Tónh taâm Muøa Chay 2024 cuøng Giaùo trieàu Roâma.
Baøi thöù Hai: Ta laø aùnh saùng theá gian
Tónh taâm Muøa Chay 2024 cuøng Giaùo trieàu Roâma. Baøi thöù Hai: Ta laø aùnh saùng theá gian.
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa J.B. Ñaëng Minh An
Vatican (VietCatholic News 07-03-2024) - Haøng naêm, vaøo Muøa Voïng vaø Muøa Chay, Ñöùc Hoàng Y Raniero Cantalamessa, giaûng thuyeát vieân Phuû Giaùo Hoaøng coù baøi giaûng tónh taâm tröôùc Giaùo trieàu Roâma.
Baøi giaûng thöù Hai cuûa Ñöùc Hoàng Y coù töïa ñeà: Ta laø aùnh saùng theá gian
Döôùi ñaây laø baûn dòch toaøn vaên sang Vieät Ngöõ:
Trong nhöõng baøi thuyeát giaûng Muøa Chay naøy, chuùng ta ñaõ ñeà nghò suy nieäm veà nhöõng caâu "Ta laø" (Ego eimi) vó ñaïi ñöôïc Chuùa Gieâsu tuyeân boá trong Tin Möøng Gioan. Tuy nhieân, moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra ñaët laø: Lieäu nhöõng caâu "Ta laø" aáy coù thöïc söï ñöôïc Chuùa Gieâsu noùi ra hay laø do nhöõng suy tö sau naøy cuûa Thaùnh söû, gioáng nhö nhieàu phaàn cuûa Tin Möøng Thöù Tö? Caâu traû lôøi maø haàu nhö taát caû caùc nhaø chuù giaûi ngaøy nay ñeàu ñöa ra cho caâu hoûi naøy laø caâu thöù hai. Tuy nhieân, toâi tin chaéc raèng nhöõng lôøi tuyeân boá naøy thöïc söï laø "töø Chuùa Gieâsu" vaø toâi seõ coá gaéng giaûi thích taïi sao.
Coù moät söï thaät lòch söû vaø moät söï thaät maø chuùng ta coù theå goïi laø thaät söï, hoaëc coù tính baûn theå. Chuùng ta haõy laáy moät trong nhöõng caâu "Ta laø" cuûa Chuùa Gieâsu, chaúng haïn nhö caâu: "Ta laø ñöôøng, laø söï thaät vaø laø söï soáng" (Ga 14:6). Neáu thoâng qua moät khaùm phaù môùi naøo ñoù khoù loøng xaûy ra ñöôïc maø chuùng ta bieát ñöôïc raèng caâu naøy, treân thöïc teá vaø veà maët lòch söû, ñaõ ñöôïc Chuùa Gieâsu traàn theá tuyeân boá, thì ñaây khoâng phaûi laø ñieàu khieán caâu aáy trôû thaønh "thaät" (vì ngöôøi thoát ra caâu ñoù coù theå ñang töï löøa doái chính mình!). Ñieàu laøm cho tuyeân boá naøy trôû neân "thaät" ñoù laø - trong thöïc teá vaø vöôït leân treân moïi khaû theå lòch söû - Chuùa Gieâsu thaät söï laø ñöôøng, laø söï thaät vaø laø söï soáng.
Theo nghóa saâu xa hôn vaø quan troïng hôn naøy, moãi lôøi tuyeân boá maø Chuùa Gieâsu ñöa ra trong Tin Möøng Gioan ñeàu laø thaät, keå caû lôøi tuyeân boá long troïng cuûa Ngöôøi: "Tröôùc khi coù oâng AÙpraham, thì toâi, Toâi Haèng Höõu!" (Ga 8: 58). Ñònh nghóa coå ñieån veà chaân lyù laø "söï töông öùng giöõa söï vaät vaø yù töôûng maø ngöôøi ta coù veà söï vaät" (adaequatio rei et Intellectus); chaân lyù ñöôïc maïc khaûi laø söï töông öùng hoaøn haûo giöõa thöïc taïi vaø lôøi ñöôïc maïc khaûi dieãn taû chaân lyù ñoù. Vì vaäy, nhöõng lôøi vó ñaïi maø chuùng ta seõ suy nieäm ñeàu ñeán töø Chuùa Gieâsu: khoâng phaûi töø Chuùa Gieâsu lòch söû, nhöng töø Chuùa Gieâsu, laø Ñaáng - nhö Ngöôøi ñaõ höùa vôùi caùc moân ñeä (Ga 16:12-15) - noùi vôùi chuùng ta baèng thaåm quyeàn cuûa Ñaáng Phuïc Sinh, qua Thaùnh Thaàn cuûa Ngöôøi.
