùo taïi ñaây ñaõ taêng töø 30% daân soá hoài thaäp nieân 1970 leân 98%, treân toång soá khoaûng 1.4 trieäu daân hieän nay. Ngoaøi Giaùo phaän Dili nguyeân thuûy, naêm 1996, Toøa Thaùnh thieát laäp theâm Giaùo phaän Baucau, ôû mieàn ñoâng vaø naêm 2010, laäp theâm Giaùo phaän Maliana, ôû mieàn taây Dili.
Ngaøy 14 thaùng Taùm naêm 2015, Coäng hoøa Daân chuû Ñoâng Timor vaø Toøa Thaùnh ñaõ kyù hieäp ñònh veà quy cheá phaùp lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo. Sau ñoù, naêm 2019, Ñöùc Thaùnh cha Phanxicoâ thieát laäp Giaùo tænh Dili vaø naâng Dili thaønh Toång giaùo phaän vôùi hai giaùo phaän thuoäc haït. Hoài naêm 2023, Ñaïi hoïc Coâng giaùo ñaàu tieân ôû Ñoâng Timor mang teân Thaùnh Gioan Phaoloâ II ñaõ ñöôïc thieát laäp ñeå ghi nhôù cuoäc vieáng thaêm lòch söû cuûa ngaøi hoài naêm 1989, ñöôïc coi laø bieán coá ñaõ giuùp ñaåy maïnh cuûa tranh ñaáu giaønh ñoäc laäp cuûa quoác gia naøy. Ngaøy 27 thaùng Chín naêm 2022, Ñöùc Thaùnh cha Phanxicoâ ñaõ boå nhieäm vò hoàng y ñaàu tieân taïi nöôùc naøy, laø Virgilio do Carmo, Doøng Don Bosco, Toång giaùm muïc Giaùo phaän thuû ñoâ Ñoâng Timor.
Maëc duø coù nhieàu khoù khaên veà kinh teá, Ñoâng Timor vaãn duy trì moät nieàm tin vöõng chaéc. Trong khi taïi nhieàu nöôùc khaùc, caùc chuûng vieän bò ñoùng cöûa vì thieáu ôn goïi, thì Giaùo hoäi taïi Ñoâng Timor coù haøng traêm öùng sinh chuûng sinh muoán vaøo chuûng vieän, nhöng bò töø choái vì thieáu choã vaø thieáu cô caáu toå chöùc.