Thaùch ñoá cuûa coäng ñoaøn Ki-toâ höõu thieåu soá Iraq
ñeå duy trì söï hieän dieän cuûa Ki-toâ giaùo
Thaùch ñoá cuûa coäng ñoaøn Ki-toâ höõu thieåu soá Iraq ñeå duy trì söï hieän dieän cuûa Ki-toâ giaùo.
Hoàng Thuûy
Baghdad (Vatican News 2-03-2021) - Töø con soá 1.5 trieäu, do chieán tranh, khuûng boá, baïo löïc, baùch haïi, hieän nay taïi Iraq chæ coøn khoaûng hôn 300 ngaøn Ki-toâ höõu. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ khaúng ñònh muïc ñích cuûa chuyeán thaêm Iraq laø ñeå baøy toû tình lieân ñôùi vôùi coäng ñoaøn Ki-toâ höõu thieåu soá taïi nöôùc naøy. Laøm theá naøo ñeå caùc Ki-toâ höõu ôû laïi vuøng ñaát coå kính cuûa Ki-toâ giaùo laø moät thaùch ñoá ñoái vôùi caùc Ki-toâ höõu Iraq vaø cuõng laø cuûa Giaùo hoäi hoaøn vuõ.
Chæ coøn hai ngaøy nöõa laø Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ seõ leân ñöôøng thöïc hieän chuyeán vieáng thaêm lòch söû keùo daøi 4 ngaøy taïi Iraq. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ khaúng ñònh chuyeán ñi cuûa ngaøi laø ñeå baøy toû tình lieân ñôùi vôùi coäng ñoaøn Ki-toâ höõu thieåu soá taïi Iraq. Tröôùc naêm 2003, taïi Iraq coù khoaûng 1.5 trieäu Ki-toâ höõu, chieám khoaûng 6% daân soá. Nhöng theo thoáng keâ môùi nhaát, taïi nöôùc naøy öôùc tính chæ coøn khoaûng 300 ñeán 400 ngaøn Ki-toâ höõu. Vaø soá Ki-toâ höõu naøy ñang ngaøy caøng giaûm ñi do caùc vuï xuaát cö ñeå traùnh khoûi baïo löïc, chieán tranh, baùch haïi, khuûng boá.
Söï hieän dieän laâu ñôøi cuûa Ki-toâ giaùo taïi Iraq
Trong boái caûnh naøy, chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha chaéc chaén seõ ñaëc bieät coù yù nghóa ñoái vôùi coäng ñoaøn Ki-toâ höõu Iraq, coäng ñoaøn ñaõ hieän dieän taïi vuøng Mesopotamia - Löôõng haø - töø thôøi ñaàu cuûa Ki-toâ giaùo. Theo truyeàn thoáng, Ki-toâ giaùo ñöôïc loan baùo ñeán nhöõng vuøng ñaát naøy töø theá kyû thöù I, sau khi thaùnh Toâ-ma toâng ñoà vaø caùc moân ñeä cuûa ngaøi rao giaûng Tin Möøng ñeán taän vuøng Ñoâng AÙ. Do ñoù Iraq laø moät mieàn ñaát trong Kinh Thaùnh vaø coù taàm quan troïng lòch söû ñoái vôùi moïi Ki-toâ höõu, bôûi vì söï phong phuù vaên hoùa vaø toân giaùo cuûa noù coù aûnh höôûng quyeát ñònh.
Hieän dieän taïi Iraq coù caùc Giaùo hoäi Ki-toâ khaùc nhau. Beân caïnh caùc Giaùo hoäi Coâng giaùo Can-ñeâ, Siriac, Armeni, Latinh, Melkite, coøn coù caùc Giaùo hoäi Chính Thoáng vaø Tin Laønh.
Giaùo hoäi Coâng giaùo Can-ñeâ
Giaùo hoäi Coâng giaùo Can-ñeâ laø coäng ñoaøn Ki-toâ giaùo ñoâng nhaát taïi Iraq vôùi khoaûng 250 ngaøn tín höõu vaøo naêm 2010, nhöng ñaõ giaûm daàn töø naêm 2014, khi Nhaø nöôùc Hoài giaùo chieám ñoùng mieàn baéc Iraq. Giaùo hoäi naøy coù 5 toång giaùo phaän: Baghdad, Erbil, Bassorah, Kerkuk vaø Mosul. Ngoân ngöõ phuïng vuï cuûa Giaùo hoäi Can-ñeâ laø tieáng Aramaico, nhöng vì caùc tín höõu hieän noùi tieáng AÛ Raäp neân Thaùnh leã ñöôïc cöû haønh baèng hai ngoân ngöõ.
