Suy nieäm tónh taâm Giaùo trieàu Roma Muøa Chay 2023:
Baøi 4 - "Ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin!" trong phuïng vuï
Suy nieäm tónh taâm Giaùo trieàu Roma Muøa Chay 2023: Baøi 4 - "Ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin!" trong phuïng vuï.
Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP. chuyeån ngöõ tieáng Vieät
Vatican (WHÑ 27-3-2023) - Ñöùc Hoàng y Raniero Cantalamessa, vò giaûng thuyeát Phuû Giaùo hoaøng, hoâm 24 thaùng 3 naêm 2023, trong baøi suy nieäm thöù tö cho Muøa Chay 2023, ñeà caäp ñeán nhöõng moái quan taâm veà Phuïng vuï vaø vieäc thôø phöôïng cuûa Giaùo hoäi taäp trung vaøo lôøi tung hoâ "Ñaây laø Maàu nhieäm ñöùc tin!" trong Phuïng vuï.
Döôùi ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên baøi giaûng cuûa Ñöùc Hoàng y:
Baøi Suy Nieäm Tónh Taâm Muøa Chay 2023 Cho Giaùo Trieàu Roma Cuûa Vò Giaûng Thuyeát Phuû Giaùo Hoaøng
Baøi 4 - "Ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin!" trong phuïng vuï
Ñöùc Hoàng Y Raniero Cantalamessa
Sau khi suy tö veà vieäc loan baùo Tin Möøng vaø Thaàn hoïc, hoâm nay toâi muoán ñeà xuaát moät soá quan taâm veà Phuïng vuï vaø vieäc thôø phöôïng cuûa Giaùo hoäi, luoân luoân vôùi muïc ñích ñoùng goùp, duø khieâm toán vaø giaùn tieáp, vaøo coâng trình cuûa Thöôïng hoäi ñoàng. Phuïng vuï laø ñieåm ñeán, nghóa laø, ñieàu maø coâng cuoäc loan baùo Tin Möøng höôùng tôùi. Trong duï ngoân Tin Möøng, nhöõng ngöôøi ñaày tôù ñöôïc sai ñi khaép caùc ngaõ tö ñöôøng phoá ñeå môøi moïi ngöôøi ñeán döï tieäc, Giaùo Hoäi laø phoøng tieäc vaø trong ñoù Thaùnh Theå laø "böõa tieäc cuûa Chuùa" (1 Cor 11, 20) ñaõ ñöôïc chuaån bò saün.
Trong nhöõng suy tö, chuùng ta haõy baét ñaàu vôùi moät cuïm töø trong Thö göûi tín höõu Do Thaùi: ñeå ñeán gaàn Thieân Chuùa, tröôùc heát, caàn phaûi "tin raèng coù Thieân Chuùa" (Dt 11, 6). Tuy nhieân, ngay caû tröôùc khi tin raèng coù Thieân Chuùa (coù nghóa laø chuùng ta ñaõ ñeán gaàn vôùi Ngaøi), thì ít nhaát cuõng caàn phaûi coù "gôïi yù" veà söï hieän höõu cuûa Ngaøi. Ñaây laø ñieàu maø chuùng ta goïi laø caûm thöùc thieâng lieâng vaø laø ñieàu maø moät taùc giaû noåi tieáng goïi laø "thaàn thieâng", coi noù laø moät "maàu nhieäm cao caû vaø cuoán huùt".
Thaùnh Augustinoâ ñaõ döï ñoaùn moät caùch ñaùng ngaïc nhieân veà khaùm phaù naøy cuûa hieän töôïng hoïc hieän ñaïi cuûa toân giaùo. Khi ngoû lôøi vôùi Thieân Chuùa, trong taùc phaåm Töï thuù (Confessions), thaùnh nhaân noùi, "Ngay khi con coù theå khaùm phaù ra Ngaøi..., Laïy Chuùa, con ñaõ run leân vì yeâu meán vaø kinh haõi"[1]. Vaø moät laàn nöõa, "Con run sôï vaø con buøng chaùy; Con run sôï vì söï khaùc bieät, con buøng chaùy vì söï töông ñoàng"[2]
Neáu caûm thöùc thieâng lieâng hoaøn toaøn bò maát ñi, thì ñaát ñai hoaëc khí haäu ñeå haønh ñoäng ñöùc tin phaùt trieån cuõng khoâng coøn. Ñaây laø haäu quaû toài teä nhaát cuûa söï tuïc hoùa. Charles Peùguy ñaõ vieát raèng "söï khan hieám vaø ngheøo naøn ñaùng sôï veà söï thaùnh thieâng laø daáu aán saâu ñaäm cuûa theá giôùi hieän ñaïi". Tuy nhieân, neáu caûm thöùc veà söï thaùnh thieâng bò bieán maát, thì söï tieác nuoái veà noù, maø ai ñoù ñaõ ñònh nghóa, theo thuaät ngöõ theá tuïc, laø "söï khao khaùt troïn veïn veà moät Ñaáng khaùc" vaãn coøn ñoù[3].
