Thoâng Ñieäp Fratelli Tutti
Taát Caû Anh Em
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông 6
Ñoái Thoaïi Vaø Tình Höõu Nghò Trong Xaõ Hoäi
198. Tieáp caän, noùi chuyeän, laéng nghe, nhìn nhau, tieán ñeán choã bieát vaø hieåu nhau, vaø tìm cô sôû chung: taát caû nhöõng ñieàu naøy ñöôïc toùm goïn trong moät chöõ "ñoái thoaïi". Neáu chuùng ta muoán gaëp gôõ vaø giuùp ñôõ nhau, chuùng ta phaûi ñoái thoaïi. Toâi khoâng caàn phaûi nhaán maïnh caùc ôn ích cuûa vieäc ñoái thoaïi. Toâi chæ caàn nghó tôùi vieäc theá giôùi cuûa chuùng ta seõ ra sao neáu khoâng coù cuoäc ñoái thoaïi kieân nhaãn cuûa nhöõng con ngöôøi roäng löôïng, nhöõng ngöôøi giöõ cho caùc gia ñình vaø coäng ñoàng ôû laïi vôùi nhau. Khoâng gioáng nhö baát ñoàng vaø xung ñoät, cuoäc ñoái thoaïi kieân trì vaø can ñaûm khoâng taïo ra nhöõng haøng tít lôùn, nhöng laëng leõ giuùp theá giôùi soáng toát hôn chuùng ta töôûng raát nhieàu.
Ñoái Thoaïi Xaõ Hoäi Cho Moät Neàn Vaên Hoùa Môùi
199. Moät soá ngöôøi coá gaéng troán chaïy thöïc taïi, truù aån trong theá giôùi nhoû beù cuûa rieâng hoï; nhöõng ngöôøi khaùc phaûn öùng thöïc taïi baèng baïo löïc huûy dieät. Tuy nhieân, "giöõa söï thôø ô ích kyû vaø söï phaûn khaùng baïo ñoäng luoân coù moät löïa choïn khaû höõu khaùc: ñoù laø löïa choïn ñoái thoaïi. Ñoái thoaïi giöõa caùc theá heä; ñoái thoaïi trong nhaân daân, vì chuùng ta heát thaåy laø daân toäc, coù khaû naêng cho vaø nhaän, trong khi vaãn côûi môû ñoái vôùi söï thaät. Moät quoác gia phaùt trieån maïnh meõ khi cuoäc ñoái thoaïi xaây döïng dieãn ra giöõa nhieàu thaønh toá vaên hoùa phong phuù cuûa noù: vaên hoùa ñaïi chuùng, vaên hoùa ñaïi hoïc, vaên hoùa tuoåi treû, vaên hoùa ngheä thuaät, vaên hoùa kyõ thuaät, vaên hoùa kinh teá, vaên hoùa gia ñình vaø vaên hoùa truyeàn thoâng"[196].
200. Ñoái thoaïi thöôøng bò nhaàm laãn vôùi moät ñieàu khaù khaùc bieät: noùng naåy trao ñoåi yù kieán treân maïng xaõ hoäi, thöôøng döïa treân thoâng tin truyeàn thoâng khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñaùng tin caäy. Nhöõng cuoäc trao ñoåi naøy chæ ñôn thuaàn laø nhöõng cuoäc ñoäc thoaïi song haønh. Chuùng coù theå thu huùt söï chuù yù bôûi gioïng ñieäu gay gaét vaø hung haõn. Nhöng caùc cuoäc ñoäc thoaïi khoâng loâi keùo ñöôïc ai vaø noäi dung cuûa chuùng thöôøng mang tính töï phuïc vuï vaø maâu thuaãn.
