Con ñöôøng hoøa giaûi
vôùi thoå daân baûn xöù Canada
Con ñöôøng hoøa giaûi vôùi thoå daân baûn xöù Canada.
Giuse Traàn Ñöùc Anh O.P.
Kamloops (Vatican News 4-07-2021) - Töø cuoái thaùng 5 naêm 2021, dö luaän taïi Canada vaø nhieàu nôi khaùc laïi toû ra ñaëc bieät xuùc ñoäng veà nhöõng vuï khaùm phaù caùc ngoâi moä voâ danh cuûa caùc hoïc sinh thuoäc caùc tröôøng noäi truù thoå daân: 215 moä taïi Kamloops, bang British Colombia, roài 750 moä taïi bang Saskatchewan vaø 182 moä hoài cuoái thaùng 6 naêm 2021 taïi St. Eugene gaàn Cranbrook, cuõng thuoäc bang British Colombia.
Loan baùo phaùi ñoaøn thoå daân sang Vatican
Nhieàu laõnh tuï thoå daân taùi leân tieáng ñoøi Ñöùc Giaùo Hoaøng xin loãi. Coù nhöõng ngöôøi bieåu loä phaãn noä qua vieäc ñoát caùc thaùnh ñöôøng taïi nhöõng vuøng thoå daân. Trong boái caûnh treân ñaây, hoâm 29 thaùng 6 naêm 2021, Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Canada thoâng baùo veà vieäc phaùi ñoaøn thoå daân baûn xöù vaø caùc Giaùm Muïc nöôùc naøy seõ sang Vatican töø ngaøy 17 ñeán 20 thaùng 12 naêm 2021 ñeå gaëp Ñöùc Thaùnh Cha.
Thoâng caùo coù ñoaïn vieát: "Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ raát muoán nghe tröïc tieáp töø caùc thoå daân, baøy toû söï gaàn guõi chaân thaønh, noùi ñeán aûnh höôûng cuûa cheá ñoä thöïc daân vaø vai troø cuûa Giaùo Hoäi trong heä thoáng caùc tröôøng noäi truù, vôùi hy voïng ñaùp öùng nhöõng ñau khoå cuûa caùc thoå daân vaø nhöõng haäu quaû cuûa chaán thöông coøn keùo daøi giöõa caùc theá heä. Caùc Giaùm Muïc Canada ñaùnh giaù raát cao tinh thaàn côûi môû cuûa Ñöùc Thaùnh Cha trong vieäc quaûng ñaïi môøi moãi nhoùm ñaïi bieåu ñích thaân gaëp gôõ ngaøi, hoï thuoäc 3 nhoùm khaùc nhau: caùc thoå daân ñaàu tieân, nhöõng ngöôøi lai vaø ngöôøi Inuit, vaø ngaøi seõ tieáp kieán chung taát caû caùc ñaïi bieåu vaøo ngaøy 20 thaùng 12."
Nhìn laïi lòch söû
Caùc tröôøng noäi truù daønh cho caùc hoïc sinh thoå daân Canada naèm trong chính saùch cuûa ngöôøi AÂu, ñaëc bieät laø ñeá quoác Anh vaø Phaùp hoài theá kyû 17 taïi baéc Myõ, vôùi xaùc tín caàn phaûi mang "aùnh saùng vaên minh" cho nhöõng daân man di. Ngöôøi da traéng voán coi mình cao caáp hôn nhöõng ngöôøi daân baûn ñòa vaø vì theá caàn phaûi giaùo hoùa nhöõng daân coøn man rôï aáy. Chính saùch naøy ñöôïc ñaåy maïnh sau cuoäc chieán giöõa Hoa Kyø vaø Vöông Quoác Anh hoài naêm 1812. Cho ñeán cuoäc chieán aáy, caùc thöïc daân ñònh cö vaãn ñeå yeân cho caùc thoå daân baûn xöù, vì nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc coi laø ñoàng minh trong caùc cuoäc tranh chaáp. Nhöng sau chieán tranh, caùc thöïc daân ngöôøi AÂu chuyeån sang moät öu tieân khaùc, ñoù laø muoán ñònh cö vaø cai trò treân toaøn laõnh thoå Canada.
