Tónh taâm Muøa Voïng 2022 cuøng Giaùo trieàu Roâma
Baøi thöù 3: Cöûa Ñöùc Meán
Tónh taâm Muøa Voïng 2022 cuøng Giaùo trieàu Roâma - Baøi thöù 3: Cöûa Ñöùc Meán.
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa J.B. Ñaëng Minh An
Vatican (VietCatholic News 16-12-2022) - Luùc 9 giôø saùng thöù Saùu 16 thaùng 12 naêm 2022, Ñöùc Hoàng Y Raniero Cantalamessa ñaõ trình baøy baøi thuyeát giaûng tónh taâm thöù ba vaø cuõng laø baøi cuoái cuøng cho Muøa Voïng 2022 tröôùc Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ vaø Giaùo trieàu Roâma.
Sau caùc baøi thuyeát giaûng veà "Cöûa Ñöùc Tin" vaø "Cöûa Ñöùc Caäy", baøi cuoái cuøng naøy coù chuû ñeà: "Cöûa Ñöùc Meán",
Döôùi ñaây laø baûn dòch toaøn vaên sang Vieät Ngöõ:
Hôõi cöûa ñeàn, haõy caát cao leân,
cao leân nöõa, hôõi cöûa ñeàn coå kính,
ñeå Ñöùc Vua vinh hieån ngöï vaøo (Tv 24:7)
Trong yù ñònh cuûa chuùng ta laø môû caùc caùnh cöûa cho Chuùa Kitoâ, Ñaáng ñang ngöï ñeán, chuùng ta ñaõ ñeán ñöôïc caùnh cöûa trong cuøng cuûa "laâu ñaøi beân trong", laø caùnh cöûa cuûa nhaân ñöùc baùc aùi thaàn hoïc, hay goïi taét laø ñöùc meán.
Nhöng môû caùnh cöûa ñöùc meán cho Chuùa Kitoâ coù nghóa laø gì? Phaûi chaêng ñieàu ñoù coù nghóa laø chuùng ta chuû ñoäng yeâu meán Thieân Chuùa? Ñoù laø caùch caùc trieát gia ngoaïi giaùo traû lôøi, döïa treân yù töôûng hoï coù veà tình yeâu cuûa Chuùa. "Aristotle noùi Thöôïng ñeá taùc ñoäng ñeán theá giôùi chöøng naøo Ngaøi ñöôïc yeâu thöông". Thieân Chuùa ñöôïc yeâu laø ñieàu quan troïng hôn Ngaøi yeâu chuùng ta! Quan ñieåm trieát hoïc naøy ñaõ hoaøn toaøn bò ñaûo ngöôïc trong Taân Öôùc:
Tình yeâu coát ôû ñieàu naøy: khoâng phaûi chuùng ta ñaõ yeâu meán Thieân Chuùa, nhöng laø chính Ngöôøi ñaõ yeâu thöông chuùng ta vaø sai Con cuûa Ngöôøi ñeán ñeàn toäi cho chuùng ta# Chuùng ta yeâu meán vì Ngöôøi ñaõ yeâu thöông chuùng ta tröôùc (1Ga 4:12.19).
Henri de Lubac ñaõ vieát: "Theá giôùi phaûi bieát raèng söï maëc khaûi veà Tình yeâu Thieân Chuùa laøm ñaûo loän moïi thöù maø ngöôøi ta ñaõ quan nieäm veà thaàn thaùnh". Cho ñeán ngaøy nay, chuùng ta vaãn chöa hoaøn thaønh, vaø seõ khoâng bao giôø hoaøn thaønh, vieäc ruùt ra taát caû nhöõng haäu quaû töø cuoäc caùch maïng truyeàn giaùo veà Thieân Chuùa laø tình yeâu. Thaùnh Ireâneâ daïy chuùng ta raèng Chuùa Thaùnh Thaàn lieân tuïc laøm töôi môùi kho taøng maïc khaûi, cuøng vôùi chieác bình chöùa ñöïng kho taøng ñoù, laø truyeàn thoáng cuûa Giaùo hoäi. Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Ngaøi, chuùng ta haõy coá gaéng hieåu ñaâu laø heä quaû caàn ñöôïc khaùm phaù vaø nhaát laø phaûi soáng nhaân ñöùc baùc aùi thaàn hoïc.
Coù nhieàu luaän thuyeát veà boån phaän vaø möùc ñoä tình yeâu daønh cho Thieân Chuùa, noùi caùch khaùc, veà "Thieân Chuùa ñeå chuùng ta yeâu" (De diligendo Deo); Toâi khoâng bieát luaän thuyeát naøo ñeà caäp ñeán "Thieân Chuùa yeâu thöông chuùng ta"! Baûn thaân Kinh thaùnh laø moät chuyeân luaän veà Thieân Chuùa, Ñaáng yeâu thöông chuùng ta; nhöng, baát chaáp ñieàu naøy, haàu nhö luoân luoân, khi chuùng ta noùi veà "tình yeâu Thieân Chuùa", Chuùa laø ñoái töôïng chöù khoâng phaûi laø chuû ngöõ cuûa caâu.
