Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II
vaø söï suïp ñoå cuûa Lieân bang Xoâ Vieát
Thaùnh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II vaø söï suïp ñoå cuûa Lieân bang Xoâ Vieát.
Hoàng Thuûy
Roma (Vatican News 14-07-2021) - Söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ vaøo naêm 1991 laø moät böôùc ngoaët trong trieàu ñaïi Giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Karol Woytjla - Gioan Phaoloâ II - vaø môû ra moät giai ñoaïn môùi cho caùc Ki-toâ höõu ñaõ bò thöû thaùch naëng neà töø hôn 70 naêm döôùi cheá ñoä coäng saûn.
Chieàu ngaøy 18 thaùng 6 naêm 2021, taïi moät hoäi thaûo tröïc tuyeán taïi Ñaïi hoïc Giaùo hoaøng Gregoriana ôû Roma, ñaõ coù buoåi giôùi thieäu cuoán saùch "Gioan Phaoloâ II vaø Giaùo hoäi Coâng giaùo ôû Lieân bang Xoâ Vieát vaø caùc nöôùc ra ñôøi sau söï tan raõ cuûa Lieân bang Xoâ Vieát", ñöôïc bieân taäp bôûi nhaø thaàn hoïc vaø söû hoïc Jan Mikrut, giaùo sö taïi Ñaïi hoïc Gregoriana, vaø ñöôïc xuaát baûn bôûi nhaø xuaát baûn Gabrielli. Cuoán saùch keå veà caâu chuyeän cuûa nhöõng naêm ñoù, töø khi toång bí thö Michail Gorbachev leân naém quyeàn ôû Maùtxcôva cho ñeán caùc chuyeán toâng du cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II tôùi caùc nöôùc coäng hoøa haäu Xoâ Vieát. Giaùo sö Mikrut ñaõ coù cuoäc troø chuyeän vôùi Vatican News veà ñeà taøi naøy.
Tình hình cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo ôû Lieân Xoâ
Tröôùc heát veà tình hình cuûa ngöôøi tín höõu Coâng giaùo ôû Lieân Xoâ vaøo thôøi ñieåm cheá ñoä coäng saûn Xoâ Vieát suïp ñoå, giaùo sö Mikrut cho bieát: Tình hình cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo ôû Lieân Xoâ moãi nôi raát khaùc nhau vaø khoù khaên nhaát laø sau naêm 1945, khi caùc nöôùc nhö Latvia, Lithuania, Estonia, Belarus vaø Ucraina ñöôïc saùp nhaäp vaøo Lieân bang Xoâ vieát. Nhöõng laõnh thoå naøy coù lieân heä lòch söû vôùi Giaùo hoäi Coâng giaùo ôû Ba Lan vaø vaên hoùa Ba Lan, vaø coù moät ñôøi soáng toân giaùo raát maõnh lieät, nhöng daàn daàn bò chính quyeàn Xoâ Vieát boùp ngheït.
Coù theå noùi, laõnh thoå cuûa Lieân Xoâ ñöôïc chia thaønh ba daûi töï do toân giaùo theo soá löôïng ngöôøi Coâng giaùo. Daûi ñaàu tieân thuoäc veà caùc nöôùc coäng hoøa vuøng Baltic - Lithuania, Latvia vaø Estonia - nôi Giaùo hoäi coù quyeàn töï do nhieàu hôn so vôùi phaàn coøn laïi cuûa Lieân Xoâ. Ñaëc bieät ôû Lithuania coù moät coäng ñoàng Coâng giaùo ñoâng ñaûo vaø soáng ñoäng. Ví duï, ôû Kaunas, vaøo thôøi ñieåm ñoù coù moät ñaïi chuûng vieän ñöôïc môû cöûa. Moät chuûng vieän khaùc ôû Riga, thuoäc Latvia, ñeå ñaøo taïo caùc linh muïc töông lai treân khaép Lieân Xoâ. Nhöng chuùng ta ñöøng bò löøa doái vì ñieàu naøy. Tröôùc ñaây ôû Kaunas coù moät soá chuûng vieän vôùi haøng traêm chuûng sinh, nhöng vaøo thôøi Lieân Xoâ chæ coøn töø 25-30. Tình traïng töông töï cuõng xaûy ra ôû Riga, nôi raát khoù ñeå coù moät choã trong chuûng vieän bôûi vì chính quyeàn Xoâ Vieát quyeát ñònh ai seõ ñöôïc nhaän vaøo chuûng vieän.