Hôn ai heát, nhöõng ngöôøi treû caûm thaáy nhu caàu caàn phaûi thoaùt ra khoûi söï taàm thöôøng cuûa cuoäc soáng haøng ngaøy vaø hoï ñaõ nghó ra nhöõng caùch theá rieâng ñeå ñaùp öùng nhu caàu naøy. Caùc nhaø taâm lyù hoïc ñaïi chuùng ñaõ quan saùt thaáy raèng nhöõng ngöôøi treû töøng tham döï caùc buoåi hoøa nhaïc rock noåi tieáng, chaúng haïn nhö cuûa The Beatles, cuûa Elvis Presley hoaëc Leã hoäi Woodstock naêm 1969, ñaõ ñöôïc ñöa ra khoûi theá giôùi haøng ngaøy cuûa hoï vaø phoùng chieáu vaøo moät chieàu kích mang laïi cho hoï aán töôïng veà moät ñieàu gì ñoù sieâu vieät vaø thaùnh thieâng.
Ngaøy nay, ñieàu töông töï cuõng xaûy ra ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia vaøo caùc cuoäc quy tuï lôùn cuûa caùc ca só vaø ban nhaïc. Thöïc teá laø vôùi soá löôïng lôùn vaø söï rung ñoäng ñoàng ñieäu vôùi ñaùm ñoâng, seõ khueách ñaïi caûm xuùc cuûa con ngöôøi ñeán voâ taän. Ngöôøi ta coù caûm giaùc mình laø moät phaàn cuûa moät thöïc taïi khaùc, sieâu vieät hôn. Thuaät ngöõ "ngöôøi haâm moä" (fan- vieát taét cuûa töø fanatic -cuoàng tín) töông ñöông vôùi thuaät ngöõ theá tuïc hoùa cuûa "ngöôøi suøng ñaïo". Phaåm chaát "thaàn töôïng" ñöôïc trao cho nhöõng nhaân vaät maø hoï yeâu thích coù söï töông öùng saâu saéc vôùi thöïc teá.
Nhöõng cuoäc tuï taäp ñoâng ngöôøi naøy coù theå coù giaù trò ngheä thuaät vaø ñoâi khi truyeàn taûi nhöõng söù ñieäp cao quyù vaø tích cöïc, chaúng haïn nhö hoøa bình vaø tình yeâu. Chuùng laø nhöõng "buoåi phuïng vuï" theo nghóa nguyeân thuyû vaø phaøm tuïc cuûa thuaät ngöõ naøy, nghóa laø, caùc buoåi bieåu dieãn ñöôïc thöïc hieän xuaát phaùt töø nghóa vuï hoaëc ñeå thu huùt söï öu aùi cuûa coâng chuùng. Tuy nhieân, nhöõng buoåi phuïng vuï naøy khoâng lieân quan gì ñeán traûi nghieäm ñích thöïc veà söï thaùnh thieâng. Trong tieâu ñeà "Phuïng vuï thaùnh", tính töø thaùnh (divine) ñaõ ñöôïc theâm vaøo chính xaùc ñeå phaân bieät Phuïng vuï vôùi caùc nghi leã cuûa con ngöôøi. Coù moät söï khaùc bieät veà phaåm chaát giöõa hai ñieàu naøy.
Chuùng ta haõy coá gaéng tìm hieåu xem Giaùo hoäi coù theå trôû thaønh nôi öu tieân nhö theá naøo ñoái vôùi con ngöôøi ngaøy nay ñeå traûi nghieäm thöïc söï veà Thieân Chuùa vaø veà söï sieâu vieät. Cô hoäi ñaàu tieân maø chuùng ta nghó ñeán - do söï gioáng nhau beân ngoaøi - laø nhöõng cuoäc tuï hoïp lôùn ñöôïc caùc Giaùo hoäi Kitoâ khaùc nhau thuùc ñaåy. Ví duï, chuùng ta haõy nghó ñeán "Ngaøy Giôùi treû Theá giôùi" vaø voâ soá söï kieän khaùc - ñaïi hoäi, hoäi nghò, vaø caùc cuoäc tuï hoïp - trong ñoù haøng chuïc ngaøn (ñoâi khi haøng traêm ngaøn) ngöôøi treân khaép theá giôùi tham gia. Chuùng ta chaúng theå thoáng keâ ñöôïc soá löôïng nhöõng ngöôøi maø caùc söï kieän naøy trôû thaønh cô hoäi ñeå hoï traûi nghieäm caùch maïnh meõ veà Thieân Chuùa vaø khôûi ñaàu cho moät moái töông quan môùi vaø caù vò vôùi Ñöùc Kitoâ.
Ñieàu laøm neân söï khaùc bieät giöõa kieåu gaëp gôõ quaàn chuùng naøy vôùi nhöõng kieåu gaëp gôõ ñöôïc moâ taû ôû treân, ñoù laø, ôû ñaây nhaân vaät chính khoâng phaûi laø moät con ngöôøi, maø laø Thieân Chuùa. Caûm thöùc veà söï thaùnh thieâng maø moät ngöôøi traûi nghieäm nôi mình laø caûm thöùc thöïc söï chaân thaät duy nhaát chöù khoâng phaûi laø ñieàu coù theå thay theá ñöôïc, bôûi vì noù ñöôïc khôi daäy bôûi Ñaáng Chí Thaùnh (Holy of Holies) chöù khoâng phaûi bôûi moät "thaàn töôïng".
Tuy nhieân, ñaây laø nhöõng söï kieän ñaëc bieät maø khoâng phaûi ai vaø khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå tham gia. Cô hoäi tuyeät vôøi vaø phoå bieán nhaát ñeå traûi nghieäm söï thaùnh thieâng trong Giaùo hoäi laø Phuïng vuï. Phuïng vuï Coâng giaùo ñaõ traûi qua moät söï chuyeån ñoåi töø moät haønh ñoäng mang ñaäm daáu aán thaùnh thieâng vaø tö teá sang moät haønh ñoäng mang tính coäng ñoaøn vaø tham gia nhieàu hôn, trong ñoù moïi thaønh phaàn daân Chuùa ñeàu coù phaàn cuûa mình, moãi ngöôøi coù söù vuï rieâng.
