Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi:
Ñöùc cha Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng (1868-1949)
Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi: Ñöùc cha Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng (1868-1949)
I. Thaân Theá
Ñöùc giaùm muïc Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng sinh ngaøy 07-08-1868 taïi Goø Coâng. Thaân phuï ngaøi laø Giacoâbeâ Nguyeãn Gia Tuaàn, thaân maãu laø Madaleâna Nguyeãn Thò Chaâu. Cuï Giacoâbeâ Tuaàn tröôùc cuõng ñi tu, ñöôïc Giaùo phaän Saøi Goøn göûi ñi du hoïc Ñaïi Chuûng vieän Penang, do Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ phuï traùch, nhöng ñaõ chuyeån höôùng, trôû veà Vieät Nam laøm thaày giaûng giuùp giaùo phaän moät thôøi gian; sau ñoù, thi vaøo ngaïch thoâng ngoân ôû tænh lî Goø Coâng, roài Traø Vinh. Caäu Nguyeãn Baù Toøng ñi theo cha, luùc môùi 10 tuoåi nhaäp tröôøng Tieåu hoïc Traø Vinh. Sau ñoù caäu vaøo tröôøng Adran (Colleøge d'Adran cuûa Hoäi Doøng Sö Huynh Caùc Tröôøng Coâng giaùo, Freøres des Ecoles Chreùtiens). Naêm 1882, caùc sö huynh ñoùng cöûa tröôøng vaø veà Phaùp. Luùc ñoù, caäu Nguyeãn Baù Toøng ñaõ hoïc qua 10 naêm tröïc tieáp vôùi caùc sö huynh ngöôøi Phaùp, neân xöû duïng Phaùp vaên thaønh thaïo.
Khi ñang theo hoïc taïi tröôøng Adran, caäu Nguyeãn Baù Toøng ñöôïc linh muïc tuyeân uùy ngöôøi Phaùp, Cha Deùpierre, cuõng laø giaùo sö chuûng vieän, ñeå yù höôùng daãn. Naêm 1883, khi 15 tuoåi, caäu vaøo tu taïi Tieåu Chuûng vieän Saøi Goøn. Hoài ñoù, Linh muïc Thiriet laøm giaùm ñoác, ngöôøi ñaõ ñaøo taïo haàu heát caùc linh muïc giaùo phaän töø 20 naêm. Ngaøy 19-09-1896, thaày Nguyeãn Baù Toøng, 28 tuoåi, ñöôïc chính Ñöùc Cha Deùpierre, giaùm muïc Saøi Goøn töø 1895 truyeàn chöùc linh muïc vaø ñaët laøm thö kyù toøa giaùm muïc. Ngaøi tieáp tuïc chöùc vuï naøy caû thôøi Ñöùc Cha Mossard. Ngaøy 02-09-1917, vì ñau yeáu, ngaøi ñöôïc boå laøm chính xöù Baø Ròa, vôùi hy voïng söùc khoûe mau hoài phuïc taïi vuøng ven bieån. Thaùng 9 naêm 1926, sau khi söùc khoûe hoài phuïc, ngaøi ñöôïc boå laøm chính xöù Taân Ñònh, moät xöù lôùn giöõa Saøi Goøn. Ngaøi hay ñöôïc môøi ñi giaûng thuyeát taïi caùc tuaàn tónh taâm hay ñaïi phuùc, thöôøng laø trong Giaùo phaän Saøi Goøn. Ngaøi saùng taùc kòch Thöông Khoù Chuùa Gieâsu vaø cho trình dieãn vaøo naêm 1913, nhaân dòp möøng 50 naêm thaønh laäp Chuûng vieän Thaùnh Giuse cuûa Giaùo phaän Saøi Goøn vaø naêm 1926 taïi Baø Ròa vaø Taân Ñònh. Tieáng taêm ngaøi vöôït ra ngoaøi giaùo phaän. Naêm 1928 Ñöùc Cha Grangeon môøi ngaøi ra giaûng tónh taâm cho haøng giaùo só Quy Nhôn. Caùc baøi giaûng ñöôïc ñaêng laïi trong tôø "Meùmorial" cuûa giaùo phaän trong nhieàu thaùng lieân tieáp. Hai Ñöùc Cha Gendreau Ñoâng vaø Marcou Thaønh cuõng môøi Cha Toøng ra Baéc giaûng tónh taâm cho caùc linh muïc Haø Noäi (1931) vaø Phaùt Dieäm (ngaøy 15-22 thaùng 12 naêm 1931).
Hai Ñöùc Cha Haø Noäi vaø Phaùt Dieäm môøi Cha Toøng hoài ñoù ñeå haøng giaùo só cuûa hai giaùo phaän khoâng ngôõ ngaøng, khi naêm 1933 nghe tin Toaø Thaùnh boå nhieäm ngaøi laøm giaùm muïc ngöôøi Vieät tieân khôûi.
II. Giaùm Muïc Tieân Khôûi Vieät Nam
Quyeát nghò boå nhieäm Cha Nguyeãn Baù Toøng laøm giaùm muïc phoù Phaùt Dieäm vôùi quyeàn keá vò ñöôïc göûi tôùi Phaùt Dieäm vaø Saøi Goøn, vì luùc ñoù Cha Nguyeãn Baù Toøng ñang laø cha chính giaùo xöù Taân Ñònh thuoäc Giaùo phaän Saøi Goøn. Ngaøy hoâm sau, Ñöùc Hoàng y Carolo Salotti coøn göûi moät thö khaùc cho vò giaùm muïc ngöôøi Vieät tieân khôûi baùo tin chính Ñöùc Giaùo hoaøng Pioâ XI ngoû yù seõ ñích thaân truyeàn chöùc giaùm muïc cho ngaøi vaøo Chuùa nhaät ngaøy 11-6-1933 taïi Vöông cung thaùnh ñöôøng Thaùnh Pheâroâ, nhaèm ngaøy leã Chuùa Ba Ngoâi. Cuøng ñöôïc taán phong giaùm muïc hoâm ñoù coøn coù 4 giaùm muïc khaùc: 3 vò ngöôøi Trung Hoa vaø 1 vò ngöôøi AÁn Ñoä.
1/ Leã taán phong giaùm muïc
Vì tin vui naøy vaø vì Giaùo phaän Phaùt Dieäm ôû maõi taän mieàn Baéc xa xoâi, neân Cha Nguyeãn Baù Toøng quyeát ñònh ñi Roma laõnh chöùc giaùm muïc, roài môùi veà Phaùt Dieäm. Ngaøi laáy khaåu hieäu "Haõy chaâm reã saâu trong daân ta". Khaåu hieäu aùm chæ taát caû haøng giaùo só, tu só nam nöõ vaø giaùo daân trong giaùo phaän môùi, xin cho hoï ñöôïc chaâm reã saâu, töùc laø kieân trì trong ñöùc tin qua suoát cuoäc ñôøi. Taïi Saøi Goøn Ñöùc Cha Mossard Maõo göûi thö luaân löu cho toaøn giaùo phaän, chæ thò trong suoát thaùng 5: Caùc linh muïc khi daâng leã, phaûi theâm lôøi caàu Chuùa Thaùnh Thaàn ban ôn rieâng cho Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng. Caùc tu só vaø giaùo daân soát saùng röôùc leã ít laø 1 laàn vôùi yù caàu nguyeän cho Ñöùc Cha môùi. Ngaøy 11-06-1933, leã Ñöùc Chuùa Trôøi Ba Ngoâi, cuõng laø ngaøy Ñöùc Thaùnh Cha seõ truyeàn chöùc giaùm muïc cho Cha Nguyeãn Baù Toøng, thì vaøo ñaàu giôø leã ban saùng seõ haùt kinh Veni Creator (Xin Chuùa Thaùnh Thaàn ngöï ñeán) vaø ban chieàu, trong giôø chaàu Mình Thaùnh Chuùa, thì haùt kinh Te Deum (Caûm taï Chuùa) ñeå hôïp thoâng vôùi lôøi ca Te Deum taïi Vöông cung thaùnh ñöôøng Thaùnh Pheâroâ ñöôïc haùt leân sau nghi thöùc truyeàn chöùc giaùm muïc.
Ñöùc Giaùm muïc Saøi Goøn vieát trong thö luaân löu: ngaøy 11-06-1933 laø ngaøy vui möøng cho Giaùo phaän Saøi Goøn cuõng nhö caùc giaùo phaän taïi Ñoâng Döông, ñaëc bieät cho Giaùo phaän Phaùt Dieäm. Trong thö, Ñöùc Giaùm muïc Saøi Goøn coøn traán an vò taân giaùm muïc haõy "an loøng, khoâng coù ñieàu gì ñaùng lo ngaïi" vì chính quyeàn Phaùp - Vieät cuõng nhö giaùo quyeàn vaø caùc chöùc saéc ngoaøi Ninh Bình, Phaùt Dieäm "ñeàu laáy laøm vui möøng... khoâng moät lôøi dò nghò" ñoái vôùi vò taân giaùm muïc Vieät nam.
2/ Haønh trình AÂu Chaâu
Ngaøy 01-05-1933 Cha Nguyeãn Baù Toøng vaø Cha Phaoloâ Vaøng, bí thö toaø giaùm muïc, ñaùp taàu ñi Phaùp. Ra tieãn chaân 2 vò coù 20 linh muïc Vieät-Phaùp töø Giaùo phaän Saøi Goøn. Phaùt Dieäm cöû Linh muïc Luca Ñinh Ngoïc San vaø 1 thaày giaûng ñaïi dieän. Ngoaøi ra coù ñoâng ñaûo ban chaáp haønh giaùo xöù Taân Ñònh vaø caùc giaùo xöù laân caän vaø raát nhieàu giaùo daân, baïn höõu.
Vò giaùm muïc taân cöû mang theo haønh lyù 2 moùn quaø: moùn thöù nhaát laø moät böùc chaân dung baùn thaân Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XI khaûm oác xaø cöø, cao 8 taác, ngang 5 taác, vôùi lôøi ñeà taëng "Sanctissimo D.N. Pio Gratias", kyù teân "Gioan Baotixita Toøng, Episcopus primus Annamiticus" keøm theo hình Nhaø thôø Chính toaø Phaùt Dieäm vaø hình baùn thaân Ñöùc Cha Toøng. Moùn quaø thöù hai laø taám chaân dung Ñöùc Giaùm muïc De Gueùbriant, beà treân caû Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, ñöôïc theâu baèng tay, cuõng keøm theo hình Nhaø thôø Chính toaø Phaùt Dieäm. Caû hai böùc aûnh loäng trong khung khaûm xaø cöø tuyeät ñeïp.