Trong daûi töï do toân giaùo thöù hai coù caùc coäng ñoàng Coâng giaùo maïnh meõ nhö ôû Belarus, Ucraina hoaëc phaàn chaâu AÂu cuûa Nga. ÔÛ ñaây, sau chieán tranh, ngay laäp töùc chuû nghóa coäng saûn gaây neân nhöõng khoù khaên vaø vaøo naêm 1945, vò giaùm muïc cuoái cuøng vaãn coøn hieän dieän trong caùc laõnh thoå naøy ñaõ bò truïc xuaát. Nhöõng ngöôøi Coâng giaùo sau ñoù ñöôïc chaêm soùc bôûi nhöõng nhoùm nhoû caùc linh muïc; caùc ngaøi laøm vieäc trong ñieàu kieän raát khoù khaên, vì ñeå thöïc hieän baát kyø coâng vieäc muïc vuï naøo hoï caàn coù pheùp ñaëc bieät cuûa chính quyeàn Xoâ Vieát.
Phaàn coøn laïi cuûa laõnh thoå Lieân Xoâ thuoäc veà daûi thöù ba, nôi caùc nhaø thôø khoâng ñöôïc môû cöûa vaø khoâng coù linh muïc ñöôïc chính thöùc cho pheùp, maëc duø coù moät vaøi vò ñaõ thöïc hieän söù meänh cuûa caùc ngaøi heát möùc coù theå vaø moät caùch aâm thaàm nhöng anh huøng.
Noái laïi cuoäc ñoái thoaïi vôùi Nga
Vôùi söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ vaø vôùi caùc cuoäc gaëp gôõ giöõa Ñöùc Gioan-Phaoloâ II vaø toång bí thö Mikhail Gorbachev, cuoäc ñoái thoaïi vôùi Nga ñöôïc noái laïi. Ñöùc Giaùo hoaøng Gioan-Phaoloâ II ñaõ haønh ñoäng ñeå taùi thieát Giaùo hoäi trong thôøi haäu Xoâ Vieát. Theo giaùo sö Mikrut, taàm quan troïng cuûa Ñöùc Gioan-Phaoloâ II ñoái vôùi Giaùo hoäi ôû Lieân Xoâ ñöôïc theå hieän qua caùc saùng kieán, taøi lieäu, thoâng ñieäp cuûa ngaøi, nhöng cuõng ñöôïc theå hieän baèng caùc söï kieän vôùi vieäc noái laïi quan heä ngoaïi giao giöõa Vatican, Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc.
Nhöõng haønh ñoäng ñaàu tieân ñeå tieán laïi gaàn nhau laø vaøo naêm 1988, khi Giaùo hoäi Chính Thoáng long troïng toå chöùc leã kyû nieäm moät ngaøn naêm ngaøy röûa toäi cuûa vöông quoác Kiev, moät phaùi ñoaøn chính thöùc cuûa Vatican cuõng tham döï. Cuøng naêm, toång bí thö Mikhail Gorbachev coâng boá caûi caùch trong ñöôøng höôùng chính trò cuûa oâng. Moät söï thay ñoåi mang tính lòch söû coù lieân quan ñeán chuyeán thaêm cuûa Gorbachev tôùi Vatican vaøo ngaøy 1 thaùng 12 naêm 1989. Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ raát xuùc ñoäng tröôùc chuyeán vieáng thaêm naøy; ngaøi nhaän thöùc raèng ñaây laø moät ñaïi dieän caáp cao cuûa heä thoáng Xoâ Vieát, trong nhieàu thaäp kyû, theo moät caùch tinh teá, ñaõ toå chöùc baùch haïi Giaùo vaø ñôøi soáng toân giaùo cuûa tín höõu Coâng giaùo treân laõnh thoå.