Toâi muoán noùi caùch toâi nhìn vaø giaûi thích söï chuyeån ñoåi naøy cho chính mình. Ñieàu naøy hoaøn toaøn khoâng phaûi laø ñeå ñaët mình vaøo vò trí cuûa ngöôøi phaùn xeùt quaù khöù, maø laø ñeå hieåu roõ hôn veà hieän taïi. "Hieän taïi" trong Giaùo hoäi khoâng bao giôø laø söï phuû nhaän "quaù khöù", nhöng laø söï phong phuù cuûa quaù khöù, hoaëc, nhö trong tröôøng hôïp hieän taïi, ñoù laø quay trôû laïi quaù khöù gaàn ñaây ñeå taùi khaùm phaù quaù khöù coå xöa vaø nguyeân thuyû hôn.
Trong tieán trình phaùt trieån cuûa Giaùo hoäi nhö laø coäng ñoaøn, moät ñieàu gì ñoù xaûy ra gioáng nhö nhö ñieàu ñaõ xaûy ra vôùi toøa nhaø Giaùo hoäi. Chuùng ta haõy nghó veà moät soá Vöông cung thaùnh ñöôøng vaø thaùnh ñöôøng noåi tieáng: coù bieát bao thay ñoåi kieán truùc qua nhieàu theá kyû ñeå ñaùp öùng nhu caàu vaø thò hieáu cuûa töøng thôøi ñaïi! Nhöng noù vaãn laø cuøng moät nhaø thôø, daâng hieán cho cuøng moät vò Thaùnh. Neáu coù moät xu höôùng chung ñang dieãn ra trong thôøi kyø hieän ñaïi, thì ñoù laø khoâi phuïc nhöõng toøa nhaø naøy - baát cöù khi naøo ñieàu naøy laø coù theå vaø xöùng ñaùng -veà caáu truùc vaø phong caùch ban ñaàu cuûa chuùng. Xu höôùng töông töï cuõng ñang dieãn ra trong Giaùo hoäi vôùi tö caùch laø daân Chuùa, vaø ñaëc bieät laø trong Phuïng vuï cuûa Giaùo hoäi. Coâng ñoàng Vatican II laø moät böôùc ngoaët trong tieán trình naøy, nhöng khoâng phaûi laø moät khôûi ñaàu tuyeät ñoái. Coâng ñoàng ñaõ gaët haùi thaønh quaû cuûa nhieàu coâng trình tröôùc ñoù.
Chaéc chaén chuùng ta khoâng caàn thieát phaûi ñi saâu vaøo lòch söû cuûa phuïng vuï - nhöõng ngöôøi khaùc ñaõ laøm ñieàu ñoù - vaø chính xaùc hoï ñaõ laøm ñieàu ñoù töø quan ñieåm maø chuùng ta quan taâm. ÔÛ ñaây, toâi chæ muoán neâu baät söï tieán hoùa lieân quan ñeán caûm thöùc thaùnh thieâng maø thoâi.
Vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa Giaùo hoäi vaø trong 3 theá kyû ñaàu tieân, Phuïng vuï thöïc söï laø moät "phuïng vuï", nghóa laø haønh ñoäng cuûa daân chuùng (laos - daân chuùng - naèm trong soá caùc thaønh phaàn töø nguyeân cuûa töø leitourgia). Töø Thaùnh Justin, töø taùc phaåm Truyeàn Thoáng Toâng ñoà (Traditio Apostolica) cuûa Thaùnh Hippolytus, vaø töø caùc nguoàn khaùc vaøo thôøi kyø ñoù, chuùng ta coù ñöôïc moät hình aûnh veà Thaùnh leã chaéc chaén gaàn vôùi hình aûnh Thaùnh leã canh taân ngaøy nay hôn so vôùi hình aûnh veà Thaùnh leã cuûa caùc theá kyû vöøa qua. Ñieàu gì ñaõ xaûy ra keå töø ñoù? Caâu traû lôøi naèm trong moät töø maø chuùng ta khoâng theå traùnh khoûi: giaùo quyeàn hoùa! Khoâng coù lónh vöïc naøo khaùc maø söï giaùo quyeàn hoùa roõ neùt hôn laø trong Phuïng vuï.
Vieäc thôø phöôïng Kitoâ giaùo, vaø ñaëc bieät laø hy teá Thaùnh Theå, ñaõ traûi qua moät söï chuyeån ñoåi nhanh choùng töø haønh ñoäng cuûa daân chuùng sang haønh ñoäng cuûa giaùo só, ôû caû phöông Ñoâng laãn phöông Taây. Trong nhieàu theá kyû, phaàn troïng taâm cuûa Thaùnh leã, ñöôïc goïi laø Canon - Kinh nguyeän Thaùnh Theå hoaëc Anaphora - Kinh taï ôn cuûa Giaùo hoäi Ñoâng phöông, ñöôïc linh muïc ñoïc baèng tieáng Latinh vôùi moät gioïng traàm, ñaèng sau böùc maøn hoaëc böùc töôøng (gaàn nhö moät ngoâi ñeàn trong moät ngoâi ñeàn!), khuaát taàm nhìn vaø ngoaøi taàm nghe cuûa moïi ngöôøi. Vò chuû teá chæ caát cao gioïng khi ñoïc nhöõng lôøi cuoái cuøng cuûa Kinh nguyeän Thaùnh theå: "Per omnia saecula saeculorum," (ñeán muoân thuôû muoân ñôøi) vaø moïi ngöôøi ñaùp laïi, "Amen!" vôùi nhöõng gì hoï ñaõ khoâng nghe, chöù ñöøng noùi ñeán vieäc hieåu. Söï tieáp xuùc duy nhaát vôùi Thaùnh Theå, ñöôïc thoâng baùo baèng tieáng chuoâng, laø thôøi ñieåm naâng cao Mình Thaùnh.
