Kyû nieäm 100 naêm taùi laäp quan heä ngoaïi giao
giöõa Toøa thaùnh vaø Phaùp
Kyû nieäm 100 naêm taùi laäp quan heä ngoaïi giao giöõa Toøa thaùnh vaø Phaùp.
Hoàng Thuûy
Vatican (Vatican News 25-02-2021) - Naêm 2021, Phaùp vaø Toøa Thaùnh kyû nieäm 100 naêm ngaøy noái laïi quan heä ngoaïi giao ñaõ bò phaù vôõ sau ñaïo luaät veà söï taùch bieät giöõa Giaùo hoäi vaø nhaø nöôùc, ñöôïc chính phuû Phaùp ban haønh naêm 1905. Trong 17 naêm, töø 1904 ñeán 1921, Phaùp khoâng coù ñaïi söù caïnh Toøa thaùnh. Ñaây laø moät söï ñoå vôõ lòch söû lieân quan ñeán chieàu daøi vaø chieàu saâu cuûa moái quan heä ñöôïc reøn giuõa giöõa Giaùo hoäi vaø Phaùp, nöôùc ñöôïc xem laø "tröôûng nöõ" cuûa Giaùo hoäi.
Toøa Thaùnh vaø Phaùp ñaõ coù quan heä ngoaïi giao töø raát laâu ñôøi, ñöôïc baét ñaàu döôùi cheá ñoä quaân chuû. Töø theá kyû 16 - chính xaùc laø döôùi thôøi trò vì cuûa vua Francois ñeä nhaát - Phaùp ñaûm baûo coù moät ñaïi söù thöôøng truù cö truù taïi Roma; truyeàn thoáng naøy seõ keùo daøi cho ñeán naêm 1905, naêm xaûy ra söï ñoå vôõ.
Nhöõng xung ñoät
Nhöõng xung ñoät ñaàu tieân baét ñaàu töø nhöõng naêm 1880, khi neàn ñeä tam Coäng hoøa thoâng qua moät loaït luaät gaây baát lôïi cho Giaùo hoäi Coâng giaùo vaø caùc toå chöùc cuûa Giaùo hoäi. Tröôùc heát laø luaät veà giaùo duïc hoïc ñöôøng, thaùng 3 naêm 1880; neàn ñeä tam Coäng hoøa cho raèng giaùo duïc coâng khoâng neân ñeà caäp ñeán toân giaùo nöõa.
Tranh chaáp thöù hai lieân quan ñeán tình hình cuûa caùc doøng tu, vaø ñaëc bieät laø nhöõng doøng coù vai troø trong vieäc giaûng daïy. Chính phuû ñöa ra luaät veà quyeàn töï do taäp hoïp vaøo thaùng 7 naêm 1901; theo luaät naøy, caùc doøng tu muoán hieän höõu caàn phaûi coù pheùp. Trong khi ñoù, caùc quan chöùc Boä Noäi vuï ñang xem xeùt kyõ löôõng hoà sô cuûa caùc doøng tu hieän coù vaø loaïi boû nhöõng doøng tu chöa yeâu caàu taùi caáp pheùp vaøo ngaøy luaät ñònh. Sau ñoù laø nhöõng vuï truïc xuaát caùc tu só.
Naêm 1904, vôùi luaät "petit Peøre Combes" noåi tieáng, khoâng coù doøng tu naøo ñöôïc pheùp daïy hoïc nöõa. Cuøng naêm ñoù, Ñaïi söù Phaùp caïnh Toøa thaùnh ñöôïc trieäu hoài. Trong 17 naêm, truï sôû cuûa Ñaïi söù quaùn Phaùp taïi Roma bò boû troáng.
Vaø cuoái cuøng laø luaät veà vieäc taùch bieät Giaùo hoäi vaø Nhaø Nöôùc ñöôïc ban haønh vaøo thaùng 12 naêm 1905. Vôùi luaät naêm 1905, söï taùch bieät laø hoaøn toaøn. Nhaø nöôùc khoâng coøn can thieäp vaøo coâng vieäc cuûa Giaùo hoäi, vaø Giaùo hoäi cuõng khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc cuûa Nhaø nöôùc.