Trong dòp ñoù, oâng Gorbachev toû ra saün saøng môû ra con ñöôøng coäng taùc vaø vì vaäy vaøo ngaøy 29 thaùng 1 naêm 1990, moät Söù thaàn Toøa thaùnh ñaõ ñöôïc boå nhieäm laøm nhieäm vuï ñaëc bieät caïnh chính phuû Lieân Xoâ. Ñöùc toång giaùm muïc Francesco Colasuonno ñaõ ñeán Maùtxcôva vaøo ngaøy 6 thaùng 5 naêm 1990. Ngaøi ñaõ thaêm Belarus, Ucraina, Lithuani, Latvia, caùc nöôùc coäng hoøa Trung AÙ vaø ñöôïc ñoùn tieáp caùch haân hoan nhö laø ñaïi dieän cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng, vaø nhö theå Ñöùc Giaùo hoaøng ñang hieän dieän. Ñöùc Söù thaàn cuõng gaëp moät soá giaùm muïc vaãn coøn ôû Lithuani vaø Latvia, caùc linh muïc hoaït ñoäng bí maät vaø baét ñaàu ñoái thoaïi vôùi Chính Thoáng giaùo vaø sôùm chuaån bò vieäc boå nhieäm caùc giaùm muïc ôû Lithuani, Latvia, Ucraina vaø caùc nöôùc coäng hoøa Xoâ Vieát khaùc. Vaø sau ñoù laø thaûo luaän veà vieäc coù theå thaønh laäp hai giaùo phaän ôû Nga - ôû Maùtxcôva vaø ôû Novosibirsk - vaø cuoái cuøng vaøo ngaøy 10 thaùng 5 naêm 1990, ñaïi dieän cuûa Lieân Xoâ taïi Toøa thaùnh, Yury Karlov, ñaõ ñöôïc boå nhieäm. Vaøo thaùng 10, luaät veà töï do löông taâm vaø caùc toå chöùc toân giaùo ñaõ ñöôïc thoâng qua ôû Lieân Xoâ; luaät naøy cuõng coâng nhaän caùc toå chöùc toân giaùo Coâng giaùo.
Giaác mô vieáng thaêm Nga
Giaùo sö Mikrut cho bieát, giaác mô cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø caùc Giaùo hoaøng khaùc laø vaø vaãn laø, laø coù theå vieáng thaêm Nga. Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ khoâng theå ñeán thaêm Nga, nhöng ngaøi ñaõ coù theå ñeán thaêm moät soá quoác gia tröôùc ñaây thuoäc Lieân Xoâ. Ngaøi ñaõ ñeán thaêm Lithuani, Latvia vaø Estonia vaøo thaùng 9 naêm 1993. Ngaøi ñaõ ñeán Georgia vaøo naêm 1999, thaêm Ucraina vaøo naêm 2001, Kazakhstan vaø Armenia cuõng vaøo naêm 2001, vaø sau ñoù laø Azerbaijan vaøo naêm 2002. Vieäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng raát coù yù nghóa ñoái vôùi nhöõng daân toäc naøy, sau nhieàu thaäp kyû bò ñaøn aùp bôûi cheá ñoä Xoâ Vieát, moät hình thöùc coù theå theå hieän töï do löông taâm vaø phaåm giaù con ngöôøi, bôûi vì caùc daân toäc naøy theo truyeàn thoáng coù lieân heä vôùi ñôøi soáng toân giaùo. Trong soá hoï, nhöõng Ki-toâ höõu cuoái cuøng ñaõ coù theå chöùng toû ñöùc tin cuûa mình tröôùc söï hieän dieän cuûa ngöôøi keá vò thaùnh Pheâ-roâ ñaõ ñeán thaêm hoï. Ñöông nhieân, ngöôøi ta caûm ñoäng tröôùc phong caùch cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II, moät ngöôøi caàu nguyeän, moät ngöôøi coù "söï thu huùt thieâng lieâng" caû ñoái vôùi neàn vaên hoùa naøy, khaùc vôùi vaên hoùa phöông Taây nôi coù söï hieän dieän cuûa chuû nghóa duy vaät. Thay vaøo ñoù, nhöõng daân toäc naøy, bò ngöôïc ñaõi trong nhieàu thaäp kyû bôûi caùc chöông trình "voâ thaàn hoùa" khaùc nhau, ñaõ coù theå theå hieän nieàm vui lôùn khi trung thaønh vôùi Phuùc AÂm vaø caùc nguyeân taéc cuûa Ki-toâ giaùo.