201. Thaät vaäy, voâ soá söï kieän vaø yù kieán oàn aøo cuûa truyeàn thoâng thöôøng gaây trôû ngaïi cho ñoái thoaïi, vì noù cho pheùp moïi ngöôøi öông ngaïnh baùm laáy caùc yù töôûng, sôû thích vaø löïa choïn rieâng cuûa hoï, vôùi lôøi baøo chöõa raèng moïi ngöôøi khaùc ñeàu sai laàm. Vieäc laøm maát uy tín vaø nhuïc maï ñoái thuû ngay töø ñaàu trôû neân deã daøng hôn laø vieäc môû ra moät cuoäc ñoái thoaïi töông kính nhaèm ñaït ñöôïc moät thoûa thuaän ôû bình dieän saâu saéc hôn. Teä hôn nöõa, loaïi ngoân ngöõ naøy, thöôøng ñöôïc ruùt tæa töø vieäc ñöa tin cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng veà caùc chieán dòch chính trò, ñaõ trôû neân phoå bieán ñeán ñoä trôû thaønh moät phaàn cuûa cuoäc troø chuyeän haøng ngaøy. Cuoäc thaûo luaän thöôøng bò thao tuùng bôûi caùc nhoùm quyeàn lôïi ñaëc bieät coù quyeàn theá, nhöõng ngöôøi tìm caùch laøm cho dö luaän nghieâng moät caùch baát coâng veà phía coù lôïi cho hoï. Loaïi thao tuùng naøy coù theå ñöôïc thöïc hieän khoâng nhöõng nôi caùc chính phuû, maø caû trong kinh teá, chính trò, truyeàn thoâng, toân giaùo vaø nhieàu lónh vöïc khaùc. Ngöôøi ta ñöa ra nhieàu coá gaéng nhaèm bieän minh hoaëc baøo chöõa cho loaïi thao tuùng ñoù khi noù coù xu höôùng phuïc vuï quyeàn lôïi kinh teá hoaëc yù thöùc heä cuûa rieâng hoï, nhöng sôùm hay muoän noù seõ quay löng choáng laïi chính nhöõng quyeàn lôïi ñoù.
202. Thieáu ñoái thoaïi coù nghóa laø trong nhöõng lónh vöïc rieâng leû naøy, ngöôøi ta quan taâm khoâng phaûi ñoái vôùi lôïi ích chung, maø ñoái vôùi lôïi ích cuûa quyeàn löïc hoaëc, cuøng laém, cuõng laø ñeå tìm caùch aùp ñaët caùc yù nghó cuûa rieâng hoï. Vì vaäy, baøn troøn trôû thaønh nhöõng phieân ñaøm phaùn ñôn thuaàn, trong ñoù caùc caù nhaân coá gaéng naém baét moïi lôïi theá coù theå coù, thay vì hôïp taùc ñeå theo ñuoåi lôïi ích chung. Caùc baäc anh huøng trong töông lai seõ laø nhöõng ngöôøi coù theå phaù vôõ caùi khung suy nghó khoâng laønh maïnh naøy vaø kính caån cöông quyeát toân troïng tính trung thöïc, vöôït leân treân quyeàn lôïi baûn thaân. Nhôø yù Thieân Chuùa, nhöõng baäc anh huøng nhö vaäy ñang aâm thaàm xuaát hieän, ngay luùc naøy, ôû giöõa loøng xaõ hoäi cuûa chuùng ta.
Cuøng nhau xaây döïng
203. Ñoái thoaïi xaõ hoäi chaân chính bao goàm khaû naêng toân troïng quan ñieåm cuûa ngöôøi khaùc vaø thöøa nhaän raèng noù coù theå bao goàm nhöõng xaùc tín vaø moái quan taâm chính ñaùng. Döïa treân danh tính vaø kinh nghieäm cuûa hoï, nhöõng ngöôøi khaùc coù ñieàu ñeå ñoùng goùp vaø ngöôøi ta mong muoán raèng hoï neân trình baøy roõ raøng caùc laäp tröôøng cuûa hoï coù lôïi cho moät cuoäc tranh luaän coâng khai höõu hieäu hôn. Khi caùc caù nhaân hoaëc caùc nhoùm nhaát quaùn trong suy nghó cuûa hoï, chòu baûo veä caùc giaù trò vaø nieàm tin cuûa hoï, vaø khai trieån laäp luaän cuûa hoï, thì ñieàu naøy chaéc chaén coù lôïi cho xaõ hoäi. Tuy nhieân, ñieàu naøy chæ coù theå xaûy ra theo möùc ñoä coù söï ñoái thoaïi chaân chính vaø côûi môû vôùi ngöôøi khaùc. Thaät vaäy, "trong tinh thaàn ñoái thoaïi thöïc söï, chuùng ta lôùn leân trong khaû naêng naém baét