* * *
Töø hoäi ñöôøng Capernaum mieàn Galileâ, hoâm nay chuùng ta tieán tôùi ñeàn thôø Gieârusalem trong mieàn Giuñeâa, nôi Chuùa Gieâsu ñaõ ñeán nhaân dòp Leã Leàu. ÔÛ ñaây dieãn ra cuoäc tranh luaän vôùi "ngöôøi Do Thaùi", trong ñoù lôøi töï tuyeân boá cuûa Chuùa Gieâsu ñöôïc ñöa ra, maø trong baøi suy nieäm naøy, chuùng ta muoán taäp trung:
"Ta laø aùnh saùng theá gian. Ai theo Ta, seõ khoâng phaûi ñi trong boùng toái, nhöng seõ nhaän ñöôïc aùnh saùng ñem laïi söï soáng" (Ga 8:12).
Lôøi naøy traøn ñaày yù nghóa vaø quaù ñeïp ñeán noãi caùc Kitoâ höõu ngay laäp töùc choïn laøm moät trong nhöõng töôùc hieäu yeâu thích veà Ñöùc Kitoâ. Trong nhieàu vöông cung thaùnh ñöôøng coå - chaúng haïn nhö nhaø thôø chính toaø Cefaluø vaø Monreale ôû Sicily - böùc tranh khaûm phía sau thaùnh ñöôøng moâ taû Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Pantocrator, hay Chuùa cuûa vuõ truï. Ngöôøi caàm moät cuoán saùch môû tröôùc maët vaø giô ra trang coù vieát chính nhöõng lôøi naøy, baèng tieáng Hy Laïp vaø tieáng Latinh: Egoâ eimi to phos tou cosmou - Ego sum lux mundi - Ta laø aùnh saùng theá gian.
Ñoái vôùi chuùng ta ngaøy nay, Chuùa Gieâsu "aùnh saùng theá gian" ñaõ trôû thaønh moät chaân lyù ñöôïc tin vaø ñöôïc coâng boá, nhöng ñaõ coù luùc söï vieäc khoâng chæ nhö vaäy, maø hôn theá, ñoù laø moät traûi nghieäm soáng ñoäng, nhö ñoâi khi xaûy ra vôùi chuùng ta, chaúng haïn nhö sau khi cuùp ñieän, aùnh saùng baát ngôø coù laïi, hoaëc vaøo buoåi saùng, khi môû cöûa soå, chuùng ta ñöôïc bao phuû vôùi aùnh saùng ban ngaøy. Thö Thöù Nhaát cuûa Thaùnh Pheâroâ noùi veà traûi nghieäm naøy nhö moät cuoäc haønh trình "ra khoûi mieàn u toái, vaøo nôi ñaày aùnh saùng dieäu huyeàn" (1 Pr 2: 9; Cl 1:12 ff.). Khi nhôù laïi giaây phuùt hoaùn caûi vaø laõnh Pheùp Röûa cuûa mình, Tertullian dieãn taû giaây phuùt naøy baèng hình aûnh moät haøi nhi böôùc ra töø boùng toái cuûa loøng meï vaø hoaûng sôï khi tieáp xuùc vôùi khoâng khí vaø aùnh saùng. OÂng vieát: "Böôùc ra töø moät cung loøng voâ minh, nhöõng Kitoâ höõu chuùng ta, run raåy tröôùc aùnh saùng choùi loïi cuûa chaân lyù" [1].
* * *
Chuùng ta laäp töùc töï hoûi: Lôøi tuyeân boá cuûa Chuùa Gieâsu "Ta laø aùnh saùng theá gian" coù yù nghóa gì ñoái vôùi chuùng ta, taïi ñaây vaø luùc naøy? Cuïm töø "aùnh saùng theá gian" coù 2 yù nghóa cô baûn. Tröôùc heát, yù nghóa thöù nhaát ñoù laø: Chuùa Gieâsu laø aùnh saùng theá gian vì Ngöôøi laø maïc khaûi toái cao vaø chung cuoäc cuûa Thieân Chuùa cho nhaân loaïi. Lôøi môû ñaàu cuûa Thö göûi tín höõu Do Thaùi neâu roõ ñieàu naøy moät caùch roõ raøng vaø trang troïng nhaát:
Thuôû xöa, nhieàu laàn nhieàu caùch, Thieân Chuùa ñaõ phaùn daïy cha oâng chuùng ta qua caùc ngoân söù; nhöng vaøo thôøi sau heát naøy, Thieân Chuùa ñaõ phaùn daïy chuùng ta qua Thaùnh Töû. Thieân Chuùa ñaõ nhôø Ngöôøi maø döïng neân vuõ truï, ñaõ ñaët Ngöôøi laøm Ðaáng thöøa höôûng muoân vaät muoân loaøi (Dt 1:1-2).