Roõ raøng laø coù moät söï trôû laïi vôùi nhöõng gì ñaõ dieãn ra trong vieäc thôø phöôïng cuûa Cöïu öôùc. Vò Thöôïng teá böôùc vaøo gian Cöïc thaùnh (Sancta sanctorum), vôùi bình höông vaø maùu cuûa caùc con vaät bò saùt teá, coøn daân chuùng thì ñöùng beân ngoaøi run raåy, choaùng ngôïp tröôùc caûm thöùc veà söï thaùnh thieän, uy nghieâm vaø baát khaû tieáp caän cuûa Thieân Chuùa. Taïi ñaây, caûm thöùc veà söï thaùnh thieâng raát maïnh meõ, nhöng sau Ñöùc Kitoâ ñeán, thì lieäu caûm thöùc naøy coù phaûi laø ñieàu ñuùng ñaén vaø chaân thöïc khoâng? Ñaây laø caâu hoûi coát yeáu cuûa chuùng ta.
Trong Thö göûi tín höõu Do Thaùi, chuùng ta ñoïc thaáy: "Anh em ñaõ chaúng tôùi moät quaû nuùi sôø thaáy ñöôïc, coù löûa ñang chaùy, maây muø, boùng toái vaø gioâng toá, coù tieáng keøn vang daäy, vaø tieáng noùi theùt gaàm... Caûnh töôïng haõi huøng ñeán möùc oâng Moâseâ phaûi noùi: Toâi kinh hoaøng vaø run raåy! (Xh 19,16-18; Ñnl 9,19). Traùi laïi, anh em ñaõ tôùi cuøng vò Trung Gian giao öôùc môùi laø Ñöùc Gieâsu vaø ñöôïc maùu cuûa Ngöôøi raûy xuoáng, maùu ñoù keâu thaáu trôøi coøn maïnh theá hôn caû maùu Aben" (Dt 12, 18-24). "Nhôø maùu Ñöùc Gieâsu ñaõ ñoå ra, chuùng ta ñöôïc maïnh daïn böôùc vaøo cung thaùnh. Ngöôøi ñaõ môû cho chuùng ta moät con ñöôøng môùi vaø soáng ñoäng qua böùc maøn, töùc laø chính thaân xaùc cuûa Ngöôøi." (Dt 10, 19-20). Ñöùc Kitoâ ñaõ xuyeân qua böùc maøn böôùc vaøo cung thaùnh vaø môû cho chuùng ta moät con ñöôøng môùi (Dt 10, 20).
Söï thaùnh thieâng ñaõ thay ñoåi caùch theå hieän: khoâng coøn nhö moät bí aån cuûa söï uy nghieâm vaø quyeàn naêng, maø nhö moät khaû naêng aån giaáu vaø ñau khoå voâ bieân. Sau khi truyeàn pheùp, chuû teá ñoïc hoaëc haùt: "Ñaây laø Maàu nhieäm ñöùc tin!" Nhöõng ngöôøi ôû ñoä tuoåi cuûa toâi haún seõ nhôù raèng moät thôøi caâu tung hoâ naøy ñöôïc ñöa vaøo giöõa coâng thöùc truyeàn pheùp röôïu: "Taát caû caùc con haõy nhaän laáy maø uoáng: Vì naøy laø cheùn Maùu Thaày, Maùu giao öôùc môùi vaø vónh cöûu - ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin! - seõ ñoå ra cho caùc con vaø nhieàu ngöôøi ñöôïc tha toäi. Caùc con haõy laøm vieäc naøy maø nhôù ñeán Thaày." Nhö theå Giaùo hoäi döøng laïi giöõa chöøng caâu chuyeän, kinh ngaïc veà nhöõng gì mình ñang ñoïc!
Taát nhieân, cuoäc canh taân ñaõ laøm raát toát khi chuyeån caâu tung hoâ naøy ñeán phaàn cuoái lôøi truyeàn pheùp, nhöng chuùng ta khoâng ñöôïc ñaùnh maát caûm thöùc kinh ngaïc aån chöùa trong caâu tung hoâ ñoù, vaø treân heát laø phaûi hieåu lyù do thöïc söï khieán chuùng ta kinh ngaïc laø gì. Noù phaûi gioáng nhö nhöõng gì chuùng ta ñoïc ñöôïc trong caùc Baøi Ca cuûa Ngöôøi toâi tôù ñau khoå cuûa Giaveâ: "Ngöôøi seõ laøm cho muoân daân phaûi söõng sôø, vua chuùa phaûi caâm mieäng, vì ñöôïc thaáy ñieàu chöa ai keå laïi, ñöôïc hieåu ñieàu chöa nghe noùi bao giôø. Ñieàu chuùng ta ñaõ nghe, ai maø tin ñöôïc? Caùnh tay uy quyeàn cuûa Ñöùc Chuùa ñaõ ñöôïc toû cho ai?" (Is 52, 15-53,1).