ñöôïc taàm quan troïng cuûa nhöõng gì ngöôøi khaùc noùi vaø laøm, ngay caû khi chuùng ta khoâng theå chaáp nhaän noù laøm nieàm tin cuûa chính mình. Nhôø caùch naøy, ta coù theå thaúng thaén vaø côûi môû ñoái vôùi nieàm tin cuûa chuùng ta, trong khi tieáp tuïc thaûo luaän, tìm kieám caùc ñieåm tieáp xuùc, vaø treân heát, cuøng laøm vieäc vaø ñaáu tranh vôùi nhau"[197]. Thaûo luaän coâng khai, neáu thöïc söï bieát daønh choã cho moïi ngöôøi vaø khoâng thao tuùng hoaëc che giaáu thoâng tin, laø moät kích thích lieân tuïc ñeå naém baét söï thaät moät caùch toát hôn, hoaëc ít nhaát ñeå dieãn ñaït noù caùch höõu hieäu hôn. Noù giöõ cho caùc khu vöïc khaùc nhau khoâng trôû neân töï maõn vaø töï cho mình laø trung taâm trong quan ñieåm vaø nhöõng moái quan taâm haïn cheá cuûa hoï. Chuùng ta ñöøng queân raèng "caùc dò bieät coù tính saùng taïo; chuùng taïo ra caêng thaúng vaø nhôø vieäc giaûi quyeát caêng thaúng, nhaân loaïi môùi coù söï tieán boä"[198].
204. Caøng ngaøy, ngöôøi ta caøng xaùc tín raèng, cuøng vôùi caùc tieán boä khoa hoïc chuyeân ngaønh, chuùng ta caàn coù vieäc truyeàn ñaït lieân ngaønh lôùn lao hôn. Maëc duø thöïc taïi laø moät, nhöng noù coù theå ñöôïc tieáp caän töø nhieàu goùc ñoä vaø phöông phaùp luaän khaùc nhau. Coù nguy cô naøy laø moät tieán boä khoa hoïc ñôn nhaát ñöôïc coi nhö laêng kính khaû höõu duy nhaát ñeå xem xeùt moät khía caïnh ñaëc thuø cuûa cuoäc soáng, cuûa xaõ hoäi vaø cuûa theá giôùi. Caùc nhaø nghieân cöùu naøo, tuy laø chuyeân gia trong lónh vöïc cuûa hoï, nhöng cuõng quen thuoäc vôùi nhöõng phaùt hieän cuûa caùc ngaønh khoa hoïc vaø caùc moân hoïc khaùc, laø nhöõng ngöôøi bieát phaân ñònh caùc khía caïnh khaùc cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa hoï vaø do ñoù coù theå côûi môû ñoái vôùi moät nhaän thöùc toaøn dieän vaø toaøn veïn hôn veà thöïc taïi.
205. Trong theá giôùi hoaøn caàu hoùa ngaøy nay, "caùc phöông tieän truyeàn thoâng coù theå giuùp chuùng ta caûm thaáy gaàn guõi vôùi nhau hôn, caûm nhaän ñöôïc tính hôïp nhaát cuûa gia ñình nhaân loaïi, töø ñoù coù theå gôïi höùng cho tình lieân ñôùi vaø noã löïc nghieâm tuùc ñeå baûo ñaûm moät cuoäc soáng xöùng ñaùng hôn cho moïi ngöôøi... Caùc phöông tieän truyeàn thoâng coù theå giuùp chuùng ta raát nhieàu trong vieäc naøy, nhaát laø ngaøy nay, khi caùc maïng löôùi truyeàn thoâng cuûa con ngöôøi ñaõ coù nhöõng böôùc tieán chöa töøng thaáy. Ñaëc bieät, Internet mang laïi nhieàu khaû theå gaëp gôõ vaø lieân ñôùi voâ cuøng to lôùn. Ñaây laø moät ñieàu thöïc söï toát ñeïp, moät ôn phuùc cuûa Thieân Chuùa"[199]. Chuùng ta caàn lieân tuïc baûo ñaûm ñeå caùc hình thöùc truyeàn thoâng ngaøy nay thöïc söï höôùng daãn chuùng ta tôùi cuoäc gaëp gôõ phong phuù vôùi ngöôøi khaùc, trung thöïc theo ñuoåi toaøn boä söï thaät, phuïc vuï, gaàn guõi vôùi nhöõng ngöôøi keùm may maén vaø coå vuõ coâng ích. Nhö caùc Giaùm muïc UÙc ñaõ chæ ra, chuùng ta khoâng theå chaáp nhaän "moät theá giôùi kyõ thuaät soá ñöôïc thieát keá ñeå khai thaùc caùc nhöôïc ñieåm cuûa chuùng ta vaø chæ mang ra nhöõng ñieàu toài teä nhaát nôi con ngöôøi"[200].