Ñuùng laø Ngöôi phaûi yeâu meán Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi heát loøng, heát linh hoàn vaø heát trí khoân ngöôi, laø "ñieàu raên ñaàu tieân vaø lôùn nhaát". Ñaây chaéc chaén laø ñieàu ñaàu tieân trong thöù töï cuûa caùc ñieàu raên; nhöng thöù töï cuûa caùc ñieàu raên khoâng phaûi laø thöù töï ñaàu tieân, thöù töï treân heát moïi thöù! Tröôùc traät töï cuûa caùc ñieàu raên, coù traät töï cuûa aân suûng, nghóa laø tình yeâu nhöng khoâng cuûa Thieân Chuùa. Baûn thaân caùc ñieàu raên ñöôïc thaønh laäp treân aân suûng; boån phaän yeâu meán Thieân Chuùa döïa treân vieäc ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông: "Chuùng ta yeâu vì Ngöôøi ñaõ yeâu chuùng ta tröôùc", thaùnh söû Gioan vöøa nhaéc nhôû chuùng ta. Ñaây laø neùt môùi laï cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo ñoái vôùi baát kyø neàn ñaïo ñöùc naøo döïa treân "boån phaän" hoaëc "meänh leänh tuyeät ñoái". Chuùng ta ñöøng bao giôø ñaùnh maát ñieàu naøy.
Chuùng ta ñaõ tin vaøo tình yeâu cuûa Thieân Chuùa
Do ñoù, môû caùnh cöûa tình yeâu cho Chuùa Kitoâ coù moät yù nghóa raát cuï theå: ñoù laø ñoùn nhaän tình yeâu cuûa Thieân Chuùa, vaø tin töôûng vaøo tình yeâu ñoù. "Chuùng ta ñaõ bieát vaø tin vaøo tình yeâu Thieân Chuùa daønh cho chuùng ta", Thaùnh Gioan vieát trong cuøng moät boái caûnh (1 Ga 4:16). Giaùng Sinh laø bieåu hieän - theo nghóa ñen cuûa söï hieån linh - cuûa loøng toát vaø tình yeâu Thieân Chuùa daønh cho theá giôùi. Thaùnh Phaoloâ vieát "AÂn suûng cuûa Thieân Chuùa ñaõ xuaát hieän (epephane), cöùu roãi taát caû moïi ngöôøi"; vaø trong thö gôûi Timoâtheâoâ, ngaøi nhaéc laïi moät laàn nöõa: "loøng nhaân haäu vaø tình yeâu quaûng ñaïi cuûa Thieân Chuùa, vò cöùu tinh cuûa chuùng ta ñaõ xuaát hieän" (Tit 2, 11; 3, 4).
Ñieàu quan troïng nhaát caàn laøm trong Leã Giaùng Sinh laø ñoùn nhaän, ñaày ngaïc nhieân, hoàng aân voâ bieân cuûa tình yeâu Thieân Chuùa. Khi baïn nhaän ñöôïc moät moùn quaø, thaät khoâng teá nhò chuùt naøo khi ngay laäp töùc ñaùp laïi baèng moät tay khaùc moùn quaø hoài ñaùp cuûa baïn, coù leõ ñaõ ñöôïc chuaån bò tröôùc. Ngöôøi ta chaéc chaén seõ coù aán töôïng baïn muoán traû cho xong, cho heát nôï ngay laäp töùc. Ñaàu tieân, caàn phaûi toân vinh moùn quaø nhaän ñöôïc vaø ngöôøi taëng noù, vôùi söï ngaïc nhieân vaø loøng bieát ôn. Sau ñoù - gaàn nhö xaáu hoå vaø khieâm toán - ngöôøi ta coù theå môû moùn quaø cuûa mình, nhö theå noù chaúng laø gì so vôùi nhöõng gì mình ñaõ nhaän ñöôïc. Moùn quaø cuûa chuùng ta daønh cho Chuùa, treân thöïc teá, chaúng khaùc gì laø hö khoâng! "Haønh ñoäng yeâu thöông" truyeàn thoáng, ít nhaát laø trong lôøi nguyeän rieâng tö vaø caù nhaân, khoâng neân baét ñaàu baèng nhöõng töø nhö: "Chuùa ôi, con heát loøng yeâu meán Chuùa", nhöng phaûi laø "Chuùa ôi, con heát loøng tin raèng Chuùa quaù yeâu con".
