Dieãn vaên cuûa Ñöùc Thaùnh Cha
taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh G7
veà Trí tueä nhaân taïo
Dieãn vaên cuûa Ñöùc Thaùnh Cha taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh G7 veà Trí tueä nhaân taïo.
Chuyeån ngöõ: Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP
Puglia (WHÑ 16-06-2024) - Trong khuoân khoå Hoäi nghò thöôïng ñænh G7 veà Trí tueä nhaân taïo ñöôïc toå chöùc taïi Borgo Egnazia, Puglia, mieàn nam YÙ, töø ngaøy 13 ñeán 15 thaùng 06 naêm 2024, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân tham döï vaø phaùt bieåu taïi dieãn ñaøn G7, vaøo chieàu ngaøy 14 thaùng 06 naêm 2024.
Ñöôïc bieát, Hoäi nghò cuûa caùc vò laõnh ñaïo khoái 7 cöôøng quoác, (G7- Canada, Phaùp, Ñöùc, Nhaät Baûn, YÙ, Vöông quoác Anh vaø Hoa Kyø) ñöôïc toå chöùc theo lôøi môøi cuûa Thuû töôùng YÙ, baø Giorgia Meloni, vôùi tö caùch laø Chuû tòch theo löôït cuûa khoái. Ngoaøi ra, Hoäi nghò laàn naøy coøn coù söï tham gia ñaøm phaùn cuûa moät soá nguyeân thuû quoác gia khaùc nhö Ucraina, Argentina, Kenya, Brazil, Thoå Nhó Kyø, Algeria, v.v...
Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên baøi Dieãn vaên cuûa Ñöùc Thaùnh Cha:
Dieãn vaên cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh G7 veà Trí tueä nhaân taïo naêm 2024
Borgo Egnazia (Puglia)
Thöù Saùu, ngaøy 14 thaùng 06 naêm 2024
Moät coâng cuï thuù vò vaø ñaùng sôï
Kính thöa quyù vò,
Hoâm nay, toâi ngoû lôøi vôùi quyù vò, caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Dieãn ñaøn lieân chính phuû G7, veà nhöõng taùc ñoäng cuûa trí tueä nhaân taïo ñoái vôùi töông lai cuûa nhaân loaïi.
"Kinh thaùnh chöùng thöïc raèng Thieân Chuùa ñaõ ban Thaàn Khí cuûa Ngaøi cho con ngöôøi ñeå hoï trôû neân 'kheùo tay, gioûi giang vaø laønh ngheà maø laøm moïi coâng vieäc' (Xh 35, 31)"[1]. Vì vaäy, khoa hoïc vaø coâng ngheä ñeàu laø saûn phaåm phi thöôøng cuûa tieàm naêng saùng taïo cuûa con ngöôøi[2].
Thaät vaäy, trí tueä nhaân taïo phaùt sinh chính xaùc töø vieäc söû duïng tieàm naêng saùng taïo maø Thieân Chuùa ñaõ ban cho chuùng ta.
Nhö chuùng ta bieát, trí tueä nhaân taïo laø moät coâng cuï cöïc kyø maïnh meõ, ñöôïc söû duïng trong nhieàu laõnh vöïc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi: töø y hoïc ñeán theá giôùi vieäc laøm; töø vaên hoùa ñeán laõnh vöïc truyeàn thoâng; töø giaùo duïc ñeán chính trò. Vaø coâng baèng maø noùi thì vieäc söû duïng trí tueä nhaân taïo seõ ngaøy caøng aûnh höôûng ñeán loái soáng, ñeán caùc moái töông quan xaõ hoäi, vaø thaäm chí ñeán caû caùch chuùng ta nhìn nhaän caên tính con ngöôøi cuûa mình[3].
Tuy nhieân, vaán ñeà veà trí tueä nhaân taïo thöôøng ñöôïc nhaän thöùc moät caùch mô hoà: moät ñaøng, trí tueä nhaân taïo thuù vò vì nhöõng khaû naêng maø noù mang laïi, ñaøng khaùc trí tueä nhaân taïo gaây ra noãi lo sôï veà nhöõng haäu quaû maø noù baùo tröôùc. Veà vaán ñeà naøy, coù theå noùi raèng taát caû chuùng ta, maëc duø ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, ñeàu bò giaèng xeù bôûi 2 caûm xuùc: chuùng ta raát haøo höùng khi töôûng töôïng ra nhöõng tieán boä coù theå ñaït ñöôïc töø trí tueä nhaân taïo, nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta laïi sôï haõi khi nhaän ra nhöõng nguy hieåm tieàm aån trong vieäc söû duïng noù[4].
Suy cho cuøng, chuùng ta khoâng theå nghi ngôø raèng söï xuaát hieän cuûa trí tueä nhaân taïo ñaïi dieän cho moät cuoäc caùch maïng coâng nghieäp-nhaän thöùc thöïc söï, seõ goùp phaàn taïo ra moät heä thoáng xaõ hoäi môùi ñöôïc ñaëc tröng bôûi nhöõng bieán ñoåi mang tính thôøi ñaïi phöùc taïp. Ví duï, trí tueä nhaân taïo coù theå cho pheùp daân chuû hoùa khaû naêng tieáp caän kieán thöùc, söï tieán boä theo caáp soá nhaân cuûa nghieân cöùu khoa hoïc, vaø khaû naêng giao phoù nhöõng coâng vieäc khaét khe vaø gian khoå cho maùy moùc. Nhöng ñoàng thôøi, trí tueä nhaân taïo coù theå mang laïi söï baát bình ñaúng lôùn hôn giöõa caùc quoác gia tieân tieán vaø caùc quoác gia ñang phaùt trieån, hoaëc giöõa caùc taàng lôùp xaõ hoäi thoáng trò vaø caùc taàng lôùp xaõ hoäi bò aùp böùc, do ñoù taêng nguy cô laø moät "neàn vaên hoùa vöùt boû" ñöôïc öa chuoäng hôn moät "neàn vaên hoùa gaëp gôõ".
