Moät quoác gia coù ít ngöôøi Coâng Giaùo
mang ñeán cho Ñöùc Giaùo Hoaøng
söï chaøo ñoùn xöùng ñaùng vôùi tö caùch moät Hoaøng ñeá
Moät quoác gia coù ít ngöôøi Coâng Giaùo mang ñeán cho Ñöùc Giaùo Hoaøng söï chaøo ñoùn xöùng ñaùng vôùi tö caùch moät Hoaøng ñeá.
J.B. Ñaëng Minh An dòch
Ulaanbator (VietCatholic News 02-09-2023) - Tôø New York Times coù baøi töôøng trình nhan ñeà "A Nation With Few Catholics Gives Pope a Welcome Fit for an Emperor", nghóa laø "Moät quoác gia coù ít ngöôøi Coâng Giaùo mang ñeán cho Ñöùc Giaùo Hoaøng söï chaøo ñoùn xöùng ñaùng vôùi tö caùch moät Hoaøng ñeá."
Döôùi ñaây laø baûn dòch toaøn vaên sang Vieät Ngöõ:
Moâng Coå tröng baøy lòch söû vaø vaên hoùa cuûa mình khi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñeán thaêm quoác gia AÙ Chaâu naøy. Maëc duø ñaây laø chuyeán ñi ñaàu tieân ñeán ñaát nöôùc naøy cuûa moät vò giaùo hoaøng Coâng Giaùo Roâma, ngaøi löu yù raèng hai thöïc theå naøy coù moái quan heä töø nhieàu theá kyû tröôùc. -- Trong moät thung luõng töôi toát ôû vuøng noâng thoân roäng lôùn cuûa Moâng Coå, nhöõng ñaáu só ñoâ vaät to lôùn, nhöõng vaän ñoäng vieân cöôõi ngöïa thöïc hieän caùc thuû thuaät treân löng ngöïa, ca só haùt coå hoïng vaø cung thuû bieåu dieãn cho caùc Hoàng Y haøng ñaàu cuûa Vatican, nhöõng ngöôøi thöôûng thöùc moùn ngon söõa chua khoâ döôùi boùng leàu nghi leã maøu xanh.
Ñoù laø söï ñoái xöû xöùng ñaùng cuûa moät vò hoaøng ñeá ñoái vôùi caùc vò giaùm muïc thaùp tuøng Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, ngöôøi ñaõ ñeán thaêm thuû ñoâ Moâng Coå trong chuyeán ñi boán ngaøy tôùi ñaát nöôùc naøy, chuyeán ñi ñaàu tieân cuûa moät vò giaùo hoaøng Coâng Giaùo Roâma. Nhöng ôû moät quoác gia phaàn lôùn theo Phaät giaùo vaø voâ thaàn vôùi chæ 1,400 ngöôøi Coâng Giaùo, moät soá ngöôøi Moâng Coå taïi leã hoäi Naadam ôû tænh mieàn trung Tov hoâm thöù Saùu, ngaøy 1 thaùng 9 naêm 2023, khoâng hieåu roõ taïi sao caùc giaùo só Coâng Giaùo laïi coù maët ôû ñoù, hay thaäm chí nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo laø gì.
"Ngöôøi Coâng Giaùo laø gì?" Anojin Enkh, 26 tuoåi, ngöôøi phuïc vuï aên uoáng cho quaùn röôïu Grand Khaan Irish Pub, cho bieát khi coâ chuaån bò böõa tieäc buffet thòt cöøu vaø baùnh bao cho Ñöùc Hoàng Y Pietro Parolin, ngöôøi ñöùng thöù hai cuûa Vatican, vaø caùc Hoàng Y, giaùm muïc, linh muïc, nöõ tu vaø ñoaøn baùo chí. "Toâi khoâng bieát ngöôøi Coâng Giaùo naøo caû."
Ñöùc Phanxicoâ ñaõ bieán vieäc vieáng thaêm nhöõng nôi maø ñaøn chieân cuûa ngaøi thöôøng bò laõng queân trôû thaønh daáu aán cuûa trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi. Nhöng ngay caû theo thöôùc ño ñoù, Moâng Coå vaãn ñaëc bieät naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt, daân soá Coâng Giaùo cuûa nöôùc naøy ñaëc bieät raát nhoû.