Ñieàu chuùng ta phaûi laøm tröôùc heát trong leã Giaùng Sinh laø tin vaøo tình yeâu cuûa Thieân Chuùa daønh cho chuùng ta. Chuyeän naøy xem ra laø moät ñieàu deã daøng. Nhöng traùi laïi, ñoù laø moät trong nhöõng ñieàu khoù khaên nhaát treân traàn ñôøi. Con ngöôøi coù xu höôùng chuû ñoäng hôn laø thuï ñoäng, laøm hôn laø ñeå ai ñoù laøm thay. Trong voâ thöùc, chuùng ta khoâng muoán trôû thaønh con nôï, maø laø chuû nôï. Vaâng, chuùng ta muoán tình yeâu cuûa Thieân Chuùa, nhöng nhö moät phaàn thöôûng, hôn laø moät moùn quaø. Tuy nhieân, theo caùch naøy, moät söï thay ñoåi vaø ñaûo ngöôïc ñöôïc thöïc hieän moät caùch voâ lyù: tröôùc heát, treân heát moïi thöù, thay cho moùn quaø laø boån phaän, thay cho aân suûng laø leà luaät, thay cho ñöùc tin laø vieäc laøm.
"Chuùng ta ñaõ tin vaøo tình yeâu!": Ñaây laø tieáng keâu maø chuùng ta phaûi doàn heát söùc löïc ñeå gaøo leân. Toâi goïi ñoù laø "nieàm tin hoaøi nghi": ñoù laø nieàm tin khoâng theå hieåu taïi sao ñieàu naøy laïi coù theå laø söï thaät, maëc duø chuùng ta tin vaøo ñieàu ñoù. Thieân Chuùa - Ñaáng Vónh Cöûu, Ñaáng Hieän Höõu, Ñaáng Taát Caû - yeâu thöông toâi vaø quan taâm ñeán toâi, trong khi toâi chæ laø moät chuùt hö khoâng laïc loaøi trong söï bao la cuûa vuõ truï vaø cuûa lòch söû! Taát caû nhöõng gì chuùng ta coù theå laøm laø noùi cuøng vôùi nhaø thô: "Vaø thaät ngoït ngaøo khi ñaém taøu trong moät vuøng bieån nhö vaäy".
Baïn phaûi trôû thaønh moät ñöùa treû ñeå tin vaøo tình yeâu. Treû em tin vaøo tình yeâu, nhöng khoâng döïa treân lyù trí, nhöng theo baûn naêng, theo baûn tính töï nhieân. Chuùng ñöôïc sinh ra traøn ñaày nieàm tin vaøo tình yeâu thöông cuûa cha meï. Chuùng xin cha meï nhöõng thöù chuùng caàn, thaäm chí coù theå baèng caùch giaäm chaân khoùc loùc, nhöng giaû ñònh khoâng noùi ra ôû ñaây laø chuùng khoâng phaûi laø ngöôøi ñaõ laøm ra hay coù ñöôïc nhöõng thöù aáy; nhöng ñuùng hôn chuùng laø nhöõng ñöùa treû vaø moät ngaøy naøo ñoù chuùng seõ laø ngöôøi thöøa keá moïi thöù. Treân heát, chính vì lyù do naøy maø Chuùa Gieâsu thöôøng khuyeân chuùng ta neân trôû neân nhö treû nhoû ñeå vaøo Nöôùc Trôøi.
Thaät khoâng deã daøng ñeå trôû thaønh moät ñöùa treû moät laàn nöõa. Söï töøng traûi, nhöõng cay ñaéng, nhöõng thaát voïng cuûa cuoäc ñôøi khieán chuùng ta thaän troïng, caûnh giaùc, ñoâi khi yeám theá. Taát caû chuùng ta ñeàu hôi gioáng Nicoâñeâmoâ. Chuùng ta nghó "Laøm theá naøo moät ngöôøi coù theå ñöôïc taùi sinh khi ñaõ giaø?" (Ga 3: 4). Laøm sao chuùng ta coù theå taùi sinh, coù theå phaán khôûi, bôõ ngôõ trong ngaøy leã Giaùng Sinh nhö treû thô? Nhöng Chuùa Gieâsu ñaõ traû lôøi nhö theá naøo cho Nicoâñeâmoâ? Thöa: Ngaøi phaùn "Thaät, toâi baûo thaät oâng: khoâng ai coù theå vaøo Nöôùc Thieân Chuùa, neáu khoâng sinh ra bôûi nöôùc vaø Thaàn Khí" (Ga 3:5).
Ñöôïc taùi sinh khoâng phaûi laø keát quaû cuûa noã löïc vaø tham voïng, hay söï phaán chaán cuûa taâm hoàn con ngöôøi; ñoù laø coâng vieäc cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. ÔÛ ñaây Chuùa Gieâsu khoâng chæ noùi veà pheùp röûa; ít nhaát khoâng chæ laø pheùp röûa baèng nöôùc. Ñoù laø vaán ñeà taùi sinh vaø pheùp röûa "trong Thaàn Khí", hay "töø treân cao" (Ga 3:3), coù theå ñöôïc laëp laïi nhieàu laàn trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi. Ñaây laø ñieàu maø caùc toâng ñoà vaø moân ñeä ñaõ traûi nghieäm trong Leã Hieän Xuoáng vaø chuùng ta cuõng neân öôùc ao ñeå bieát ñöôïc ôû moät möùc ñoä naøo ñoù veà "Leã Hieän Xuoáng môùi" maø Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan 23 ñaõ xin Chuùa cho toaøn theå Giaùo Hoäi khi coâng boá Coâng Ñoàng.