Taàu khôûi haønh töø Saøi Goøn, gheù Singapore, Colombo, Djibuti, Suez, Fort Said, vöôït Ñòa Trung Haûi, tôùi Marseille. Taïi moãi haûi caûng coù sôû quaûn lyù cuûa Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ hay toøa giaùm muïc ñaõ ñöôïc thoâng baùo, neân cöû ngöôøi ñoùn tieáp 2 vò khaùch Vieät raát noàng haäu. Taïi Marseille 2 vò vieáng phaàn moä Ñöùc Cha Lefeøvre vaø maáy vò thöøa sai ñaõ töøng hoaït ñoäng taïi Vieät Nam. Ñaëc bieät vieáng moä Cha Adrien Launay, nhaø vieát söû thôøi danh cuûa Hoäi Thöøa Sai, tuy ngaøi khoâng tôùi Vieät Nam, nhöng nhôø coâng ghi cheùp cuûa ngaøi chuùng ta coøn coù tieåu söû cuûa caùc vò töû ñaïo taïi Vieät Nam. Sau Marseille, 2 vò khaùch Vieät traåy Paris. Doïc ñöôøng, caùc ngaøi gheù Lyon, Valence, Dijon#ñeå thaêm moät soá linh muïc, tu só Phaùp ñaõ töøng hoaït ñoäng taïi Vieät Nam. Taïi Paris, caùc ngaøi tôùi thaêm Ñöùc Giaùm muïc De Gueùbriant, ñöông kim beà treân Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, thaêm Ñöùc oâng Boucher, Giaùm ñoác Hoäi Truyeàn Giaùo (Propagation de la Foi) taïi Paris, Ñöùc oâng Olichon, Giaùm ñoác Hoäi Thaùnh Pheâroâ Toâng ñoà (Oevre de Saint Pierre Apoâtre) taïi Phaùp (Ñöùc OÂng Olichon chính laø ngöôøi ñaõ vieát cuoán Le Peøre Six, Baron de Phaùt Dieäm, Cha Traàn Luïc, Baù töôùc Phaùt Dieäm, ghi laïi tieåu söû vaø söï nghieäp Cuï Lôùn Khaâm ñeå laïi cho Phaùt Dieäm). Ñöùc oâng Olichon ñaõ höôùng daãn 2 vò khaùch tham quan Paris.
3/ Tôùi Roma
Ngaøy 05-06-1933, taïi nhaø ga trung öông Termini, Ñöùc Giaùm muïc tieân khôûi Vieät Nam ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm muïc Zanini, ñaïi dieän Boä Truyeàn Giaùo, Ñöùc oâng Dini, Giaùm ñoác Tröôøng Truyeàn Giaùo vaø moät soá tu só Vieät Nam ñang tu hoïc taïi ñaây ñoùn tieáp noàng nhieät vaø ñöa veà nghæ taïi truï sôû cuûa Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ taïi Roma.
Caûnh quan vaø tinh thaàn Roma luùc ñoù ñang haân hoan töng böøng, vì vaøo Chuû nhaät leã Chuùa Gieâsu Leân Trôøi tröôùc ñoù, Ñöùc Pioâ XI môùi phong chaân phöôùc cho nöõ tu Catarina Laboureù, Doøng Nöõ Töû Baùc AÙi Ba Leâ; ñoàng thôøi, ñang chuaån bò leã tuyeân thaùnh cho Linh muïc Fournet, vò saùng laäp Hoäi Doøng Chò Em Thaùnh Giaù (Filles de la Croix) taïi Poitiers vaøo leã Chuùa Thaùnh Thaàn Hieän Xuoáng. Tieáp ñeán laø leã truyeàn chöùc giaùm muïc cho 5 linh muïc AÙ Chaâu ngaøy 11-06-1933.
Cha Phaoloâ Vaøng ñaõ ghi laïi: "Khoâng theå naøo thuaät laïi cho ñuùng söï thöïc... Phaûi ñeán döï leã thì môùi hieåu ñöôïc". Töø saùng sôùm ñaõ coù xe tôùi truï sôû Hoäi Thöøa Sai ñoùn Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöa tôùi phoøng Clementia taïi Vatican ñeå maëc phaåm phuïc vaø nhaäp ñoaøn vôùi 18 hoàng y taïi phoøng Consistoire, roài tieán sang Nhaø Nguyeän Sixtina thaùp tuøng Ñöùc Giaùo hoaøng tôùi Vöông cungThaùnh ñöôøng Thaùnh Pheâroâ.
Ñoaøn kieäu tieán ra töø nhaø nguyeän Sixtina, qua cöûa Regia, xuoáng 100 baäc ñaù, giöõa haøng daøn chaøo cuûa 400 sinh vieân tu só, Ñöùc Giaùo hoaøng giô tay ban pheùp laønh cho daân chuùng treân ñöôøng tieán vaøo vöông cung thaùnh ñöôøng, vaø tôùi baøn thôø haønh leã. Ca ñoaøn nhaø nguyeän Sixtina ñaûm traùch phaàn thaùnh nhaïc. Cha Vaøng daønh 4 trang daøi ca ngôïi taøi ngheä tuyeät vôøi cuûa ca ñoaøn goàm chöøng 60 ca vieân ôû löùa tuoåi 9-10 tôùi 50.
Ngoaøi Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng, Ñöùc Giaùo hoaøng coøn truyeàn chöùc giaùm muïc cho 4 vò khaùc nöõa.
Ñöùc Cha Giuse Attipety, Doøng Carmel, Toång Giaùm muïc phoù Giaùo phaän Verapoly, AÁn Ñoä.
Ñöùc Cha Giuse Fan, Trung Hoa, Giaùm muïc Giaùo phaän Tsining, Moâng Coå.
Ñöùc Cha Giuse Ts'oei, Doøng Teân, Trung Hoa, Giaùm muïc Giaùo phaän Yungnier.
Ñöùc Cha Mattheâoâ Lyù, Trung Hoa, Giaùm muïc Giaùo phaän Yachow.
Hai vò phuï phong laø Ñöùc Toång Giaùm muïc Salotti, Thö kyù Boä Truyeàn Giaùo, vaø Ñöùc Toång Giaùm muïc Celso Costantini, Khaâm söù Toøa thaùnh taïi Trung Hoa.
Leã nghi truyeàn chöùc giaùm muïc laø moät leã nghi long troïng trong Giaùo hoäiCoâng giaùo Roma. Sau Thaùnh leã, caùc taân giaùm muïc ban pheùp laønh cho giaùo daân. Ñeán löôït vò Giaùm muïc Vieät Nam, ñuùng luùc thaùnh ñöôøng im laëng, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng xöôùng caâu ca baèng La ngöõ vôùi gioïng rung rung, doõng daïc, huøng maïnh khieán moïi ngöôøi trong thaùnh ñöôøng ngôõ ngaøng, caû Ñöùc Giaùo hoaøng cuõng quay maét sang ñeå nhìn.
Khoâng laï gì, vì Ñöùc Giaùm muïc Vieät Nam laø moät nhaø huøng bieän thôøi danh, coù gioïng thanh thoaùt, roõ reät. Khi thuyeát giaûng, ngaøi thöôøng maïnh daïn, löu loaùt trong tieáng Vieät cuõng nhö tieáng Phaùp.
ÔÛ Roma, moïi vieäc ñaõ ñöôïc xeáp ñaët, chuaån bò chu ñaùo. Sau leã thuï phong, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñi thaêm moät soá cô quan vaø nhaân vaät ñeå trình dieän vaø vaø caùm ôn. Ngaøi cuõng ñi thaêm maáy Hoïc vieän Giaùo hoaøng, nôi coù sinh vieân tu só Vieät Nam toøng hoïc.
Rôøi Roma, ngaøi trôû laïi Phaùp. Tôùi Lyon, ngaøi ñöôïc ñoùn tieáp taïi nhaø thôø chính toøa. Ngaøi tôùi thaêm Ñöùc Cha De Gueùbriant, beà treân Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ vaø caùc cô quan truyeàn giaùo.
Sau ñoù, ngaøi ñi Paris vaø ñöôïc Ñöùc Hoàng y Verdier, Toång Giaùm muïc thuû ñoâ nöôùc Phaùp môøi chuû söï chaàu Thaùnh Theå vaø thuyeát giaûng taïi Nhaø thôø Chính toøa (02-07-1933). Baùo chí töôøng thuaät, pheâ bình raát tích cöïc taøi huøng bieän baèng tieáng Phaùp cuûa Ñöùc Cha. Treân caùc böùc töôøng trong thaønh phoá, ngöôøi ta daùn la lieät bích chöông keå tieåu söû Ñöùc Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi. Ngoaøi ra ngaøi coøn ñöôïc môøi tôùi giaûng thuyeát taïi caùc thaùnh ñöôøng danh tieáng taïi Chartres, Angers vaø ñi haønh höông Loä Ñöùc dòp kyû nieäm 75 naêm Ñöùc Meï hieän ra taïi ñoù. Nhaân ngaøy Ñaïi hoäi Thaùnh Theå toaøn quoác, coù Ñöùc Miaglione, Khaâm söù Toøa thaùnh taïi Phaùp chuû toïa, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöôïc môøi chuû leã troïng buoåi saùng vaø chuû söï kieäu Mình Thaùnh Chuùa ban chieàu cuõng nhö thuyeát giaûng veà söï toân suøng Pheùp Thaùnh Theå.
Taïi caùc nôi keå treân, Ñöùc Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi ñöôïc ñoùn tieáp noàng haäu. Nhöõng nôi ngaøi giaûng thuyeát ñeàu chaät ních thính giaû, vì tieáng ñoàn roäng raõi veà taøi giaûng thuyeát cuûa Ñöùc Cha.
Qua maáy tuaàn leã coâng du AÂu Chaâu, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ laøm veû vang doøng gioáng Laïc Hoàng. Nhaát laø ngaøi ñaõ ñöôïc danh döï tieáp kieán Ñöùc Pioâ XI. Ñöùc Giaùo hoaøng chuùc cho " Vieät Nam trôû neân con ñaàu loøng Giaùo hoäi beân Vieãn Ñoâng, cuõng nhö nöôùc Phaùp laø tröôûng nöõ cuûa Giaùo hoäi beân trôøi AÂu".
4/ Treân ñöôøng veà Vieät Nam
Sau cuoäc haønh trình daøi 6 thaùng beân AÂu Chaâu, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng vaø Cha Phaoloâ Vaøng ñaõ ñaùp taàu hoài höông, gheù thaùnh ñòa Do Thaùi, roài caäp beán Singapore, laáy xe löûa ñi Thaùi Lan vaø Nam Vang. Taïi ñaây coù coäng ñoaøn giaùo daân goác Vieät, do Hoäi Thöøa Sai quaûn nhieäm. Hoï haân hoan ñoùn tieáp Ñöùc Cha ñeå tham phaàn vaøo nieàm vui vôùi Giaùo hoäi treân queâ höông Vieät Nam.
Doïc tuyeán ñöôøng 300 km töø Nam Vang veà Saøi Goøn, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöôïc noàng nhieät ngheânh ñoùn khaép nôi. Trong khi Ñöùc Cha coøn dong duoåi trôøi AÂu, thì taïi Giaùo phaän Saøi Goøn, Ñöùc Giaùm muïc Dumortier ñaõ vieát thö göûi moïi thaønh phaàn trong giaùo phaän xin moïi ngöôøi haèng ngaøy caàu xin Thieân Chuùa ban cho Ñöùc Giaùm muïc tieân khôûi Vieät Nam caùc hoàng aân caàn thieát. Do ñoù hoï nao nöùc chôø ngaøy veà cuûa Ñöùc Cha.
Ñoaøn xe boû Nam Vang hoài 7 giôø saùng ngaøy 24-10-1933, coù Ñöùc Cha Herrgot, Giaùm muïc Nam Vang vaø giaùo só Phaùp-Vieät tieãn chaân. Ñuùng 11 giôø, ñoaøn xe tôùi Traûng Baøng, thaønh phoá ñaàu tieân sau bieân giôùi. Coù 4 coång chaøo ñöôïc döïng ñeå ñoùn ñoaøn taïi Traûng Baøng, Tha La, Cuû Chi vaø Chí Hoøa. Ñoaøn xe luùc naøy, goàm 30 chieác caém côø Toøa Thaùnh tröïc chæ Saøi Goøn. Taïi Saøi Goøn côø xí traøn ngaäp, xen vôùi nhöõng bieåu ngöõ chaøo möøng baèng tieáng Vieät vaø tieáng Phaùp ñöôïc treo khaép neûo ñöôøng. Trong Nhaø thôø Ñöùc Baø, treân gian cung thaùnh, hieän dieän hôn 100 linh muïc Vieät - Phaùp cuûa Giaùo phaän Saøi Goøn cuõng nhö maáy linh muïc ñaïi dieän cho Giaùo phaän Nam Vang. Ngoaøi ra, caùc chuûng sinh, hoïc sinh caùc tröôøng Coâng giaùo ngoài chaät ních thaùnh ñöôøng. Gaàn baøn thôø, ngöôøi ta ñaõ doïn saün 2 gheá, 1 cho Ñöùc taân Giaùm muïc vaø 1 cho Ñöùc Giaùm muïc Saøi Goøn, coù 2 chöùc saéc Toøa thaùnh Denis Leâ Phaùt An vaø Phuû Nuoâi trong leã phuïc Toøa Thaùnh ngoài 2 beân. Phía döôùi bao lôn röôùc leã, coù oâng Krantheimer, Thoáng ñoác Nam Kyø, oâng Gouleùs, Chaùnh vaên phoøng Phuû thoáng ñoác, oâng Eutrope, Coâng söù Saøi Goøn-Chôï Lôùn, Thieáu töôùng Bifon vaø phu nhaân vaø moät soá nhaân vaät trong caùc ngaønh haønh chaùnh daân söï Phaùp-Vieät.
Khi moïi ngöôøi ñaõ an toïa, Cha Soullard, Toång ñaïi dieän Giaùo phaän Saøi Goøn, môøi Ñöùc taân Giaùm muïc böôùc leân baøn thôø ban pheùp laønh Toøa Thaùnh cho coäng ñoaøn. Sau ñoù ngaøi ngoû lôøi chaøo möøng Ñöùc Cha môùi Vieät Nam. Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaùp töø baèng tieáp Phaùp, toû loøng bieát ôn Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, Ñöùc Giaùm muïc Giaùo phaän Saøi Goøn vaø toaøn theå daân Chuùa ñaõ caàu nguyeän cho ngaøi nhaân dòp leã thuï phong. Baèng tieáng Vieät ngaøi caùm ôn daân Chuùa ñaõ caàu nguyeän cho ngaøi trong caùc thaùnh leã vaø giôø kinh, laïi coøn coù maët ñoâng ñuùc vaø goùp coâng toå chöùc ngheânh ñoùn ngaøi raát long troïng. Phaûn öùng cuûa daân chuùng Vieät Phaùp hoâm ñoù raát noàng nhieät, khi chöùng kieán laàn ñaàu tieân 1 vò giaùm muïc Vieät Nam ñoäi muõ giaùm muïc vaø caàm gaäy chaên chieân ñöùng giöõa cung thaùnh, giô tay ban pheùp laønh Toøa Thaùnh cho toaøn theå coäng ñoaøn. Sau nghi leã ngheânh tieáp, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng chuû söï chaàu Mình Thaùnh Chuùa, roài giaûi taùn, vì böõa tieäc khoaûn ñaõi Ñöùc Cha môùi ñaõ dieãn ra luùc 10 giôø 30 saùng, do Ñöùc Cha Dumortier, Giaùm muïc Giaùo phaän Saøi Goøn chuû toïa, coù ñuû maët quan chöùc Phaùp - Vieät tham döï.
Trong baøi dieãn vaên chuùc möøng Ñöùc taân Giaùm muïc, Ñöùc Cha Dumortier nhaán maïnh moät nhaän xeùt lòch söû: Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöôïc Toøa Thaùnh boå nhieäm giaùm muïc ngaøy 10-01-1933. Ngöôïc doøng lòch söû 100 naêm tröôùc, thaùng 01-1833, Giaùo hoäi taïi Vieät Nam bò nhaø Nguyeãn baùch haïi. Ngaøy nay, sau 100 naêm, vaøo thaùng 01-1933, moät vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi ñöôïc boå nhieäm vaø Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi, thuoäc doøng doõi nhaø Nguyeãn, ñaõ göûi ñieän tín chuùc möøng vaø tri aân Ñöùc Giaùo hoaøng Pioâ XI nhaân dòp taán phong vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi. Saép ñeán, taïi ñieän Caàn Chaùnh, kinh ñoâ Hueá, cuõng Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi seõ môû tieäc khoaûn ñaõi Ñöùc Giaùm muïc thöù nhaát Vieät Nam. Trong nhöõng khaùch môøi coù Ñöùc Cha A. Marcou Thaønh, Giaùo phaän Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Chabanon, Giaùm muïc Giaùo phaän Hueá vaø Ñöùc Toång Giaùm muïc Dreyer, Khaâm söù Toøa Thaùnh taïi Vieät Nam vaø chöøng 40 vò quan chöùc trong Trieàu .
5/ Ñöôïc Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi tieáp kieán long troïng
Lòch söû ñaïo Coâng giaùo taïi Vieät Nam coù nhöõng khuùc quanh kyø dieäu qua doøng thôøi gian. Ngaøy 30-11-1835, taïi Kinh thaønh Hueá, Vua Minh Maïng ñaõ cho leänh noå 7 phaùt suùng ñaïi baùc, baùo cho daân chuùng kinh ñoâ bieát hoâm ñoù nhaø vua haï leänh xöû "laêng trì baù ñao" Linh muïc Giuse Marchand (Coá Du), thuoäc Hoäi Doøng Thöøa Sai Ba Leâ, bò vu caùo laø "phoø phaûn loaïn Leâ Vaên Khoâi". Nhöng 86 naêm sau, thaùng 7-1921, cuõng taïi Kinh thaønh Hueá, 7 phaùt ñaïi baùc khaùc noå vang; nhöng hoâm ñoù Vua Khaûi Ñònh, cuõng trong cöông vò hoaøng ñeá Vieät Nam, ñaõ ban Kim Khaùnh Ñeä Nhaát Haïng Boäi Tinh, aân thöôûng Giaùm muïc Eugeøne Allys Lyù, thuoäc Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, vì coù coâng taän tuïy phuïc vuï suoát 46 naêm trôøi, khoâng nhöõng trong laõnh vöïc truyeàn giaùo, maø caû trong laõnh vöïc vaên hoùa, giaùo duïc taïi Giaùo phaän Hueá.
Hoâm nay, hoaøng ñeá Baûo Ñaïi ngheânh tieáp caùc vò cao caáp Coâng giaùo raát long troïng taïi Ñieän Caàn Chaùnh, nôi vua thöôøng tieáp nhöõng vò thöôïng khaùch ngoaïi quoác hay trong nöôùc. Caùc vò thöôïng khaùch tieán vaøo giöõa 2 haøng quaân ñoäi boàng suùng daøn chaøo, ñang khi hoäi keøn cuûa Trieàu ñình troåi vang. Hoaøng ñeá ngöï chính giöõa, beân höõu laø Ñöùc Khaâm söù Toaø thaùnh, beân taû laø Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng, keá beân coù Ñöùc Cha Marcou Thaønh; ñöùng 2 beân laø 40 vò trieàu thaàn vaên voõ.
Ñöùc Khaâm söù Toaø thaùnh noùi maáy lôøi giôùi thieäu, roài Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöùng leân daâng böùc thö cuûa Ñöùc Pioâ XI ñaùp leã ñieän vaên Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi göûi ngaøi ñeå chuùc möøng vaø tri aân nhaân dòp ngaøi taán phong vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi. Keøm vôùi böùc thö laø 1 huy chöông cao quí Toaø Thaùnh kính taëng nhaø vua. Lieàn ñoù Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñoïc dieãn vaên baèng tieáng Phaùp, noäi dung nhö sau:
Taâu Hoaøng thöôïng,
Hoâm nay laàn ñaàu tieân, tính töø ñaàu theá kyû XVII, khi maø ñaïo Thieân Chuùa ñöôïc rao giaûng trong nöôùc hoaøng thöôïng, moät giaùm muïc Vieät Nam ñöôïc haân haïnh ñích thaân tôùi ñaây vaø thay maët cho giaùo ñoaøn thuoäc quyeàn ñeå baùi yeán long nhan. Caùi thôøi kyø ñaùng ghi nhôù cuûa lòch söû Giaùo hoäi Ñoâng Döông may maén ñöôïc khôûi ñaàu cuøng vôùi luùc Hoaøng thöôïng leân ngoâi.
Haï thaàn khi ñöôïc saéc chæ Toaø thaùnh phong giaùm muïc ñaõ ngaàn ngaïi hoài laâu, khoâng daùm laõnh traùch nhieäm ñaùng sôï naøy, vì haï thaàn töïcaûm nghieäm vai yeáu döôùi gaùnh quaù naëng neà; tuy nhieân phaûi cuùi ñaàu thoï maïng Ñöùc Giaùo hoaøng. Ngoaøi ra, vieäc boå nhieäm naøy laø moät vinh döï lôùn lao cho toaøn daân Thieân Chuùa giaùo taïi Vieät Nam, ñoàng thôøi laø moät baèng chöùng roõ reät noùi leân loøng thöông meán cuûa ngaøi ñoái vôùi hoï.
Sôû dó Ñöùc Pioâ XI ñaõ nghò quyeát nhö theá cuõng vì ngaøi quaù hieåu bieát trong moät quoác gia maø ngöôøi daân ñaõ ñöôïc öu ñaõi nhö treân, thì con caùi cuûa Giaùo hoäiCoâng giaùo cuõng seõ ñöôïc moät vò anh quaân saùng suoát, quaûng ñaïi nhö baäc phuï maãu chi daân.
Taâu Hoaøng thöôïng,
Cuõng nhôø ngaøi ñoàng taâm phuï hoïa, maø ngöôøi Vieät Nam môùi ñöôïc ñaëc aân cao quí naøy. Kính xin Hoaøng thöôïng nhaän nôi ñaây söï tri aân cuûa giaùm muïc Vieät Nam vaø loøng trung kieân thaønh kính cuûa quoác daân.
Ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa tin raèng, khoâng nhöõng phaûi toân kính tuaàn phuïc nhaø vua, maø coøn phaûi yeâu meán ngaøi. Caû trong nhöõng thôøi kyù bi ñaùt nhaát cuûa lòch söû chuùng toâi, giaùo höõu vaãn caàu nguyeän cho nhaø vua; ñoái vôùi Hoaøng thöôïng hoï caøng caàu nguyeän hôn nöõa, vì töø khi hoài höông töø Phaùp quoác tôùi nay Hoaøng thöôïng vaãn toû thaùi ñoä quí meán caùc giaùm muïc, linh muïc vaø giaùo daân chuùng toâi.
Taâu Hoaøng thöôïng,
Khoâng noùi thì Hoaøng thöôïng cuõng quaù hieåu raèng, söï phoàn thònh vaø quyeàn löïc vaät chaát khoâng ñuû ñem laïi haïnh phuùc cho con ngöôøi. Theo göông caùc baäc tieàn boái trò daân, Hoaøng thöôïng ñaõ yù thöùc raèng, neáu khoâng coù yeáu toá tinh thaàn trong vieäc xaây döïng xaõ taéc, thì môùi chæ laø taïo ra caùi xaùc khoâng hoàn, "ngöôøi ta soáng khoâng phaûi nguyeân nhôø taám baùnh maø thoâi"! Lôøi cuûa Chuùa Gieâsu toàn taïi ñaõ gaàn 2.000 naêm nay, do ñoù caùi ñoäng löïc tinh thaàn naøy caøng phaûi toân troïng. Laø vì traûi qua caùc thôøi ñaïi noù vaãn laø nguyeân taéc chöùng minh trong vieäc giaùo hoaù luaân lyù vaø laøm neàn taûng cho neàn vaên minh caùc daân toäc.
Taâu Hoaøng thöôïng,
Ñôøi ngaøi trò vì, chuùng toâi tin töôûng seõ bieåu döông moät thôøi ñaïi môùi meû trong kyû nguyeân thaùi bình vaø taân tieán maø chuùng toâi ñang soáng. Hoaøng thöôïng daãn quoác daân ñi ñaâu, ôû ñoù thaàn daân Coâng giaùo seõ böôùc theo, bôûi vì chuùng toâi xaùc tín Hoaøng thöôïng seõ khoâng ñoøi chuùng toâi phaûi hy sinh ñeán möùc ñoä phaûn laïi tín ngöôõng cuûa Giaùo hoäi chuùng toâi. Ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa chæ coù moät öôùc voïng laø trôû thaønh ngöôøi giaùo daân toát laønh tröôùc, roài sau ñoù laøm ngöôøi coâng daân soáng ñôøi nghóa hieäp vôùi nhaø vua vaø vôùi queâ höông cuûa mình".
6/ Cuï thöôïng Nguyeãn Höõu Baøi khoaûn ñaõi
Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi ñaùp töø, cuõng baèng tieáng Phaùp. Hai beân naùn laïi haøn huyeân moät laùt, roài keát thuùc buoåi hoäi kieán. Hoaøng ñeá Vieät Nam chia tay, ngöï veà ñieän, ba vò giaùm muïc ñi giöõa hai haøng quaân daøn chaøo. Tieáng nhaïc thoåi vang. Caùc ngaøi rôøi khoûi hoaøng cung vaø ñi tôùi dinh cuï Quaän coâng Nguyeãn Höõu Baøi. Hoâm ñoù cuï môû tieäc khoaûn ñaõi caùc vò. Ngoaøi caùc giaùm muïc, coù chöøng 46 nhaân vaät Vieät - Phaùp, phaàn nhieàu laø giaùo só hai nöôùc Vieät - Phaùp ñöôïc môøi tham döï.
Tieäc vöøa taøn, cuï Quaän coâng ñöùng leân xuaát khaåu moät baøi dieãn vaên vaén taét vôùi lôøi leõ trang nghieâm, ñaèm thaém : "Tröôùc khi möøng ñöùc giaùm muïc baûn quoác, toâi coù maáy lôøi vôùi caùc giaùm muïc vaø caùc linh muïc ngoaïi quoác. Sôû dó hoâm nay coù giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi laø nhôø coâng ôn cuûa Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, trong maáy traêm naêm ñaõ vaát vaû ñaøo taïo, chuaån bò. Coâng lao ñoù ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa chuùc laønh vaø Toaø thaùnh coâng nhaän#Toâi chuùc cho Ñöùc Cha môùi trôû thaønh "cao ñaêng cao vieãn chieáu" nhö ñeøn saùng neâu cao ñeå chieáu roïi aùng saùng Phuùc AÂm caøng xa# " Sau ñoù, moät linh muïc Vieät Nam ñaïi dieän cho caùc linh muïc ngöôøi Vieät ñoïc baøi chuùc möøng Ñöùc Cha lôùn leân nhö caây "Tuøng baù", moät loaïi caây coå thuï troàng trong vöôøn Nam Vieät, töôûng raèng seõ phaùt trieån maõi ôû ñoù; khoâng ngôø, tay Chuùa quan phoøng laïi ñem troàng maõi taän mieàn Baéc xa xaêm vaø roài ñaâm reã saâu taïi ñoù: "In electis meis mitte radices" (khaåu hieäu giaùm muïc cuûa Ñöùc taân Giaùm muïc).
7/ Vieáng Thaùnh Ñòa La Vang
Xe hôi chôû Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñi La Vang ñeå ngaøi coù dòp caàu nguyeän tröôùc töôïng Ñöùc Meï chieàu hoâm ñoù. Sau ñoù, xe ñöa Ñöùc Cha trôû laïi Hueá, ñeå döï yeán tieäc do Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi khoaûn ñaõi ngay trong ñieän An Ñònh, hoài 8 giôø chieàu. Hoâm ñoù, tröø Ñöùc Cha giaø Allys Lyù, vì söùc khoûe khoâng tôùi ñöôïc, coøn taát caû caùc giaùm muïc vaø 35 vò quan vaên voõ trong trieàu, caû oâng Denis Leâ Phaùt An cuõng ñöôïc môøi tham döï. Cha Phao Loâ Vaøng trong cuoán "Cuoäc haønh trình Roma" ñaõ vieát: "Thaáy ñöùc Baûo Ñaïi, hoaøng ñeá Vieät Namngöï giöõa caùc quan Taây - Nam vaên voõ, troïng ñaõi moät giaùm muïc Vieät Nam vaø khaâm söù cuûa giaùo hoaøng, cuøng 2 giaùm muïc nhö theá, ai maø chaúng ca ngôïi quyeàn pheùp Chuùa kheùo ñoåi ñôøi". Moät traêm naêm veà tröôùc, 1833, Vua Minh Maïng cuõng ngöï giöõa baù quan, nhöng chæ laø ñeå kyù chæ duï caám ñaïo Gia Toâ vaø ra leänh baùch haïi ngöôøi Coâng giaùo!
8/ Thaêm Giaùo Phaän Thanh Hoaù
Sau nhöõng cuoäc tieáp ñoùn long troïng taïi Trieàu ñình Hueá, saùng ngaøy 10-11-1933, phaùi ñoaøn Ñöùc taân Giaùm muïc tieán ra Thanh Hoaù. Thanh Hoaù laø giaùo phaän anh em ñöôïc phaân chia töø Haø Noäi, thaønh Giaùo phaän Phaùt Dieäm naêm 1901, sau ñoù laïi taùch ra töø Phaùt Dieäm ñeå ñöùng bieät laäp naêm 1932. Töø Hueá ra, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng tôùi thaúng xöù Ba Laøng, nghæ ñeâm taïi ñoù, hoâm sau (11-11-1933) môùi ñi veà phoá Paul Bert. Nôi ñaây, nhöõng thaønh phaàn giaùo daân ñaàu tieân, ñem theo 10 chieác loïng, phöôøng aâm nhaïc, maáy ñoaøn hoïc sinh cuûa cuûa caùc nöõ tu vaø sö huynh, ñoaøn Nghóa Binh Thaùnh Theå ñaõ ñöùng tröïc saün ñeå röôùc ñoaøn ñi moät quaõng. Tôùi ngaõ tö, caùc vò khaùch môùi xuoáng xe vaø ñöôïc Ñöùc Cha Cooman Haønh, Giaùm muïc Thanh Hoaù, cuøng moät soá linh muïc Vieät - Phaùp vaø caùc chöùc saéc cuõng Vieät - Phaùp ñoùn chaøo. Ñoaøn ñi giöõa 2 haøng daân chuùng löông giaùo chen nhau ñeå ngaém dung nhan Ñöùc Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi. Ñeán gaàn nhaø thôø, ñoaøn röôùc ñi qua 2 khaûi hoaøn moân loäng laãy. Treân khaûi hoaøn moân thöù nhaát coù caâu "Vive Mgr Toøng", treân chieác thöù hai ñeà 4 chöõ "Thaân Ñaúng Voïng Phu". Caùc chöùc saéc Vieät - Phaùp trong leã phuïc oai veä, 2 ñoäi quaân binh vaø caûnh saùt daøn 2 beân ñôïi saün. Khi moïi ngöôøi an toïa, Ñöùc Cha De Cooman treân gian cung thaùnh giôùi thieäu Ñöùc Cha Vieät Nam baèng 2 thöù tieáng Phaùp - Vieät. Ñöùc Cha Vieät Nam ñaùp töø cuõng baèng 2 tieáng Vieät - Phaùp. Baèng tieáng Phaùp, ngaøi caùm ôn Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ vaø baèng tieáng Vieät ngaøi nhaéc laïi lôøi chuùc möøng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XI: Mong cho Vieät Nam laø con ñaàu loøng cuûa Giaùo hoäi Ñoâng Döông. Sau ñoù laø giôø chaàu Thaùnh Theå do Ñöùc taân Giaùm muïc chuû söï.
Tieáp theo, ñoaøn röôùc tieán ra phía nhaø tröôøng Coâng giaùo. Nôi ñaây, 2 vò chaùnh phoù coâng söù Phaùp, caùc chöùc saéc chính phuû, oâng Leâ Phaùt An, ñaïi dieän Nam Vieät, vaø caùc linh muïc laàn löôït böôùc tôùi chuùc möøng Ñöùc ChaToøng. Sau ñoù, luùc 11 giôø, oâng Colombon, Chaùnh coâng söù Thanh Hoùa, môû tieäc khoaûn ñaõi phaùi ñoaøn.
9/ Giaùo phaän Phaùt Dieäm haân hoan chaøo möøng
Saùng sôùm ngaøy 12-11-1933, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng vaø Ñöùc Cha Marcou Thaønh leân ñöôøng ñi Ninh Bình ñeå veà Phaùt Dieäm. Taïi Ninh Bình, Cha chính xöù Delmas Phaùp ra chaøo 2 Ñöùc Cha vaø röôùc 2 ngaøi vaøo vieáng ngoâi nhaø thôø thöù nhaát taïi Giaùo phaän Phaùt Dieäm. Daân chuùng löông giaùo tôùi tham döï ñoâng ñaûo. Hoï ngôõ ngaøng, vì treân quaõng ñöôøng hoâm ñoù taát caû xe coä ñeàu treo côø xí long troïng.
Ngöôøi vieát nhöõng doøng naøy naêm aáy 14 tuoåi, ñang hoïc lôùp IV taïi Tieåu Chuûng vieän Phuùc Nhaïc. Töø 1 tuaàn leã tröôùc, chuùng toâi trang trí nhaø nguyeän, taäp haùt, queùt doïn Chuûng vieän. Ngaøy hoâm ñoù, caû 7 lôùp chuûng sinh quaàn aùo chænh teà, töø 2 giôø chieàu ñöôïc leänh ra ñöùng 2 beân ñöôøng Phuùc Nhaïc ñi Phaùt Dieäm, caùch xöù Toân Ñaïo chöøng 4 caây soá ñeå ñoùn Ñöùc Cha Baotixita Nguyeãn Baù Toøng. Toâi coøn nhôù moät soá chöùc saéc Vieät Nam, caùc quan Tuaàn phuû, Tri huyeän Yeân Moâ, Kim Sôn... cuõng ñöôïc môøi tham döï leã ngheânh ñoùn. Caùc vò ñoù tham gia, vì ñaây laø 1 bieán coá coù tính caùch chính trò thuoäc taàm voùc quoác gia: Vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi laø bieåu töôïng nöôùc Vieät Nam ñaõ tôùi giai ñoaïn ñoäc laäp, thoaùt khoûi khoûi tay ñoâ hoä ngoaïi bang! Xe cuûa quí vò ñoù, khi qua 2 haøng danh döï cuûa hoïc sinh Chuûng vieän ñoùn chaøo, ñaõ ñi chaäm laïi vaø caùc vò giô tay chaøo chuùng toâi. Ai cuõng thaáy roõ huy chöông, theû ngaø caùc vò ñeo treân mình. Ñöùc taân Giaùm muïc chöùng kieán ñoaøn con caùi ñoâng ñaûo chen giöõa röøng ngöôøi giaùo daân Phuùc Nhaïc ñoå ra ñöôøng. Ngaøi xuoáng xe chaøo vò giaùm ñoác, caùc cha giaùo Chuûng vieän, caùc linh muïc giaùo xöù... roài leân xe höôùng veà Phaùt Dieäm. Taïi Toân Ñaïo, coù ñoaøn 100 xe ñaïp ñôïi saün ñeå thaùp tuøng xe Ñöùc Cha vöôït ñoaïn ñöôøng 7 caây soá tieán veà Phaùt Dieäm. Caøng veà gaàn Phaùt Dieäm, giaùo daân caùc xöù Caùch Taâm, Khieát Kyû, Nhö Sôn, Quy Haäu, Höôùng Ñaïo, Trì Chính chaïy aøo theâm ra ñöôøng. Roài töøng nhoùm, hoï tuoân veà Phaùt Dieäm nhö nöôùc vôõ bôø. Ñi qua huyeän Kim Sôn, ñoaøn xe ngöøng laïi tröôùc moät khaûi hoaøn moân. Nôi ñaây, oâng Tri huyeän Kim Sôn vaø caùc nha tòch ra ñoùn. OÂng Tri huyeän ñoïc chuùc vaên:
Saùch pha coån röïc thaønh La Maõ,
Tieáng vinh quang töøng caû Vieãn, Ñoâng,
Möøng thay thieân taûi kyø phuøng,
Con chieân nay bieát bao loøng hyû hoan...
...............................................
Ñuoác chaân lyù môû ñaøng mao taéc,
Chuoâng Phuùc aâm khua giaác moäng traàn,
Khieán cho Höôùng Ñaïo, Töï Taân,
Chaát Thaønh, Qui Haäu, Hoài Thuaàn, Trung Lai,
Daân trong coõi ai ai ñeàu phuïc,
Giaùo hoäi ta phuùc loäc vónh tuy,
Coøn mong nguõ baùch xöông kyø,
Vieät Nam seõ coù hoàng y, söù thaàn...
Taïi caàu Trì Chính, laø nôi khôûi ñaàu cuoäc röôùc, hai Ñöùc Giaùm muïc Marcou Thaønh vaø Nguyeãn Baù Toøng xuoáng xe, giô tay chaøo töøng haøng linh muïc Vieät - Phaùp, sinh vieân tröôøng thaàn hoïc, caùc chöùc saéc ñaïi dieän giaùo daân, caùc ñoäi nhaïc... Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng böôùc leân chieác song loan thöù nhaát. Chieác thöù hai daønh cho Ñöùc Cha Marcou Thaønh. Ngaøi ñaõ vaøo taän Saøi Goøn ñoùn Ñöùc Cha phoù cuûa mình veà Phaùt Dieäm. Ñoaøn röôùc daøi hôn 1 caây soá di chuyeån daàn veà phía Toøa giaùm muïc.
Ñöùc taân Giaùm muïc, treân song loan, luoân giô tay ban pheùp laønh cho ñaïi chuùng. Treân ñöôøng phoá, trong nhaø, döôùi thuyeàn, khaép caùc ngaõ ba, ngaõ tö, heát coång chaøo naøy tôùi coång chaøo khaùc. Trôøi nhaù nhem toái, ñeøn thaép saùng nhö ban ngaøy, röøng côø nguõ saéc phaát phôùi doïc 2 beân ñöôøng. Töøng loaït hoan hoâ vang doäi. Tôùi ao hoà, maët nöôùc phaûn chieáu aùnh ñeøn loùng laùnh taêng gaáp ñoâi phong caûnh röïc rôõ. Hai Ñöùc Cha xuoáng song loan, maëc leã phuïc ñaïi traøo vaø tieán vaøo Nhaø thôø chính toøa. Ñöùc Cha giaø Thaønh noùi maáy lôøi giôùi thieäu Ñöùc taân Giaùm muïc vaø caùm ôn toaøn theå caùc thaønh phaàn trong giaùo phaän töø maáy thaùng ñoïc kinh caàu nguyeän cho Ñöùc Cha môùi; nay Chuùa ñaõ ñöa ngaøi veà vôùi chuùng ta; chuùng ta haõy tieáp tuïc caàu nguyeän cho ngaøi. Ca ñoaøn cuûa Ñaïi Chuûng vieän haùt kinh Te Deum troïng theå ngôïi khen vaø caûm taï Thieân Chuùa. Chieàu hoâm ñoù ôû chung quanh thaùnh ñöôøng, ngoaøi Phöông ñình, caùc nuùi ñaù, ñeàn Chuùa Gieâsu laøm vua ôû ao hoà... vaãn tröng ñeøn saùng röïc nhö sao sa, vì hoâm ñoù Phaùt Dieäm möøng moät ñaïi bieán coá vaø ñaõ ghi bieán coá naøy vaøo lòch söû giaùo phaän.
Phaàn ñoâng giaùo daân ñeán töø xa tìm caùch nguû laïi taïi Phaùt Dieäm, vì ngaøy hoâm sau giaùo phaän seõ möøng Ñöùc taân Giaùm muïc. Môùi taûng saùng, thieân haï ñaõ tôùi chaät ních nhaø thôø. Ñöùc taân Giaùm muïc cöû haønh ñaïi leã caàu cho caùc linh hoàn. Vöøa ñeán nhaän nhieäm sôû, ngaøi daâng leã caàu cho caùc linh hoàn, töùc laø cho nhöõng ngöôøi thaân meán cuûa giaùo daân, nhaát laø trong thaùng 11, thaùng daønh cho caùc linh hoàn, ñoù laø moät nghóa cöû raát taâm lyù. Trong baøi dieãn vaên, ngaøi tri aân Cha Traàn Luïc, Ñöùc Cha Marcou Thaønh vaø caùc vò tieàn boái ñaõ daày coâng xaây döïng cô ñoà vó ñaïi, neân môùi coù ngaøy nay. Ngaøi keå laïi söï kieän Ñöùc Giaùo hoaøng Pioâ XI chuùc cho Giaùo hoäi Vieät Nam laøm tröôûng nam cuûa Giaùo hoäi beân Vieãn Ñoâng vaø ngaøi cam keát daán thaân cho giaùo phaän. Thay maët cho giaùo phaän, Cha giaø Hoaøng Duy Coân, cuõng laø Cha Toång ñaïi dieän ngöôøi Vieät thöù nhaát trong giaùo phaän, ñöùng ra ñoïc baøi dieãn vaên nhö sau:
Laäy Ñöùc Cha,
Hoâm nay Ñöùc Cha ñeán xöù naøy maø choân saâu goác caây Hoàng nhieäm, Ñöùc Cha ñeán ñeå laøm reã caùi cho caây baøng thieâng: "In electis meis mitte radices". Theá laø töø nay, Ñöùc Cha cuøng vôùi Phaùt Dieäm taïc ñoâi chöõ Dieäm Tuøng neân moät. Töø nay, Phaùt Dieäm ñaõ chieám choã nhaát trong quaû tim Ñöùc Cha roài. Vaäy thì choã Ñöùc Cha an laïc hoan hæ laø ñaây, choã Ñöùc Cha lao taâm khoå töù laø ñaây, choã Ñöùc Cha an giaác ngaøn thu maø ñôïi ngaøy thöùc daäy laøm moät cuøng con caùi cuõng laø ñaây. Thaân laäy Ñöùc Cha, Ñöùc Cha ñaõ moät loøng vaøng ñaù, chaúng quaûn gheù vai gaùnh laáy coâng cuoäc raát khoù, mang laáy nhieäm vuï thöïc to naøy, thì chuùng con bieát caùm ôn, meán ñöùc laøm sao cho xöùng ? Vaäy mong traû nghóa trong muoân moät, thì chuùng con xin ñem loøng thaønh laøm leã hieán: laø seõ taän taâm trìu meán, toân suøng, tuøy maïng, seõ ñem taøi löïc ñôõ gaùnh, soáng thaùc chaúng naøi, seõ hieåu caùi thôøi giôø toái heä, maø anh em cuøng nhau khaéng khít, duø sao cuõng trong hai chöõ hieäp quaàn Unitas, ñeå Ñöùc Cha ñôõ phaàn lo ngaïi möu ích cho ñòa phaän tieán hoùa deã daøng.
Caùc cha tieán daâng cho Ñöùc Cha laøm kyû nieäm 1 böùc khaûm, böûu aán vaø 2 caây boâng thaät töôi ñeïp, quí giaù.
Sau caùc linh muïc ñeán löôït Hoäi Thaày Giaûng chaøo möøng Ñöùc Cha vaø daâng cho ngaøi 1 böùc theâu caây tuøng giaø laù non, döôùi coù hình Thaùnh Gioan Taåy Giaû ñang oâm 2 con chieân con vaø chieân meï; ôû giöõa theâu 4 chöõ "Nam Haûi Phuùc Tinh".
Sau cuøng, ñuùng giöõa böõa tieäc, hoäi ñoàng giaùo xöù Phaùt Dieäm chuùc möøng Ñöùc Cha vaø daâng nhöõng leã vaät raát thieát duïng. Raát nhieàu nhaân vaät ñöôïc môøi vaø quí vò tôùi tham döï ñaày ñuû. Khung caûnh ngaøy leã raát huyeân naùo, nhoän nhòp, nhöng raát traät töï, trang nghieâm vaø vui veû.
Chieàu toái hoâm ñoù, Ñöùc Cha giaø Marcou Thaønh daãn Ñöùc taân Giaùm muïc ra vieáng hang ñaù Loä Ñöùc vaø töôïng Chuùa Gieâsu laøm vua, ñöùng giang tay giöõa ao hoà, cuoái Phöông ñình ñeå baûo veä vaø chuùc laønh cho con caùi töø thaäp phöông tuoân veà Nhaø thôø Chính toøa Phaùt Dieäm.
10/ Chaëng ñöôøng Haø Noäi
Ñöùc Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi coøn phaûi tôùi thaêm moät vò aân nhaân sau cuøng, Ñöùc Cha giaø Gendreau Ñoâng, Giaùm muïc Giaùo phaän Haø Noäi. Chuùng ta coøn nhôù (Chöông II: Thaønh laäp giaùo phaän), ban ñaàu, yù töôûng chia moät phaàn giaùo phaän roäng lôùn Haø Noäi ñeå laäp Giaùo phaän Höng Hoùa vaø Phaùt Dieäm xuaát phaùt töø saùng kieán cuûa Ñöùc Cha giaø Gendreau Ñoâng. Vaøo naêm 1900, Ñöùc Cha giaø Gendreau Ñoâng ñi Roma döï leã tuyeân phong Chaân phöôùc ñaàu tieân cho moät soá linh muïc Vieät Nam vaø Phaùp töû ñaïo taïi Vieät Nam. Tröôùc khi leân ñöôøng, ngaøi ñaõ thaûo luaän vôùi Ñöùc Cha Marcou Thaønh veà yù ñònh phaân chia naøy. Do ñoù, Haø Noäi laø giaùo phaän meï sinh ra Phaùt Dieäm naêm 1901.
Ngaøy 14-11-1933, hai Ñöùc Cha ñi Haø Noäi. Caùc ngaøi gheù Nam Ñònh, nôi caùc cha Doøng Ña Minh ñaõ xaây caát 1 Ñaïi Chuûng vieän lôùn. Hoâm ñoù laïi truøng leã Thaùnh Alberto caû, quan thaày cuûa Ñaïi Chuûng vieän naøy.
Tröôùc khi vaøo Thaønh phoá Haø Noäi, caùc ngaøi gheù thaêm Ñaïi Chuûng vieän Keû Sôû thuoäc Giaùo phaän Haø Noäi vaø duøng côm tröa taïi ñoù. Nôi ñaây, moät soá linh muïc Phaùt Dieäm ñaõ ñöôïc ñaøo taïo tröôùc khi chia giaùo phaän (1901).
Khu vöïc Nhaø thôø Chính toøa Haø Noäi vaø con ñöôøng daãn vaøo Phoá Nhaø chung ñaõ ñöôïc trang trí, côø quaït saün saøng. Ñuùng 3 giôø chieàu, chuoâng Nhaø thôø Chính toaø ñoå hoài, baùo tin cho daân chuùng tuùc tröïc. Hoï ñöùng chaät ních tröôùc Nhaø thôø Chính toøa, hoïc sinh nam nöõ töø caùc tröôøng Coâng giaùo uøa tôùi, caùc hoäi ñoaøn Nghóa Binh xeáp haøng röôùc caùc Ñöùc Cha vaøo thaúng Nhaø thôø Chính toøa, 4 caây loïng vaøng che 4 vò Giaùm muïc: Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng, Ñöùc Cha Chaize Thònh, Ñöùc Cha Marcou Thaønh vaø Ñöùc Cha giaø Gendreau Ñoâng. Tôùi gian cung thaùnh, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng trong phaåm phuïc ñaïi leã böôùc leân toøa giaûng. Ngaøi caùm ôn Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ ñaõ mang tin möøng cuûa Chuùa ñeán Ñaøng Ngoaøi 300 naêm tröôùc; keå chuyeän ñöôïc Ñöùc Giaùo hoaøng Pioâ XI truyeàn chöùc giaùm muïc vaø caàu chuùc cho Giaùo hoäi Vieät Nam trôû neân tröôûng nam cuûa Giaùo hoäi Ñoâng Döông, keå tieáp chuyeän ñaõ tôùi Hueá yeát kieán Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi; ñaëc bieät, ngaøi ñeà cao coâng ôn Ñöùc Cha giaø Gendreau Ñoâng, caàu chuùc ngaøi khang an tröôøng thoï; cuoái cuøng, ngaøi xin moïi ngöôøi caàu nguyeän cho ngaøi. Naêm ñoù, ngaøi ñaõ 66 tuoåi.
Luùc 7 giôø toái, Giaùo phaän Haø Noäi môû tieäc möøng luùc taïi khuoân vieân tröôøng tö thuïc cuûa giaùo phaän. 130 vò quan khaùch ñöôïc môøi. Beân caïnh 4 Giaùm muïc coù söï hieän dieän cuûa oâng Tissot, Thoáng ñoác Baéc Kyø, cuï Thieáu baûo Hoaøng Troïng Phu, cuï Thöôïng Hoaùnh, cuï Thöôïng Töôøng, cuï Ñoâ ñoác Thuaät vaø raát ñoâng chöùc saéc Vieät vaø Phaùp toøng söï taïi Phuû toaøn quyeàn Haø Noäi. Tôùi phaàn uoáng saâm-banh, cuï Thöôïng Hoaùnh ñöùng leân ñoïc chuùc töø baèng 2 thöù tieáng Vieät vaø Phaùp, ñeå keát thuùc ngaøy linh ñình, troïng theå, tröôùc khi quí khaùch ra veà.
Ngaøy sau cuøng, 17-11-1933, hai Ñöùc Cha Phaùt Dieäm ra Tröôøng tö thuïc Giaùo phaän ñeå daâng leã cho daân chuùng. Sau ñoù, caùc ngaøi ñi thaêm maáy cô sôû Nhaø chung, sau cuøng thaêm Ñaïi Chuûng vieän Xuaân Bích taïi Lieãu Giai vaø duøng côm tröa ôû ñoù. Ban chieàu, hai Ñöùc Cha tôùi thaêm oâng Thoáng söù Baéc Kyø, thaêm Hoaø thöôïng Ñoã Vaên Hæ taïi chuøa Baø Ñaù. Boû Haø Noäi, hai Ñöùc Cha ñi Haø Ñoâng thaêm Cha Aubert, Toång Ñaïi dieän Giaùo phaän vaø laø Quaûn haït vuøng ngoaïi oâ Giaùo phaän Haø Noäi.
Tôùi ñaây, chuùng toâi ñaõ ñöa ñoäc giaû ñi du ngoaïn trong moät khoaûng thôøi gian khaù laâu, keå töø ngaøy 10-01-1933, khi Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñöôïc Toaø Thaùnh boå nhieäm laøm Giaùm muïc tieân khôûi ngöôøi Vieät.
- Tieáp ñoù, ngaøy 01-05-1933, ngaøi xuoáng taàu Athos II ñi Roma thuï phong giaùm muïc. Ngaøi cuõng qua Phaùp laøm quen nhieàu cô sôû truyeàn giaùo vaø tham quan nhieàu thaéng caûnh.
- Ngaøy 13-09-1933, ngaøi ñaùp taàu hoài höông töø Marseille, gheù Palestine vieáng Thaùnh ñòa vaø ñi tieáp tôùi Singapore. Töø ñaây laáy xe löûa ñi Thaùi Lan, roài Nam Vang. Ngaøy 24-10-1933 veà tôùi Saøi Goøn.
- Ngaøy 08-11-1933, ñi Hueá yeát kieán Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi.
- Tôùi nhieäm sôû Phaùt Dieäm ngaøy 12-11-1933. Sau ñoù, ñi thaêm Haø Noäi, giaùo phaän meï.
- Ngaøy 18-11-1933, ngaøi trôû laïi Phaùt Dieäm khôûi coâng thi haønh chöùc vuï giaùm muïc.
- Ñöùc Cha giaø Marcou Thaønh ñaõ tính toaùn vaø chuaån bò saün saøng taát caû. Ngaøy 20-10-1935, ngaøi xin töø chöùc giaùm muïc, veà höu trí taïi Thanh Hoaù.
III. Giaùm Muïc Phaùt Dieäm
1/ Thi haønh söù vuï giaùm muïc
Khi nhaän chöùc Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ ôû tuoåi 66. Ngaøi caûm thaáy gaùnh chuû chaên ñeø naëng treân vai, neân vieäc ñaàu tieân laø löu taâm ñeán vieäc tìm trong haøng giaùo só cuûa giaùo phaän 1 vò linh muïc coù khaû naêng ñeå san seû gaùnh naëng. Naêm 1935, ngaøi choïn Linh muïc Gioan Phan Ñình Phuøng, boå nhieäm laøm Cha toång ñaïi dieän, kieâm Giaùm ñoác Ñaïi Chuûng vieän Thöôïng Kieäm vaø Beà treân Doøng Meán Thaùnh Giaù Löu Phöông.
Haøng naêm, ngaøi toå chöùc tónh taâm cho caùc linh muïc vaø truyeàn chöùc moät soá linh muïc môùi. Trong soá ñoù, ngöôøi vieát coøn nhôù 1 trong 6 vò taân linh muïc naêm 1934 laø Cha Leâ Quyù Thanh (sau naøy seõ laø phoù giaùm muïc) vaø naêm 1937 coù 11 taân linh muïc, trong soá ñoù, coù Linh muïc Buøi Chu Taïo (sau naøy laø giaùm muïc chính toøa). Öôùc tính trong 10 naêm taïi chöùc, Ñöùc Cha Nguyeãn Nguyeãn Baù Toøng ñaõ truyeàn chöùc toång coäng 50 linh muïc.
Ngaøi môøi 3 linh muïc ngöôøi Bæ thuoäc Hoäi Truyeàn Giaùo, SAM (Socieùteù des Auxiliaires des Missionaires), tôùi phuïc vuï taïi Phaùt Dieäm: Linh muïc Jacques Houssa (Coá Sang), ngöôøi seõ ñi Myõ vaø tìm ñöôïc nhieàu hoïc boång choPhaùt Dieäm; Linh muïc Dieudonneù Bourguignon (Coá Böûu) laøm giaùo sö Tieåu Chuûng vieän Phuùc Nhaïc, sau chuyeån veà Thöôïng Kieäm; Linh muïc Robert Willichs (Coá Lòch hay Coá Uy) ñaõ töøng hoïc Y khoa vaø cuõng laø kyõ sö, ngaøi coäng taùc vôùi caùc nöõ tu saên soùc beänh nhaân taïi nhaø thöông Phu Vinh, daäy Toaùn maáy lôùp cao cuûa Tieåu Chuûng vieän vaø laäp nhaø maùy phaùt ñieän ñuû söùc cung caáp ñieän cho khu Nhaø chung vaø vuøng phuï caän.
2/ Hai coät thu loâi baûo veä giaùo phaän
Ngay töø khi môùi ñöôïc traïch cöû laøm Giaùm muïc Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ ao öôùc thieát laäp 2 tu vieän chieâm nieäm, moät nam moät nöõ, chuyeân lo caàu nguyeän cho giaùo phaän. Ngaøi coi ñoù laø nhöõng coät thu loâi baûo veä söï an ninh thieâng lieâng cho giaùo phaän.
a. Doøng Kín taïi Trì Chính
Xaây theo kieåu maãu cuûa Doøng Kín taïi Lisieux (Phaùp), ñöôïc caát leân naêm 1939 taïi moät khu ñaát roäng caïnh bôø soâng Trì Chính. Maáy nöõ tu Doøng Kín ñöôïc môøi sang töø Phaùp. Raát tieác, ñieàu kieän khí haäu vaø ñòa ñieåm khoâng thích hôïp cho vieäc tu trì, vì quaù gaàn ñoàn coâng an vôùi taàng laàu cao vaø sau naøy, quaân ñoäi Phaùp vôùi moät ñôn vò troïng phaùo tôùi chieám ñoùng. Hoaøn caûnh gaây caûn trôû cho cuoäc soáng chieâm nieäm, neân caùc nöõ tu ñaõ boû Phaùt Dieäm vaø trôû veà Phaùp. Cô sôû ñoù ñöôïc duøng laøm truï sôû nhaø in Leâ Baûo Tònh vaø tôø nguyeät san Ñöôøng Soáng. Naêm 1965 bò bom Myõ phaù bình ñòa.
b. Doøng khoå tu Chaâu Sôn
Toaøn khu nhaø doøng voán laø ñoàn ñieàn cuûa oâng Lacombe (Nho Quan, Ninh Bình), nhöng sau khi oâng qua ñôøi, khoâng coù ngöôøi thay theá troâng coi. Linh muïc Paul Henri Germain Delmas (Coá Phaùp), thuoäc Hoäi Thöøa Sai Ba Leâ, hoài ñoù ñang laøm chính xöù Ninh Bình bieát caâu chuyeän, ñaõ baùo cho Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng, ñeå mua laïi. Cha Delmas coøn nhôø quaû phuï Lacombe giuùp mua caû khu ñaát chung quanh. Töø laâu, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng mong muoán coù 1 ñan vieän trong Giaùo phaän Phaùt Dieäm, cho neân ngaøiñaõ lieân laïc vôùi Cha Henri Francois Denys Benois Thuaän, Beà treân nhaø meï Phöôùc Sôn. Cha Beà treân göûi Cha Leâ Höõu Töø, Phoù Beà treân tu vieän, cuøng vôùi 12 thaày tình nguyeän ñi laäp nhaø môùi taïi Nho Quan, Phaùt Dieäm.
Cha Leâ Höõu Töø vaø 12 tu só ñaõ caëm cuïi lao ñoäng, vöôït moïi khoù khaên ban ñaàu, bieán ñoåi mieàn röøng nuùi hoang vu, ñaày soûi ñaù thaønh moät tu vieän. Caùc ngaøi ñaõ xaây caát 1 thaùnh ñöôøng roäng lôùn, nguy nga, ôû ñoù, ñeâm ngaøy ñaõ voïng leân tieáng haùt du döông cuûa nhöõng ñan só ñaéc ñaïo ca ngôïi Thieân Chuùa. Vaø cuõng töø ñaây, tieáng chuoâng thaùnh ñöôøng seõ ngaân vang trong khoâng gian tónh laëng cuûa nuùi röøng traàm maëc. Tu vieän Chaâu Sôn baét ñaàu phaùt trieån lôùn maïnh.
Tuy nhieân bieán coá ñau thöông cuûa queâ höông cuõng aäp ñeán Chaâu Sôn. Tu vieän laâm caûnh li tan (Xin ñoïc theâm veà Ñan Vieän Chaâu Sôn ôû Chöông III, Muïc VIII treân ñaây).
Vaøo Nam naêm 1954 Chaâu Sôn döøng chaân taïi Phöôùc Lyù, sau thuyeân chuyeån veà Ñôn Döông (Ñaø Laït). Anh em cuûa caùc tu vieän di cö ñaõ thaønh coâng trong vieäc oån ñònh nhaân söï vaø duy trì neáp soáng chieâm nieäm khoå tu. Naêm 1961 Ñan vieän Xitoâ khoå tu Phöôùc Sôn (Thuû Ñöùc), Phöôùc Lyù vaø Ñôn Döông ñöôïc Toøa Thaùnh chaáp nhaän vaø naâng leân haøng Ñan phuï vieän. Caùc ñan vieän anh em ñaõ lieân keát thaønh Hoäi Doøng Xitoâ Thaùnh Gia Vieät Nam, saùt nhaäp Doøng Citeaux theá giôùi. Ngaøy 06-10-1964 hoäi doøng ñöôïc Toøa Thaùnh chaâu pheâ vaø ñaët döôùi quyeàn cuûa moät Ñan vieän phuï Hoäi tröôûng, do caùc tu só löïa choïn. Hieän nay Ñan vieän phuï Duy AÂn Vöông Ñình Laâm (Phöôùc Sôn) laø Ñan vieän phuï Hoäi tröôûng vaø Ñan vieän phuï Nguyeãn Vaên Thaát laø toång quaûn lyù.
3/ Caùc coâng trình khaùc
Xaây caát theâm caùc cô sôû
Trong 10 naêm taïi chöùc, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ cho xaây caát moät soá cô sôû sau ñaây:
a. Doøng Meán Thaùnh Giaù Löu Phöông baèng tieàn rieâng, ngaøi cho xaây nhaø taäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Löu Phöông, giuùp baûo toaøn ôn goïi nöõ tu. Naêm 1968, nhaø naøy bò bom Myõ phaù huûy.
b. Tröôøng Thöû taïi Trì Chính ñeå thu naïp vaø ñaøo luyeän caùc hoïc sinhcoù chí höôùng ñi tu.
c. Ñeàn Ñöùc Meï Nam Daân: Ngaøi mua khu ñaát gaàn chôï Nam Daân, ñoái dieän phoá Thöôïng Kieäm, trong chöông trình xaây caát Ñeàn Ñöùc Meï nhaèm thoûa maõn loøng suøng kính cuûa con daân Phaùt Dieäm ñoái vôùi Ñöùc Trinh Nöõ. Nhöng cuoäc di cö vó ñaïi naêm 1954 laøm ngöng treã coâng cuoäc xaây caát. Sau ñoù, khu ñaát bò nhaø caàm quyeàn tröng thu.
d. Nhaø nghæ maùt Kim Ñaøi: Ngaøi cho xaây 1 nhaø nghæ maùt cho giaùo só taïi Kim Ñaøi, tröôùc cöûa vònh Baéc Vieät, nôi chöùng kieán doøng nöôùc thuûy trieàu leân xuoáng moãi ngaøy.
f. Hoäi quaùn Nam Thanh: Hoäi quaùn Nam Thanh (coù taøi lieäu ghi laø Kim Thanh, caùch ñaët teân gioáng nhö Kim Sôn, Kim Tuøng ?) hay coøn goïi laø Nhaø Haùt Lôùn, Nhaø Haùt Nam Thanh. Thôøi Cuï Saùu Traàn Luïc, Phaùt Dieäm thöôøng toå chöùc nhöõng ñieäu muùa, daâng hoa, coù khi laøm saân khaáu coù maùi che baèng chieáu ñeå dieãn caùc vôû kòch "Caùc Thaùnh Töû Ñaïo", kòch "Thöông Khoù Chuùa Gieâsu"... Ñöùc Cha Toøng voán laø taùc giaû vôû tuoàng "Thöông Khoù" noåi tieáng ôû mieàn Nam. Khi veà Phaùt Dieäm, nhaän thaáy giaùo daân yeâu thích kòch ngheä, cho neân ngaøi quyeát ñònh xaây moät Hoäi quaùn laøm nôi dieãn kòch. Ngaøi cuõng muoán cho giaùo daân Phaùt Dieäm ñöôïc thöôûng thuùc vôû tuoàng "Thöông Khoù" do ngaøi bieân soaïn. Hoäi quaùn coù teân laø Hoäi quaùn Nam Thanh, naèm keá beân khuoân vieân quaàn theå thaùnh ñöôøng Phaùt Dieäm veà phía Taây. Hoäi quaùn Nam Thanh coù nhieàu coâng duïng, vöøa ñeå dieãn kòch vöøa ñeå toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo, hoäi nghò hoaëc môû caùc lôùp huaán luyeän caáp giaùo phaän. Hoäi quaùn cuõng nhö Nhaø thôø Chính toaø Phaùt Dieäm ñaõ bò ñaùnh bom vaøo ngaøy leã Ñöùc Meï Leân Trôøi 15-8-1972. Nhaø thôø Chính toaø hö haïi naëng, coøn Hoäi quaùn thì bò phaù gaàn nhö bình ñòa. Nhaân dòp oâng Toång bí thö Ñoã Möôøi veà thaêm Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Buøi Chu Taïo coù ngoû yù xin truøng tu, nhöng oâng baûo haõy giöõ nguyeân nhö theá ñeå moïi ngöôøi thaáy roõ toäi aùc cuûa Myõ. Nhöng roài tôùi naêm 1995, chính quyeàn traû laïi cho Nhaø chung vaø Ñöùc Cha phoù Nguyeãn Vaên Yeán ñaõ cho taùi taïo Nhaø Hoäi quaùn gioáng nhö xöa.Ngoaøi nhöõng cô sôû treân ñaây, ngöôøi ta khoâng theå khoâng nhaéc tôùi moät coâng trình to lôùn khaùc cuûa Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng. Ñoù laø ñaäp Kim Tuøng.
g. Ñaäp Kim Tuøng: Danh xöng Kim Tuøng nhaèm ghi nhôù coâng ôn Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng (Tuøng : Toøng). Xin nhaéc laïi: Soâng Hoàng vôùi caùc chi nhaùnh boài theâm cho vuøng ñoàng baèng ven bieån 100m ñaát phuø sa truø phuù moãi naêm. Sau 100 naêm taêng theâm 10 caây soá. Ñaây laø ñaát trôøi cho, nhöng ban ñaàu coøn ngaäp maën. Vì theá ñeå coù theå canh taùc, caàn ñaép ñeâ chaën nöôùc bieån. Trong khi chôø thieân nhieân caûi loïc nöôùc maën, ngöôøi ta troàng coùi, vì goác caây coùi coù söùc giöõ ñaát phuø sa, khieán cho ñaát moãi ngaøy moät cöùng theâm. Vuøng Phaùt Dieäm daân cö ñoâng ñuùc. Ñaép ñeâ laø vaây kín moät vuøng maáy chuïc ngaøn maãu ñaát, taïo cô hoäi cho daân chuùng tuï veà laäp nghieäp. Ñeå ngaên maën, cöùu laáy ñoàng ruoäng cho noâng daân, Ñöùc Cha Toøng ñaõ goùp moät phaàn löông thöïc vaø ñöùng ra toå chöùc daân chuùng goùp coâng söùc ñaép con ñeâ daøi 10 caây soá, coù söùc baûo veä muøa maøng cho nhieàu laøng maïc phía trong ñeâ; ñoàng thôøi, caùc giaùo xöù Taân Khaån, Nhö Taân, Taân Myõ, Tuøng Thieän, Kim Tuøng (naêm 1953 ñoåi thaønh Coàn Thoi) cuõng daàn daàn ñöôïc thaønh laäp.Ñeå ghi nhôù söï nghieäp cuûa ngaøi, Trieàu ñình Hueá ñaõ khen thöôûng ngaøi Nam Long boäi tinh vaø Kim khaùnh; chính phuû Phaùp cuõng taëng ngaøi huy chöông Baéc ñaåu Boäi tinh. Chính Ñoâ ñoác Decoux, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ veà gaén huy chöông cho ngaøi taïi Phaùt Dieäm ngaøy 03-12-1940, nhaân dòp leã taán phong giaùm muïc cho Cha Gioan Phan Ñình Phuøng.
4/ Söï nghieäp tinh thaàn
Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng noåi tieáng coù taøi giaûng thuyeát. Ngaøi ñaõ vieát vaø giaûng thuyeát nhieàu, caû baèng tieáng Vieät vaø tieáng Phaùp. Moät soá nhöõng coâng trình naøy coøn toàn taïi tôùi ngaøy nay, nhöng moät soá ñaõ thaát laïc vôùi thôøi gian. Chuùng toâi xin lieät keâ sau ñaây nhöõng coâng trình naøy:
* Mgr Pigneau de Beùhaine (Ñöùc Cha Baù Ña Loäc), Haø Noäi, 03-01-1937
* Ñi döï ñaïi hoäi Thaùnh Theå quoác teá taïi Thuû ñoâ Phi Luaät Taân: " Evangeùlisation des Peùcheurs : Cuoäc truyeàn giaùo cuûa caùc cha Doøng Thuyeát Giaùo ", Manille, 3-7 thaùng 2 naêm 1937.
* Temps nouveaux doctrines nouvelles: Thôøi cuoäc môùi, lyù thuyeát môùi, Hueá, 1937, nhaân dòp leã truyeàn chöùc giaùm muïc cho Cha Francois Lemasle (Leã).
* Lôøi chuùc laønh (20-04-1937), tinh thaàn ngöôøi laøm vaên hoùa.
Le Peøre Six, Cureù et Baron de Phat Dieäm : Cha Traàn Luïc, chính xöù vaø baù töôùc Phaùt Dieäm, Haø Noäi, 1938.
* Sermons cateùchistiques : Caùc baøi giaûng veà giaùo lyù, Qui Nhôn, 1939.
* Baøi ñieáu vaên leã quy laêng Ñöùc Cha A. Marcou Thaønh, 1939, Thanh Hoaù, do Ñöùc Khaâm söù Dreyer chuû toïa, vôùi söï hieän dieän 7 giaùm muïc Phaùp, Vieät.
Nhöõng baøi thuyeát giaûng coøn nghe keå, nhöng ñaõ thaát laïc. Chuùng toâi raát caùm ôn quí vò naøo coù theå chæ giaùo ñeå tìm laïi:
* Les Martyrs d'Annam.
* Enqueâte de la Veùriteù: Ñi tìm chaân lyù, 1937.
* Evangeùlisation de l'Indochine : Cuoäc truyeàn giaùo taïi Ñoâng Döông, 1938.
* La Papauteù: Quyeàn bính giaùo hoaøng, 1940.
* Le Salut du monde par le Christ: Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc theá giôùi,1940.
* Apparition et Miracles de Lourdes: Ñöùc Meï hieän ra vaø pheùp laï Loä Ñöùc.
* Le sens de Vie: YÙ nghóa ñôøi soáng.
* Sermons catheùchistiques.
IV. Meänh Chung
Khi veà nhaän chöùc giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi taïi Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ 66 tuoåi ñôøi. Möôøi naêm taïi chöùc, Ñöùc Cha vaát vaû mang gaùnh naëng muïc vuï treân vai. Vì theá, Toaø Thaùnh boå nhieäm Cha Phan Ñình Phuøng laøm giaùm muïc phoù, ñeå chia bôùt gaùnh naëng cho ngaøi. Leã truyeàn chöùc giaùm muïc cho Cha Phan Ñình Phuøng ñöôïc toå chöùc ngaøy 03-02-1940 taïi Nhaø thôø Chính toaø Phaùt Dieäm. Sau ñoù, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng xin nghæ höu vaø ngaøy 27-12-1943, ngaøi ñi döôõng beänh taïi Xuaân Ñaøi, thuoäc Giaùo phaän Buøi Chu.
Baát ngôø, trong chuyeán vieáng thaêm muïc vuï Tu vieän Chaâu Sôn, Ñöùc Cha Phan Ñình Phuøng caûm thaáy khoù chòu vaø ñoät ngoät qua ñôøi ngaøy 28-05-1944, sau ba naêm röôõi laøm giaùm muïc vaø môùi chính thöùc caàm quyeàn giaùo phaän ñöôïc 5 thaùng, höôûng thoï 53 tuoåi.
Linh cöõu cuûa Ñöùc Cha Phan Ñình Phuøng ñöôïc ñöa veà quaøn taïi Phöông ñình ñeå giaùo daân tôùi kính vieáng. Saùng ngaøy 14-07-1944, leã an taùng cöû haønh long troïng taïi Nhaø thôø Chính toøa. Sau leã, ngaøi ñöôïc an taùng ngay giöõa gian cung thaùnh.
Ñöùc Cha Phan Ñình Phuøng qua ñi, Giaùo phaän Phaùt Dieäm troáng ngoâi. Toaø Thaùnh taïm thôøi xin Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng veà laøm giaùm quaûn. Khi Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø ñöôïc ñaët laøm giaùm muïc Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng truyeàn chöùc giaùm muïc cho ngaøi ngaøy 25-10-1945, roài Ñöùc Cha Toøng laïi trôû veà Xuaân Ñaøi ñeå nghæ höu.
Vaøo dòp leã kim khaùnh linh muïc cuûa Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ngaøy19-9-1946, Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø môøi ngaøi veà Phaùt Dieäm, ñeå con caùi xöa laïi ñöôïc chieâm ngöôõng vaø chuùc möøng. Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ trôû laïi Phaùt Dieäm, khoâng nhöõng vaøo dòp leã kim khaùnh linh muïc, maø cuoái thaùng 6 naêm 1949, ngaøi coøn ñoåi yù veà kyù thaùc ñôøi mình chính nôi Toaø Thaùnh ñaõ boå nhieäm ngaøi laøm giaùm muïc naêm xöa (1933). Giöõa ñoaøn con qui tuï taïi Nhaø thôø Chính toøa Phaùt Dieäm, Ñöùc Cha Toøng ñaõ boäc loä taâm tình raát xuùc ñoäng: "Hoâm nay tuoåi giaø, söùc yeáu, toâi yù thöùc mình khoâng soáng ñöôïc bao laâu nöõa. Toâi sôï phaûi cheát xa anh chò em, do ñoù thu xeáp veà ñaây, ñeå hy voïng ñöôïc cheát giöõa anh chò em. Xin moïi ngöôøi caàu nguyeän cho toâi ñöôïc doïn mình cheát laønh. Toâi xin soáng göûi naïc, thaùc göûi xöông ôû Phaùt Dieäm naøy".
Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng sang nghæ taïi beänh vieän Phu Vinh cuûa giaùo phaän ñöôïc 10 ngaøy, roài ra ñi vónh vieãn ngaøy 11-07-1949, höôûng thoï 81 tuoåi. Hoâm sau, röôùc quan taøi ngaøi sang quaøn ôû Phöông ñình, ñeå tieän cho giaùo daân kính vieáng vaø caàu nguyeän. Saùng ngaøy 14-07-1949, röôùc linh cöõu chung quanh ao hoà, roài veà Nhaø thôø Chính toaø. Thaùnh leã an taùng do Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø chuû teá, roài haï huyeät ngay trong gian cung thaùnh, beân caïnh moä Ñöùc coá Giaùm muïc A. Marcou Thaønh, theå hieän lôøi öôùc nguyeän chaân tình ñaõ moät laàn ngaøi thoát leân: "soáng göûi naïc, thaùc göûi xöông" taïi Phaùt Dieäm.
(Trích Lòch Söû Giaùo phaän Phaùt Dieäm, Vinhsôn Traàn Ngoïc Thuï, Roma 2001, coù nhuaän saéc).
Nguoàn: phatdiem.org