Boái caûnh aùp duïng caùc ñaïo luaät
Theo cha Bernard Ardura, chuû tòch UÛy ban Giaùo hoaøng veà Khoa hoïc Lòch söû, ñeå hieåu roõ nhöõng gì ñaõ xaûy ra vaøo naêm 1880 lieân quan ñeán caùc doøng tu - bao goàm caùc doøng lôùn vaø caùc doøng môùi ñöôïc thaønh laäp -, caàn phaûi nhôù raèng Coäng hoøa Phaùp chæ ñang aùp duïng, baèng caùch aùp duïng cöùng raén hôn, luaät coù töø thôøi Cheá ñoä cuõ (tröôùc cuoäc Caùch maïng Phaùp vaøo naêm 1789): ôû Phaùp , caùc tu só chæ coù theå hieän höõu vôùi ñieàu kieän nhaän ñöôïc thö cho pheùp cuûa nhaø vua, cuûa Hoäi ñoàng Nhaø nöôùc (tham chính vieän) hoaëc Nghò vieän. Chính vì lyù do naøy maø vaøo naêm 1880, chính phuû ñaõ ra leänh giaûi theå caùc doøng tu khoâng coù söï hieän höõu hôïp phaùp naøy.
Vaøo naêm 1880, caùc coäng ñoaøn bò giaûi theå nhöng taøi saûn vaãn thuoäc veà quyeàn sôû höõu caù nhaân cuûa hoï. Trong khi ñoù vaøo naêm 1905, seõ coù moät cuoäc cöôùp saïch hoaøn toaøn. Noù seõ baét ñaàu vôùi caùc tu só vaøo naêm 1903; Nhaø nöôùc Phaùp duøng quaân lính truïc xuaát taát caû nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc nhìn nhaän veà phaùp lyù. Do ñoù, traøo löu baøi giaùo só gia taêng vaø daàn daàn maïnh meõ hôn. Khi ñoù Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIII raát ñöôïc loøng daân chuùng, nhöng ñieàu ñoù khoâng ngaên caûn moät phong traøo raát maïnh meõ, trong ñoù Hoäi Tam ñieåm ñang hoaït ñoäng. (...). Vaø sau ñoù, naêm 1905 ñaùnh daáu söï tan vôõ cuûa quan heä ngoaïi giao.
Giaùo hoäi thích öùng vôùi hoaøn caûnh
Toøa Thaùnh chöùng kieán söï bieán chuyeån ñoù vaø khuyeán khích caùc tu só laøm nhöõng gì coù theå ñeå tieáp tuïc söù meänh cuûa hoï theo caùch maø hoï cho laø phuø hôïp nhaát. Chính vì theá nhieàu nöõ tu giaùo chöùc ñaõ boû tu phuïc ñeå tieáp tuïc giaûng daïy trong tröôøng hoïc.
Ñaây cuõng laø thôøi ñieåm caùc tín höõu theå hieän moät söï lieân ñôùi vaø quaûng ñaïi phi thöôøng; hoï laø nhöõng ngöôøi seõ giuùp Giaùo hoäi coù laïi ñöôïc caùc taøi saûn. Ñoù vöøa laø thôøi kyø ñau khoå döõ doäi seõ chia reõ xaõ hoäi Phaùp, ñoàng thôøi cuõng laø thôøi ñieåm thi ñua vaø daán thaân raát maïnh meõ cuûa caùc tín höõu.
Khoù khaên ngoaïi giao cuûa Phaùp
Söï tan vôõ gaây ra nhieàu khoù khaên ñaëc bieät laø trong Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát. Vieäc khoâng theå chính thöùc hoäi ñaøm vôùi Ñöùc Giaùo hoaøng, hoaëc ít nhaát laø vôùi Quoác vuï khanh Toøa Thaùnh hoaëc caùc thaønh vieân cuûa Giaùo trieàu Roma, ñaõ bò moät soá ñaûng vieân Coäng hoøa coi laø moät khuyeát ñieåm. Nöôùc Phaùp muoán coù tieáng noùi cuûa mình taïi Vatican.
Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát: cô hoäi hoøa giaûi
Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát ñaõ daãn ñeán moät moái quan heä hôïp taùc. Ví duï, caùc tu só, nhöõng ngöôøi löu vong ôû Bæ, Thuïy Só, YÙ, Taây Ban Nha vaø Anh, vaøo thôøi khaéc chieán tranh ñöôïc tuyeân boá, hoï töï ñoäng trôû veà Phaùp ñeå caàm vuõ khí vaø baûo veä queâ höông. Nhö vaäy, trong suoát 4 naêm chieán tranh, trong chieán haøo, nhöõng ngöôøi coäng saûn, chuû nghóa xaõ hoäi, caáp tieán, Tam ñieåm, linh muïc giaùo phaän, chuûng sinh, chieán binh Coâng giaùo tieán haønh hoïp laïi vôùi nhau. Vaø khi chieán tranh keát thuùc, ñieàu ñoù ñaõ bieán thaønh tình baïn voâ cuøng beàn chaët, voán ñöôïc ñoùng aán trong maùu, trong söï sôï haõi vaø chieán ñaáu.
Chieán tranh ñaõ mang laïi nhöõng thay ñoåi quan troïng ôû nhieàu caáp ñoä khaùc nhau. Thöù nhaát, ngöôøi ta thaáy coù söï trôû laïi cuûa ngöôøi Coâng giaùo vôùi ñôøi soáng chính trò sau khi hoï ñaõ bò loaïi tröø phaàn lôùn. Naêm 1919, caùc öùng cöû vieân Coâng giaùo ñaõ ñaït ñöôïc moät soá thaønh coâng trong cuoäc baàu cöû laäp phaùp. Trong soá 600 ñaïi bieåu ñöôïc baàu vaøo Haï vieän, 180 ngöôøi töï nhaän laø Coâng giaùo vaø uûng hoä vieäc aùp duïng vöøa phaûi caùc luaät theá tuïc.
Sau hieäp ñònh ñình chieán, ña soá phe Coäng hoøa tin raèng ñaõ ñeán luùc leân tieáng yeâu caàu aùp duïng caùc luaät theá tuïc mang tính hoøa giaûi hôn; vieäc taùi laäp quan heä vôùi Toøa thaùnh phuø hôïp vôùi logic naøy. Coù theå noùi raèng taát caû caùc ñieàu kieän beân ngoaøi ñaõ saün saøng cho moät söï hoøa giaûi thöïc söï.
Nhöõng quan taâm chung cuûa Vatican vaø Phaùp
Beân caïnh nhöõng ñieåm tranh chaáp, Vatican vaø Paris cuõng coù nhöõng ñieåm chung. Hoï coù nhöõng moái quan taâm chung; moät soá quan taâm thuoäc veà chính trò, coøn nhöõng quan taâm khaùc veà cô baûn laø toân giaùo. Trong soá caùc quan taâm chính trò, chuùng ta coù söï uûng hoä ñoái vôùi Ba Lan vaø ñieàu naøy laø voâ cuøng quan troïng sau Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát. Ngoaøi ra coøn coù töông lai cuûa vuøng soâng Rhine, bôûi vì ôû ñoù coù moät phaàn lôùn ngaønh coâng nghieäp cheá taïo maùy moùc chieán tranh.
Sau Theá chieán thöù nhaát, trong soá nhöõng bieán ñoäng maø theá giôùi phaûi traûi qua, coù söï bieán maát cuûa Ñeá cheá Ottoman; vaø taát caû caùc laõnh thoå töøng thuoäc veà noù, ñaëc bieät laø ôû Trung Ñoâng, seõ trôû thaønh moái quan taâm lôùn ñoái vôùi Toøa thaùnh vaø caû nöôùc Phaùp. Vaán ñeà veà cheá ñoä baûo hoä Ki-toâ höõu ôû Trung Ñoâng coù lieân quan ñeán ñieàu naøy. Do ñoù, Phaùp vaø Toøa thaùnh seõ phaûi ñi ñeán moät thoûa thuaän ñeå baûo veä caùc coäng ñoaøn Ki-toâ ña daïng veà nghi leã, nguoàn goác vaø vaên hoùa naøy.