Vò Giaùo hoaøng hoaït ñoäng khoâng meät moûi cho ñaïi keát caùc Kitoâ höõu
Ñöùc Gioan-Phaoloâ II ñaõ thöôøng xuyeân nhaéc laïi, khoâng chæ trong nhöõng chuyeán ñi naøy, veà caùc daân toäc ñoùng vai troø "caàu noái" giöõa Ñoâng vaø Taây. Ngaøi tieáp tuïc chính saùch ñaïi keát ñöôïc caùc vò tieàn nhieäm, ñaëc bieät laø Ñöùc Giaùo hoaøng Phaoloâ VI, thuùc ñaåy vaø coáng hieán heát mình cho söï hieäp nhaát cuûa caùc Kitoâ höõu. Ví duï vôùi thoâng ñieäp Slavorum Apostoli naêm 1985, hoaëc toâng thö Orientale lumen naêm 1995 vaø sau ñoù, moät caùch cuï theå, vaøo ngaøy 25 thaùng 5 naêm 1995, vôùi vieäc ban haønh thoâng ñieäp Ut Unum Sint, ñaëc bieät ñeà caäp ñeán moái quan heä giöõa Giaùo hoäi Coâng giaùo vaø caùc Giaùo hoäi Chính thoáng. Ngaøi ñaõ chöùng minh raèng Giaùo Hoäi, vôùi tö caùch laø moät coäng ñoàng ñöùc tin vaø moät coäng ñoàng nhöõng ngöôøi theo göông Chuùa Gieâ-su, ñang ñi treân con ñöôøng ñuùng ñaén höôùng tôùi söï hieäp nhaát cuûa Kitoâ giaùo.
Moät dòp khaùc laø Naêm Thaùnh 2000, khi Ñöùc Giaùo hoaøng môøi caùc daân toäc chaâu AÂu tham gia vaøo söï kieän naøy, khoâng chæ ngöôøi Coâng giaùo, maø coøn caû caùc coäng ñoàng toân giaùo khaùc. Taïi ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh vaø sau ñoù taïi leã töôûng nieäm caùc nhaân chöùng ñöùc tin cuûa theá kyû XX taïi Ñaáu tröôøng Colosseo, cuõng coù caùc ñaïi dieän cuûa Giaùo hoäi Chính Thoáng. Sau ñoù, coù nhöõng cô hoäi taùi hôïp khaùc. Chaúng haïn nhö chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II khi baét ñaàu trieàu ñaïi giaùo hoaøng naêm 1979 vôùi thöôïng phuï Constantinople Dimitrios, hay caùc cuoäc gaëp gôõ vôùi Giaùo hoäi Chính Thoáng taïi Vatican naêm 1987, naêm 1991 taïi Thöôïng hoäi ñoàng giaùm muïc chaâu AÂu. Vaø sau ñoù, vaøo naêm 1994, Ñöùc Thöôïng phuï giaùo chuû cuûa Constantinople Bartholomew I cuõng coù maët trong nghi leã ngaém Ñaøng Thaùnh giaù. Naêm 1999, Ñöùc Gioan Phaoloâ II vieáng thaêm Rumani, moät quoác gia coù ña soá Chính thoáng giaùo. Ngaøi ñaõ ñi vaøo lòch söû Giaùo hoäi vôùi tö caùch laø moät vò Giaùo hoaøng hoaït ñoäng khoâng meät moûi cho vieäc phaùt trieån ñaïi keát giöõa caùc Kitoâ höõu.