Ñieàu coát yeáu cuûa Leã Hieän Xuoáng ñöôïc haøm chöùa trong nhöõng lôøi naøy ôû caâu 4 cuûa chöông thöù hai saùch Toâng Ñoà Coâng Vuï "Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc traøn ñaày Chuùa Thaùnh Thaàn". Caâu ngaén goïn maø chuùng ta ñaõ nghe haøng ngaøn laàn naøy coù nghóa laø gì? "Taát caû ñeàu ñöôïc traøn ñaày Chuùa Thaùnh Thaàn": ñöôïc thoâi: nhöng Chuùa Thaùnh Thaàn laø gì? Thaàn hoïc noùi ñoù laø tình yeâu maø Chuùa Cha yeâu Chuùa Con vaø Chuùa Con yeâu Chuùa Cha. Chuùng ta noùi moät caùch thoaûi maùi hôn: ñoù laø söï soáng, söï ngoït ngaøo, löûa, nieàm haïnh phuùc tuoân chaûy trong Ba Ngoâi, bôûi vì tình yeâu laø taát caû nhöõng ñieàu naøy cuøng nhau vaø ôû moät möùc ñoä voâ haïn.
Vì vaäy, noùi raèng "moïi ngöôøi ñeàu traøn ñaày Chuùa Thaùnh Thaàn", cuõng gioáng nhö noùi raèng taát caû moïi ngöôøi ñeàu traøn ñaày tình yeâu cuûa Thieân Chuùa. Hoï ñaõ coù moät kinh nghieäm tuyeät vôøi veà vieäc ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông. Qua caùi cheát, Ñöùc Kitoâ ñaõ phaù ñoå böùc töôøng ngaên caùch toäi loãi vaø giôø ñaây tình yeâu cuûa Thieân Chuùa cuoái cuøng coù theå tuoân ñoå treân caùc toâng ñoà vaø caùc moân ñeä, nhaän chìm hoï trong ñaïi döông bình an vaø haïnh phuùc. Khi noùi raèng "tình yeâu cuûa Thieân Chuùa ñaõ tuoân ñoå vaøo loøng chuùng ta nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng ñaõ ñöôïc ban cho chuùng ta" (Rm 5:5), Thaùnh Phaoloâ chæ moâ taû - döôùi hình thöùc toång hôïp hôn laø töôøng thuaät - bieán coá Leã Nguõ Tuaàn, ñöôïc hieän thöïc hoùa, cho moãi ngöôøi, trong leã röûa toäi.
Tình yeâu cuûa Thieân Chuùa coù moät khía caïnh khaùch quan maø chuùng ta goïi laø aân suûng thaùnh hoùa, hay ñöùc aùi ñöôïc thaám nhuaàn, nhöng noù cuõng bao haøm moät yeáu toá chuû quan, moät taùc ñoäng hieän sinh, bôûi vì noù ôû chính baûn chaát cuûa tình yeâu. Chuùng ta coù khuynh höôùng nghó tình yeâu Chuùa Thieân Chuùa laø moät caùi gì ñoù thuaàn tuùy khaùch quan, hay baûn theå hoïc, maø ngöôøi coù lieân quan khoâng nhaän thöùc ñöôïc. Khoâng phaûi nhö theá. Moùn quaø "traùi tim môùi" khoâng xaûy ra döôùi söï gaây meâ hoaøn toaøn, gioáng nhö nhöõng ca caáy gheùp tim bình thöôøng! Chuùng ta thaáy ñieàu ñoù töø söï thay ñoåi ñoät ngoät xaûy ra nôi caùc Toâng ñoà. Khoâng coøn sôï haõi, ganh ñua, e deø; nhöõng ngöôøi ñaøn oâng môùi, saün saøng vöôn tôùi vaø hieán maïng soáng cuûa caùc ngaøi cho Chuùa Kitoâ.
"Ñöùc meán gaây döïng"
Cuoäc thaûo luaän veà nhaân ñöùc ñoái thaàn laø ñöùc meán chaéc chaén khoâng keát thuùc ôû ñieåm naøy. Ñoù seõ laø moät baøi phaùt bieåu dôû dang, gioáng nhö moät protosis, töùc laø moät meänh ñeà ñieàu kieän, khoâng ñöôïc tieáp noái bôûi moät apodosis, hay moät meänh ñeà heä quaû. Meänh ñeà ñieàu kieän laø: "Neáu Chuùa yeâu chuùng ta nhieàu laém..."; thì apodosis, hay meänh ñeà heä quaû, phaûi laø: "chuùng ta cuõng phaûi yeâu meán Ngaøi vaø yeâu thöông nhau". Nhöng chuùng ta coù quaù nhieàu cô hoäi ñeå noùi veà vieäc thi haønh baùc aùi ñeán noãi chuùng ta coù theå boû qua moät beân "nghóa vuï" ñeå chæ ñeà caäp ñeán vaán ñeà "quaø taëng". Do ñoù, toâi seõ chæ giôùi haïn baûn thaân mình trong moät vaøi nhaän xeùt ngaén goïn veà nhöõng taùc ñoäng xaõ hoäi vaø giaùo hoäi cuûa nhaân ñöùc baùc aùi thaàn hoïc.