Kinh sôï vaø run raåy vaãn coù moät vò trí trong Taân öôùc, nhöng laø söï kinh sôï vaø run raåy tröôùc söï khieâm nhöôøng vaø tình yeâu cuûa Thieân Chuùa, hôn laø vì söï uy nghieâm cuûa Ngaøi. Thaùnh Phanxicoâ Assisi laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaõ traûi qua caûm giaùc saâu saéc naøy. Trong moät laù thö göûi cho anh em toaøn Doøng, thaùnh nhaân vieát: "Nhaân loaïi haõy run sôï, toaøn vuõ truï haõy run sôï vaø thieân ñaøng haõy haân hoan khi ôû treân baøn thôø, trong tay vò linh muïc laø Ñöùc Kitoâ, con Thieân Chuùa haèng soáng".
Moät laàn nöõa, run raåy vì ñieàu gì? Thaùnh nhaân tieáp tuïc: "OÂi söï khieâm nhöôøng sieâu phaøm! OÂi söï sieâu phaøm thaúm saâu, raèng Chuùa cuûa vuõ truï, Thieân Chuùa vaø Con Thieân Chuùa, ñaõ haï mình ñeán möùc aån mình döôùi hình thöùc nhoû beù nhaát cuûa taám baùnh, vì phaàn roãi cuûa chuùng ta! Hôõi anh em, haõy nhìn ngaém söï khieâm nhöôøng cuûa Thieân Chuùa!"
Vaán ñeà duy nhaát laø ñöøng laõng phí cô hoäi môùi naøy maø Phuïng vuï canh taân mang laïi vôùi nhöõng öùng bieán tuøy tieän vaø kyø laï, ñoàng thôøi duy trì söï trang nghieâm vaø chöøng möïc caàn thieát ngay caû khi Thaùnh leã ñöôïc cöû haønh trong nhöõng tình huoáng vaø boái caûnh cuï theå.
Trong taát caû caùc Kinh nguyeän Thaùnh Theå tröôùc ñaây vaø hieän taïi, lôøi môøi goïi ngay sau khi truyeàn pheùp laø luoân töôûng nhôù: "Unde et memores..." - "Vì vaäy, laïy Chuùa, khi kính nhôù..." Ñoù laø lôøi ñaùp traû ñoái vôùi meänh leänh cuûa Chuùa Gieâsu, "Haõy laøm vieäc naøy maø nhôù ñeán Thaày!" Nhöng treân heát, chuùng ta phaûi nhôù gì veà Ngöôøi? "Moãi laàn aên Baùnh vaø uoáng Cheùn naøy, laø anh em loan truyeàn Chuùa ñaõ chòu cheát" (1 Cr 11, 26). Moät laàn nöõa chuùng ta haõy coá gaéng vöôït ra khoûi ngoân töø, hay ñuùng hôn, laø mang laïi cho ngoân töø moät noäi dung hieän sinh chöù khoâng chæ laø moät nghi thöùc. Chuùng ta quay haõy trôû laïi thôøi ñieåm khi Chuùa Gieâsu coâng boá nhöõng lôøi ñoù, vaø coá gaéng naém baét ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän noäi taâm naøo maø nhöõng lôøi "Haõy laøm vieäc naøy maø nhôù ñeán Thaày!" naøy ñaõ thoát ra töø mieäng Ñaáng Cöùu ñoä. Chuùa Gieâsu thaáy roõ Ngöôøi ñang laøm gì. Ngöôøi ñaõ noùi veà nhöõng ñieàu naøy nhieàu laàn, nhöng nhö theå töø xa. Nhöng nay Giôø ñaõ ñeán; thaäm chí khoâng coøn thôøi gian ñeå xoa dòu noãi thoáng khoå. Nhöõng lôøi "Ñaây laø cheùn maùu Thaày" khoâng coøn choã cho söï nghi ngôø. Chuùa Gieâsu bieát raèng trong vaøi giôø nöõa, Ngöôøi seõ cheát vaø laø moät caùi cheát khuûng khieáp. "Qui pridie quam pateretur" - Hoâm tröôùc ngaøy chòu khoå hình...
Vaø ñieàu gì xaûy ra xung quanh Chuùa Gieâsu? Caùc toâng ñoà moät laàn nöõa tìm caùch tranh luaän xem ai laø ngöôøi lôùn nhaát (Lc 22, 24-27), gioáng nhö kieåu anh em caõi nhau veà taøi saûn thöøa keá quanh giöôøng beänh cuûa cha mình. Moät ngöôøi trong soá hoï, trong vaøi giôø nöõa, seõ baùn Ngöôøi vôùi giaù 30 ñoàng baïc - "In qua nocte tradebatur" - vaøo ñeâm Ngöôøi bò phaûn boäi!
Chính trong boái caûnh naøy, Chuùa Gieâsu ñaõ thieát laäp Bí tích maø theo ñoù, Ngöôøi cam keát seõ ôû laïi vôùi gia ñình cuûa mình cho ñeán taän theá. Ngöôøi ta coù theå tìm thaáy ôû ñaâu moät maàu nhieäm "cao caû vaø cuoán huùt" hôn theá? Lieäu coù ñieàu gì treân traàn gian coù theå thaùnh thieâng hôn theá? Vaøo ngaøy maø Chuùa Thaùnh Thaàn cho pheùp chuùng ta, duø chæ trong choác laùt, nhìn vaøo taän ñaùy cuûa vöïc thaúm yeâu thöông vaø ñau khoå naøy, toâi tin raèng chuùng ta seõ khoâng coøn coù theå soáng nhö tröôùc ñöôïc nöõa. Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao Thaùnh Pio Pietrelcina döôøng nhö raát khoù khaên trong Thaùnh leã vaø thöôøng khoâng theå hoaøn taát vieäc truyeàn pheùp.