Ñau khoå cuûa tín höõu Kazakhstan
Trong soá caùc chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñeán caùc nöôùc haäu Xoâ Vieát, chuyeán thaêm Kazakhstan naêm 2001 laø noåi baät nhaát, cuõng vì nhöõng ñau khoå maø caùc Kitoâ höõu ñaõ phaûi chòu ñöïng trong khu vöïc naøy. Tình hình ôû Kazakhstan khaùc vôùi caùc coäng ñoàng khaùc ôû Trung AÙ. ÔÛ Kazakhstan, tình hình coù lieân quan chaët cheõ vôùi Chieán tranh theá giôùi thöù hai vaø cuoäc taán coâng vaøo Ba Lan cuûa Ñöùc vaø Lieân Xoâ gia taêng quyeàn löïc cuûa Lieân Xoâ ñoái vôùi laõnh thoå Ba Lan, khieán ngöôøi daân phaûi di dôøi töø caùc laõnh thoå giaùp bieân giôùi sang Laõnh thoå Lieân Xoâ. Ngöôøi Lieân Xoâ khoâng muoán nhöõng khu vöïc naøy coù daân cö cuûa caùc nhoùm baûn ñòa vaø ñaõ di dôøi haøng ngaøn ngöôøi ñeán Kazakhstan vaø Siberia. Hoï khoâng chæ laø ngöôøi Ba Lan, maø coøn laø ngöôøi Latvia, ngöôøi Lithuani, ngöôøi Belarus, ngöôøi Ucraina vaø ngöôøi Ñöùc, töø nhieàu theá kyû ñaõ soáng treân laõnh thoå Nga, ñöôïc nöõ hoaøng Catarina II môøi ñeán laøm vieäc treân nhöõng vuøng ñaát ñöôïc cung caáp cho hoï ñeå canh taùc. Vì lyù do naøy, ñaëc bieät laø ôû Kazakhstan, caùc Kitoâ höõu naøy ñaõ bò truïc xuaát. Hoï khoâng coù cô hoäi soáng soùt vì nhöõng chuyeán taøu chôû hoï döøng laïi ôû thaûo nguyeân vaø buoäc hoï phaûi xuoáng xe ôû ñoù, maø khoâng coù baát kyø hình thöùc hoã trôï naøo. Hoï ñaõ coá gaéng xaây döïng nhöõng ngoâi laøng ñaàu tieân vaø nhieàu ngöôøi cheát vì ñoùi vaø beänh taät.
Ñöùc Gioan Phaoloâ II bieát raát roõ ñieàu naøy, vì ngaøi coù moät soá lieân heä vôùi caùc linh muïc laøm vieäc trong caùc laõnh thoå naøy. Söï suïp ñoå cuûa Lieân bang Xoâ vieát vaø söï hình thaønh cuûa caùc quoác gia môùi cuõng mang laïi cho caùc Kitoâ höõu Coâng giaùo cô hoäi quay trôû laïi ñaát nöôùc cuûa hoï. Vì lyù do naøy, ngaøy 25 thaùng 9 naêm 2001, ngaøy Ñöùc Giaùo Hoaøng ñeán thaêm ñaát nöôùc, laø moät ngaøy raát quan troïng ñoái vôùi nhöõng daân toäc naøy, nhöõng ñaõ xa coäi nguoàn vaø lòch söû cuûa hoï. Ñöùc Giaùo hoaøng bieát raát roõ thaûm kòch cuûa haøng ngaøn ngöôøi Coâng giaùo Ba Lan, Ñöùc, Lithuani, Belarus, Latvia vaø ôû Astana, ngaøi ñaõ baøy toû loøng toân kính ñaëc bieät ñoái vôùi haøng trieäu naïn nhaân cuûa chuû nghóa coäng saûn baèng caùch caàu nguyeän taïi töôïng ñaøi töôûng nhôù nhöõng ngöôøi töø caùc vuøng khaùc nhau cuûa Chaâu AÂu ñaõ bò truïc xuaát khoûi nôi naøy. Trong chuyeán ñi naøy, Ñöùc Giaùo hoaøng muoán nhaéc nhôû caû theá giôùi veà thaûm kòch naøy cuûa nhöõng ngöôøi Coâng giaùo chaâu AÂu ñöôïc ñöa ñeán ñaây vaø nhöõng naïn nhaân cuûa cuoäc ñaøn aùp toân giaùo. Ngaøi muoán toân vinh nhöõng ngöôøi naøy vaø nhôø caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø caùc nhaø baùo, nhöõng vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc theá giôùi bieát ñeán vaø höõu ích cho coäng ñoàng ñòa phöông.