Toaøn boä daân soá Coâng Giaùo cuûa ñaát nöôùc coù theå phuø hôïp vôùi moät nhaø thôø lôùn. Giaùo Hoäi taïi ñaây coù moät soá nhaø thôø vaø chæ coù hai linh muïc ngöôøi Moâng Coå baûn ñòa. Hoâm thöù Saùu, ngaøy 1 thaùng 9 naêm 2023, khi Ñöùc Phanxicoâ ñeán, ngöïa vaø deâ ñoâng hôn raát nhieàu so vôùi soá ngöôøi ñöùng treân ñöôøng ñeå xem ñoaøn xe cuûa ngaøi ñi qua.
Hoâm thöù Baûy, ngaøy 2 thaùng 9 naêm 2023, vaøi traêm ngöôøi haønh höông, haàu heát ñeán töø caùc quoác gia khaùc, haàu nhö khoâng ghi danh taïi Quaûng tröôøng Sukhbaatar roäng lôùn ôû thuû ñoâ Ulaanbator, nôi Ñöùc Phanxicoâ cuùi ñaàu tröôùc böùc töôïng khoång loà cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn vaø xem moät cuoäc dieãn haønh cuûa caùc binh só kî binh maëc trang phuïc bieåu töôïng laø aùo giaùp cuûa ngöôøi Moâng Coå coå ñaïi.
"Toâi haøi loøng vì coäng ñoàng naøy, duø nhoû beù vaø rôøi raïc, chia seû vôùi loøng nhieät tình vaø cam keát trong quaù trình taêng tröôûng cuûa ñaát nöôùc," Ñöùc Phanxicoâ noùi taïi moät söï kieän ngay sau ñoù vôùi toång thoáng Moâng Coå taïi Phuû Toång thoáng.
Ñöùc Thaùnh Cha cuõng ñaët chuyeán thaêm cuûa ngaøi vaøo moái lieân heä laâu daøi giöõa ngöôøi Moâng Coå vaø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo - moät söï quen thuoäc maø Ñöùc Phanxicoâ noùi khoâng chæ baét nguoàn töø vieäc thieát laäp quan heä ngoaïi giao caùch ñaây ba thaäp kyû, maø coøn "sôùm hôn raát nhieàu".
Caùc nhaø söû hoïc ñaõ truy tìm lòch söû ñoù ñeán theá kyû thöù baûy, khi moät nhaùnh Kitoâ giaùo phía Ñoâng cuøng toàn taïi vôùi ñaïo Phaùp sö. Moät soá chæ huy trong ñeá cheá cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn, ngöôøi ñaõ truyeàn baù ñeá cheá Moâng Coå khaép AÙ Chaâu, ñaõ theo Kitoâ Giaùo. Hoâm thöù Baûy, Ñöùc Phanxicoâ cho bieát raèng ngaøi seõ taëng Moâng Coå moät "baûn sao ñöôïc chöùng thöïc" cuûa caâu traû lôøi maø Guyuk, Hoaøng ñeá Moâng Coå thöù ba, ñaõ göûi vaøo naêm 1246 ñeå ñaùp laïi böùc thö cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Innocenteâ Ñeä Töù.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Innocenteâ Ñeä Töù ñaõ caûnh giaùc tröôùc caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa Ñeá quoác Moâng Coå vaø söï taøn phaù cuûa noù ñoái vôùi caùc löïc löôïng Kitoâ giaùo ôû Ñoâng AÂu. Ngaøi tra hoûi hoaøng ñeá veà yù ñònh giô "baøn tay huûy dieät" cuûa oâng, caàu xin hoaøng ñeá ngöøng laïi, ñöa ra yù töôûng caûi ñaïo vaø ñe doïa raèng maëc duø Chuùa ñaõ ñeå moät soá quoác gia thaát thuû tröôùc ngöôøi Moâng Coå, nhöng Chuùa vaãn coù theå tröøng phaït hoï ôû ñôøi naøy hoaëc ñôøi sau.
Nhaø laõnh ñaïo Moâng Coå ñaõ ñaùp laïi moät caùch quyeát lieät. OÂng baûo Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø caùc vò vua ñeán trieàu ñình cuûa oâng vaø phuïc tuøng söï cai trò cuûa oâng. OÂng baøy toû söï hoang mang tröôùc ñeà nghò laøm leã röûa toäi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, noùi raèng Thieân Chuùa döôøng nhö roõ raøng ñöùng veà phía Moâng Coå chieán thaéng, ñoàng thôøi caûnh baùo raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng coù nguy cô trôû thaønh ñoái phöông.