Nhöng baây giôø chuùng ta phaûi hoaøn thaønh vieäc ñoïc laïi Thaùnh leã. Thaùnh leã khoâng chæ bao goàm Kinh Nguyeän Thaùnh Theå vaø vieäc Truyeàn pheùp maø coøn coù phaàn Phuïng vuï Lôøi Chuùa vaø Hieäp leã. Chuùng ta hieän coù saün nhöõng phöông tieän maø tröôùc ñaây chuùng ta khoâng coù, ñeå naâng cao vaø bieán Phuïng vuï Lôøi Chuùa thaønh cô hoäi ñeå traûi nghieäm söï thaùnh thieâng. Nhôø nhöõng tieán boä maø Giaùo hoäi ñaõ ñaït ñöôïc hieän nay trong nhieàu lónh vöïc, chuùng ta coù cô hoäi tieáp caän tröïc tieáp hôn vôùi Lôøi Chuùa. Lôøi Chuùa coù theå coäng höôûng vôùi söï phong phuù vaø maïnh meõ hôn so vôùi tröôùc kia.
Phuïng vuï hieän nay raát phong phuù veà Lôøi Chuùa, ñöôïc saép xeáp moät caùch khoân ngoan, theo trình töï cuûa lòch söû cöùu ñoä, trong moät khuoân khoå caùc nghi thöùc thöôøng quay trôû laïi tính tuyeán tính vaø ñôn giaûn cuûa nguoàn goác. Chuùng ta phaûi taän duïng nhöõng phöông tieän naøy. Khoâng gì coù theå thaám nhaäp taâm hoàn con ngöôøi vaø laøm cho hoï caûm nhaän ñöôïc thöïc taïi sieâu vieät cuûa Thieân Chuùa hôn laø lôøi haèng soáng cuûa Thieân Chuùa, ñöôïc coâng boá vôùi ñöùc tin trong Phuïng vuï, vaø chaïm ñeán cuoäc soáng. Thaùnh Phaoloâ noùi, ñöùc tin phaùt sinh töø vieäc nghe lôøi Ñöùc Kitoâ - Fides ex auditu (Rm 10, 17).
Nhieàu lôøi cuûa Chuùa Gieâsu, coù khi vöøa ñöôïc nghe trong baøi Tin Möøng trong ngaøy, trôû laïi vang voïng trong taâm hoàn vaøo giaây phuùt truyeàn pheùp, nhö theå nhöõng lôøi naøy ñöôïc chính taùc giaû coâng boá laïi moät caùch soáng ñoäng vaø hieän dieän thöïc söï treân baøn thôø. Toâi luoân nhôù khoaûnh khaéc maø, sau khi chuù giaûi veà nhöõng lôøi cuûa Chuùa Gieâsu trong Tin Möøng: "maø ñaây thì coøn hôn oâng Giona nöõa,... maø ñaây thì coøn hôn vua Saloâmoân nöõa" (Mt 12, 41-42), ñöùng daäy sau khi baùi goái sau lôøi truyeàn pheùp, toâi thoát leân trong loøng, vôùi söï xaùc tín vaø ñaày kinh ngaïc: "Baây giôø ôû ñaây coøn hôn caû Salomon!"
Ngay caû baøi ñoïc Cöïu Öôùc, ñöôïc choïn trong moái töông quan vôùi baøi Tin Möøng, cuõng cho thaáy nhöõng yù nghóa vaø saùng toû môùi. Thaùnh Augustinoâ noùi, trong quaù trình chuyeån ñoåi töø hình aûnh sang hieän thöïc, taâm trí saùng leân nhö "moät ngoïn ñuoác ñang chuyeån ñoäng". Gioáng nhö vôùi hai moân ñeä laøng Emmau, Chuùa Gieâsu tieáp tuïc giaûi thích cho chuùng ta "nhöõng gì lieân quan ñeán Ngöôøi trong taát caû Saùch Thaùnh" (Lc 24, 27).
Vaø sau ñoù chuùng ta coù vieäc Hieäp Leã. Laøm sao ñeå Phuïng vuï coù theå laøm cho thôøi ñieåm naøy trôû thaønh moät cô hoäi ñeå traûi nghieäm ñieàu thaùnh thieâng, khoâng chæ ôû caáp ñoä caù nhaân maø coøn ôû caáp ñoä coäng ñoaøn? Toâi seõ noùi, ñoù laø thoâng qua söï thinh laëng! Coù hai loaïi thinh laëng: moät laø söï thinh laëng maø chuùng ta coù theå goïi laø thinh laëng khoå tu, vaø hai laø thinh laëng thaàn bí. Moät söï thinh laëng nhôø ñoù thuï taïo tìm caùch vöôn leân tôùi Thieân Chuùa vaø moät söï thinh laëng do Thieân Chuùa khôi daäy ñeå tieáp caän thuï taïo. Söï thinh laëng sau khi Röôùc leã laø moät söï thinh laëng thaàn bí, gioáng nhö söï thinh laëng maø chuùng ta thaáy trong caùc cuoäc thaàn hieän trong Cöïu Öôùc. Sau khi röôùc leã, chuùng ta caàn laëp laïi vôùi chính mình nhöõng lôøi cuûa ngoân söù Soâphoânia (1, 7), "Haõy laëng thinh tröôùc nhan Ñöùc Chuùa laø Chuùa Thöôïng!" Neân coù moät vaøi khoaûnh khaéc, duø ngaén thoâi, thinh laëng tuyeät ñoái sau khi röôùc leã.