Giaùo hoäi Coâng giaùo Can-ñeâ luoân laø tieáng noùi keâu goïi hoøa giaûi, tha thöù, hieäp nhaát vaø gaén keát. Tröôùc tình traïng ngöôøi daân phaûi di cö vaø tò naïn, rôøi boû nhaø cöûa do baïo löïc vaø caùc cuoäc taán coâng khuûng boá, Giaùo hoäi hoã trôï vaät chaát vaø luaân lyù cho ngöôøi daân. Caùc linh muïc vaø giaùm muïc goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng veà thaûm kòch cuûa daân chuùng.
Lòch söû Ki-toâ giaùo taïi Iraq laø moät lòch söû cuûa baùch haïi vaø phaân bieät ñoái xöû
Keå töø khi Hoài giaùo xuaát hieän vaø ngay caû sau khi nöôùc Iraq ñoäc laäp ra ñôøi, Ki-toâ giaùo ñaõ bò ñaùnh daáu bôûi söï ñaøn aùp vaø phaân bieät ñoái xöû. Saddam Hussein ñaõ khai sinh ra moät cheá ñoä theá tuïc, trong ñoù, baát chaáp vieäc quoác höõu hoùa caùc tröôøng hoïc cuûa Ki-toâ giaùo vaø söï phaân bieät ñoái xöû dai daúng, caùc Ki-toâ höõu ñaõ tìm ra moät phöông thöùc ñeå Giaùo hoäi coù theå thöïc hieän caùc hoaït ñoäng, caû trong lónh vöïc baùc aùi xaõ hoäi. Nhöng ngay töø thôøi cheá ñoä ñoäc taøi naøy, caùc Ki-toâ höõu ñaõ gia taêng xuaát cö do caùc cuoäc chieán tranh noái tieáp nhau treân ñaát nöôùc baét ñaàu töø nhöõng naêm taùm möôi cuûa theá kyû XX.
Nhöõng cuoäc xuaát cö lôùn sau naêm 2003 vaø giöõa caùc naêm 2014 ñeán 2017
Nhöõng cuoäc xuaát cö lôùn nhaát taïi Iraq xaûy ra sau cuoäc can thieäp quaân söï cuûa Hoa Kyø vaøo naêm 2003, do tình traïng maát an ninh, baïo löïc vaø caùc cuoäc taán coâng, vaø töø naêm 2014 ñeán naêm 2017, sau khi Nhaø nöôùc Hoài giaùo töï xöng (IS ) chieám mieàn baéc Iraq. Chæ trong giai ñoaïn töø naêm 2003 ñeán thaùng 3 naêm 2015, 1,200 Ki-toâ höõu ñaõ bò gieát, bao goàm Ñöùc cha Paulos Rahho, toång giaùm muïc giaùo phaän Mosul cuûa Coâng giaùo Can-ñeâ, bò saùt haïi vaøo naêm 2008; 5 linh muïc vaø 48 laø naïn nhaân cuûa cuoäc taán coâng thaùnh chieán vaøo ngaøy 31 thaùng 10 naêm 2010, choáng laïi Coâng giaùo Syriac taïi Nhaø thôø Ñöùc Meï Phuø hoä; vaø 62 nhaø thôø bò hö haïi hoaëc phaù huûy.
Ki-toâ giaùo bò xoùa soå taïi vuøng bình nguyeân Ninive
Vieäc Nhaø nöôùc Hoài giaùo chieám vuøng bình nguyeân Ninive, chieác noâi lòch söû cuûa Ki-toâ giaùo ôû vuøng Löôõng Haø, ñaõ xoùa soå söï hieän dieän cuûa Ki-toâ giaùo ôû khu vöïc naøy, theo ñuùng nghóa ñen. Hôn 100 ngaøn Ki-toâ höõu, cuøng vôùi caùc nhoùm thieåu soá bò ñaøn aùp khaùc nhö ngöôøi Yazidis, ñaõ buoäc phaûi rôøi boû nhaø cöûa cuûa hoï. Nhieàu gia ñình trong soá nhöõng gia ñình naøy ñaõ tìm aån naùu ôû vuøng Kurdistan cuûa Iraq, chính xaùc hôn laø ôû Ankawa, khu Ki-toâ giaùo cuûa Erbil, trong caùc traïi tò naïn ôû Jordan, Syria, Thoå Nhó Kyø vaø Li-baêng, hoaëc ñaõ xin tò naïn ôû chaâu AÂu vaø caùc chaâu luïc khaùc.
Ki-toâ höõu cuõng rôøi boû mieàn Kurdistan
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ít nhaát 55,000 Ki-toâ höõu Iraq cuõng ñaõ rôøi boû mieàn Kurdistan cuûa Iraq. Caùc chieán binh thaùnh chieán ñaõ ñieân cuoàng huûy dieät, khoâng chöøa caùc nhaø thôø vaø taøi saûn cuûa hoï, voán ñaõ bò phaù huûy hoaëc hö haïi nghieâm troïng. Moät phaàn quan troïng cuûa di saûn lòch söû Ki-toâ giaùo ñaõ ñöôïc cöùu khoûi söï taøn phaù naøy nhôø Ñöùc cha Najib Mikhael Moussa, toång giaùm muïc Mosul töø thaùng 1 naêm 2019. Ngaøi ñaõ cöùu ñöôïc hôn 800 baûn thaûo lòch söû coù töø theá kyû 13 ñeán theá kyû 19. Ñaây laø moät kyø tích vaø vò giaùm muïc doøn Ñaminh ñaõ ñöôïc Lieân minh Chaâu AÂu trao taëng Giaûi thöôûng Sakharov vaøo naêm 2020.
Tình traïng baát an vaø chuû nghóa beø phaùi tieáp tuïc ñe doïa söï hieän dieän cuûa Ki-toâ höõu ôû Iraq
Sau thaát baïi cuûa vöông quoác Hoài giaùo ôû Iraq vaøo naêm 2017, caùc Ki-toâ höõu daàn daàn baét ñaàu quay trôû laïi vuøng bình nguyeân Ninive, nhôø söï hoã trôï cuûa Giaùo hoäi hoaøn vuõ vaø ñaëc bieät laø cuûa Toå chöùc Trôï giuùp caùc Giaùo hoäi ñau khoå, laø toå chöùc ñoùng goùp vaøo vieäc taùi thieát hôn 14,000 ngoâi nhaø vaø nhaø thôø ñaõ bò phaù huûy hoaëc hö haïi. Trong soá 363 coâng trình coù lieân quan bao goàm caû caùc coâng trình coù chöùc naêng y teá, hoã trôï xaõ hoäi vaø giaùo duïc, 34 coâng trình hoaøn toaøn bò phaù huûy, 132 bò chaùy vaø 197 bò hö hoûng moät phaàn.
Ki-toâ höõu Ninive hoài höông
Vaøo thaùng 11 naêm 2020, gaàn moät nöûa soá Ki-toâ höõu cuûa Ninive ñaõ trôû veà, trong khi 80% nhaø thôø ôû bình nguyeân ñang trong quaù trình xaây döïng laïi (ngoaïi tröø Mosul, nôi maø do söï chaäm chaïp veà maët haønh chính, coâng vieäc chæ baét ñaàu ôû moät nhaø thôø trong soá 10 nhaø thôø). Cho ñeán nay, khoaûng 57% soá ngoâi nhaø bò thieät haïi thuoäc veà caùc gia ñình Ki-toâ höõu trong khu vöïc vaø naèm trong keá hoaïch can thieäp ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi, trong ñoù 35% nhôø Toå chöùc Trôï giuùp caùc Giaùo hoäi ñau khoå. Töø naêm 2014 ñeán cuoái naêm 2020 toå chöùc naøy ñaõ laïc quyeân ñöôïc hôn 48 trieäu euro ñeå baûo ñaûm söï hieän dieän cuûa Ki-toâ höõu ôû Iraq.
Söï trôï giuùp cuûa Giaùo hoäi hoaøn vuõ
Sau thaát baïi cuûa Nhaø nöôùc Hoài giaùo, nguoàn taøi trôï cuûa toå chöùc Trôï giuùp caùc Giaùo hoäi ñau khoå ñaõ ñöôïc chuyeån töø vieän trôï khaån caáp thaønh caùc döï aùn taùi thieát vaø taùi caáu truùc. Nhôø toå chöùc naøy, 3 Giaùo hoäi Ki-toâ chính ôû vuøng bình nguyeân Ninive (Can-ñeâ, Coâng giaùo Syriac vaø Chính Thoáng Syriac) ñaõ thaønh laäp UÛy ban Taùi thieát Ninive (NRC) vôùi muïc ñích taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc Ki-toâ höõu trôû veà vôùi coäng ñoàng goác cuûa hoï, sau khi Nhaø nöôùc Hoài giaùo suïp ñoå, vaø ñaûm baûo cho hoï vaø caùc nhoùm thieåu soá khaùc ñöôïc baûo veä hôïp phaùp vaø baûo veä caùc quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät laø quyeàn coâng daân ñaày ñuû. Noã löïc lieân ñôùi tuyeät vôøi cuûa coäng ñoàng Coâng giaùo quoác teá ñaõ giuùp hôn 45% caùc gia ñình cö daân ôû Ninive bò baïo löïc Hoài giaùo xua ñuoåi coù theå trôû veà queâ höông.
Noãi sôï haõi söï trôû laïi cuûa Nhaø nöôùc Hoài giaùo (IS)
Tuy nhieân, vaãn coøn ñoù nhöõng khoù khaên vaø sôï haõi ngaên caûn söï trôû laïi cuûa nhieàu ngöôøi. Tình traïng thieáu an ninh, söï quaáy roái, ñe doïa vaø vieäc daân quaân vaø caùc nhoùm thuø ñòch ñoøi tieàn daân chuùng tieáp tuïc laø moái ñe doïa thöïc söï ñoái vôùi coäng ñoàng Ki-toâ höõu Iraq, ñaëc bieät laø ôû vuøng laõnh thoå naøy. Baùo caùo "Cuoäc soáng sau thôøi Nhaø nöôùc Hoài giaùo: Nhöõng thaùch thöùc môùi ñoái vôùi Ki-toâ höõu ôû Iraq", ñöôïc coâng boá hoài muøa thu naêm 2020, nhaán maïnh raèng trong soá nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ra noãi sôï haõi laø hoaït ñoäng baïo löïc cuûa daân quaân ñòa phöông vaø khaû naêng trôû laïi cuûa Nhaø nöôùc Hoài giaùo. Keát quaû laø 57% Ki-toâ höõu caân nhaéc vieäc di cö vaø 55% trong soá naøy coù keá hoaïch thöïc hieän vaøo naêm 2024.
Nhöõng khoù khaên khoâng ngöøng ñoái vôùi caùc Ki-toâ höõu Iraq ñöôïc xaùc nhaän bôûi "Open Doors", moät toå chöùc Ki-toâ giaùo giuùp ñôõ caùc Ki-toâ höõu bò ñaøn aùp vì ñöùc tin. Theo ñoù, Iraq ñöùng thöù 13 trong danh saùch 50 quoác gia treân theá giôùi coù ñieàu kieän soáng khoù khaên nhaát ñoái vôùi caùc Ki-toâ höõu. Toå chöùc phi chính phuû cam keát giuùp ñôõ caùc Kitoâ höõu Iraq thoâng qua saùng kieán "Trung taâm Hy voïng" nhaèm xaây döïng laïi nhaø cöûa, hoã trôï caùc döï aùn phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, tröôøng hoïc vaø thuùc ñaåy tinh thaàn cuûa hoï.
Moät Nhaø nöôùc theá tuïc, baûo ñaûm ñaày ñuû quyeàn coâng daân cho Ki-toâ höõu Iraq
Ñeå baûo ñaûm moät töông lai cho caùc Ki-toâ höõu ôû moät nöôùc Iraq hieäp nhaát vaø khoâng coøn ñe doïa cuûa caùc phaàn töû thaùnh chieán cöïc ñoan, tröôùc heát caàn nhìn nhaän quyeàn coâng daân ñaày ñuû vaø thaät söï cuûa hoï. Vì theá, töø nhieàu naêm qua, caùc Giaùo hoäi Ki-toâ ñaõ yeâu caàu moät Hieán phaùp theá tuïc vaø choã ñöùng cho Ki-toâ höõu trong ñôøi soáng chính trò vaø xaõ hoäi cuûa quoác gia. Hieán phaùp ñöôïc pheâ chuaån naêm 2005 ñaûm baûo toân troïng töï do toân giaùo nhöng trong ñieàu 2 laïi thieát laäp Hoài giaùo laø toân giaùo chính thöùc vaø laø nguoàn luaät chính. Do ñoù, Hoài giaùo tieáp tuïc laø moät toân giaùo ñaëc quyeàn trong chính quyeàn Iraq, gaây baát lôïi cho ngöôøi daân thuoäc caùc nhoùm thieåu soá, nhöõng ngöôøi treân thöïc teá bò phaân bieät ñoái xöû, ngay caû trong vieäc tieáp caän caùc vò trí coâng quyeàn vaø hoïc thuaät.
Moät Nhaø nöôùc döïa treân bình ñaúng, coâng lyù, luaät phaùp
Ñöùc Thöôïng phuï Louis Raphael Sako, Giaùo chuû Coâng giaùo Can-ñeâ, ñaõ nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa moät cuoäc ñoái thoaïi can ñaûm giöõa taát caû caùc beân lieân quan ôû Iraq ñeå xaây döïng moät nhaø nöôùc ña nguyeân vaø maïnh meõ, toân troïng moïi coâng daân, baát keå saéc toäc cuûa hoï, trong ñoù khoâng coù choã ñöùng cho söï ganh ñua beø phaùi.
Hoäi ñoàng naêm 2019 cuûa Giaùo hoäi Can-ñeâ keâu goïi thaønh laäp moät nhaø nöôùc "daân söï" döïa treân "bình ñaúng, coâng lyù, luaät phaùp" vaø coâng nhaän söï ñaïi dieän coâng baèng cho caùc Ki-toâ höõu trong caùc cô quan chính phuû. Chính caùc Ki-toâ höõu phaûi ñöôïc choïn ñaïi dieän cuûa hoï trong Quoác hoäi vaø trong caùc hoäi ñoàng caáp tænh, ñaëc bieät laø ñoái vôùi "haïn ngaïch" ñöôïc giao cho caùc nhoùm thieåu soá, maø khoâng coù söï can thieäp cuûa "caùc ñaûng lôùn" coù theå thao tuùng phieáu baàu vaø söï ñoàng yù. Caùc laõnh ñaïo Giaùo hoäi ñaåy maïnh vieäc thaønh laäp moät lieân minh caùc ñaûng Ki-toâ giaùo, ñeå ñaûm baûo söùc maïnh quyeát ñònh lôùn hôn, caû ôû caáp chính quyeàn trung öông vaø ôû khu töï trò Kurdistan cuûa Iraq.
Nhöõng thay ñoåi tích cöïc
Töø khi nhaäm chöùc vaøo ngaøy 7 thaùng 5 naêm 2020, Thuû töôùng Mustafa al Kadhimi ñaõ nhieàu laàn baøy toû yù muoán ngaên chaën vieäc caùc Ki-toâ höõu xuaát cö vaø môøi goïi hoï tham gia vaøo vieäc taùi thieát ñaát nöôùc. OÂng nhaán maïnh raèng hoï ñaïi dieän cho moät trong nhöõng thaønh phaàn ñích thöïc nhaát cuûa Iraq. Nhöõng lôøi tuyeân boá cuûa oâng ñöôïc ñi keøm vôùi nhöõng haønh ñoäng cuï theå nhö boå nhieäm moät nöõ tín höõu Coâng giaùo Can-ñeâ laøm Boä tröôûng Boä tò naïn vaø di daân, hay vieäc Quoác hoäi coâng nhaän leã Giaùng sinh laø ngaøy nghæ leã treân toaøn quoác.
Môùi ñaây, vò thuû lónh Hoài giaùo Shiite, Muqtada al Sadr, ngöôøi ñöùng ñaàu ñaûng Sadrist huøng maïnh ñaõ gaëp Ñöùc Thöôïng phuï Sako vaø coâng boá thaønh laäp UÛy ban thu thaäp vaø xaùc minh caùc tin töùc vaø khieáu naïi lieân quan ñeán caùc tröôøng hôïp chieám ñoaït baát hôïp phaùp caùc baát ñoäng saûn cuûa caùc Ki-toâ höõu ôû nhieàu vuøng khaùc nhau. Vaøo thaùng Hai, chieán dòch traû laïi taøi saûn bò chieám ñoaït cho caùc chuû sôû höõu hôïp phaùp cuûa hoï ñaõ ñöôïc phaùt ñoäng.