Caùc tröôøng noäi truù thoå daân
Cho ñeán baáy giôø, caùc thoå daân ôû Canada, nay ñöôïc goïi laø nhöõng daân toäc ñaàu tieân (First Nations), thöôøng soáng nhö nhöõng ngöôøi du muïc, saên baén ñeå sinh nhai. Ñeå hoøa nhaäp caùc thoå daân naøy vôùi cheá ñoä ñònh cö, chính quyeàn thöïc daân chuû tröông "vaên minh hoùa" caùc nhoùm daân baûn xöù, vaø tìm moïi caùch ñeå nhöõng ngöôøi naøy töø boû vaên hoùa rieâng, chaáp nhaän ngoân ngöõ vaø vaên hoùa cuûa ngöôøi AÂu. Vôùi muïc ñích aáy, nhaø caàm quyeàn thoå daân thieát laäp caùc "tröôøng noäi truù thoå daân" töø naêm 1880, buoäc caùc treû em thoå daân phaûi rôøi boû boä toäc vaø gia ñình ñeán soáng taïi caùc tröôøng ñoù haàu ñöôïc giaùo duïc veà vaên minh, hoïc tieáng Anh hoaëc tieáng Phaùp, vaø khoâng ñöôïc söû duïng tieáng meï ñeû cuûa caùc em nöõa. Thaäm chí caû caùc anh chò em ruoät cuõng khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi nhau. Caùc hoïc sinh phaûi caét toùc ngaén, maëc ñoàng phuïc, vaø phaûi töø boû caùc truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa caùc em. Trong keá hoaïch naøy, chính quyeàn thöïc daân nhôø ñeán söï coäng taùc cuûa caùc doøng tu Coâng Giaùo hoaëc Giaùo Hoäi Anh giaùo hay Tin Laønh; chính phuû taøi trôï cho caùc doøng hoaëc caùc thöøa sai. Toång coäng coù khoaûng 150 ngaøn hoïc sinh thoå daân soáng vaø theo hoïc taïi caùc tröôøng aáy.
Taïi caùc tröôøng noäi truù ñoù, cuõng xaûy ra nhöõng vuï laïm duïng, nhieàu khi caùc hoïc sinh bò ngöôïc ñaõi, bò tröøng phaït nghieâm khaéc vaø khoâng thieáu nhöõng vuï laïm duïng tính duïc. Tyû leä töû vong taïi caùc tröôøng noäi truù cao hôn bình thöôøng.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc 16
Noãi ñau khoå cuûa caùc coäng ñoaøn thoå daân ôû Canada ñöôïc noùi ñeán töø laâu vaø hoï cuõng khieáu naïi vôùi Toøa Thaùnh veà vaán ñeà naøy.
Ngaøy 29 thaùng 4 naêm 2009, Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc 16 ñaõ tieáp oâng Phil Fontaine, Ñaïi thuû laõnh cuûa Hoäi ñoàng caùc "Daân toäc ñaàu tieân cuûa Canada", ñöôïc Ñöùc Cha Chuû tòch Hoäi ñoàng Giaùm Muïc Canada, James Weisberger, Toång Giaùm Muïc giaùo phaän Winnipeg, cuøng ñi. Theo thoâng caùo ñöôïc Phoøng baùo chí Toøa Thaùnh coâng boá sau ñoù, Ñöùc Giaùo Hoaøng "ñau buoàn vì nhöõng lo aâu do haønh ñoäng ñaùng traùch cuûa moät soá phaàn töû cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo gaây ra vaø ngaøi baøy toû söï caûm thoâng vaø tình lieân ñôùi vôùi caùc thoå daân".
Phuùc trình cuûa UÛy ban söï thaät vaø hoøa giaûi
6 naêm sau ñoù, naêm 2015, moät boä phuùc trình 6 cuoán ñöôïc UÛy ban söï thaät vaø hoøa giaûi taïi Canada coâng boá sau hôn 6 naêm laøm vieäc. UÛy ban do chính phuû Canada thaønh laäp vaø taøi trôï ñeå ñieàu tra veà caùc tröôøng noäi truù thoå daân. Phuùc trình naøy caùo cuoäc moät soá doøng tu nam nöõ ñaõ coäng taùc vôùi Nhaø Nöôùc Canada, hoã trôï vaø che ñaäy cheá ñoä baïo haønh theå lyù vaø taâm lyù ñoái vôùi caùc em hoïc sinh thoå daân trong caùc cô sôû giaùo duïc.