Truyeàn thoáng Coâng giaùo caûm thaáy caàn phaûi keùo daøi vaø daønh nhieàu thôøi gian hôn cho khoaûnh khaéc tieáp xuùc caù nhaân naøy vôùi Chuùa Gieâsu Thaùnh Theå, vaø ñaõ phaùt trieån qua nhieàu theá kyû, nhaát laø baét ñaàu töø theá kyû XIII, vieäc suøng kính Thaùnh Theå ngoaøi Thaùnh Leã. Ñoù khoâng phaûi laø moät vieäc thôø phöôïng rieâng bieät, taùch rôøi vaø ñoäc laäp vôùi Bí tích; maø laø söï tieáp noái cuûa vieäc "töôûng nhôù" Ñöùc Kitoâ, caùc Maàu nhieäm vaø Lôøi cuûa Ngöôøi - moät caùch ñeå noäi taâm hoaù maàu nhieäm maø chuùng ta ñaõ laõnh nhaän. Chaàu Thaùnh Theå laø daáu chæ roõ raøng nhaát cho thaáy söï khieâm nhöôøng vaø söï aån mình cuûa Ñöùc Kitoâ khoâng laøm cho chuùng ta queân raèng chuùng ta ñang ôû tröôùc maët "Ñaáng Chí Thaùnh", Ñaáng cuøng vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ taïo döïng trôøi ñaát.
Nôi naøo vieäc Chaàu Thaùnh Theå ñöôïc thöïc haønh - bôûi caùc giaùo xöù, caù nhaân vaø coäng ñoaøn - thì hoa traùi cuûa vieäc ñaïo ñöùc naøy coù theå ñöôïc nhaän ra, thaäm chí lieân heä vôùi vieäc truyeàn giaùo. Moät nhaø thôø ñaày tín höõu trong söï thinh laëng hoaøn toaøn suoát giôø chaàu Chaàu Thaùnh Theå, seõ khieán baát cöù ai tình côø böôùc vaøo phaûi thoát leân: "Chính Chuùa ñang hieän dieän nôi ñaây!". Toâi nhôù lôøi nhaän xeùt cuûa moät ngöôøi khoâng Coâng giaùo, vaøo cuoái giôø chaàu Thaùnh Theå thinh laëng, taïi moät nhaø thôø giaùo xöù lôùn ôû Hoa Kyø, chaät ních tín höõu: anh aáy noùi vôùi moät ngöôøi baïn raèng, "Baây giôø toâi hieåu ñieàu nhöõng ngöôøi Coâng giaùo caùc baïn coù yù gì khi noùi veà 'söï hieän dieän thöïc söï'!"
Neáu coù moät lyù do khieán toâi luyeán tieác khi chuùng ta khoâng coøn duøng tieáng Latinh nöõa, ñoù laø vì ñieàu naøy khieán moät soá baøi thaùnh ca ñaõ phuïc vuï nhieàu theá heä tín höõu thuoäc moïi ngoân ngöõ trong vieäc theå hieän loøng suøng kính soát saùng tröôùc Thaùnh Theå khoâng coøn ñöôïc söû duïng nöõa, chaúng haïn nhö baøi: Adoro te devote, Ave verum, Panis angelicus. Hieän nay nhöõng baøi haùt naøy haàu nhö chæ toàn taïi nhôø aâm nhaïc maø caùc ngheä só noåi tieáng ñaõ vieát treân nhöõng baûn vaên ñoù.
Chuùng ta, "nhöõng ñaày tôù cuûa Ñöùc Kitoâ, nhöõng ngöôøi quaûn lyù caùc maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa" (1 Cor 4, 1) vaø, theo nhöõng caùch khaùc nhau, moïi tín höõu tham gia vaøo vieäc thôø phöôïng cuûa Giaùo hoäi, coù theå caûm thaáy choaùng ngôïp vaø baát löïc tröôùc moät nhieäm vuï cao caû nhö vaäy. Laøm sao chuùng ta coù theå giuùp moïi ngöôøi caûm nghieäm ñöôïc söï thaùnh thieâng vaø sieâu nhieân trong Phuïng vuï, trong khi chính mình luoân caûm nhaän raát roõ söï naëng neà cuûa xaùc thòt? Caâu traû lôøi luoân gioáng nhau, "Baïn seõ nhaän ñöôïc söùc maïnh töø Chuùa Thaùnh Thaàn!", Ñaáng ñöôïc ñònh nghóa laø "Linh hoàn cuûa Giaùo hoäi", cuõng laø Linh hoàn cuûa Phuïng vuï, laø aùnh saùng vaø söùc maïnh noäi taïi cuûa caùc Nghi thöùc.
Thaät laø moät hoàng aân maø cuoäc canh taân phuïng vuï cuûa Coâng ñoàng Vatican II ñaõ ñaët epiclesis, töùc laø lôøi khaån caàu Chuùa Thaùnh Thaàn, vaøo taâm ñieåm cuûa Thaùnh leã: tröôùc heát laø treân baùnh vaø röôïu, sau ñoù laø treân toaøn nhieäm theå cuûa Giaùo hoäi. Toâi raát kính troïng Kinh nguyeän Thaùnh Theå I cuûa Leã quy Roâma, vaø toâi thích thænh thoaûng duøng laïi Kinh nguyeän naøy, laø Kinh nguyeän ñöôïc ñoïc trong ngaøy toâi thuï phong linh muïc.
