Lòch söû cuûa baùnh leã:

Töø oå baùnh mì ñeán baùnh leã hieän nay

Lòch söû cuûa baùnh leã: Töø oå baùnh mì ñeán baùnh leã hieän nay.

Lucia Graziano

Lm. Phaoloâ Nguyeãn Minh Chính chuyeån ngöõ

(WGPQN 15-05-2023) - Caùc Tin Möøng ñaõ noùi roõ raøng: trong Böõa Tieäc Ly, Ñöùc Gieâsu "caàm laáy baùnh". Haún nhieân, ta bieát roõ raèng baùnh maø Ñöùc Gieâsu söû duïng phaûi laø baùnh khoâng men, bieåu töôïng cuûa Leã Vöôït Qua (thoâng tin ít oi naøy cuõng khoâng ngaên ñöôïc nhieàu hoïa só veõ Böõa Tieäc Ly moâ taû Ñöùc Gieâsu caàm moät oå baùnh mì coù men bình thöôøng). Tuy nhieân, baùnh khoâng men vaø baùnh leã khoâng cuøng moät söï vieäc vaø troâng cuõng khoâng gioáng nhau hoaøn toaøn. Vì vaäy, khi naøo (vaø taïi sao) coù phong tuïc söû duïng nhöõng maãu baùnh leã xoáp nhoû, maøu traéng, trong caùc cöû haønh phuïng vuï?

Taäp tuïc chaéc laø coù töø laâu, nhöng khoâng phaûi töø thôøi ñaàu cuûa Kitoâ giaùo: caùc linh muïc trong nhöõng theá kyû ñaàu ñaõ thaùnh hieán nhöõng chieác baùnh mì coù men thoâng thöôøng roài phaân phaùt caùc mieáng nhoû cho caùc tín höõu. Nhöng baùnh leã hieän ñaïi baét nguoàn töø khi naøo?

Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, ta coù theå naïi ñeán moät truyeàn thuyeát hay vaøi nguoàn taøi lieäu lòch söû. Vaø vì truyeàn thuyeát thì luoân coù tính haáp daãn, neân chuùng ta seõ baét ñaàu baèng löïa choïn naøy tröôùc khi chuyeån sang löïa choïn thöù hai ñeå coù caâu traû lôøi chaët cheõ hôn.

Baùnh leã hieän ñaïi: Do moät tu só phaùt minh khi ñöa ra quyeát taâm cho Muøa Voïng (theo truyeàn thuyeát)

Nhaân vaät chính trong caâu chuyeän cuûa chuùng ta laø Thaùnh Wandregisel, ngöôøi thaønh laäp tu vieän Fontanelle ôû Phaùp. Vaøo thôøi aáy (tieàn baùn theá kyû VII), gia ñình quyù toäc cuûa ngaøi ñöôïc coi laø quan troïng: thaät thuù vò khi bieát raèng baùc cuûa Wandregisel laø oâng toå cuûa vöông trieàu Caroling. Nhöng, baát caàn ñeán nhöõng vinh döï cuûa gia ñình (vaø noùi thaúng ra laø khoâng quan taâm ñeán nhöõng thöù maø ngaøi coù theå kieám chaùc ñöôïc töø ñoù), Wandregisel ñaõ choïn cuoäc soáng saùm hoái vaø haõm mình, maëc aùo tu só.

Truyeàn thuyeát keå raèng ngaøi ñöôïc giao nhieäm vuï chuaån bò nhöõng oå baùnh mì seõ ñöôïc thaùnh hieán trong Thaùnh leã Giaùng Sinh. Luùc ñoù laø giöõa muøa ñoâng, vaø ñoù laø thaùng 12 laïnh nhaát. Vaøi tuaàn tröôùc, ngay ñaàu Muøa Voïng, Wandregisel ñaõ quyeát taâm chòu laïnh maø khoâng laøm baát cöù ñieàu gì ñeå söôûi aám mình, daâng hieán vieäc haõm mình ñoù ñeå ñeàn toäi mình vaø vì lôïi ích cuûa Giaùo hoäi.

Vì theá, khi ñöôïc chæ ñònh ngoài loø ñeå chuaån bò baùnh cho phaàn Röôùc leã, ngaøi thaáy mình trong moät tình theá khoù xöû: laøm sao coù theå nöôùng baùnh maø khoâng höôûng laáy hôi aám cuûa loø maø ngaøi ñaõ höùa laø phaûi nhòn? Chaéc chaén ngaøi khoâng theå töø choái nhieäm vuï ñaõ nhaän (vì vieäc haõm mình coù aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi löïa choïn chuùng maø khoâng ñöôïc aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi khaùc, taïo ra moät phaûn öùng daây chuyeàn veà caùc vaán ñeà lieân quan); tuy nhieân, Wandregisel tìm caùch ñeå khoâng vi phaïm quyeát taâm cuûa mình trong Muøa Voïng ñoù, ñieàu mang laïi cho ngaøi raát nhieàu lôïi ích.