Ngöôøi ta noùi ñöùc aùi gaây döïng: "Kieán thöùc thì kieâu caêng, nhöng ñöùc meán thì gaây döïng" (1 Cr 8:1). Tröôùc heát, noù xaây döïng toøa nhaø cuûa Thieân Chuùa laø Giaùo hoäi. "Soáng theo söï thaät vaø trong tình baùc aùi, chuùng ta seõ lôùn leân veà moïi phöông dieän, vöôn tôùi Ñöùc Kitoâ vì Ngöôøi laø Ñaàu. Chính Ngöôøi laøm cho caùc boä phaän aên khôùp vôùi nhau vaø toaøn thaân ñöôïc keát caáu chaët cheõ, nhôø moïi thöù gaân maïch nuoâi döôõng vaø moãi chi theå hoaït ñoäng theo chöùc naêng cuûa mình. Nhö theá Ngöôøi laøm cho toaøn thaân lôùn leân vaø ñöôïc xaây döïng trong tình baùc aùi." (Eph 4:15-16).
Baùc aùi laø ñieàu taïo neân thöïc taïi voâ hình cuûa Giaùo hoäi, societas sanctorum, hay söï hieäp thoâng cuûa caùc thaùnh, nhö caùch goïi cuûa Thaùnh Augustinoâ. Ñoù laø thöïc taïi cuûa bí tích (res Sacramenti), laø yù nghóa cuûa daáu chæ Giaùo hoäi höõu hình. Thaùnh Phaoloâ noùi: "Ñöùc aùi vaãn coøn" (1Cr 13,13). Noù laø caùi duy nhaát coøn soùt laïi. Moät khi Kinh thaùnh, ñöùc tin, hy voïng, caùc ñoaøn suûng, caùc thöøa taùc vuï vaø moïi thöù khaùc chaám döùt, thì ñöùc aùi vaãn coøn. Moïi thöù seõ bieán maát, nhö khi giaøn giaùo ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng ñöôïc thaùo dôõ vaø toøa nhaø xuaát hieän trong taát caû veû huy hoaøng cuûa noù.
Trong moät thôøi gian nhaát ñònh, vaøo thôøi coå ñaïi, toaøn boä thöïc taïi cuûa Giaùo hoäi ñöôïc chæ ñònh baèng thuaät ngöõ baùc aùi ñôn giaûn, agape. Ñieàu naøy laäp töùc gôïi nhôù ñeán caâu noùi noåi tieáng cuûa Thaùnh Inhaxioâ thaønh Antioâkia: "Giaùo hoäi Roâma laø giaùo hoäi chuû toïa ñöùc baùc aùi (agape)". Caâu naøy thöôøng ñöôïc söû duïng khi ñeà caäp ñeán chöùc naêng öu vieät cuûa Roâma vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng. Nhöng noù khaúng ñònh khoâng chæ thöïc teá veà tính öu vieät trong chöõ "chuû toïa", maø coøn caû baûn chaát cuûa noù, hoaëc caùch thöùc thöïc hieän noù "trong tình baùc aùi". Ñaây laø ñieàu Giaùo hoäi Roâma ñaõ laøm trong nhöõng thôøi ñieåm toát ñeïp nhaát cuûa mình vaø chaéc chaén coù yù ñònh laøm ngaøy nay, khi choïn - nhö trong hieán cheá môùi Praedicate Evangelium - ñoái thoaïi huynh ñeä, tính ñoàng nghò vaø phuïc vuï nhö moät phöông phaùp cai quaûn.
Tuy nhieân, baùc aùi khoâng chæ xaây döïng xaõ hoäi thieâng lieâng laø Giaùo hoäi, maø coøn caû xaõ hoäi daân söï. Trong taùc phaåm Thaønh phoá cuûa Chuùa, Thaùnh Augustinoâ giaûi thích raèng coù hai thaønh phoá cuøng toàn taïi trong lòch söû: ñoù laø thaønh phoá cuûa Satan, töôïng tröng bôûi Babylon, vaø thaønh phoá cuûa Chuùa, töôïng tröng bôûi Gieârusalem. Ñieàu phaân bieät hai thöïc taïi laø tình yeâu khaùc nhau maø chuùng bò lay ñoäng. Ñoäng cô thöù nhaát laø tình yeâu vò kyû daønh cho baûn thaân bò ñaåy ñeán möùc khinh thöôøng Thieân Chuùa (amor sui usque ad contemptum Dei), ñoäng cô thöù hai laø tình yeâu Thieân Chuùa bò ñaåy ñeán möùc khinh mieät chính mình (amor Dei usque ad contemptum sui).