Tính môùi laï naèm ôû choã thöïc taïi ñoäc nhaát vaø khoâng theå laëp laïi ñoù laø chính ngöôøi maïc khaûi laïi chính laø maïc khaûi! "Ta laø aùnh saùng theá gian" chöù khoâng phaûi "Ta mang aùnh saùng vaøo theá gian". Caùc ngoân söù noùi ôû ngoâi thöù ba: "Chuùa phaùn theá naøy!", coøn Chuùa Gieâsu noùi ôû ngoâi thöù nhaát: "Ta baûo cho caùc oâng bieát!". Naêm 1964, Marshall McLuhan ñöa ra khaåu hieäu noåi tieáng: "Phöông tieän truyeàn thoâng laø söù ñieäp", nghóa laø phöông tieän truyeàn taûi söù ñieäp quyeát ñònh chính söù ñieäp ñoù. Caâu noùi naøy aùp duïng moät caùch ñoäc ñaùo vaø sieâu vieät cho Ñöùc Kitoâ. Nôi Ngöôøi, phöông tieän truyeàn taûi thöïc söï laø söù ñieäp; ngöôøi chuyeån trao söù ñieäp cuõng chính laø söù ñieäp!
Nhö toâi ñaõ noùi, ñaây laø yù nghóa thöù nhaát cuûa cuïm töø "aùnh saùng theá gian". Thöù ñeán, yù nghóa thöù hai ñoù laø: Chuùa Gieâsu laø aùnh saùng theá gian theo nghóa chính Ngöôøi chieáu saùng theá gian, coù nghóa laø Ngöôøi phôi baøy theá gian cho chính noù; Ngöôøi phôi baøy moïi söï trong söï thaät cuûa Ngöôøi, nhö chuùng ôû tröôùc maët Thieân Chuùa.
* * *
Chuùng ta haõy suy tö veà töøng yù nghóa trong 2 yù nghóa naøy, khôûi ñi töø yù nghóa thöù nhaát, nghóa laø Chuùa Gieâsu laø maïc khaûi toái cao veà chaân lyù cuûa Thieân Chuùa. Töø quan ñieåm naøy, aùnh saùng laø Ñöùc Kitoâ luoân coù moät ñoái thuû caïnh tranh khoác lieät, ñoù laø lyù trí con ngöôøi. Chuùng ta noùi veà vaán ñeà naøy khoâng nhaèm muïc ñích luaän chieán hay hoä giaùo, töùc laø bieát caùch laøm sao ñeå ñaùp laïi nhöõng ngöôøi choáng ñoái ñöùc tin (ñieàu naøy seõ maâu thuaãn vôùi muïc ñích ban ñaàu cuûa toâi), maø laø ñeå khaúng ñònh mình trong ñöùc tin.
Theo toâi, caùc cuoäc tranh luaän veà ñöùc tin vaø lyù trí - chính xaùc hôn laø veà lyù trí vaø maïc khaûi - bò aûnh höôûng bôûi tính baát ñoái xöùng cao ñoä. Ngöôøi coù ñöùc tin chia seû lyù trí vôùi ngöôøi voâ thaàn; ngöôøi voâ thaàn khoâng chia seû nieàm tin vaøo maïc khaûi vôùi ngöôøi coù ñöùc tin. Ngöôøi coù ñöùc tin thì noùi ngoân ngöõ cuûa ngöôøi ñoái thoaïi voâ thaàn; ngöôøi voâ thaàn thì khoâng noùi ngoân ngöõ cuûa ngöôøi ñoái taùc coù ñöùc tin.
Ñaây chính laø lyù do taïi sao cuoäc tranh luaän thuyeát phuïc nhaát veà chuû ñeà ñöùc tin vaø lyù trí laïi laø cuoäc tranh luaän dieãn ra trong chính con ngöôøi, giöõa ñöùc tin vaø lyù trí cuûa chính mình. Chuùng ta coù nhöõng ví duï ñieån hình noåi tieáng trong lòch söû tö töôûng nhaân loaïi veà nhöõng ngöôøi, maø nôi hoï, chuùng ta khoâng theå nghi ngôø nieàm say meâ ngang nhau ñoái vôùi caû lyù trí vaø ñöùc tin: Thaùnh Augustinoâ thaønh Hippo, Thaùnh Toâma Aquino, Blaise Pascal, S#ren Kierkegaard, Thaùnh John Henry Newman, vaø chuùng ta coù theå theâm vaøo Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI...
Keát luaän maø moãi ngöôøi trong soá caùc ngaøi ñöa ra ñoù laø haønh ñoäng toái thöôïng cuûa lyù trí con ngöôøi laø nhaän ra raèng coù moät ñieàu gì ñoù vöôït leân treân lyù trí. Ñaây cuõng laø ñieàu khieán lyù trí trôû neân cao quyù nhaát vì noù cho thaáy khaû naêng vöôït leân treân chính noù. Ñöùc tin khoâng ñoái laäp vôùi lyù trí nhöng noù giaû ñònh caàn coù lyù trí, cuõng nhö "aân suûng giaû ñònh phaûi coù töï nhieân" [2].