Cô sôû cuûa ñoàng thuaän
206. Thuyeát töông ñoái khoâng phaûi laø giaûi phaùp. Döôùi chieâu baøi khoan dung, thuyeát töông ñoái cuoái cuøng trao caùch giaûi thích caùc giaù trò ñaïo ñöùc cho nhöõng ngöôøi naém quyeàn, ñeå ñöôïc ñònh nghóa theo yù thích cuûa hoï. "Trong tröôøng hôïp thieáu söï thaät khaùch quan hoaëc caùc nguyeân taéc laønh maïnh khaùc hôn vieäc thoûa maõn caùc mong muoán rieâng vaø caùc nhu caàu tröôùc maét cuûa chuùng ta... chuùng ta khoâng neân nghó raèng caùc coá gaéng chính trò hoaëc söùc maïnh phaùp luaät ñaõ laø ñuû... Khi chính vaên hoùa bò baêng hoaïi, vaø söï thaät khaùch quan vaø caùc nguyeân taéc coù giaù trò phoå quaùt khoâng coøn ñöôïc duy trì, thì phaùp luaät chæ coù theå ñöôïc coi nhö nhöõng aùp ñaët ñoäc ñoaùn hoaëc caùc trôû ngaïi caàn phaûi traùnh"[201].
207. Lieäu ta coù theå quan taâm ñeán söï thaät, tìm kieám söï thaät coù theå giaûi ñaùp yù nghóa saâu xa nhaát cuûa cuoäc soáng khoâng? Luaät phaùp laø gì neáu khoâng coù söï xaùc tín, phaùt sinh töø nhöõng suy tö laâu ñôøi vaø tuùi khoân vó ñaïi, raèng moãi con ngöôøi ñeàu thaùnh thieâng vaø baát khaû xaâm phaïm? Neáu muoán coù moät töông lai, xaõ hoäi phaûi toân troïng söï thaät veà nhaân phaåm cuûa chuùng ta vaø phuïc tuøng söï thaät ñoù. Gieát ngöôøi khoâng sai chæ vì noù khoâng ñöôïc xaõ hoäi chaáp nhaän vaø bò phaùp luaät tröøng phaït, maø vì moät xaùc tín saâu saéc hôn. Ñaây laø moät söï thaät khoâng theå thöông löôïng ñaït ñöôïc baèng caùch söû duïng lyù trí vaø ñöôïc chaáp nhaän trong löông taâm. Moät xaõ hoäi sôû dó cao quyù vaø ñöùng ñaén ñaëc bieät laø nhôø bieát naâng ñôõ vieäc theo ñuoåi chaân lyù vaø tuaân thuû ñieàu caên baûn nhaát cuûa caùc chaân lyù.
208. Chuùng ta caàn hoïc caùch vaïch traàn nhöõng caùch khaùc nhau trong vieäc thao tuùng, boùp meùo vaø che giaáu söï thaät trong ngoân töø coâng khai vaø rieâng tö. Ñieàu chuùng ta goïi laø "söï thaät" khoâng nhöõng chæ laø vieäc töôøng thuaät caùc söï kieän vaø bieán coá, nhö chuùng ta thaáy treân caùc baùo chí haøng ngaøy. Noù chuû yeáu laø vieäc tìm kieám caùc neàn taûng vöõng chaéc naâng ñôõ caùc quyeát ñònh vaø luaät leä cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi thöøa nhaän raèng taâm trí con ngöôøi coù khaû naêng vöôït qua nhöõng moái quan taâm töùc thôøi vaø naém baét moät soá söï thaät baát bieán, ñuùng baây giôø cuõng nhö trong quaù khöù. Nhôø bieát nhìn vaøo baûn chaát cuûa con ngöôøi, lyù trí khaùm phaù ra nhöõng giaù trò phoå quaùt baét nguoàn töø cuøng moät baûn chaát ñoù.