Söï ñoái laäp, trong tröôøng hôïp naøy, laø giöõa tình yeâu Thieân Chuùa vaø tình yeâu chính mình. Tuy nhieân, trong moät taùc phaåm khaùc, Thaùnh Augustinoâ ñaõ söûa chöõa moät phaàn söï töông phaûn naøy, hoaëc ít nhaát laø caân baèng noù. Söï töông phaûn thöïc söï ñaëc tröng cho hai thaønh phoá khoâng phaûi laø giöõa tình yeâu Chuùa vaø tình yeâu chính mình. Hai tình yeâu naøy, neáu ñöôïc hieåu moät caùch chính xaùc, coù theå - vaø thöïc söï, phaûi - toàn taïi cuøng nhau. Söï töông phaûn thöïc söï laø giöõa noäi taïi cuûa loøng yeâu meán baûn thaân vaø tình yeâu thieän ích chung hay tình yeâu xaõ hoäi, maø ngaøi goïi laø amor socialis. Thaùnh nhaân phaân bieät loøng yeâu meán baûn thaân vôùi tình yeâu duy ngaõ chæ nghó ñeán rieâng mình, maø ngaøi goïi laø amor privatus. Chính tình yeâu rieâng mình - töùc laø tính ích kyû - ñaõ taïo neân thaønh phoá cuûa Satan, laø Babylon, vaø chính tình yeâu xaõ hoäi ñaõ taïo neân thaønh phoá cuûa Thieân Chuùa, nôi söï haøi hoøa vaø hoøa bình ngöï trò.
Baùc aùi xaõ hoäi ñöôïc sinh ra treân maûnh ñaát ñöôïc Tin Möøng vun töôùi, vaø thaät kyø laï laø trong thôøi hieän ñaïi, cuoäc chinh phuïc naøy ñaõ ñöôïc söû duïng nhö moät lyù leõ ñeå neùm vaøo maët Kitoâ giaùo. Trong nhöõng theá kyû ñaàu vaø trong suoát thôøi Trung coå, boá thí laø phöông tieän tuyeät vôøi nhaát ñeå haønh ñoäng trong lónh vöïc xaõ hoäi vaø giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo. Ñoù laø moät giaù trò Kinh thaùnh vaø luoân giöõ ñöôïc söï lieân quan cuûa noù. Tuy nhieân, noù khoâng coøn coù theå ñöôïc ñeà xuaát nhö moät caùch thoâng thöôøng ñeå thöïc haønh tình yeâu xaõ hoäi, hay tình yeâu thieän ích chung, bôûi vì noù khoâng baûo veä phaåm giaù cuûa ngöôøi ngheøo vaø giöõ hoï trong tình traïng leä thuoäc.
Caùc chính trò gia vaø caùc nhaø kinh teá phaûi khôûi xöôùng caùc quaù trình caáu truùc nhaèm giaûm bôùt khoaûng caùch tai tieáng giöõa moät thieåu soá ngöôøi raát giaøu vaø voâ soá ngöôøi bò töôùc quyeàn thöøa keá treân traùi ñaát. Phöông tieän thoâng thöôøng ñoái vôùi Kitoâ höõu laø taïo ra nhöõng ñieàu kieän trong loøng con ngöôøi ñeå ñieàu naøy xaûy ra. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia vaøo lónh vöïc xaõ hoäi, vaán ñeà laø thuùc ñaåy ñieàu ñöôïc goïi laø "hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi". Chaúng haïn, ñoái vôùi caùc doanh nhaân Kitoâ giaùo, ñieàu ñoù coù nghóa laø taïo ra coâng aên vieäc laøm, nhö Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ nhaéc laïi trong cuoäc gaëp gôõ ôû Assisi vaøo thaùng 9 naêm ngoaùi, daønh cho caùc nhaø kinh teá treû, nhöõng ngöôøi ñöôïc truyeàn caûm höùng töø giaùo huaán xaõ hoäi cuûa ngaøi.
Chæ coù tình yeâu môùi coù theå cöùu chuùng ta
Tröôùc khi keát thuùc, toâi muoán ñeà caäp ñeán moät taùc duïng ích lôïi khaùc cuûa nhaân ñöùc baùc aùi ñoái vôùi xaõ hoäi maø chuùng ta ñang soáng. Moät tieân ñeà thaàn hoïc noåi tieáng noùi raèng aân suûng giaû ñònh tröôùc baûn tính con ngöôøi, aân suûng khoâng phaù huûy baûn tính con ngöôøi, nhöng hoaøn thieän noù. AÙp duïng cho nhaân ñöùc ñoái thaàn thöù ba, ñieàu naøy coù nghóa laø baùc aùi giaû thieát khaû naêng vaø khuynh höôùng töï nhieân cuûa con ngöôøi laø yeâu vaø ñöôïc yeâu. Khaû naêng naøy coù theå cöùu chuùng ta ngaøy nay khoûi moät xu höôùng ñang dieãn ra, neáu khoâng ñöôïc söûa chöõa, seõ daãn ñeán moät "söï phi nhaân hoùa" thöïc söï.