Sau khi xoay trôû vaán ñeà, vò tu só naøy ra yù töôûng duøng chieác keïp saét daøi, gioáng nhö nhöõng chieác keïp maø ngöôøi thôï reøn duøng ñeå caàm nhöõng vaät noùng chaûy trong loø reøn. Ngaøi gaén vaøo löôõi keïp hai dóa kim loaïi thích hôïp ñeå giöõ hoãn hôïp boät vaø nöôùc; vaø roài caàm caùn daøi cuûa duïng cuï ñoù, ñöùng ôû moät khoaûng caùch an toaøn vôùi loø söôûi, vò aån tu ñaõ xoay sôû ñeå nöôùng haøng traêm oå baùnh mì maø khoâng heà "bò" aám moät chuùt naøo!

Vaán ñeà phöùc taïp ñaõ xaûy ra: nhöõng chieác baùnh quy gioøn ra khoûi loø nöôùng thay vì nhöõng oå baùnh mì. Khi bò eùp baèng keïp, baùnh mì coù hình troøn vaø deït, thaønh moät chieác baùnh xoáp gioøn. Nhöng keát quaû ñaõ khoâng laøm phaät loøng caùc tu só trong tu vieän chuùt naøo, hoï thöïc söï ñaùnh giaù cao loaïi baùnh mì môùi naøy vì giöõ ñöôïc laâu vaø deã baûo quaûn. Trong voøng vaøi naêm, khaùm phaù cuûa Wandregisel ñaõ ñöôïc chaáp nhaän ñeán möùc noù trôû thaønh quy chuaån cho toaøn theå Giaùo hoäi Coâng giaùo: taát caû laø nhôø moät tu só khoâng muoán phaù vôõ quyeát taâm Muøa Voïng cuûa mình!

Baùnh leã phoå bieán taïi AÂu chaâu thôøi Caroling

Caâu chuyeän veà Wandregisel chæ laø moät truyeàn thuyeát - tuy nhieân, moät truyeàn thuyeát coù cô sôû xaùc thöïc, ít nhaát laø töø quan ñieåm nieân ñaïi. Vò tu só ngöôøi Phaùp naøy qua ñôøi naêm 665, vaø chính xaùc laø vaøo cuoái theá kyû ñoù, yù töôûng cho raèng baùnh ñöôïc truyeàn pheùp trong Thaùnh leã toát nhaát neân laø baùnh deït vaø khoâng men, daàn daàn baét ñaàu ñöôïc aùp duïng trong caùc giaùo phaän ôû Phaùp. Cuõng coù theå khoâng phaûi Wandregisel laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ phaùt minh ra nhöõng taám baùnh thaùnh Röôùc leã, maø laø moät soá "ñoàng söï" cuûa ngaøi ñaõ nghó ra chuùng, nhöõng ngöôøi soáng cuøng thôøi vaø cuøng ñòa haït vôùi ngaøi.

Trong theá kyû thöù VIII, tuïc leä truyeàn pheùp baùnh leã baét ñaàu lan roäng daàn. Naêm 798, Alcuin thaønh York ñaõ leân tieáng uûng hoä, nhaán maïnh söï gioáng nhau cuûa baùnh leã vôùi baùnh khoâng men maø Ñöùc Gieâsu ñaõ aên trong Böõa Tieäc Ly. Vaøi naêm sau, Thaùnh Rabanus Maurus chæ ra raèng Cöïu Öôùc nghieâm caám vieäc söû duïng baùnh mì coù men laøm cuûa leã hy teá. Haún nhieân, Giao öôùc môùi ñaõ cho pheùp Kitoâ höõu boû ñi nhieàu luaät caám trong Cöïu öôùc, nhöng vò thaùnh ôû Mainz naøy vaãn giöõ quan ñieåm cho raèng baùnh leã khoâng men neân ñöôïc öu tieân hôn trong boái caûnh ñoù.

Ñeán theá kyû thöù IX, taäp tuïc naøy coi nhö ñaõ xaùc ñònh: nhieàu nhaø phuïng vuï döôøng nhö xem ñoù laø ñieàu hieån nhieân, vaø caùc vaên khoá cuûa giaùo hoäi baét ñaàu ghi laïi nhieàu thöông vuï veà caùc khuoân ñuùc baùnh leã, thöôøng ñöôïc trang trí ñeå in caùc hình aûnh coù chuû ñeà thaùnh thieâng treân taám baùnh leã xoáp. Ñaùng keå hôn nöõa, caùc baûn vaên cuûa theá kyû X vaø XI ghi laïi nhöõng phaûn ñoái cuûa moät soá "ngöôøi theo chuû nghóa truyeàn thoáng" (haêng haùi nhaát trong soá hoï laø Tu vieän tröôûng Eccard IV vaø Thaùnh Gallen), nhöõng ngöôøi khoâng ñaùnh giaù cao caùch taân naøy vaø muoán tieáp tuïc thaùnh hieán nhöõng oå baùnh mì coù men thoâng thöôøng; vaø chính nhöõng lôøi chæ trích leû teû naøy cho pheùp chuùng ta ñoaùn ñöôïc möùc ñoä phoå bieán cuûa thöïc haønh môùi ñaõ hieän dieän vaøo thôøi ñieåm ñoù.