Trong soá 94 lôøi keâu goïi ñöôïc UÛy ban ñöa ra trong Phuùc trình, coù soá 58 keâu goïi Ñöùc Giaùo Hoaøng ñích thaân nhaân danh Giaùo Hoäi Coâng Giaùo xin loãi caùc thoå daân vaø gia ñình hoï vì "Vai troø cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo trong vieäc laïm duïng tinh thaàn, vaên hoùa, caûm xuùc, theå lyù vaø tính duïc ñoái vôùi caùc em thoå daân taïi caùc tröôøng noäi truù."
Sau ñoù chính thuû töôùng Justin Trudeau cuûa Canada, trong cuoäc vieáng thaêm Vatican hoài naêm 2017, ñaõ thænh caàu Ñöùc Giaùo Hoaøng ñích thaân ñeán Canada ñeå xin loãi caùc thoå daân.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ
Veà lôøi yeâu caàu xin loãi treân ñaây, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ vieát cho Ñöùc Cha Lionel Gendron, Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Canada, ñeå cho bieát ngaøi khoâng theå ñích thaân ñaùp öùng yeâu caàu ñoù nhöng khuyeán khích caùc Giaùm Muïc ñòa phöông haõy tieáp tuïc con ñöôøng hoøa giaûi vaø lieân ñôùi vôùi caùc coäng ñoaøn thoå daân.
Theo nhieàu nhaän xeùt, ngöôøi ta coù caûm töôûng ñaèng sau caâu traû lôøi naøy coù moät yù muoán taùch lôøi yeâu caàu xin loãi ra khoûi nhöõng ñoäng löïc chính trò ñaèng sau ñoù.
Gaàn ñaây nhaát laø trong buoåi ñoïc kinh Truyeàn Tin tröa chuùa nhaät 6 thaùng 6 naêm 2021, Ñöùc Thaùnh Cha nhaéc ñeán vuï khaùm phaù di coát caùc hoïc sinh taïi Kamloops vaø noùi: "Toâi hieäp yù vôùi caùc Giaùm Muïc vaø toaøn theå coäng ñoàng Coâng Giaùo taïi Canada baøy toû söï gaàn guõi vôùi nhaân daân Canada ñang xuùc ñoäng maïnh meõ vaø bò chaán thöông vì tin kinh khuûng naøy. Söï khaùm phaù ñau buoàn aáy caøng gia taêng yù thöùc veà nhöõng ñau khoå quaù khöù. Öôùc gì Chính quyeàn vaø caùc vò laõnh ñaïo toân giaùo cuûa Canada tieáp tuïc coäng taùc quyeát lieät ñeå laøm saùng toû vuï ñau buoàn naøy vaø khieâm toán daán thaân trong moät haønh trình hoøa giaûi vaø chöõa laønh."
"Nhöõng luùc ñau buoàn naøy laø moät lôøi môøi goïi maïnh meõ cho taát caû chuùng ta, ñeå xa traùnh kieåu maãu thöïc daân vaø nhöõng chính saùch thöïc daân hoùa yù thöùc heä ngaøy nay, vaø tieán böôùc song song trong cuoäc ñoái thoaïi, toân troïng nhau vaø nhìn nhaän caùc quyeàn cuõng nhö caùc giaù trò vaên hoùa cuûa moïi con daân Canada. Chuùng ta haõy phoù thaùc cho Chuùa caùc linh hoàn moïi treû em cheát taïi tröôøng noäi truù Canada vaø caàu nguyeän cho caùc gia ñình vaø caùc coäng ñoaøn thoå daân Canada bò ñau khoå..."
Caùc Giaùm Muïc Canada
Nôi caùc Giaùm Muïc Canada, khoâng coù yù kieán ñoàng nhaát veà vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng phaûi ñích thaân xin loãi caùc thoå daân, tuy raèng nhieàu vò ñaõ leân tieáng xin loãi caùc coäng ñoaøn thoå daân ôû ñòa phöông.
Ñaëc bieät, Ñöùc Hoàng Y Thomas Collins, Toång Giaùm Muïc Toronto, laø giaùo phaän lôùn nhaát taïi Canada, trong moät cuoäc phoûng vaán daønh cho ñaøi truyeàn hình CBC cuûa Canada hoâm 6/6/2021, ñaõ noùi raèng vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng xin loãi caàn dieãn ra trong moät cuoäc vieáng thaêm cuûa ngaøi taïi Canada, vaø ñieàu naøy ñoøi moät soá "böôùc tieán" töø phía chính phuû cuõng nhö caùc vò laõnh ñaïo Giaùo Hoäi taïi Canada, vaø nhieàu khía caïnh khaùc trong vieäc toå chöùc, taøi chaùnh, v.v...