"Taát caû caùc böùc thö hoài ñoù ñeàu nhö vaäy," Odbayar Erdenetsogt, coá vaán chính saùch ñoái ngoaïi cuûa toång thoáng Moâng Coå, nhuùn vai noùi hoâm thöù Saùu, ngaøy 1 thaùng 9 naêm 2023, khi nhöõng kî binh phía sau oâng cöôõi ngöïa loän ngöôïc, tröôùc söï traàm troà cuûa ñoaøn tuøy tuøng cuûa Ñöùc Phanxicoâ. "Bôûi vì chuùng toâi laø moät ñeá cheá lôùn."
Ñeá cheá tröôùc ñoù coù theå noåi tieáng veà naïn haõm hieáp vaø cöôùp boùc. Nhöng ôû moät soá khía caïnh, vaøo thôøi ñieåm ñoù, noù khaù khoan dung khi noùi ñeán toân giaùo. Vaøo theá kyû 13 vaø 14, khi ngöôøi Moâng Coå kieåm soaùt phaàn lôùn luïc ñòa AÙ-AÂu, hoï thuùc ñaåy hoaït ñoäng buoân baùn hoøa bình doïc theo Con ñöôøng Tô luïa: Nhöõng ngöôøi du muïc Moâng Coå haùo höùc kinh doanh seõ ñaùnh giaù moái lieân heä toân giaùo cuûa caùc ñoaøn löõ haønh baêng qua thaûo nguyeân Moâng Coå vaø sau ñoù ruùt töø kho baïc cuûa hoï moät caây thaùnh giaù Kitoâ giaùo, Kinh Qur'an hoaëc töôïng Phaät ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho thöông maïi.
Sumati Luvsandendev, moät nhaø khoa hoïc chính trò haøng ñaàu ngöôøi Moâng Coå, ngöôøi tình côø laø chuû tòch danh nghóa cuûa coäng ñoàng ngöôøi Do Thaùi ôû Moâng Coå, cho bieát: "Ñoù laø moät ñöôøng loái thöïc duïng", maø theo oâng veà cô baûn laø khoâng toàn taïi, nhöng Vatican cho bieát coù ñaïi dieän taïi moät hoäi nghò lieân toân giaùo trong moät söï kieän do Ñöùc Phanxicoâ chuû trì vaøo hoâm Chuùa Nhaät, ngaøy 3 thaùng 9 naêm 2023.
Coù leõ thöông nhaân noåi tieáng nhaát ñeán Moâng Coå laø Marco Polo, ñaõ vieát trong cuoán "Nhöõng chuyeán du haønh" theá kyû 13 cuûa oâng veà vieäc Hoát Taát Lieät, moät hoaøng ñeá Moâng Coå vaø laø chaùu trai cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn, ñaõ daäp taét moät cuoäc noåi daäy cuûa "moät tín höõu Kitoâ giaùo ñaõ ñöôïc röûa toäi". Sau khi cho keû noåi loaïn cuoän mình trong moät taám thaûm "bò keùo leâ khaép nôi ñeán cheát", hoaøng ñeá ñaõ ñöa ra lôøi ñeà nghò hoøa bình vôùi caùc tín höõu Kitoâ.
Marco Polo vieát, oâng noùi vôùi hoï raèng "thaäp töï giaù cuûa Chuùa ñaõ laøm ñieàu ñuùng ñaén khi khoâng giuùp ñôõ" keû noåi loaïn vaø sau ñoù ñeà nghò Ñöùc Giaùo Hoaøng göûi 100 Kitoâ höõu khoân ngoan ñeán vuøng ñaát cuûa oâng aáy vôùi khaû naêng caûi ñaïo cho chính oâng aáy, "ñeå ôû ñoù ôû ñaây seõ coù nhieàu Kitoâ Höõu hôn ôû phaàn theá giôùi cuûa ngaøi."
Moïi söï khoâng dieãn ra nhö theá. Phaät giaùo chieám öu theá vaø Coâng Giaùo gaëp khoù khaên.
Nhieàu theá kyû sau, vaøo nhöõng naêm 1920, Vatican ñaõ tìm caùch thieát laäp caùc cô caáu truyeàn giaùo ôû nöôùc naøy, nhöng Moâng Coå naèm döôùi söï kieåm soaùt cuûa Lieân Xoâ vaø Chuû nghóa Coäng saûn ñaõ thoáng trò trong 70 naêm tieáp theo. Khi toân giaùo bò ñaøn aùp, chuû nghóa voâ thaàn phaùt trieån.