Taàm quan troïng cuûa nhöõng bieán ñoåi phöùc taïp naøy roõ raøng coù lieân quan ñeán söï phaùt trieån coâng ngheä nhanh choùng cuûa chính trí tueä nhaân taïo.
Chính söï tieán boä coâng ngheä maïnh meõ naøy ñaõ laøm cho trí tueä nhaân taïo vöøa trôû thaønh moät coâng cuï thuù vò vaø ñaùng sôï, vöøa ñoøi hoûi söï suy tö phuø hôïp vôùi thaùch ñoá maø noù ñöa ra.
Theo höôùng naøy, coù leõ chuùng ta coù theå khôûi ñi töø nhaän xeùt raèng trí tueä nhaân taïo tröôùc heát laø moät coâng cuï. Vaø taát nhieân, lôïi ích hay taùc haïi maø noù mang laïi seõ tuyø thuoäc vaøo vieäc söû duïng noù.
Ñieàu naøy chaéc chaén laø ñuùng, vì ñieàu naøy ñaõ xaûy ra vôùi moïi coâng cuï do con ngöôøi cheá taïo ngay töø thôøi sô khai.
Khaû naêng cheá taïo coâng cuï cuûa chuùng ta, vôùi soá löôïng vaø ñoä phöùc taïp, khoâng coù thuï taïo coù söï soáng naøo saùnh baèng, noùi leân ñieàu kieän cuûa con ngöôøi - kyõ thuaät: con ngöôøi luoân duy trì moái töông quan vôùi moâi tröôøng qua trung gian caùc coâng cuï maø mình daàn daàn taïo ra. Khoâng theå taùch lòch söû cuûa con ngöôøi vaø neàn vaên minh ra khoûi lòch söû cuûa nhöõng coâng cuï naøy. Moät soá ngöôøi muoán coi taát caû nhöõng ñieàu naøy laø moät söï haïn cheá, moät söï thieáu soùt trong con ngöôøi, nhö theå vì söï thieáu soùt naøy maø con ngöôøi buoäc phaûi taïo ra coâng ngheä [5]. Moät caùi nhìn thaän troïng vaø khaùch quan thöïc söï laïi cho chuùng ta thaáy ñieàu ngöôïc laïi. Chuùng ta traûi nghieäm traïng thaùi cuûa "söï höôùng ngoaïi" ñoái vôùi baûn theå sinh hoïc cuûa mình: Chuùng ta laø nhöõng sinh vaät coù khuynh höôùng höôùng veà nhöõng gì naèm beân ngoaøi mình, hoaøn toaøn côûi môû vôùi theá giôùi beân kia. Thöïc teá naøy laø khôûi nguoàn cho söï côûi môû cuûa chuùng ta vôùi ngöôøi khaùc vaø vôùi Thieân Chuùa, cuõng nhö cho tieàm naêng saùng taïo trí tueä cuûa chuùng ta veà maët vaên hoùa vaø thaåm myõ. Cuoái cuøng, naêng löïc kyõ thuaät cuûa chuùng ta cuõng baét nguoàn töø thöïc teá naøy. Do ñoù, coâng ngheä laø daáu chæ cho thaáy chuùng ta ñang höôùng tôùi töông lai.
Tuy nhieân, vieäc söû duïng caùc coâng cuï cuûa chuùng ta khoâng phaûi luùc naøo cuõng nhaèm muïc ñích toát ñeïp. Ngay caû khi con ngöôøi caûm thaáy beân trong mình moät ôn goïi ñi tôùi coõi beân kia, vaø ñeán vôùi tri thöùc, voán ñöôïc xem nhö moät khí cuï thieän haûo ñeå phuïc vuï anh chò em vaø ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta (x. Hieán cheá Gaudium et Spes, 16), thì ñieàu naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng xaûy ra. Hôn nöõa, chính nhôø söï töï do trieät ñeå cuûa mình, nhaân loaïi ñaõ khoâng ít laàn laøm sai muïc ñích hieän höõu cuûa mình, bieán mình thaønh keû thuø cuûa chính mình vaø cuûa haønh tinh [6]. Caùc thieát bò coâng ngheä coù theå chòu chung soá phaän. Chæ khi muïc ñích phuïc vuï nhaân loaïi cuûa caùc thieát bò coâng ngheä ñöôïc ñaûm baûo, thì chuùng môùi theå hieän khoâng chæ söï cao caû vaø phaåm giaù ñoäc nhaát cuûa con ngöôøi, maø coøn caû söù maïng maø con ngöôøi ñaõ nhaän ñöôïc ñoù laø "canh taùc vaø gìn giöõ" haønh tinh vaø moïi cö daân treân ñoù (x. St 2,15). Noùi veà coâng ngheä laø noùi veà yù nghóa cuûa con ngöôøi, vaø do ñoù, noùi veà ñòa vò rieâng bieät cuûa chuùng ta vôùi tö caùch laø nhöõng sinh vaät sôû höõu caû söï töï do laãn traùch nhieäm. Ñieàu naøy coù nghóa laø noùi veà ñaïo ñöùc.
Thaät vaäy, khi toå tieân chuùng ta maøi ñaù löûa ñeå laøm dao, hoï vöøa duøng chuùng ñeå caét da laøm quaàn aùo vöøa ñeå saùt haïi laãn nhau. Ñieàu töông töï cuõng coù theå xaûy ra vôùi caùc coâng ngheä tieân tieán hôn khaùc, chaúng haïn nhö naêng löôïng ñöôïc taïo ra töø söï hôïp nhaát cuûa caùc nguyeân töû, xaûy ra beân trong Maët trôøi, coù theå ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát naêng löôïng saïch vaø taùi taïo nhöng cuõng coù theå duøng ñeå bieán haønh tinh cuûa chuùng ta thaønh ñoáng tro taøn.
Nhöng trí tueä nhaân taïo laø moät coâng cuï thaäm chí coøn phöùc taïp hôn. Toâi haàu nhö coù theå noùi raèng ñoù laø moät coâng cuï sui generic (rieâng bieät). Do ñoù, trong khi vieäc söû duïng moät coâng cuï ñôn giaûn (chaúng haïn nhö con dao) naèm döôùi söï kieåm soaùt cuûa ngöôøi söû duïng noù vaø vieäc söû duïng noù cho muïc ñích toát chæ phuï thuoäc vaøo ngöôøi ñoù, thì maët khaùc, trí tueä nhaân taïo coù theå töï ñoäng thích öùng vôùi nhieäm vuï ñöôïc giao vaø, neáu ñöôïc thieát keá theo caùch naøy, noù coù theå ñöa ra nhöõng quyeát ñònh ñoäc laäp vôùi con ngöôøi ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñaõ ñeà ra [7].
Caàn phaûi luoân nhôù raèng, theo moät caùch naøo ñoù vaø vôùi nhöõng phöông phaùp môùi naøy, maùy moùc coù theå taïo ra caùc löïa choïn thuaät toaùn. Nhöõng gì maùy laøm laø ñöa ra löïa choïn kyõ thuaät trong soá nhieàu khaû naêng vaø döïa treân caùc tieâu chí ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng hoaëc döïa treân caùc suy luaän thoáng keâ. Trong khi ñoù, con ngöôøi khoâng chæ löïa choïn maø trong thaâm taâm, con ngöôøi coøn coù khaû naêng quyeát ñònh. Quyeát ñònh laø moät yeáu toá maø chuùng ta coù theå xaùc ñònh laø mang tính chieán löôïc hôn cuûa söï löïa choïn vaø caàn coù söï ñaùnh giaù thöïc teá. Ñoâi khi, thöôøng laø trong nhieäm vuï quaûn trò khoù khaên, chuùng ta ñöôïc keâu goïi ñöa ra nhöõng quyeát ñònh gaây haäu quaû cho nhieàu ngöôøi. Veà vaán ñeà naøy, suy tö cuûa con ngöôøi luoân noùi tôùi söï khoân ngoan, phronesis cuûa trieát hoïc Hy Laïp vaø ít nhaát moät phaàn laø söï khoân ngoan cuûa Kinh Thaùnh. Ñoái dieän vôùi söï kyø dieäu cuûa maùy moùc, döôøng nhö coù khaû naêng löïa choïn moät caùch ñoäc laäp, chuùng ta phaûi nhaän thöùc roõ raèng quyeàn quyeát ñònh luoân thuoäc veà con ngöôøi, ngay caû khi chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng khía caïnh kòch tính vaø caáp baùch xaûy ñeán trong cuoäc soáng. Chuùng ta seõ ñaåy nhaân loaïi vaøo moät töông lai voâ voïng neáu chuùng ta töôùc ñi khaû naêng ñöa ra quyeát ñònh veà baûn thaân vaø cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, baèng caùch khieán hoï phaûi phuï thuoäc vaøo söï löïa choïn cuûa maùy moùc. Chuùng ta caàn ñaûm baûo vaø baûo veä moät khoâng gian ñeå con ngöôøi coù theå kieåm soaùt moät caùch ñuùng ñaén nhöõng löïa choïn do caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo ñöa ra: chính phaåm giaù con ngöôøi ñang bò ñe doïa.
Ngay taïi vaán ñeà naøy, cho pheùp toâi nhaán maïnh raèng: tröôùc thaûm kòch nhö thaûm kòch xung ñoät vuõ trang, ñieàu caáp baùch laø phaûi caân nhaéc laïi vieäc phaùt trieån vaø söû duïng caùc thieát bò nhö caùi goïi laø "vuõ khí töï ñoäng gaây cheát ngöôøi" ñeå cuoái cuøng laø caám söû duïng chuùng. Ñieàu naøy khôûi ñi töø moät cam keát hieäu quaû vaø cuï theå nhaèm ñöa ra söï kieåm soaùt ngaøy caøng phuø hôïp hôn vaø quan troïng hôn cuûa con ngöôøi. Khoâng moät coã maùy naøo ñöôïc pheùp löïa choïn töôùc ñi maïng soáng cuûa con ngöôøi.
Ngoaøi ra, caàn phaûi noùi theâm raèng vieäc söû duïng toát, ít nhaát laø caùc daïng trí tueä nhaân taïo tieân tieán, seõ khoâng hoaøn toaøn naèm döôùi söï kieåm soaùt cuûa ngöôøi duøng hoaëc laäp trình vieân, voán laø nhöõng ngöôøi ñaõ xaùc ñònh muïc tieâu ban ñaàu cuûa caùc daïng trí tueä nhaân taïo naøy taïi thôøi ñieåm chuùng ñöôïc thieát keá. Ñieàu naøy caøng ñuùng hôn bôûi vì raát coù theå trong töông lai khoâng xa, caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo seõ coù theå giao tieáp tröïc tieáp vôùi nhau ñeå caûi thieän hieäu suaát cuûa chuùng. Vaø, neáu trong quaù khöù, con ngöôøi ñaõ töøng cheá taïo nhöõng coâng cuï ñôn giaûn thaáy cuoäc soáng cuûa hoï ñöôïc ñònh hình bôûi nhöõng coâng cuï naøy - con dao giuùp hoï soáng soùt trong giaù laïnh nhöng cuõng phaùt trieån ngheä thuaät chieán tranh - thì giôø ñaây, con ngöôøi cheá taïo ra nhöõng coâng cuï phöùc taïp, seõ thaáy cuoäc soáng cuûa mình bò nhöõng coâng cuï phöùc taïp naøy ñònh hình thaäm chí coøn nhieàu hôn nöõa [8].
Cô cheá caên baûn cuûa trí tueä nhaân taïo
Baây giôø toâi xin ñeà caäp ngaén goïn ñeán söï phöùc taïp cuûa trí tueä nhaân taïo. Veà baûn chaát, trí tueä nhaân taïo laø moät coâng cuï ñöôïc thieát keá ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Noù hoaït ñoäng thoâng qua chuoãi logic caùc pheùp toaùn ñaïi soá, ñöôïc thöïc hieän döïa treân caùc danh muïc döõ lieäu. Sau ñoù, nhöõng döõ lieäu naøy ñöôïc so saùnh ñeå khaùm phaù caùc moái lieân heä, töø ñoù caûi thieän giaù trò thoáng keâ cuûa chuùng. Ñieàu naøy dieãn ra nhôø moät quaù trình töï hoïc, döïa treân vieäc tìm kieám döõ lieäu boå sung vaø töï söûa ñoåi caùc quy trình tính toaùn cuûa noù.
Do ñoù, trí tueä nhaân taïo ñöôïc thieát keá theo caùch naøy ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuï theå. Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi söû duïng trí tueä nhaân taïo, thöôøng coù moät caùm doã khoâng theå cöôõng laïi ñöôïc laø ruùt ra nhöõng suy luaän chung, thaäm chí mang tính nhaân hoïc, töø caùc giaûi phaùp cuï theå maø trí tueä nhaân taïo ñöa ra.
Moät ví duï ñieån hình veà ñieàu naøy laø vieäc söû duïng caùc öùng duïng ñöôïc thieát keá ñeå hoã trôï caùc thaåm phaùn trong vieäc ra quyeát ñònh lieân quan ñeán vieäc aùp duïng bieän phaùp quaûn thuùc taïi gia ñoái vôùi caùc tuø nhaân ñang thuï aùn trong traïi giam. Trong tröôøng hôïp naøy, trí tueä nhaân taïo ñöôïc yeâu caàu döï ñoaùn xaùc suaát taùi phaïm toäi cuûa tuø nhaân. Trí tueä nhaân taïo thöïc hieän vieäc naøy döïa treân caùc danh muïc ñöôïc xaùc ñònh tröôùc (loaïi toäi phaïm, haønh vi trong tuø, ñaùnh giaù taâm lyù, v.v..), töø ñoù cho pheùp trí tueä nhaân taïo coù quyeàn truy caäp vaøo caùc loaïi döõ lieäu lieân quan ñeán ñôøi soáng rieâng tö cuûa tuø nhaân (nguoàn goác daân toäc, trình ñoä hoïc vaán, haïn möùc tín duïng, v.v#). Vieäc söû duïng moät phöông phaùp nhö vaäy - ñoâi khi coù nguy cô uûy thaùc cho maùy tính quyeàn quyeát ñònh cuoái cuøng veà töông lai cuûa moät con ngöôøi - coù theå ngaàm daãn ñeán söï tham chieáu nhöõng thaønh kieán voán coù trong caùc loaïi döõ lieäu ñöôïc trí tueä nhaân taïo söû duïng.
Vieäc bò xeáp vaøo moät nhoùm daân toäc nhaát ñònh, hoaëc ñôn giaûn hôn, laø ñaõ phaïm moät vi phaïm nhoû nhieàu naêm tröôùc ñoù (chaúng haïn chöa noäp tieàn phaït ñaäu xe trong khu vöïc caám) seõ thöïc söï aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh coù neân cho pheùp quaûn thuùc phaïm nhaân taïi nhaø hay khoâng. Tuy nhieân, trong thöïc teá, con ngöôøi luoân phaùt trieån vaø coù khaû naêng khieán chuùng ta ngaïc nhieân bôûi nhöõng haønh ñoäng cuûa mình. Ñaây laø ñieàu maø maùy moùc khoâng theå xem xeùt ñöôïc.