209. Neáu khoâng, haù khoâng theå quan nieäm ñöôïc vieäc nhöõng nhaân quyeàn caên baûn maø ngaøy nay chuùng ta voán coi nhö khoâng theå taán coâng seõ bò nhöõng ngöôøi caàm quyeàn baùc boû, moät khi hoï ñaõ ñaït ñöôïc "söï ñoàng thuaän" cuûa moät quaàn chuùng thôø ô hoaëc bò ñe doïa ñoù sao? Maø moät söï ñoàng thuaän ñôn thuaàn giöõa caùc quoác gia khaùc nhau, töï noù deã bò thao tuùng y nhö theá, cuõng khoâng ñuû ñeå baûo veä chuùng. Chuùng ta coù dö baèng chöùng cho thaáy chuùng ta coù theå coù nhieàu ñieàu toát ñeïp, nhöng chuùng ta cuõng phaûi thöøa nhaän tính phaù hoaïi voán coù trong chuùng ta. Haù söï thôø ô vaø chuû nghóa caù nhaân voâ taâm maø chuùng ta töøng sa vaøo cuõng khoâng laø keát quaû cuûa vieäc chuùng ta löôøi bieáng trong vieäc theo ñuoåi caùc giaù trò cao hôn, caùc giaù trò vöôït leân treân nhu caàu tröôùc maét cuûa chuùng ta ñoù sao? Thuyeát töông ñoái luoân mang ñeán nguy cô naøy laø ñieàu naøy hoaëc ñieàu noï ñöôïc cho laø söï thaät seõ bò nhöõng keû naém quyeàn hoaëc ngöôøi khoân kheùo aùp ñaët. Tuy nhieân, "khi noùi ñeán caùc quy taéc ñaïo ñöùc ngaên caám ñieàu aùc noäi taïi, thì khoâng coù ñaëc quyeàn hay ngoaïi leä naøo daønh cho baát cöù ai. Khoâng coù gì khaùc bieät cho duø ai ñoù laø chuû nhaân cuûa theá giôùi hay laø ngöôøi 'ngheøo nhaát trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo' treân traùi ñaát. Tröôùc caùc ñoøi hoûi ñaïo ñöùc, taát caû chuùng ta ñeàu tuyeät ñoái bình ñaúng"[202].
210. Ñieàu ñang xaûy ra hieän nay vaø loâi keùo chuùng ta vaøo moät loái suy nghó ñoài baïi vaø caèn coãi, laø vieäc giaûn löôïc ñaïo ñöùc vaø chính trò thaønh vaät lyù. Söï thieän vaø söï aùc khoâng coøn hieän höõu trong chính chuùng nöõa; chæ coøn pheùp giaûi tích lôïi haïi vaø naëng nheï. Do söï chuyeån vò lyù luaän ñaïo ñöùc, luaät phaùp khoâng coøn ñöôïc coi nhö phaûn aûnh yù nieäm coâng lyù caên baûn maø nhö phaûn chieáu caùc yù nieäm ñang thònh haønh. Do ñoù coù söï suy suïp: moïi söï ñeàu bò "san baèng thaáp xuoáng nhö nhau" bôûi moät ñoàng thuaän ñoåi trao phieán dieän. Cuoái cuøng, luaät cuûa keû maïnh nhaát thaéng theá.