Tuy nhieân, toâi khoâng theå khoâng tieác nuoái veà söï vaéng maët hoaøn toaøn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong Kinh nguyeän Thaùnh Theå naøy. Thay vì lôøi caàu khaån Chuùa Thaùnh Thaàn trong lôøi truyeàn pheùp hieän taïi treân baùnh vaø röôïu, chuùng ta tìm thaáy trong ñoù coâng thöùc chung, "Laïy Cha,... chuùng con khaån khoaûn naøi xin Cha thöông nhaän vaø ban phuùc cho nhöõng cuûa leã hieán daâng...".
Ñaây cuõng laø moät haäu quaû ñaùng buoàn cuûa cuoäc luaän chieán giöõa phöông Ñoâng vaø phöông Taây. Trong quaù khöù, ñieàu naøy khieán cho ngöôøi Latinh chuùng ta ñoùng khung vai troø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå gaùn taát caû hieäu quaû cho caùc lôøi truyeàn pheùp, vaø noù khieán ngöôøi Hy Laïp ñoùng khung lôøi truyeàn pheùp ñeå quy taát caû hieäu quaû cho haønh ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Nhö theå ñieàu maàu nhieäm ñöôïc thöïc hieän baèng moät loaïi phaûn öùng hoùa hoïc coù theå xaùc ñònh ñöôïc thôøi ñieåm chính xaùc.
Tuy nhieân, coù moät vieân ngoïc quyù maø Leã quy Roâma ñaõ löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc vaø vieäc canh taân phuïng vuï ñaõ duy trì vaø ñöa vaøo taát caû caùc Kinh nguyeän Thaùnh Theå môùi moät caùch ñuùng ñaén; vaø ñoù chính laø lôøi taùn tuïng cuoái cuøng: "Chính nhôø Ngöôøi, vôùi Ngöôøi vaø trong Ngöôøi, maø moïi danh döï vaø vinh quang ñeàu qui veà Chuùa laø Cha toaøn naêng, trong söï hôïp nhaát cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeán muoân ñôøi".
Coâng thöùc naøy dieãn taû moät chaân lyù cô baûn maø Thaùnh Basil ñaõ trình baøy trong chuyeân luaän ñaàu tieân veà Chuùa Thaùnh Thaàn. Thaùnh nhaân vieát, ôû bình dieän höõu theå, nghóa laø söï xuaát phaùt cuûa caùc thuï taïo ñeán töø Thieân Chuùa, moïi söï ñeàu baét ñaàu töø Chuùa Cha, ñi qua Chuùa Con vaø ñeán vôùi chuùng ta trong Chuùa Thaùnh Thaàn; trong traät töï tri thöùc, nghóa laø thöù töï caùc taïo vaät trôû veà vôùi Thieân Chuùa, thì ngöôïc laïi, moïi söï baét ñaàu vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn, ñi qua Chuùa Con vaø trôû veà vôùi Chuùa Cha. Vì Phuïng vuï laø thôøi ñieåm tuyeät vôøi nhaát cuûa vieäc caùc thuï taïo trôû veà vôùi Thieân Chuùa, neân moïi söï trong Phuïng vuï phaûi ñöôïc baét ñaàu vaø laáy ñoäng löïc töø Chuùa Thaùnh Thaàn.
Saùch Leã coå coù moät loaït caùc lôøi nguyeän maø linh muïc phaûi ñoïc ñeå chuaån bò cho vieäc cöû haønh Thaùnh Leã. Hieän nay chuùng ta coù theå chuaån bò cho vieäc cöû haønh toát hôn baèng moät lôøi caàu nguyeän ngaén goïn nhöng maõnh lieät naøi xin Chuùa Thaùnh Thaàn canh taân vieäc xöùc daàu tö teá cuûa Ngöôøi nôi chuùng ta vaø ñaët vaøo taâm hoàn chuùng ta cuøng moät ñoäng löïc maø Ngöôøi ñaõ ñaët vaøo traùi tim Chuùa Kitoâ ñeå daâng chuùng ta cho Chuùa Cha nhö cuûa leã soáng ñoäng vaø thôm tho. Thö göûi tín höõu Do Thaùi noùi raèng Chuùa Gieâsu, "nhôø Thaùnh Thaàn haèng höõu thuùc ñaåy, Ñöùc Kitoâ ñaõ töï hieán teá nhö leã vaät veïn toaøn daâng leân Thieân Chuùa" (Dt 9, 14). Chuùng ta haõy caàu xin ñeå nhöõng gì ñaõ ñöôïc thöïc hieän nôi Ñaáng laø Ñaàu, cuõng ñöôïc thöïc hieän nôi chuùng ta, nhöõng chi theå cuûa Nhieäm Theå cuûa Ngöôøi.
- - - - - - - - - - - -
[1] Augustine, Confessions, VII, 10: "contremui amore et orrore".
[2] Ib. XI, 9: "et inhorresco et inardesco".
[3] Max Horkheimer
Nt. Anna Ngoïc Dieäp, OP
Doøng Ña Minh Thaùnh Taâm
Chuyeån ngöõ töø: cantalamessa.org (24. 3. 2023)
(Nguoàn: Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam)