Loøng toân kính Ñöùc Meï taïi Rumani,
Coäng hoaø Seùc vaø Slovakia - "Vöôøn cuûa Ñöùc Meï"
Loøng toân kính Ñöùc Meï taïi Rumani, Coäng hoaø Seùc vaø Slovakia - "Vöôøn cuûa Ñöùc Meï".
Hoàng Thuûy
Velehrad (Vatican News 21-10-2021) - Vaøo naêm 2019, khi chuyeán vieáng thaêm Rumani cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñöôïc coâng boá, ngöôøi ta noùi raèng Ñöùc Giaùo hoaøng seõ ñeán "Vöôøn cuûa Meï Thieân Chuùa". Ñaây laø moät caùch noùi thaân thieát ñoái vôùi taát caû caùc tín höõu Coâng giaùo Rumani, vaø Thaùnh Gioan Phaoloâ II cuõng ñaõ duøng noù vaøo naêm 2009. Nhöng teân "Vöôøn cuûa Meï Thieân Chuùa" cuõng laø moät coâng thöùc hôïp nhaát Rumani vôùi Coäng hoøa Seùc vaø Slovakia.
Lòch söû cuûa ba quoác gia vaø ñaëc tính Coâng giaùo cuûa hoï raát khaùc nhau. Tuy nhieân, söï hieän dieän cuûa Meï Maria khieán ba nöôùc coù phaàn naøo ñoù gioáng nhau. Vaø vì coäi reã cuûa hoï, suy cho cuøng, ñeàu gioáng nhau.
Loøng toân suøng Ñöùc Meï taïi Tieäp Khaéc cuõ (Coäng hoøa Seùc vaø Slovakia)
Laõnh thoå cuûa Tieäp Khaéc cuõ, ngaøy nay laø hai nöôùc Coäng hoøa Seùc vaø Slovakia, ñöôïc truyeàn giaûng Tin Möøng bôûi hai thaùnh Xyriloâ vaø Meâtoâñioâ, nhöõng ngöôøi ñaõ ñeán nhöõng vuøng ñaát ñoù theo yeâu caàu cuûa hoaøng ñeá cuûa ñeá cheá Moravia Rotislao vó ñaïi. Vaø chính hai thaùnh laø ngöôøi ñaõ reøn giuõa neân ñieàu maø ngaøy nay laø loøng suøng kính Ñöùc Meï ñaëc tröng cuûa caùc daân toäc Xla-vô. Loøng toân suøng Ñöùc Meï xuaát phaùt töø phuïng vuï Byzantine, ñeà caäp raát nhieàu ñeán Meï Thieân Chuùa. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh ñaëc bieät qua nhieàu ñeàn thôø Ñöùc Meï ôû Moravia, ví duï nhö ñeàn thôø Ñöùc Meï Lieân hieäp ôû Velehrad.
Töø theá kyû thöù X-XIII
Tuy nhieân, vaøo theá kyû thöù X, ngöôøi Hungary, khi ñoù vaãn laø nhöõng ngöôøi ngoaïi giaùo, ñaõ xaâm löôïc Moravia. Trung taâm chính trò cuûa laõnh thoå ñaõ ñöôïc chuyeån ñeán Bohemia. ÔÛ ñoù, caùc ñeàn thaùnh khaùc kính Ñöùc Meï ñöôïc phaùt trieån, laø keát quaû cuûa caùc ñieàu kyø dieäu dieãn ra taïi caùc nhaø nguyeän ôû noâng thoân hoaëc trong röøng, vôùi vieäc tìm thaáy caùc hình aûnh, nhöõng laàn hieän ra vaø söï baûo veä choáng laïi söï xaâm löôïc cuûa keû thuø. Noùi toùm laïi, chính Ñöùc Meï laø ngöôøi ñaõ mang laïi cho daân toäc moät daáu aán; ñaëc bieät laø Meï ñaõ baûo veä noù khoûi caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa ngöôøi Tartar dieãn ra vaøo khoaûng giöõa nhöõng naêm 1200.
Thaùnh Wenceslaus I ñaõ chieán thaéng trong cuoäc chieán choáng laïi ngöôøi Tartar, vaø ngaøi ñaõ mang laïi ñoäng löïc maïnh meõ cho loøng suøng kính Ñöùc Meï. Cuõng nhö vua Carlo IV, "cha ñeû cuûa ñaát nöôùc", ñaõ khôûi xöôùng vieäc daâng Thaùnh leã buoåi saùng ñeå toân vinh Ñöùc Trinh Nöõ Maria.
Töø theá kyû Jan Huss vaø caûi caùch Tin Laønh (theá kyû XV-XVI)
Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1400, caùc tín ñoà cuûa Jan Huss ñaõ taán coâng vaø phaù huûy taát caû caùc di saûn cuûa Kitoâ giaùo thôøi Trung coå, nhöng khoâng phaù huyû caùc töôïng Ñöùc Meï. Thöïc teá laø daân chuùng haàu nhö luoân luoân coù theå caát giaáu vaø gìn giöõ caùc töôïng aûnh Ñöùc Meï vì ñoù laø nhöõng thöù raát quan troïng ñoái vôùi hoï. Naêm 1436, hoøa bình ñöôïc kyù keát vaø ngöôøi daân coù theå trôû laïi ñôøi soáng Coâng giaùo, loøng suøng kính Ñöùc Meï baét ñaàu lan roäng trôû laïi. Vaøo thôøi kyø ñoù, vieäc caàu nguyeän haøng ngaøy baèng kinh Truyeàn Tin ñaõ trôû neân phoå bieán.
Vaøo giöõa nhöõng naêm 1500, xaûy ra moät cuoäc khuûng hoaûng Tin laønh khaùc vaø tín höõu Coâng giaùo laïi coá gaéng cöùu caùc hình aûnh thaùnh thieâng khoûi bò xuùc phaïm. Naêm 1620, Lieân ñoaøn Coâng giaùo do Hoaøng ñeá AÙo laõnh ñaïo thaéng traän treân nuùi Mont Blanc. Do ñoù, caùc tu só Doøng Teân daán thaân phuïc höng Coâng giaùo, ñöa caùc ñeàn thôø bò bieán maát vaø bò ñoùng cöûa trôû laïi phaùt trieån maïnh meõ vôùi soá löôïng lôùn.
Ñoù laø giöõa naêm 1600 vaø 1700 khi Moravia, Bohemia vaø Slovakia nhaän danh hieäu "Vöôøn cuûa Ñöùc Meï" nhôø loøng suøng kính Ñöùc Trinh Nöõ lan roäng caùch laï thöôøng trong laõnh thoå cuûa hoï. Ñaëc bieät, ngöôøi Slovakia nhìn thaáy ñaát nöôùc cuûa hoï, luoân bò aùp böùc, ñöôïc phaûn aùnh trong hình aûnh "Ñöùc Meï Saàu bi", maø loøng suøng kính lan truyeàn töø naêm 1500.
Thôøi Ñöùc quoác xaõ vaø coäng saûn
Trong nhöõng naêm 1930, moái nguy hieåm cuûa Ñöùc Quoác xaõ rình raäp treân caùc vuøng ñaát cuûa Coäng hoøa Seùc vaø Slovakia. Ngöôøi daân phaûn öùng theo caùch thöùc thöôøng laøm, nghóa laø gia taêng gaáp boäi caùc cuoäc haønh höông vaø caàu nguyeän, vaø haøng traêm ngaøn ngöôøi haønh höông höôùng veà caùc ñeàn thaùnh Ñöùc Meï.
Tình hình khoù khaên hôn vaøo thôøi coäng saûn, vì caùc ñeàn thaùnh bò caám toå chöùc caùc cuoäc haønh höông. Tuy nhieân vaãn coù nhöõng cuoäc haønh höông, vaø ñoù cuõng laø cô hoäi ngöôøi daân ñi ñeán nhöõng nôi caùch xa nôi ôû cuûa hoï, thoaùt khoûi söï kieåm soaùt cuûa caûnh saùt. Khaû naêng thöïc hieän ñöôïc caùc cuoäc haønh höông khaùc nhau tuyø theo khu vöïc: ôû Bohemia, vieäc ñi ñeán moät ñeàn thaùnh khoù hôn, nhöng ôû Moravia thì deã hôn.
Vaø chính trong thôøi kyø naøy, Ñöùc Meï hieän ra ôû Turzovka, phía Baéc cuûa Slovakia. Ñoù laø vaøo naêm 1958, tieàu phu Matous Lasut ñaõ nhìn thaáy Ñöùc Meï nhöng bò chính quyeàn Slovakia baét im laëng. Maëc duø vaäy, tin töùc veà cuoäc hieän ra ñaõ lan roäng vaø ñaõ coù nhieàu cuoäc haønh höông ñeán ñaây. Trong giai ñoaïn cuoái cuûa coäng saûn, caùc cuoäc haønh höông cuûa Ñöùc Meï ñeán Levoca laø phoå bieán nhaát.
Caùc ñeàn thaùnh Ñöùc Meï noåi tieáng taïi Coäng hoaø Seùc vaø Slovakia:
Ñöùc Meï Stara Boleslav
Chaéc chaén, moät trong nhöõng ñeán thaùnh noåi tieáng nhaát cuûa "Vöôøn Ñöùc Meï" ôû Coäng hoøa Seùc laø Ñöùc Meï Stara Boleslav, khoâng xa Praha. ÔÛ ñoù, loøng toân suøng Ñöùc Meï ñaõ phaùt trieån vaøo naêm 1600, khi tin töùc lan truyeàn veà vieäc phaùt hieän ra moät taám baûng kim loaïi maï vaøng coù hình Ñöùc Meï, theo truyeàn thuyeát, ñaõ ñöôïc thaùnh Meâtoâñioâ taëng cho thaùnh Ludmilla, vaø thaùnh Wenceslaus ñeo tröôùc ngöïc. Tuy nhieân, ñieàu naøy laø theo truyeàn thuyeát, bôûi vì treân thöïc teá, coù veû nhö taám baûng ñoù ñaõ coù töø theá kyû XIV.
Naêm 1500, cuoäc haønh höông trôû neân raát phoå bieán, nhieàu ñeán möùc vaøo naêm 1945, hình aûnh naøy ñaõ ñöôïc göûi ñeán moïi giaùo xöù ôû Praha, vaø daân chuùng ñaõ caàu nguyeän cuøng Ñöùc Meï xin cho Chieán tranh theá giôùi thöù hai keát thuùc.
Ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Chieán thaéng ôû Hostyn
Coøn ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Chieán thaéng naèm ôû Hostyn ñöôïc lieân keát vôùi lòch söû cuûa Seùc, vaø ñaëc bieät laø cuoäc bao vaây cuûa ngöôøi Tartar. Nhöng quaân Tartar ñaõ buoäc phaûi chaïy troán moät caùch thaûm khoác do moät côn baõo döõ doäi ñöôïc cho laø do Ñöùc Meï ñöùng ra choáng ñôõ. Khi Tin Laønh Calvin lan roäng ñeán khu vöïc, nhaø thôø ñaõ bò cuôùp phaù. Chæ ñeán naêm 1625, vieäc suøng kính Ñöùc Meï môùi ñöôïc taùi laäp, trong khi böùc töôïng ñöôïc toân kính trong nhaø nguyeän ñöôïc xaây töø naêm 1845.
Ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Sastin
Ñaëc bieät quan troïng, nhö ñaõ ñeà caäp, laø hình aûnh Ñöùc Meï Baûy Söï Thöông khoù vôùi ñeàn thaùnh ñöôïc ñaët taïi Sastin. Vaøo naêm 1564, treân laõnh thoå nôi coù ñeàn thaùnh, moät ngöôøi phuï nöõ teân laø Angelica ñaõ bò choàng laø nhaø quyù toäc Hungary Imarich Czobor, thuø gheùt vaø boû rôi. Tuyeät voïng vaø ñôn ñoäc, ngöôøi phuï nöõ caàu khaån vôùi Ñöùc Trinh Nöõ vaø höùa seõ döïng moät ñeàn thaùnh Saàu Bi ngay taïi nôi ñoù, neáu baø ñöôïc giuùp ñôõ. Sau ñoù choàng baø ñaõ trôû laïi vaø caàu xin baø tha thöù.
Baø Angelica ñaõ giöõ lôøi höùa. Vaø xung quanh ñeàn thaùnh ñoù, nhöõng cuoäc chöõa laønh kyø dieäu ñaõ dieãn ra, ñaõ ñöôïc giaùm muïc cuûa Esztergom coâng nhaän vaøo naêm 1732. Vaøo naêm 1783 ñeàn thaùnh ñaõ bò ñoùng cöûa nhöng vaøo naêm 1864, ñeàn thaùnh ñaõ kyû nieäm 300 naêm thaønh laäp. Naêm 1927, Ñöùc Pioâ XI tuyeân boá Ñöùc Meï Saàu Bi laø boån maïng cuûa Slovakia. Ñoù laø moät loøng suøng kính soáng ñoäng ñeán noãi chính quyeàn Lieân Xoâ ñaõ coá gaéng xoaù boû noù, bieán ñeàn thaùnh thaønh moät traïi lính. Nhöng ñieàu naøy thaät laø voâ ích. Nhieàu cuoäc haønh höông vaãn tieáp tuïc ñeán nôi naøy.
Loøng toân suøng Ñöùc Meï taïi Rumani
Moät con ñöôøng khaùc laïi daãn Rumani trôû thaønh "Vöôøn cuûa Ñöùc Meï". Khoâng coù nhieàu thoâng tin veà Rumani tröôùc naêm 1300, ngoaïi tröø vieäc vaøo theá kyû thöù IX, noù ñaõ traûi qua thôøi kyø Byzantine. Vaøo theá kyû IX, coâng quoác Wallachia ôû thung luõng soâng Danube vaø cuûa Moldavia vaãn ñoäc laäp khoûi ngöôøi Thoå Nhó Kyø cho ñeán cuoái theá kyû XV, trong khi vuøng Transylvania bò ngoaïi bang chieám ñoùng: ñaàu tieân laø ngöôøi Hungary vaøo theá kyû X, sau ñoù ñeán ngöôøi Ñöùc vaøo theá kyû XII.
Ngöôøi Ñöùc ôû Transylvanian gaàn nhö hoaøn toaøn chuyeån sang Tin Laønh Calvin trong nhöõng naêm 1500, ngoaïi tröø moät soá nhoùm nhoû. Ñaëc bieät laø nôi töøng laø trung taâm ñôøi soáng thieâng lieâng cuûa noù laø ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Csiksomlyo.
Ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Csiksomlyo
Ñaây laø ñeàn thaùnh chính cuûa coäng ñoàng daân toäc thieåu soá nhöng maïnh meõ cuûa ngöôøi Hungary ôû Transylvania vaø ñoùn nhieàu khaùch haønh höông vaøo ngaøy leã cuûa noù, vaøo ñeâm tröôùc Leã Nguõ Tuaàn. Ñeàn thaùnh ñöôïc thaønh laäp vaøo khoaûng naêm 1440 bôûi Hoaøng töû Giovanni Hunyadi, moät anh huøng trong cuoäc chieán choáng laïi ngöôøi Thoå Nhó Kyø. Coù moät böùc töôïng cuûa Ñöùc Meï ñöôïc Ñöùc cha Ignac Batthyany coâng nhaän laø pheùp laï vaøo naêm 1798, vaø ñaõ ñaët teân "Ngöôøi meï tuyeät vôøi vaø ngöôøi cöùu hoä trong vieäc baûo veä choáng laïi dò giaùo".
Nhöõng ngöôøi cuûa ñeàn thaùnh vaãn theo Coâng giaùo vaø choáng laïi quaân ñoäi cuûa hoaøng töû muoán aùp ñaët ñöùc tin môùi, trong moät traän chieán dieãn ra vaøo ñeâm tröôùc Leã Nguõ tuaàn naêm 1571. Keå töø ñoù, leã hoäi chính cuûa ñeàn thaùnh ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy ñoù. Vaøo naêm 1661, ngöôøi Thoå Nhó Kyø ñaõ phaù huûy ñeàn thaùnh vaø tu vieän, nhöng töôïng Ñöùc Meï vôùi trang phuïc röïc rôõ maët trôøi ñaõ ñöôïc cöùu kòp thôøi. Nhaø thôø hieän taïi coù töø naêm 1800. Moät laàn nöõa, daân chuùng laïi baùm chaët vaøo Ñöùc Meï ñeå giöõ gìn Kitoâ giaùo cuûa mình.
Caàn phaûi noùi raèng, khi ngöôøi Thoå ñeán thoáng trò Wallachia vaø Moldavia, hoï khoâng tröïc tieáp laøm nhö vaäy nhöng luoân thoâng qua caùc ñaïi dieän cuûa hoï. Ñieàu naøy giuùp cho caùc ñan vieän, nhaø thôø vaø caùc aûnh töôïng ñöôïc gìn giöõ. Caùc nhaø thôø vaø tu vieän ôû Rumani ñöôïc thaùnh hieán cho caùc vò thaùnh. Tuy nhieân, Ñöùc Meï vaãn luoân luoân ôû vò trí ñaàu tieân trong loøng suøng kính chung cuõng nhö cuûa caù nhaân, ñaëc bieät laø thoâng qua caùc aûnh töôïng.
Ñeàn thaùnh Ñöùc Meï Blaj
Ñieàu ñoù xaûy ra ôû Blaj, ñöôïc goïi laø "Roma nhoû", nôi maø coäng ñoàng Coâng giaùo Hy Laïp vaãn ôû trong Giaùo hoäi Coâng giaùo ngay caû khi traûi qua nhöõng thöû thaùch raát khaéc nghieät, ñaëc bieät laø trong thôøi kyø Xoâ Vieát, khi baûy giaùm muïc töû vì ñaïo. Trong Nhaø thôø Blaj, ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1700, coù moät böùc aûnh Ñöùc Meï theo phong caùch Odegitria. Ñöùc cha Pietro Paolo Aron ñaëc bieät toân kính Ñöùc Meï. Vaøo naêm 1764, khi Ñöùc cha Aron qua ñôøi, ngöôøi ta nhìn thaáy ñoâi maét cuûa aûnh Ñöùc Meï chaûy nöôùc maét. Do ñoù, nhaø thôø chính toøa ñaõ trôû thaønh ñeàn thaùnh Ñöùc Meï thöïc söï. Vaø loøng toân suøng Ñöùc Meï töø Blaj ñaõ lan toaû, treân heát laø nhôø Ñöùc cha Basile Suciu, ngöôøi ñaõ thaønh laäp Doøng Nöõ tu Thaùnh Maria cuûa Blaj vaøo naêm 1921.