Ngoaøi ra coøn coù moät söï hieåu laàm thöù hai caàn laøm saùng toû lieân quan ñeán cuoäc ñoái thoaïi giöõa ñöùc tin vaø lyù trí. Lôøi chæ trích phoå bieán nhaém vaøo caùc tín höõu laø hoï khoâng theå khaùch quan, vì ñöùc tin cuûa hoï ngay töø ñaàu ñaõ aùp ñaët cho hoï caùi keát luaän maø hoï phaûi ñaït ñeán. Noùi caùch khaùc, ñöùc tin ñoùng vai troø nhö moät tieàn ñeà vaø moät thaønh kieán. Nhöng ôû ñaây ngöôøi ta khoâng chuù yù ñeán thöïc teá laø chính thaønh kieán naøy cuõng taùc ñoäng theo höôùng ngöôïc laïi ñoái vôùi nhaø khoa hoïc hoaëc trieát gia khoâng coù ñöùc tin, vaø thaäm chí coøn theo moät caùch trieät ñeå hôn nhieàu. Neáu baïn ñöông nhieân giaû ñònh raèng Thieân Chuùa khoâng hieän höõu, raèng sieâu nhieân khoâng toàn taïi, vaø pheùp laï laø khoâng theå xaûy ra, thì keát luaän cuûa baïn cuõng ñaõ ñöôïc ñònh tröôùc ngay töø ñaàu roài coøn gì.
Ñaây laø moät ví duï trong soá nhieàu ví duï. Döïa treân nhaõn quan cuûa Freud veà thöïc teá, lieäu oâng coù theå thöøa nhaän raèng "tình yeâu phoå quaùt" cuûa thaùnh Phanxicoâ Assisi coù moät thaønh phaàn sieâu nhieân ñöôïc goïi laø aân suûng chaêng? Taát nhieân laø khoâng, vaø treân thöïc teá, Freud coi ñoù laø moät "nguoàn goác cuûa tình yeâu tính duïc". Theo oâng, Thaùnh Phanxicoâ chæ "laø ngöôøi ñaõ söû duïng tình yeâu nhieàu nhaát ñeå mang laïi lôïi ích cho caûm giaùc haïnh phuùc noäi taâm cuûa mình". Nghóa laø, Thaùnh Phanxicoâ yeâu meán Thieân Chuùa, yeâu meán con ngöôøi, yeâu meán moïi thuï taïo, vaø nhaát laø yeâu meán Chuùa Gieâsu chòu ñoùng ñinh, bôûi vì ñieàu naøy mang laïi cho thaùnh nhaân nieàm vui vaø khieán ngaøi caûm thaáy deã chòu! [3],
Con ngöôøi hieän ñaïi, thay vì choïn chaân lyù, laïi choïn vieäc tìm kieám chaân lyù laø giaù trò toái thöôïng. Lessing ñaõ vieát raèng: "Neáu Thieân Chuùa caàm trong tay phaûi Ngaøi taát caû chaân lyù, vaø trong tay traùi Ngaøi chæ coù khaùt voïng höôùng veà chaân lyù luoân soáng ñoäng, cho duø laø noù trong tình traïng vónh vieãn sai, vaø neáu Ngaøi noùi vôùi toâi: 'Haõy choïn ñi!', thì toâi neân khieâm toán cuùi ñaàu veà phía beân traùi vaø noùi: 'Ñaây, thöa Cha! Söï thaät thuaàn khieát chæ thuoäc veà Cha maø thoâi" [4].
Lyù do cho ñieàu naøy khaù ñôn giaûn. Chöøng naøo baïn coøn ôû trong giai ñoaïn nghieân cöùu, thì chính baïn laø ngöôøi daãn daét troø chôi, vôùi tö caùch laø nhaân vaät chính, trong khi ñoù, ñoái dieän vôùi chaân lyù ñöôïc thöøa nhaän nhö vaäy, baïn khoâng coøn cô hoäi nöõa vaø baïn phaûi ñaùp laïi baèng "söï vaâng phuïc cuûa ñöùc tin". Ñöùc tin thöøa nhaän söï tuyeät ñoái, trong khi lyù trí laïi muoán tieáp tuïc tranh luaän voâ thôøi haïn. Gioáng nhö naøng Scheherazade xinh ñeïp trong chuyeän Ngaøn Leû Moät Ñeâm, lyù trí cuûa con ngöôøi luoân coù moät caâu chuyeän môùi ñeå keå ñeå trì hoaõn söï quy phuïc cuûa mình.
Chæ coù 2 giaûi phaùp khaû thi cho söï caêng thaúng giöõa ñöùc tin vaø lyù trí: hoaëc giaûm thieåu ñöùc tin "trong giôùi haïn cuûa lyù trí thuaàn tuùy", hoaëc phaù boû giôùi haïn cuûa lyù trí thuaàn tuùy ñeå "môû roäng ra moät chaân trôøi voâ taän". Gioáng nhö khi Ulysses cuûa Dante, ngöôøi ñaõ chaïm tôùi "Nhöõng coät truï cuûa Hercules", maø khi ñoù töøng ñöôïc coi laø nôi taän cuøng cuûa Traùi ñaát, quyeát ñònh khoâng döøng laïi maø bieán maùi cheøo thaønh ñoâi caùnh cho chuyeán bay taùo baïo [5].
Tuy nhieân, toâi phaûi nhaát quaùn vôùi nhöõng tieàn ñeà cuûa mình. Cuoäc tranh luaän veà ñöùc tin vaø lyù trí, tröôùc khi trôû thaønh cuoäc tranh luaän giöõa "chuùng ta vaø hoï", giöõa ngöôøi tin vaø ngöôøi khoâng tin, phaûi laø cuoäc tranh luaän giöõa chính nhöõng ngöôøi coù ñöùc tin. Thaät ra, loaïi chuû nghóa duy lyù toài teä nhaát khoâng phaûi laø loaïi chuû nghóa duy lyù beân ngoaøi, maø laø loaïi chuû nghóa duy lyù beân trong. Thaùnh Phaoloâ vieát cho giaùo ñoaøn Coârintoâ: "Toâi noùi, toâi giaûng maø chaúng coù duøng lôøi leõ khoân kheùo haáp daãn, nhöng chæ döïa vaøo baèng chöùng xaùc thöïc cuûa Thaàn Khí vaø quyeàn naêng Thieân Chuùa. Coù vaäy, ñöùc tin cuûa anh em môùi khoâng döïa vaøo lôøi leõ khoân ngoan ngöôøi phaøm, nhöng döïa vaøo quyeàn naêng Thieân Chuùa (1 Cr 2:4-5)."
Vaø ôû moät nôi khaùc, ngaøi vieát: "Khí giôùi chuùng toâi duøng ñeå chieán ñaáu khoâng phaûi laø thöù khí giôùi thuoäc xaùc thòt, nhöng laø nhöõng khí giôùi, nhôø Thieân Chuùa, coù söùc ñaùnh ñoå caùc ñoàn luõy. Chuùng toâi ñaùnh ñoå caùc kieåu lyù luaän vaø moïi thaùi ñoä kieâu caêng choáng laïi söï hieåu bieát Thieân Chuùa. Chuùng toâi baét moïi tö töôûng phaûi ñaàu haøng ñeå ñi tôùi choã vaâng phuïc Ðöùc Kitoâ. (2 Cr 10:4-5)."
Tieác thay ñieàu maø thaùnh Toâng ñoà lo sôï ñaõ thöôøng xaûy ra giöõa chuùng ta. Thaàn hoïc, nhaát laø ôû phöông Taây, ngaøy caøng xa rôøi quyeàn naêng cuûa Thaùnh Thaàn ñeå döïa vaøo söï khoân ngoan cuûa con ngöôøi. Chuû nghóa duy lyù hieän ñaïi yeâu caàu Kitoâ giaùo phaûi trình baøy söù ñieäp cuûa mình moät caùch bieän chöùng, nghóa laø ñaët söù ñieäp aáy vaøo nghieân cöùu vaø thaûo luaän, ñeå noù coù theå phuø hôïp vôùi khuoân khoå chung, cuõng coù theå chaáp nhaän ñöôïc veà maët trieát hoïc cuûa moät noã löïc chung vaø luoân mang tính taïm thôøi trong vieäc töï hieåu veà soá phaän con ngöôøi vaø vuõ truï. Tuy nhieân, khi laøm nhö vaäy, vieäc loan baùo veà caùi cheát vaø söï Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ phaûi leä thuoäc vaøo moät thaåm quyeàn khaùc - vaø ñöôïc cho laø coù thaåm quyeàn cao hôn - Vieäc loan baùo naøy khoâng coøn laø moät lôøi coâng boá Tin Möøng nöõa maø chæ laø moät giaû thuyeát.
Moái nguy hieåm coá höõu trong ñöôøng loái thaàn hoïc naøy laø Thieân Chuùa bò ñoái töôïng hoùa. Ngaøi trôû thaønh moät ñoái töôïng maø chuùng ta noùi ñeán chöù khoâng phaûi laø moät chuû theå - hoaëc vôùi söï hieän dieän cuûa chuû theå ñoù - maø chuùng ta noùi chuyeän vôùi. Moät "OÂng aáy" - hay teä hôn laø "Noù" - chöù khoâng bao giôø laø "Ngaøi"! Ñaây laø haäu quaû cuûa vieäc coi thaàn hoïc laø moät "khoa hoïc". Nhieäm vuï tröôùc heát cuûa nhöõng ngöôøi laøm khoa hoïc laø phaûi trung laäp vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa mình; nhöng lieäu baïn coù theå giöõ thaùi ñoä trung laäp khi ñeà caäp ñeán Thieân Chuùa chaêng? Ñaây laø lyù do chính ñaõ thuùc ñaåy toâi, taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh trong cuoäc ñôøi, töø boû vieäc giaûng daïy thaàn hoïc mang tính haøn laâm ñeå daønh troïn thôøi gian cho vieäc giaûng thuyeát. Thaät vaäy, haäu quaû cuûa caùch laøm thaàn hoïc naøy laø noù ngaøy caøng trôû thaønh moät cuoäc ñoái thoaïi vôùi giôùi tinh hoa hoïc thuaät cuûa thôøi ñaïi, vaø ngaøy caøng ít trôû thaønh nguoàn nuoâi döôõng cho ñöùc tin cuûa daân Chuùa.
Chuùng ta chæ coù theå thoaùt khoûi tình traïng naøy baèng vieäc caàu nguyeän, noùi chuyeän vôùi Chuùa tröôùc khi noùi veà Chuùa. Moät vò Giaùo phuï coå xöa ñaõ noùi "Neáu baïn laø moät nhaø thaàn hoïc, baïn seõ caàu nguyeän thöïc söï, vaø neáu baïn caàu nguyeän thöïc söï, baïn seõ laø moät nhaø thaàn hoïc" [6]. Thaùnh Augustinoâ ñaõ ñaït ñöôïc neàn thaàn hoïc beàn vöõng vaø an toaøn nhaát cuûa mình - baèng caùch noùi chuyeän vôùi Thieân Chuùa trong taùc phaåm Lôøi Töï thuù cuûa ngaøi. Vieäc chieâm nieäm vaø noi göông Meï Thieân Chuùa cuõng giuùp ích cho vieäc naøy. Trong cuoäc soáng traàn theá cuûa mình, Meï khoâng löu taâm gì ñeán nhöõng yù töôûng tröøu töôïng veà Thieân Chuùa vaø Chuùa Gieâsu Con cuûa Meï, maø chæ quan taâm ñeán thöïc taïi soáng ñoäng cuûa caùc Ngaøi.
* * *
ÔÛ phaàn ñaàu, toâi ñaõ ñeà caäp ñeán yù nghóa thöù hai cuûa cuïm töø "aùnh saùng theá gian", vaø toâi muoán daønh phaàn cuoái cuøng trong suy tö cuûa mình cho nghóa thöù hai naøy, vaø ñaây cuõng laø phaàn lieân quan chaët cheõ nhaát ñeán chuùng ta. Nhö toâi ñaõ noùi, ñieàu naøy coù yù nghóa khí cuï, coù theå noùi nhö theá, trong ñoù Chuùa Gieâsu laø aùnh saùng theá gian: nghóa laø, Ngöôøi chieáu saùng moïi söï; vaø Ngöôøi laøm cho theá gian gioáng nhö nhöõng gì maø maët trôøi laøm cho traùi ñaát. Maët trôøi khoâng chieáu saùng cho chính noù maø chieáu saùng vaïn vaät treân traùi ñaát vaø khieán vaïn vaät toû hieän döôùi aùnh saùng ñích thöïc cuûa noù.
Cuõng theo nghóa thöù hai naøy, Chuùa Gieâsu vaø Tin Möøng cuûa Ngöôøi coù moät ñoái thuû caïnh tranh nguy hieåm nhaát, laø ñoái thuû noäi boä, ñoái phöông trong nhaø. Cuïm töø "aùnh saùng theá gian" thay ñoåi hoaøn toaøn yù nghóa cuûa noù tuøy thuoäc vaøo vieäc cuïm töø "theá gian" ñöôïc coi laø sôû höõu khaùch quan hay sôû höõu chuû quan; nghóa laø tuøy thuoäc vaøo vieäc theá gian laø ñoái töôïng ñöôïc chieáu saùng hay, thay vaøo ñoù, laø chuû theå chieáu saùng. Trong tröôøng hôïp thöù hai naøy, thì khoâng phaûi Tin Möøng maø laø theá gian khieán chuùng ta nhìn moïi söï theo aùnh saùng rieâng cuûa chuùng. Thaùnh söû Gioan ñaõ khuyeân nhuû caùc moân ñeä cuûa mình baèng nhöõng lôøi naøy: "Anh em ñöøng yeâu theá gian vaø nhöõng gì ôû trong theá gian. Keû naøo yeâu theá gian thì nôi keû aáy khoâng coù loøng meán Chuùa Cha, vì moïi söï trong theá gian: nhö duïc voïng cuûa tính xaùc thòt, duïc voïng cuûa ñoâi maét vaø thoùi caäy mình coù cuûa, taát caû nhöõng caùi ñoù khoâng phaùt xuaát töø Chuùa Cha, nhöng phaùt xuaát töø theá gian" (1 Ga 2: 15-16).
Moái nguy hieåm cuûa vieäc tuaân theo theá gian naøy - töùc laø tinh thaàn theá gian - trong lónh vöïc toân giaùo vaø taâm linh, cuõng töông ñöông vôùi ñieàu maø trong lónh vöïc xaõ hoäi, chuùng ta goïi laø tuïc hoùa. Chaúng ai (ñaëc bieät laø chính toâi) coù theå noùi raèng moái nguy hieåm naøy khoâng rình raäp hoï. Moät caâu noùi ñöôïc cho laø cuûa Chuùa Gieâsu trong moät baûn vaên coå khoâng chính thöùc coù noäi dung: "Neáu baïn khoâng kieâng bôùt theá gian, baïn seõ khoâng khaùm phaù ñöôïc vöông quoác cuûa Thieân Chuùa". Ñaây coù leõ laø cuoäc aên chay caàn thieát nhaát hieän nay: kieâng bôùt theá gian, nesteuein toâ kosmoâ, nhö caâu noùi ñaõ ñöôïc trích daãn ôû treân!
Theá gian maø chuùng ta noùi ñeán vaø theá gian maø chuùng ta khoâng ñöôïc tuaân theo khoâng phaûi laø theá gian ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng vaø yeâu thöông; thöïc ra, khoâng phaûi con ngöôøi theá gian maø chuùng ta phaûi luoân luoân gaëp gôõ, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo, nhöõng ngöôøi thaáp keùm, vaø nhöõng ngöôøi ñau khoå. Nghòch lyù thay, "vieäc hoøa nhaäp" vôùi theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi ñau khoå vaø bò gaït ra leà xaõ hoäi naøy laïi laø caùch toát nhaát ñeå "taùch" mình ra khoûi theá gian, bôûi vì ñieàu ñoù coù nghóa laø ñi ñeán nôi maø theá gian ñang chaïy troán baèng taát caû söùc maïnh cuûa noù. Noù coù nghóa laø taùch mình ra khoûi nguyeân taéc thoáng trò theá giôùi, laø söï ích kyû.
Söï thay ñoåi tröôùc heát phaûi dieãn ra trong caùch chuùng ta tö duy. Thaùnh Phaoloâ khuyeán khích caùc Kitoâ höõu ôû Roâma raèng: "Anh em ñöøng coù raäp theo ñôøi naøy, nhöng haõy caûi bieán con ngöôøi anh em baèng caùch ñoåi môùi taâm thaàn, haàu coù theå nhaän ra ñaâu laø yù Thieân Chuùa: caùi gì laø toát, caùi gì ñeïp loøng Chuùa, caùi gì hoaøn haûo" (Rm 12:2).
Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán tính theá tuïc, nhöng nguyeân nhaân chính laø söï khuûng hoaûng ñöùc tin. Ñöùc tin laø chieán tröôøng chính giöõa Kitoâ höõu vaø theá gian. Chính nhôø ñöùc tin maø ngöôøi Kitoâ höõu khoâng coøn "thuoäc veà" theá gian nöõa. Hieåu theo nghóa ñaïo ñöùc thì "theá gian" laø taát caû nhöõng gì choáng laïi ñöùc tin. Thaùnh Gioan vieát trong Thö Thöù Nhaát, "chieán thaéng cuûa chuùng ta ñoái vôùi theá gian, ñoù laø loøng tin cuûa chuùng ta" (1 Ga 5:4). Veà vaán ñeà naøy, trong Thö göûi tín höõu EÂpheâsoâ coù moät lôøi ñaùng ñeå suy ngaãm laâu hôn moät chuùt. Ngaøi noùi: "Anh em ñaõ cheát vì nhöõng sa ngaõ vaø toäi loãi cuûa anh em. Xöa kia anh em ñaõ soáng trong ñoù, theo traøo löu cuûa theá gian naøy, theo teân thuû laõnh naém giöõ quyeàn löïc treân khoâng trung, teân aùc thaàn hieän ñang hoaït ñoäng treân nhöõng keû khoâng vaâng phuïc" (Ep 2:1-2).
Nhaø chuù giaûi ngöôøi Ñöùc, Heinrich Schlier, ñaõ thöïc hieän moät phaân tích saâu saéc veà "tinh thaàn theá gian" bò Thaùnh Phaoloâ coi laø ñoái thuû tröïc tieáp cuûa "tinh thaàn phaùt xuaát töø Thieân Chuùa" (1 Cr 2: 12). Dö luaän xaõ hoäi ñoùng vai troø quyeát ñònh trong vieäc naøy. Ngaøy nay chuùng ta coù theå goïi tinh thaàn theá gian - theo nghóa ñen - laø "söùc maïnh cuûa khoâng trung", bôûi vì noù lan truyeàn tröôùc heát treân khoâng trung qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng aûo. Schlier vieát: "Ñaây laø moät tinh thaàn coù maõnh löïc lòch söû to lôùn, maø caù nhaân khoù coù theå thoaùt ra. Chuùng ta tuaân theo tinh thaàn chung vaø coi ñoù laø ñieàu hieån nhieân. Haønh ñoäng, suy nghó hoaëc noùi ñieàu gì ñoù choáng laïi tinh thaàn naøy ñeàu bò coi laø voâ nghóa hoaëc thaäm chí laø baát coâng hoaëc toäi aùc. Vaø roài, chuùng ta khoâng coøn daùm ñoái dieän vôùi caùc söï vaät, tình huoáng, vaø nhaát laø ñôøi soáng theo moät caùch khaùc vôùi caùch maø tinh thaàn ñoù theå hieän... Ñaëc ñieåm cuûa tinh thaàn naøy laø dieãn giaûi theá giôùi vaø söï toàn taïi cuûa con ngöôøi theo caùch rieâng cuûa noù" [7].
Ñaây laø ñieàu maø chuùng ta goïi laø "thích öùng vôùi tinh thaàn thôøi ñaïi". Baøi hoïc ñaïo ñöùc trong baøi Così fan tutte cuûa Mozart. Hoâm nay chuùng ta coù moät hình aûnh môùi ñeå moâ taû haønh ñoäng baøo moøn cuûa tinh thaàn theá gian, ñoù laø virus maùy tính. Theo nhöõng gì toâi bieát, virus laø moät chöông trình ñöôïc thieát keá ñoäc haïi, xaâm nhaäp vaøo maùy tính theo nhöõng caùch theá khoâng ngôø tôùi nhaát (trao ñoåi e-mail, trang web...), vaø moät khi xaâm nhaäp vaøo beân trong, virus naøy seõ gaây nhaàm laãn hoaëc chaën caùc hoaït ñoäng bình thöôøng, do ñoù, laøm thay ñoåi caùi goïi laø "heä ñieàu haønh".
Tinh thaàn theá gian cuõng haønh ñoäng theo caùch töông töï. Noù thaâm nhaäp vaøo chuùng ta qua haøng ngaøn keânh, gioáng nhö khoâng khí chuùng ta hít thôû, vaø khi vaøo beân trong, noù thay ñoåi moâ hình hoaït ñoäng cuûa chuùng ta: noù thay theá moâ hình "Ñöùc Kitoâ" baèng moâ hình "theá gian". Theá gian cuõng coù "ba ngoâi", töùc laø ba vò thaàn hay thaàn töôïng ñeå toân thôø: laïc thuù, quyeàn löïc, vaø tieàn baïc. Taát caû chuùng ta ñeàu laáy laøm tieác veà nhöõng thaûm hoïa maø chuùng gaây ra cho xaõ hoäi, nhöng lieäu chuùng ta coù chaéc raèng, ôû quy moâ nhoû beù cuûa mình, baûn thaân chuùng ta hoaøn toaøn mieãn nhieãm vôùi nhöõng vò thaàn aáy chaêng?
Nieàm an uûi lôùn nhaát cuûa chuùng ta trong cuoäc chieán choáng laïi theá gian beân ngoaøi vaø theá gian beân trong chuùng ta laø bieát raèng Ñöùc Kitoâ phuïc sinh vaãn tieáp tuïc caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha cho chuùng ta baèng nhöõng lôøi maø Ngöôøi ñaõ caát leân tröôùc khi töø bieät caùc moân ñeä cuûa mình:
"Con khoâng xin Cha caát hoï khoûi theá gian, nhöng xin Cha gìn giöõ hoï khoûi aùc thaàn. Hoï khoâng thuoäc veà theá gian cuõng nhö con ñaây khoâng thuoäc veà theá gian. Xin Cha laáy söï thaät maø thaùnh hieán hoï. Lôøi Cha laø söï thaät. Nhö Cha ñaõ sai con ñeán theá gian, thì con cuõng sai hoï ñeán theá gian. Con xin thaùnh hieán chính mình con cho hoï, ñeå nhôø söï thaät, hoï cuõng ñöôïc thaùnh hieán. Con khoâng chæ caàu nguyeän cho nhöõng ngöôøi naøy, nhöng coøn cho nhöõng ai nhôø lôøi hoï maø tin vaøo con" (Ga 17: 15-20).
- - - - - - - - - - - - - - - - -
1. Terullianus, Apologeticum 39,9: "ad lucem expavescentes veùritatis".
2. Thomas Aquinas, S.Th., I, q. 2, a. 2 ad 1.
3. S. Freud, Civilization and Its Discontents, IV.
4. G. Lessing, Eine Duplik, I, in Werke 3, Zurich 1974, p.149.
5. See Inferno, XXVI, 125: "We of the oars made wings for our mad flight" (trans. Henry Wadsworth Longfellow).
6. Evagrius Ponticus, De oratione, 61 (PG 79, 1180).
7. Xem Clement Al., Stromata, 111, 15 (GCS, 52, p. 242, 2); A. Resch, Agrapha, 48 (TU, 30, 1906, p. 68).
8. H. Schlier, in "Geist und Leben 31 (1958), pp. 173-183
(Source: CantalamessaIl Sono La luce del mondo - Seconda Predica Quaresima 2024)