Cuõng caàn löu yù raèng vieäc söû duïng caùc öùng duïng töông töï nhö öùng duïng toâi vöøa ñeà caäp seõ ngaøy caøng ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân hôn do caùc chöông trình trí tueä nhaân taïo seõ ngaøy caøng ñöôïc trang bò khaû naêng töông taùc tröïc tieáp (chatbot) vôùi con ngöôøi, toå chöùc caùc cuoäc ñoái thoaïi, vaø thieát laäp moái töông quan thaân thieát vôùi hoï. Nhöõng töông taùc naøy thöôøng coù theå mang laïi caûm giaùc deã chòu vaø yeân taâm vì caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo naøy seõ ñöôïc thieát keá ñeå hoïc caùch phaûn hoài, theo caùch caù nhaân hoùa, ñaùp öùng caùc nhu caàu veà theå lyù vaø taâm lyù cuûa con ngöôøi.
Vieäc queân raèng trí tueä nhaân taïo khoâng phaûi laø moät con ngöôøi khaùc vaø noù khoâng theå ñeà xuaát nhöõng nguyeân taéc chung ñoâi khi laø moät sai laàm nghieâm troïng xuaát phaùt töø nhu caàu saâu xa cuûa con ngöôøi laø tìm kieám moät hình thöùc ñoàng haønh oån ñònh, hoaëc töø moät giaû ñònh trong tieàm thöùc, nghóa laø, töø giaû ñònh raèng nhöõng quan saùt thu ñöôïc qua cô cheá tính toaùn coù ñaëc tính chaéc chaén khoâng theå choái caõi vaø tính phoå quaùt khoâng theå nghi ngôø.
Tuy nhieân, giaû ñònh naøy laø xa vôøi, nhö ñöôïc minh chöùng qua vieäc kieåm tra nhöõng giôùi haïn noäi taïi cuûa chính pheùp tính. Trí tueä nhaân taïo söû duïng caùc pheùp tính ñaïi soá ñöôïc thöïc hieän theo trình töï logic (ví duï: neáu giaù trò cuûa X lôùn hôn giaù trò cuûa Y thì nhaân X vôùi Y; ngöôïc laïi thì chia X cho Y). Phöông phaùp tính toaùn naøy - coøn ñöôïc goïi laø "thuaät toaùn" (algorithm) - khoâng coù tính khaùch quan cuõng nhö khoâng coù tính trung laäp [9]. Hôn nöõa, vì döïa treân ñaïi soá neân trí tueä nhaân taïo chæ coù theå kieåm tra caùc thöïc teá ñöôïc hình thöùc hoùa baèng caùc thuaät ngöõ soá hoïc [10].
Hôn nöõa, chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng caùc thuaät toaùn ñöôïc thieát keá ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà heát söùc tinh vi, ñeán ñoä chính caùc laäp trình vieân cuõng khoù coù theå hieåu chính xaùc caùch chuùng ñaït ñöôïc keát quaû. Xu höôùng höôùng tôùi söï tinh vi naøy coù khaû naêng taêng toác ñaùng keå vôùi söï ra ñôøi cuûa maùy tính löôïng töû, voán khoâng hoaït ñoäng baèng maïch nhò phaân (chaát baùn daãn hoaëc vi maïch) maø tuaân theo caùc ñònh luaät vaät lyù löôïng töû raát phöùc taïp. Maët khaùc, vieäc lieân tuïc ñöa vaøo söû duïng caùc vi maïch hieäu suaát cao ngaøy caøng hieäu quaû ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc söû duïng trí tueä nhaân taïo chieám öu theá taïi moät soá ít quoác gia sôû höõu noù.
Duø tinh vi hay ñôn giaûn, chaát löôïng caâu traû lôøi maø caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo cung caáp cuoái cuøng ñeàu phuï thuoäc vaøo döõ lieäu chuùng xöû lyù vaø caùch chuùng ñöôïc caáu truùc.
Cuoái cuøng, toâi muoán trình baøy moät lónh vöïc trong ñoù theå hieän caùch minh nhieân söï phöùc taïp cuûa cô cheá ñöôïc goïi laø trí tueä nhaân taïo toång hôïp. Khoâng ai nghi ngôø raèng hieän nay ñaõ coù saün nhöõng coâng cuï tuyeät vôøi ñeå tieáp caän kieán thöùc, thaäm chí coøn cho pheùp töï hoïc vaø töï daïy keøm trong voâ soá laõnh vöïc. Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ñaõ raát aán töôïng tröôùc nhöõng öùng duïng coù theå truy caäp tröïc tuyeán deã daøng ñeå soaïn vaên baûn hoaëc taïo hình aûnh veà baát kyø chuû ñeà hoaëc ñeà taøi naøo. Ñieàu naøy ñaëc bieät thu huùt hoïc sinh khi phaûi chuaån bò baøi taäp nhöng laïi laïm duïng chuùng moät caùch quaù möùc.
Hieän nay, hoïc sinh thöôøng ñöôïc chuaån bò toát hôn vaø quen vôùi vieäc söû duïng trí tueä nhaân taïo hôn giaùo vieân cuûa mình, nhöng hoï laïi queân raèng caùi goïi laø trí tueä nhaân taïo toång hôïp, theo nghóa chaët, khoâng thöïc söï "coù tính saùng taïo". Thöïc ra, coâng vieäc cuûa loaïi trí tueä nhaân taïo naøy laø tìm kieám thoâng tin trong döõ lieäu lôùn vaø toång hôïp caùc thoâng tin laïi vôùi nhau theo caùch ñöôïc yeâu caàu. Trí tueä nhaân taïo khoâng phaùt trieån caùc phaân tích hoaëc khaùi nieäm môùi maø chæ laëp laïi nhöõng gì maø noù tìm thaáy, taïo cho nhöõng thoâng tin naøy moät hình thöùc haáp daãn. Sau ñoù, trí tueä nhaân taïo caøng tìm thaáy moät khaùi nieäm hoaëc giaû thuyeát ñöôïc laëp ñi laëp laïi thì noù caøng coi ñoù laø hôïp phaùp vaø coù giaù trò. Thay vì mang tính "saùng taïo", trí tueä nhaân taïo chæ coù theå ñöôïc coi laø "söï taêng cöôøng" theo nghóa laø noù saép xeáp laïi noäi dung hieän coù, giuùp cuûng coá noäi dung ñoù maø thöôøng khoâng kieåm tra xem noäi dung ñoù coù sai soùt hoaëc ñònh kieán hay khoâng.
Khi laøm nhö theá, trí tueä nhaân taïo khoâng chæ coù nguy cô hôïp phaùp hoùa vieäc truyeàn baù tin giaû vaø cuûng coá lôïi theá cuûa moät neàn vaên hoùa thoáng trò, maø coøn laøm suy yeáu chính tieán trình giaùo duïc. Giaùo duïc, leõ ra phaûi cung caáp cho hoïc sinh khaû naêng suy tö ñích thöïc, thì laïi coù nguy cô bò giaûm xuoáng thaønh söï laëp laïi caùc khaùi nieäm, voán laø nhöõng ñieàu ngaøy caøng ñöôïc cho laø khoâng theå choái caõi, chæ vì chuùng thöôøng xuyeân ñöôïc laëp laïi [11].
Ñaët phaåm giaù con ngöôøi trôû laïi vò trí trung taâm, döôùi aùnh saùng cuûa moät ñeà xuaát ñaïo ñöùc chung
Moät quan saùt toång quaùt hôn baây giôø caàn ñöôïc theâm vaøo nhöõng gì chuùng ta ñaõ trình baøy. Treân thöïc teá, thôøi ñaïi ñoåi môùi coâng ngheä maø chuùng ta ñang traûi qua ñi keøm vôùi moät tình hình xaõ hoäi ñaëc thuø vaø chöa töøng coù, trong ñoù vieäc tìm kieám söï ñoàng thuaän veà nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ngaøy caøng khoù khaên hôn. Ngay caû trong caùc coäng ñoaøn coù ñaëc ñieåm laø coù tính lieân tuïc veà vaên hoùa nhaát ñònh, caùc cuoäc tranh luaän vaø xung ñoät naûy löûa vaãn thöôøng xuyeân xaûy ra, gaây khoù khaên cho vieäc ñaït ñöôïc nhöõng suy tö vaø nhöõng giaûi phaùp chính trò chung höôùng tôùi vieäc tìm kieám thieän ích vaø coâng baèng. Nhö vaäy, ngoaøi söï phöùc taïp cuûa nhöõng quan ñieåm chính ñaùng ñaëc tröng cho gia ñình nhaân loaïi, coøn xuaát hieän moät yeáu toá döôøng nhö ñaëc tröng cho nhöõng tröôøng hôïp khaùc nhau naøy, ñoù laø söï maát maùt, hoaëc ít nhaát laø söï che khuaát caûm thöùc veà con ngöôøi vaø söï giaûm suùt roõ reät yù nghóa cuûa khaùi nieäm veà phaåm giaù con ngöôøi [12]. Thaät vaäy, döôøng nhö giaù trò vaø yù nghóa saâu xa cuûa moät trong nhöõng khaùi nieäm cô baûn cuûa phöông Taây ñang bò maát ñi: ñoù laø khaùi nieäm veà con ngöôøi. Vì vaäy, trong thôøi ñaïi maø caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo ñang kieåm tra con ngöôøi vaø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi, thì chính söï yeáu keùm veà ñaïo ñöùc lieân quan ñeán nhaän thöùc veà giaù trò vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi coù nguy cô bò thieät haïi lôùn nhaát trong vieäc thöïc hieän vaø phaùt trieån caùc heä thoáng naøy. Thaät vaäy, chuùng ta caàn nhôù raèng khoâng coù söï ñoåi môùi naøo laø trung laäp. Ra ñôøi coù muïc ñích vaø trong taùc ñoäng ñoái vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi, coâng ngheä luoân theå hieän moät daïng traät töï trong caùc moái töông quan xaõ hoäi vaø moät vò theá quyeàn löïc, trong ñoù cho pheùp moät soá ngöôøi thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng nhaát ñònh ñoàng thôøi ngaên caûn ngöôøi khaùc laøm nhö vaäy. Theo moät caùch ít nhieàu roõ raøng, chieàu kích quyeàn löïc caáu thaønh naøy cuûa coâng ngheä luoân bao goàm theá giôùi quan cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ phaùt minh vaø phaùt trieån noù.
Ñieàu naøy cuõng aùp duïng cho caùc öùng duïng trí tueä nhaân taïo. Ñeå caùc öùng duïng naøy coù theå trôû thaønh coâng cuï phuïc vuï cho vieäc xaây döïng ñieàu thieän ích vaø moät töông lai toát ñeïp hôn, chuùng phaûi luoân höôùng tôùi lôïi ích cuûa moãi con ngöôøi. Chuùng phaûi coù "caûm höùng" ñaïo ñöùc.