Chæ ñeán nhöõng naêm 1990, sau khi Lieân Xoâ suïp ñoå, ngöôøi Coâng Giaùo môùi quay trôû laïi, vaø thaäm chí khi ñoù hoï thöôøng bò aùp baûo bôûi caùc nhaø truyeàn giaùo Kitoâ khaùc.
"Hoài ñoù, khoâng coù nhieàu ngöôøi Coâng Giaùo ôû ñaây", oâng Erdenetsogt noùi sau traän chung keát ñaáu vaät taïi leã hoäi. Vieân chöùc Moâng Coå keå laïi raèng khi oâng coøn hoïc trung hoïc vaøo thôøi ñieåm ñoù, caùc nhaø truyeàn giaùo ñaõ baét ñaàu ñeán theo töøng ñôït. "Raát nhieàu ngöôøi ñeán töø Thaønh phoá Salt Lake," anh noùi. "Raát nhieàu ngöôøi Mormon. Thaäm chí coøn coù moät soá ngöôøi Quaker."
Naêm 2003, Cha Giorgio Marengo, moät nhaø truyeàn giaùo Coâng Giaùo, ñeán ñaây vaø daønh ba naêm ñeå hoïc ngoân ngöõ vaø ñòa hình nôi ñaây. Vaøo naêm 2006, ngaøi vaø nhöõng nhaø truyeàn giaùo khaùc baét ñaàu lan roäng ñeán caùc tænh maø ngaøi noùi trong moät cuoäc phoûng vaán raèng "khoâng coù ngöôøi Coâng Giaùo naøo caû" vaø nhöõng nôi "tröôùc ñaây chöa töøng coù nhaø thôø".
Cuoái cuøng caùc ngaøi ñaõ nhaän ñöôïc moät soá ñaát töø chính phuû.
"Ñoù laø nôi chuùng toâi ñaët hai nhaø leàu - moät ñeå caàu nguyeän vaø moät cho caùc hoaït ñoäng," ngaøi noùi, ñeà caäp ñeán nhöõng ngoâi nhaø hình troøn di ñoäng, ñoâi khi ñöôïc goïi laø yurt, naèm raûi raùc treân phong caûnh Moâng Coå. Ngaøi noùi, coäng ñoàng ñoù, gôïi nhôù ñeán giaùo hoäi ñaàu tieân "gioáng nhö caùc toâng ñoà", ñaõ phaùt trieån thaønh moät giaùo xöù nhoû khoaûng 50 ngöôøi.
"Nhaø thôø vaãn coøn laø moät nhaø leàu," oâng noùi. "Moät nhaø leàu coù kích thöôùc lôùn, nhöng noù vaãn laø moät nhaø leàu."
Naêm 2022, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ khieán Vatican choaùng vaùng khi phong Cha Marengo, 49 tuoåi, laøm Hoàng Y treû nhaát trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Roâma.
Vaøo chieàu thöù Baûy, ngaøy 2 thaùng 9 naêm 2023, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ cuøng vôùi Ñöùc Hoàng Y Marengo, caùc nhaø truyeàn giaùo Coâng Giaùo vaø moät soá ngöôøi Coâng Giaùo Moâng Coå ôû Ulaanbator tuï taäp taïi Nhaø thôø Thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ, coù hình daïng gioáng nhö moät töôïng gaïch khoång loà maøu ñoû.
Trong haøng gheá, Uran Tuul, 35 tuoåi, moät ngöôøi caûi sang Coâng Giaùo, noùi raèng coâ laø ngöôøi ñaàu tieân trong soá baïn beø vaø gia ñình cuûa mình trôû thaønh ngöôøi Coâng Giaùo, nhöng "baây giôø coù nhieàu ngöôøi hôn theá". Sau ñoù, coâ laéng nghe khi Ñöùc Phanxicoâ khuyeán khích coäng ñoaøn "ñöøng quan taâm ñeán nhöõng con soá nhoû, thaønh coâng haïn cheá hoaëc söï khoâng phuø hôïp roõ raøng".
Ngaøi noùi theâm: "Thieân Chuùa yeâu meán söï nhoû beù".
(Source: New York TimesA Nation With Few Catholics Gives Pope a Welcome Fit for an Emperor)