Toâi ñaõ tham gia moät cuoäc tranh luaän coâng khai ôû London caùch ñaây vaøi naêm. Ngöôøi ñieàu haønh ñaët ra moät loaït caâu hoûi cho moät soá nhaø thaàn hoïc, trong ñoù coù moät giaùo sö thaàn hoïc töø Ñaïi hoïc Yale cuûa Myõ, moät giaùm muïc vaø nhaø thaàn hoïc Anh giaùo vaø toâi. Caâu hoûi quan troïng laø nhö sau. Sau khi thay theá khaû naêng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi baèng robot, kyõ thuaät naøy hieän ñang treân ñaø thay theá khaû naêng trí tueä cuûa con ngöôøi baèng trí tueä nhaân taïo. Nhö theá, con ngöôøi coøn laïi caùi gì laø cuûa rieâng mình vaø caùi gì chæ daønh rieâng cho mình? Lieäu coù coøn lyù do ñeå xem xeùt ngöôøi maùy moät caùch rieâng bieät trong vuõ truï? Phaûi chaêng ngöôøi maùy vaãn khoâng theå thieáu, hay khoâng hoaøn toaøn coù haïi cho töï nhieân?
Khi ñeán löôït toâi traû lôøi, vôùi voán tieáng Anh keùm vaø hoûng cuûa mình, toâi ñaõ theâm moät phaûn xaï ñôn giaûn. Toâi noùi, chuùng ta ñang laøm vieäc treân moät chieác maùy tính bieát suy nghó: nhöng lieäu chuùng ta coù theå töôûng töôïng moät chieác maùy tính bieát yeâu thöông, xuùc ñoäng tröôùc noãi ñau cuûa chuùng ta vaø haân hoan tröôùc nieàm vui cuûa chuùng ta khoâng? Chuùng ta coù theå quan nieäm veà moät trí tueä nhaân taïo: nhöng lieäu chuùng ta coù theå quan nieäm veà moät tình yeâu nhaân taïo khoâng? Coù leõ chính ôû ñaây chuùng ta phaûi ñaët ñeå caùi cuï theå cuûa con ngöôøi vaø thuoäc tính baát khaû töông nhöôïng cuûa con ngöôøi. Ñoái vôùi moät ngöôøi tin vaøo Kinh Thaùnh, coù moät lyù do giaûi thích söï kieän naøy: ñoù laø chuùng ta ñöôïc döïng neân theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, vaø "Thieân Chuùa laø tình yeâu"! (1 Ga 4, 8).
Baát chaáp taát caû nhöõng sai laàm vaø haønh vi sai traùi cuûa chuùng ta, con ngöôøi chuùng ta khoâng - vaø seõ khoâng bao giôø - laø moät ñieàu phieàn toaùi ñoái vôùi traùi ñaát! Khi keát thuùc nhöõng suy tö trieát hoïc cuûa mình veà söï nguy hieåm cuûa coâng ngheä ñoái vôùi con ngöôøi hieän ñaïi, Martin Heidegger, gaàn nhö ñaàu haøng, ñaõ thoát leân: "Chæ coù Chuùa môùi cöùu ñöôïc chuùng ta!" Chuùng ta coù theå dieãn giaûi raèng: chæ coù tình yeâu môùi cöùu ñöôïc chuùng ta! Tuy nhieân, ñoù chaéc chaén laø tình yeâu cuûa Chuùa chöù khoâng phaûi tình yeâu cuûa chuùng ta.
"Moät Haøi Nhi ñöôïc sinh ra cho chuùng ta"
Baây giôø chuùng ta haõy höôùng suy nghó cuûa mình ñeán Leã Giaùng Sinh saép ñeán vôùi chuùng ta. Vôùi söï xuaát hieän cuûa Chuùa Kitoâ, doøng soâng vó ñaïi cuûa lòch söû ñaõ ñeán choã taän cuøng vaø baét ñaàu laïi ôû caáp ñoä cao hôn. "Caùi cuõ qua ñi, caùi môùi sinh ra" (2Cr 5,17). "Khoaûng troáng" lôùn ngaên caùch Thieân Chuùa vôùi con ngöôøi, Ñaáng Taïo Hoùa vôùi taïo vaät ñaõ ñöôïc laáp ñaày. Khoâng phaûi voâ ích maø töø ñoù trôû ñi, lòch söû nhaân loaïi ñöôïc chia thaønh "tröôùc Chuùa Kitoâ" vaø "sau Chuùa Kitoâ".
Coù nhöõng hình aûnh Giaùng Sinh ngaây ngoâ nhöng laïi mang yù nghóa saâu saéc. Trong ñoù, chuùng ta thaáy Chuùa Gieâsu Haøi Ñoàng, ñi chaân traàn, tuyeát phuû quanh chaân vaø caàm chieác ñeøn loàng treân tay, vaøo ban ñeâm, sau khi goõ cöûa, Ngaøi ñang ñôïi tröôùc moät caùnh cöûa. Nhöõng ngöôøi ngoaïi ñaïo töôûng töôïng tình yeâu nhö moät ñöùa treû maø hoï ñaët teân laø Eros. Ñoù laø moät ñaïi dieän mang tính bieåu töôïng, moät thaàn töôïng. Chuùng ta bieát raèng tình yeâu ñaõ thöïc söï trôû thaønh moät ñöùa treû; raèng baây giôø tình yeâu laø moät thöïc teá, moät söï kieän, thöïc söï laø moät con ngöôøi. "Tình yeâu cuûa Chuùa Cha ñaõ hoùa thaønh nhuïc theå", vì theá moät taùc giaû ôû theá kyû thöù hai ñaõ dieãn giaûi caâu cuûa Phuùc AÂm Thaùnh Gioan 1:14. Tình yeâu thöïc söï trôû thaønh moät haøi nhi: haøi nhi Gieâsu.
"Naøy ñaây Ta ñöùng tröôùc cöûa vaø goõ. Ai nghe tieáng Ta vaø môû cöûa, thì Ta seõ vaøo nhaø ngöôøi aáy, seõ duøng böõa vôùi ngöôøi aáy, vaø ngöôøi aáy seõ duøng böõa vôùi Ta" (Kh 3:21). Chuùng ta haõy môû cöûa traùi tim cho Haøi Nhi ñang goõ cöûa. Toâi nghó raèng, ñieàu ñeïp ñeõ nhaát maø chuùng ta coù theå laøm vaøo Leã Giaùng Sinh khoâng phaûi laø daâng moät caùi gì ñoù cho Thieân Chuùa, nhöng laø ñoùn nhaän vôùi söï kinh ngaïc aân suûng laø Con Ngaøi maø Thieân Chuùa Cha ban cho theá giôùi.
Truyeàn thuyeát keå raèng trong soá nhöõng muïc ñoàng ñeán gaëp Chuùa Haøi Ñoàng vaøo ñeâm Giaùng Sinh, coù moät caäu beù chaên cöøu ngheøo ñeán noãi khoâng coù gì ñeå daâng Ñöùc Meï, caäu xaáu hoå ñöùng sang moät beân. Moïi ngöôøi tranh nhau taëng Ñöùc Maria moùn quaø cuûa hoï. Ñöùc Meï khoâng theå ñoùn nhaän taát caû, vì phaûi boàng Chuùa Haøi Ñoàng treân tay. Nhìn thaáy caäu beù chaên cöøu beân caïnh vôùi hai baøn tay traéng, coâ lieàn aüm Haøi Nhi vaø ñaët Haøi nhi vaøo voøng tay caäu beù chaên cöøu ngheøo. Khoâng coù gì trong tay laïi ñem ñeán may maén cho anh aáy. Haõy bieán may maén naøy thaønh cuûa chuùng ta nöõa nheù!
Chuùng ta haõy cuøng hoøa vaøo söï ngaïc nhieân vaø haân hoan cuûa phuïng vuï ñöôïc laëp laïi vaøo Leã Giaùng Sinh - nhö moät söï kieän ñaõ hoaøn thaønh vaø nhöõng lôøi cuûa ngoân söù Isaia (9:5) khoâng coøn laø moät lôøi tieân tri ñôn thuaàn:
Vì moät treû thô ñaõ chaøo ñôøi ñeå cöùu ta,
moät ngöôøi con ñaõ ñöôïc ban taëng cho ta.
Ngöôøi gaùnh vaùc quyeàn bính treân vai,
danh hieäu cuûa Ngöôøi laø Coá Vaán kyø dieäu, Thaàn Linh duõng maõnh,
ngöôøi Cha muoân thuôû, Thuû Laõnh hoaø bình
Chuùc möøng Giaùng Sinh ñeán Ñöùc Thaùnh Cha vaø taát caû anh chò em!
- - - - - - - - - - - - -
1. Aristotle, Sieâu hình hoïc, XII, 7, 1072b
2. Henri de Lubac, Histoire et Esprit, Aubier, Paris 1950, tr. v.v.
3. Giacomo Leopardi, The Infinite (Baûn dòch cuûa Henry Reed).
4. Ignace of Antioch, Thö göûi tín höõu Roâma.
5. Augustinoâ, De civitate Dei, 14,28.
6. Augustinoâ, De Genesi ad litamam, 11, 15, 20 (PL 32, 582).
7.Cf. Tommaso d'Aquino, S.Th. Chæ soá thoâng minh. 2. moät. 2 ad 1 (gratia [praesupponit] naturam"); Chæ soá thoâng minh. 1, moät. 8, ad 2 (gratia non tollit naturam, sed perficit).
8.Martin Heidegger, Antwort. Martin Heidegger im Gesprach, Gesamtausgabe, taäp. 16, Frankfurt 1975.
9. Evangelium Veritatis, 23.
(Source: CantalamessaThe Gate Of Charity)