Hôn nöõa, quyeát ñònh coù ñaïo ñöùc laø moät quyeát ñònh khoâng chæ tính ñeán keát quaû cuûa moät haønh ñoäng maø coøn tính ñeán caùc giaù trò ñang bò ñe doïa vaø caùc nghóa vuï xuaát phaùt töø nhöõng giaù trò ñoù. Ñaây laø lyù do taïi sao toâi hoan ngheânh vieäc kyù keát taïi Roma vaøo naêm 2020, Lôøi keâu goïi cuûa Roma veà Ñaïo ñöùc AI (the Rome Call for AI Ethics) [13], vaø söï uûng hoä cuûa Roma daønh cho hình thöùc kieåm duyeät ñaïo ñöùc ñoái vôùi caùc thuaät toaùn vaø öùng duïng trí tueä nhaân taïo maø toâi goïi laø "ñaïo ñöùc thuaät toaùn" (algor-ethics) [14]. Trong boái caûnh ña nguyeân vaø toaøn caàu, trong ñoù caùc möùc ñoä nhaïy caûm khaùc nhau vaø heä thoáng phaân caáp ña daïng trong baäc thang giaù trò cuõng ñöôïc hieån thò, coù veû khoù ñeå tìm ñöôïc moät heä thoáng phaân caáp giaù trò duy nhaát. Vaû laïi, trong phaân tích ñaïo ñöùc, chuùng ta cuõng coù theå söû duïng caùc loaïi coâng cuï khaùc: tuy nhieân, neáu gaëp khoù khaên trong vieäc xaùc ñònh moät taäp hôïp caùc giaù trò toaøn caàu, thì chuùng ta coù theå tìm ra nhöõng nguyeân taéc chung ñeå ñoái dieän vaø giaûi quyeát nhöõng tình huoáng khoù xöû hoaëc xung ñoät coù theå xaûy ra trong cuoäc soáng.
Vì lyù do naøy, Lôøi keâu goïi cuûa Roma ñaõ ra ñôøi: vôùi thuaät ngöõ "ñaïo ñöùc thuaät toaùn", moät loaït nguyeân taéc ñöôïc coâ ñoïng thaønh moät neàn taûng toaøn caàu vaø ña nguyeân coù khaû naêng tìm kieám söï hoã trôï töø caùc neàn vaên hoùa, toân giaùo, toå chöùc quoác teá, vaø caùc taäp ñoaøn lôùn, voán laø nhöõng yeáu toá chuû choát trong söï phaùt trieån naøy.
Chính trò laø caàn thieát
Vì theá, chuùng ta khoâng theå che giaáu ruûi ro cuï theå, voán coù trong thieát keá cô baûn cuûa noù, raèng trí tueä nhaân taïo coù theå giôùi haïn theá giôùi quan cuûa chuùng ta ñoái vôùi nhöõng thöïc teá coù theå ñöôïc bieåu thò baèng nhöõng con soá vaø ñöôïc bao boïc trong caùc danh muïc ñöôïc thieát laäp saün, do ñoù loaïi tröø söï ñoùng goùp cuûa caùc hình thöùc söï thaät khaùc vaø aùp ñaët caùc moâ hình thoáng nhaát veà nhaân hoïc, kinh teá xaõ hoäi vaø vaên hoùa. Khi ñoù, moâ hình coâng ngheä ñöôïc theå hieän trong trí tueä nhaân taïo coù nguy cô trôû thaønh moät moâ hình nguy hieåm hôn nhieàu, maø toâi ñaõ goïi laø "moâ hình kyõ trò"[15]. Chuùng ta khoâng theå cho pheùp moät coâng cuï maïnh meõ vaø khoâng theå thieáu nhö trí tueä nhaân taïo cuûng coá moät moâ hình nhö vaäy, maø ñuùng hôn, chuùng ta phaûi bieán trí tueä nhaân taïo thaønh moät böùc töôøng choáng laïi söï môû roäng cuûa moâ hình aáy.
Vaø chính taïi ñaây, haønh ñoäng chính trò laø ñieàu caáp thieát. Thoâng ñieäp Fratelli Tutti nhaéc nhôû chuùng ta raèng, "Ngaøy nay ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, chính trò laø moät töø mang nghóa xaáu, thöôøng do caùc vieäc sai traùi, tham nhuõng vaø keùm hieäu quaû cuûa moät soá chính trò gia. Laïi coøn coù nhöõng toan tính laøm suy yeáu chính trò, thay theá chính trò baèng kinh teá hoïc hay bieán chính trò thaønh moät yù thöùc heä naøo ñoù. Tuy nhieân, lieäu theá giôùi chuùng ta coù theå vaän haønh maø chaúng caàn ñeán chính trò hay khoâng? Lieäu coù theå coù moät tieán trình taêng tröôûng höõu hieäu höôùng tôùi tình huynh ñeä phoå quaùt vaø hoøa bình xaõ hoäi maø khoâng caàn moät neàn chính trò laønh maïnh hay khoâng?"[16].