Nhaéc ñeán tuyeân boá cuûa thuû töôùng Justin Trudeau hoâm thöù saùu 4 thaùng 6 naêm 2021 yeâu caàu Ñöùc Thaùnh Cha xin loãi vaø ñoøi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo trao noäp taát caû nhöõng vaên khoá taøi lieäu veà vaán ñeà naøy, ñoàng thôøi ñe doïa raèng chính phuû coù "nhöõng phöông theá" ñeå aùp duïng neáu Giaùo Hoäi khoâng trao caùc vaên khoá vaø taøi lieäu, Ñöùc Hoàng Y Collin noùi: nhöõng nhaän xeùt cuûa thuû töôùng Trudeau "cöïc kyø khoâng giuùp ích" vaø thieáu thoâng tin. Caùc hoà sô taøi lieäu veà vaán ñeà naøy hieän coù taïi vieän baûo taøng cuûa bang British Columbia. Caùc toå chöùc Coâng Giaùo khaùc coù lieân heä cuõng phaûi giao nhöõng taøi lieäu veà caùc tröôøng hoïc thoå daân neáu hoï chöa laøm.
Traû lôøi caâu hoûi: Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Canada coù ñaùp öùng lôøi yeâu caàu xin loãi hay khoâng? Ñöùc Hoàng Collins ñaùp: veà phaùp lyù, khoâng coù thöïc theå naøo goïi laø "Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Canada": moãi giaùo phaän Coâng Giaùo vaø doøng tu laø moät thöïc theå phaùp lyù ñoäc laäp. Trong soá 70 giaùo phaän taïi Canada, 16 giaùo phaän coù nhöõng tröôøng noäi truù cho caùc em thoå daân. Ngoaøi ra coù khoaûng 36 doøng tu Coâng Giaùo lieân quan tôùi caùc tröôøng hoïc. "Moãi giaùo phaän vaø doøng tu chòu traùch nhieäm veà hoaït ñoäng cuûa mình. Nhieàu giaùo phaän hoaëc doøng tu ñaûm traùch caùc tröôøng noäi truù thoå daân ñaõ xin loãi töø hoài ñaàu thaäp nieân 1990". Caùc Giaùm Muïc Canada cuøng vôùi moät soá doøng tu xin loãi hoài naêm 1991 vì nhöõng laïm duïng trong caùc tröôøng noäi truù". (CNA 7-6-2021)
Nguyeân Giaùm Muïc Calgary
Veà phaàn Ñöùc Cha Fred Henry, nguyeân Giaùm Muïc Calgary, bang Alberta, trong thö göûi thuû töôùng Justin Trudeau, ngaøi vieát: trong khi caùc vò laõnh ñaïo Coâng Giaùo phaûi nhìn nhaän phaàn toäi loãi cuûa mình trong caùc vuï laïm duïng, chính quyeàn lieân bang Canada phaûi nhìn nhaän traùch nhieäm chuû yeáu cuûa mình veà caùc tröôøng noäi truù thoå daân. Nhö UÛy ban Söï thaät vaø hoøa giaûi xaùc nhaän, chính quyeàn Lieân bang Canada ñaõ khoâng taøi trôï vaø trang bò thích hôïp cho caùc tröôøng hoïc aáy, vaø khoâng thieát laäp caùc tieâu chuaån y teá ñuùng ñaén cuõng nhö caùc qui luaät veà caùc nghóa trang. Ñöùc cha vieát: "Caâu hoûi cô baûn veà caùc hoïc sinh bò maát tích laø: ai cheát, taïi sao hoï cheát? Hoï ñöôïc choân ôû ñaâu? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi khoâng heà ñöôïc ñaët ra hoaëc ñeà caäp roäng raõi trong toaøn boä caùc taøi lieäu vaø vaên kieän cuûa chính phuû Canada veà nhöõng vuï naøy". (CNA 26-6-2021)
Trong boái caûnh treân ñaây, nhö thoâng caùo ngaøy 29 thaùng 6 naêm 2021, "Caùc Giaùm Muïc Canada taùi baøy toû hy voïng chaân thaønh caùc cuoäc gaëp gôõ tôùi ñaây seõ daãn tôùi an bình vaø hoøa hôïp chung trong töông lai giöõa caùc thoå daân vaø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Canada".