Duø Eccard coù noùi gì thì noùi, caùc taám baùnh leã ñaõ töï khaúng ñònh mình caùch deã daøng treân khaép Giaùo hoäi Taây phöông. Chuùng ñöôïc giôùi giaùo só ñoäc quyeàn chuaån bò, theo moät nghi thöùc long troïng maø moät soá ngöôøi thaäm chí moâ taû laø coù "muøi thaùnh": caùc haït nguõ coác ñöôïc choïn ra töøng haït, truùt vaøo nhöõng chieác bao ñöôïc laøm ñaëc bieät cho muïc ñích naøy roài ñöôïc caùc tu só ñem ñi xay trong thinh laëng thaùnh, hoï duøng nhöõng khoaûnh khaéc naøy ñeå caàu nguyeän. Ngöôïc laïi, coâng vieäc nöôùng baùnh ñi keøm vôùi haùt kinh vaø caùc baøi thaùnh ca: sau ñoù nhöõng chieác baùnh leã saün saøng ñöôïc mang ñeán caùc tu vieän vaø phaân phaùt cho caùc nhaø thôø coù nhu caàu.

Nhö nhöõng ñoàng xu nhoû laøm phong phuù taâm hoàn

Ñaây chöa phaûi laø nhöõng taám baùnh leã xoáp maø chuùng ta bieát ngaøy nay: thaåm ñònh töø nhöõng gì maø caùc nguoàn taøi lieäu cuûa thôøi ñaïi aáy ñaõ vieát, moïi thöù ñeàu khieán chuùng ta töôûng töôïng ñöôïc raèng nhöõng taám baùnh leã ñaàu tieân duøng trong nghi leã vaãn giöõ nguyeân kích thöôùc ñöôøng kính cuûa nhöõng chieác baùnh ñöôïc mang leân baøn aên. Chaúng haïn, chuùng ta bieát raèng ngöôøi ta thöôøng laáy chuùng ñeå ñaäy leân treân cheùn leã (cho thaáy roõ raøng laø caùc taám baùnh phaûi lôùn hôn mieäng cheùn leã); moät vaøi nguoàn taøi lieäu coøn cho chuùng ta bieát veà nhöõng chieác baùnh Thaùnh Theå thaäm chí coøn ñuû lôùn ñeå beû ra thaønh nhöõng mieáng baùnh nhoû ñuû cho caû tuaàn.

Tuy nhieân, chaúng bao laâu sau, ngöôøi ta nhaän ra raèng hình thöùc cuûa nhöõng chieác baùnh thaùnh lôùn nhö vaäy khieán chuùng trôû neân cöïc kyø deã vôõ: ñeå traùnh khaû naêng khi beû baùnh nhieàu laàn, nhöõng maûnh nhoû coù theå voâ tình bò rôi vaõi, caùc tu só thaáy caàn phaûi chuyeån sang daïng moät phaàn nhoû, coù theå noùi nhö vaäy. Do ñoù, nhöõng chieác baùnh leã xoáp troøn nhoû maø ngaøy nay chuùng ta vaãn nhaän ñöôïc khi Röôùc leã ñaõ ra ñôøi nhö theá ñoù; vaø ngay caû trong tröôøng hôïp naøy, moät soá nhaø luaân lyù vaãn nhíu maøy: nhìn töø xa, nhöõng taám baùnh leã ñoù troâng gioáng nhö nhöõng ñoàng xu, phuø hôïp vôùi quaày ñoåi tieàn hôn laø nôi caàu nguyeän!

Nhöng lôøi chæ trích ñoù ñaõ sôùm ñöôïc giaûi thích laïi theo höôùng tích cöïc. Vaøo theá kyû XII, thaàn hoïc gia Honorius thaønh Autun ñaõ chæ ra raèng söï so saùnh ñoù laø hoaøn toaøn thích hôïp; vaø quaû thöïc, noù coù tính töôïng tröng khi teân cuûa Thieân Chuùa ñöôïc in treân baùnh leã, gioáng nhö teân cuûa vò vua trò vì ñöôïc in treân caùc ñoàng xu ôû traàn gian. Theo ñaùnh giaù cuûa nhaø thaàn hoïc naøy, pheùp loaïi suy naøy thaät hoaøn haûo vaø ñaày tính bieåu töôïng: ngay caû khi baùnh thaùnh laø nhöõng ñoàng xu, theo caùch rieâng cuûa chuùng, thì chuùng cuõng ñöôïc Vua treân trôøi phaân phaùt caùch haøo phoùng. Chuùng thöïc söï laø nhöõng ñoàng xu, vaø naèm trong soá nhöõng ñoàng tieàn quyù giaù nhaát: nhöõng ñoàng quyù kim duy nhaát maø nhôø ñoù ta coù theå neám höôûng ñaëc aân ñoái dieän vôùi Chuùa, maët ñoái maët.

Lm. Phaoloâ Nguyeãn Minh Chính

Chuyeån ngöõ töø: aleteia.org (07.02.2023)

(Nguoàn: Giaùo Phaän Qui Nhôn)

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page