Caâu traû lôøi cuûa chuùng ta cho nhöõng caâu hoûi naøy laø: Khoâng! Chính trò laø caàn thieát! Nhaân dòp naøy, toâi muoán nhaéc laïi raèng "ñoái dieän vôùi nhieàu hình thöùc chính trò nhoû nhaët taäp trung vaøo lôïi ích tröôùc maét [#] 'taøi naêng cuûa nhaø chính trò ñích thöïc ñöôïc theå hieän khi, trong nhöõng thôøi ñieåm khoù khaên, ngöôøi ta haønh ñoäng treân cô sôû nhöõng nguyeân taéc cao caû vaø nghó ñeán coâng ích laâu daøi. Quyeàn löïc chính trò raát khoù coù theå ñaûm ñöông ñöôïc nhieäm vuï naøy trong moät döï aùn quoác gia' (Thoâng ñieäp Laudato Si', 178), vaø thaäm chí coøn khoù hôn theá trong moät döï aùn chung cho gia ñình nhaân loaïi hieän taïi vaø töông lai"[17].
Kính thöa quyù vò!
Suy tö cuûa toâi veà taùc ñoäng cuûa trí tueä nhaân taïo ñoái vôùi nhaân loaïi thuùc ñaåy chuùng ta phaûi caân nhaéc taàm quan troïng cuûa "chính trò laønh maïnh" ñeå coù theå nhìn veà töông lai cuûa chuùng ta vôùi nieàm hy voïng vaø söï töï tin. Nhö toâi ñaõ vieát tröôùc ñaây "xaõ hoäi toaøn caàu ñang gaëp phaûi nhöõng thieáu soùt nghieâm troïng veà maët cô caáu maø khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc baèng nhöõng giaûi phaùp chaép vaù hoaëc caùc bieän phaùp khaéc phuïc nhanh choùng. Caàn phaûi thay ñoåi nhieàu, thoâng qua söï caûi caùch caên baûn vaø ñoåi môùi saâu roäng. Chæ coù moät neàn chính trò laønh maïnh, lieân quan ñeán caùc laõnh vöïc vaø kyõ naêng ña daïng nhaát, môùi coù khaû naêng giaùm saùt tieán trình naøy. Neàn kinh teá voán laø moät phaàn khoâng theå thieáu cuûa moät döï aùn chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø ñaïi chuùng höôùng tôùi coâng ích coù theå môû ñöôøng cho "nhöõng cô hoäi khaùc nhau, ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø caûn trôû khaû naêng saùng taïo cuûa con ngöôøi vaø nhöõng lyù töôûng tieán boä cuûa mình, nhöng höôùng naêng löôïng ñoù theo nhöõng caùch theá môùi" (Thoâng ñieäp Laudato Si', 191)"[18].
Ñaây chính laø tröôøng hôïp cuûa trí tueä nhaân taïo. Vieäc söû duïng trí tueä nhaân taïo moät caùch höõu hieäu tuøy thuoäc vaøo moïi ngöôøi, vaø chính trò phaûi taïo ra caùc ñieàu kieän ñeå vieäc söû duïng toát ñeïp naøy trôû thaønh khaû thi vaø mang laïi hieäu quaû.
Xin caûm ôn.
Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP
Doøng Ña Minh Thaùnh Taâm
Chuyeån ngöõ töø: vatican.va (14. 06. 2024)
- - - - - - - - - - - - - - - -
[1] Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57, ngaøy 01.01.2024, 1.
[2] Xem sñd.
[3] Xem sñd., 2.
[4] Söï maâu thuaãn naøy ñaõ ñöôïc Thaùnh Giaùo hoaøng Phaoloâ VI ghi nhaän trong Dieãn vaên daønh cho nhaân söï cuûa "Centro Automazione Analisi Linguistica" cuûa Aloysianum, ngaøy 19.06.1964.
[5] Xem A. Gehlen, L'uomo La sua natura e il suo posto nel mondo, Milan 1983, 43.
[6] Xem Thoâng ñieäp Laudato Si' (24.05.2015), 102-114.
[7] Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57, 3.
[8] Nhöõng nhaän thöùc saâu saéc cuûa Marshall McLuhan vaø John M. Culkin ñaëc bieät lieân quan ñeán haäu quaû cuûa vieäc söû duïng trí tueä nhaân taïo.
[9] Xem Dieãn vaên daønh cho tham döï vieân Phieân hoïp toaøn theå cuûa Hoïc vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng, ngaøy 28.02.2020.
[10] Xem. Söù ñieäp Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 57, 4.
[11] Xem sñd., 3, 7.
[12] Xem Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Tuyeân boá Dignitas Infinita veà Nhaân phaåm (ngaøy 02.04.2024).
[13] Xem Dieãn vaên daønh cho tham döï vieân Phieân hoïp toaøn theå cuûa Hoïc vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng, ngaøy 28.02.2020.
[14] Xem Dieãn vaên daønh cho tham döï vieân Hoäi nghò veà Nhaân phaåm Treû em trong Theá giôùi Kyõ thuaät soá, ngaøy 14.11.2019; Dieãn vaên daønh cho tham döï vieân Phieân hoïp toaøn theå cuûa Hoïc vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng, ngaøy 28.02.2020.
[15] Ñeå coù lôøi giaûi thích saâu roäng hôn, xem Thoâng ñieäp Laudato Si' veà Chaêm soùc Ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta (24.05.2015).
[16] Thoâng ñieäp Fratelli Tutti veà tình Huynh ñeä vaø tình Baèng höõu xaõ hoäi (ngaøy 03.10.2020), 176.
[17] Xem sñd., 178.
[18] Xem sñd., 179.
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)