Tieáp ñeán laø vaán ñeà löïa choïn caùc giaùm muïc, cuõng nhö caùc xöù truyeàn giaùo. Ví duï, khi nöôùc Ñöùc bò maát caùc thuoäc ñòa - nhö Togo, Camerun vaø Tanganyka (sau naøy laø Tanzania), vaøo tay ngöôøi Anh vaø ngöôøi Phaùp, caùc nhaø truyeàn giaùo Ñöùc ra ñi seõ laøm phaùt sinh theâm moät khoaûn ñaàu tö töø caùc nhaø truyeàn giaùo Phaùp. Tröôùc söï bieán ñoäng hoaøn toaøn naøy, Nhaø nöôùc thöïc daân vaø Toøa Thaùnh cuõng phaûi ñi ñeán moät thoûa thuaän ôû ñaây.
Thaùnh nöõ Jeanne d'Arc
Ñieàu cuoái cuøng seõ ñoùng aán söï hoøa giaûi ñoù laø moät ngöôøi nöõ: thaùnh nöõ Jeanne d'Arc. Trong leã phong thaùnh cho ngaøi, laàn ñaàu tieân chính phuû Phaùp cöû moät ñaïi söù ñaëc bieät: thaønh vieân haøn laâm vieän Gabriel Hanoteaux. (...)
Baét ñaàu tieán trình taùi laäp ngoaïi giao
Ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1920, Ñöùc Bieån Ñöùc XV tieáp oâng Hanoteaux, vaø caû hai cuøng thaûo luaän veà vaán ñeà noái laïi quan heä ngoaïi giao. Vaøo ngaøy 30 thaùng 11 naêm 1920, Haï vieän boû phieáu ngaân saùch cho vieäc môû laïi ñaïi söù quaùn ôû Roma vaø oâng Charles Jonnard seõ ñöôïc boå nhieäm laøm ñaïi söù ñaàu tieân vaøo ngaøy 17 thaùng 5 naêm 1921. Ñaïi söù quaùn cuûa Phaùp caïnh Toøa Thaùnh ñöôïc môû laïi vôùi moät thoûa thuaän veà hai ñieåm: duy trì luaät theá tuïc (taùch bieät giöõa Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc) vaø moät thoûa thuaän veà söï löïa choïn cuûa caùc giaùm muïc seõ ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo.
AÙp duïng luaät theá tuïc ñeå phuïc vuï ích chung
Cha Ardura nhaän ñònh raèng luaät taùch bieät giöõa Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc nhö moät nguyeân taéc ñaõ laø moät thöïc teá ñöôïc chaáp nhaän trong hôn moät theá kyû. Nhöng ngaøy nay, ñieàu quan troïng laø nhöõng thuaän tieän maø chuùng ta ñeà xuaát. Laáy ví duï veà luaät taùch bieät naøy. Nhöõng luaät naøy ñöôïc thöïc hieän cho moät muïc ñích raát cuï theå, nhöng taát caû caùc toân giaùo khoâng neân phaûi gaùnh chòu haäu quaû. Nhö Ñöùc Hoàng Y Parolin ñaõ noùi, moät luaät môùi khoâng neân taïo ra nhöõng khoù khaên môùi. Do ñoù, chuùng ta phaûi xem, treân tinh thaàn tham vaán, laøm theá naøo ñeå phuïc vuï lôïi ích chung moät caùch toát nhaát. Naêm 1905, moïi thöù ñöôïc thöïc hieän trong baàu khoâng khí xung ñoät, ngaøy nay moïi thöù phaûi ñöôïc thöïc hieän ñeå ñaûm baûo raèng ñieàu naøy xaûy ra trong söï hôïp taùc, trong moät baàu khoâng khí hoøa bình.