Ñoàng thuaän vaø söï thaät
211. Trong moät xaõ hoäi ña nguyeân, ñoái thoaïi laø caùch toát nhaát ñeå nhaän ra ñieàu phaûi luoân ñöôïc khaúng ñònh vaø toân troïng baát keå söï ñoàng thuaän phuø phieám naøo. Cuoäc ñoái thoaïi nhö vaäy caàn ñöôïc laøm phong phuù vaø soi saùng bôûi caùc bieän minh, caùc laäp luaän hôïp lyù, moät loaït caùc vieãn aûnh vaø söï ñoùng goùp cuûa nhieàu lónh vöïc nhaän thöùc vaø quan ñieåm khaùc nhau. Cuoäc ñoái thoaïi naøy cuõng khoâng ñöôïc loaïi tröø xaùc tín cho raèng coù theå ñaït ñöôïc moät soá chaân lyù neàn taûng naøo ñoù luoân caàn ñöôïc ñeà cao. Thöøa nhaän söï hieän höõu cuûa moät soá giaù trò laâu daøi naøo ñoù, duø khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã bieän phaân ra chuùng, mang laïi söï vöõng chaéc vaø oån ñònh cho moät neàn ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Ngay caû khi caùc giaù trò caên baûn ñoù ñöôïc thöøa nhaän vaø chaáp nhaän nhôø ñoái thoaïi vaø ñoàng thuaän, chuùng ta thaáy chuùng vaãn vöôït leân treân baát cöù söï ñoàng thuaän naøo; chuùng ta thöøa nhaän chuùng nhö caùc giaù trò vöôït quaù caùc boái caûnh cuûa chuùng ta vaø khoâng bao giôø thöông löôïng ñöôïc. Söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà yù nghóa vaø taàm quan troïng cuûa chuùng coù theå gia taêng - vaø theo nghóa naøy, söï ñoàng thuaän laø moät ñieàu coù tính naêng ñoäng - nhöng töï thaân, chuùng ñöôïc coi nhö oån ñònh nhôø yù nghóa noäi taïi cuûa chuùng.
212. Neáu moät ñieàu gì ñoù luoân phuïc vuï söï vaän haønh toát ñeïp cuûa xaõ hoäi, haù chaúng phaûi vì, naèm ôû beân kia noù, coù moät söï thaät laâu daøi maø trí khoân ta coù theå tieáp caän ñöôïc ñoù sao? Noäi taïi trong baûn chaát cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi voán hieän höõu moät soá cô caáu caên baûn naøo ñoù ñeå hoã trôï chuùng ta phaùt trieån vaø sinh toàn. Do ñoù, maø coù moät soá yeâu caàu vaø caùc yeâu caàu naøy coù theå ñöôïc phaùt hieän nhôø ñoái thoaïi, maëc duø, noùi moät caùch chính xaùc, chuùng khoâng ñöôïc ñoàng thuaän taïo ra. Söï kieän moät soá quy taéc naøo ñoù caáp thieát ñoái vôùi chính cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi laø moät daáu hieäu cho thaáy chuùng voán toát trong vaø töï chuùng. Vì vaäy, khoâng caàn thieát phaûi töông phaûn lôïi ích cuûa xaõ hoäi, söï ñoàng thuaän vaø thöïc taïi cuûa söï thaät khaùch quan. Ba thöïc taïi naøy coù theå ñöôïc hoøa hôïp baát cöù khi naøo, nhôø ñoái thoaïi, ngöôøi ta khoâng sôï ñi vaøo troïng taâm cuûa moät vaán ñeà.
213. Phaåm giaù cuûa ngöôøi khaùc phaûi ñöôïc toân troïng trong moïi hoaøn caûnh, khoâng phaûi vì phaåm giaù ñoù laø ñieàu chuùng ta ñaõ saùng cheá hay töôûng töôïng ra, maø bôûi vì con ngöôøi sôû höõu moät giaù trò noäi taïi vöôït leân treân giaù trò cuûa caùc ñoà vaät vaät chaát vaø caùc tình huoáng khoâng nhaát thieát. Ñieàu naøy ñoøi hoûi hoï phaûi ñöôïc ñoái xöû khaùc khau. Söï kieän moãi höõu theå nhaân baûn ñeàu coù moät phaåm giaù baát khaû chuyeån nhöôïng laø moät chaân lyù töông öùng vôùi baûn chaát con ngöôøi baát chaáp moïi thay ñoåi vaên hoùa. Vì lyù do naøy, con ngöôøi coù phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm nhö nhau trong moïi thôøi ñaïi cuûa lòch söû vaø khoâng ai coù theå töï cho mình laø ngöôøi ñöôïc uûy quyeàn bôûi baát cöù tình huoáng ñaëc thuø naøo coù theå baùc boû xaùc tín naøy hoaëc haønh ñoäng choáng laïi noù. Trí khoân coù theå tìm hieåu thöïc taïi cuûa söï vaät qua suy tö, kinh nghieäm vaø ñoái thoaïi, vaø tieán ñeán choã nhaän ra trong thöïc taïi ñoù, moät thöïc taïi voán vöôït quaù noù, cô sôû cuûa moät soá ñoøi hoûi ñaïo ñöùc phoå quaùt naøo ñoù.
214. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi baát khaû tri, neàn taûng naøy coù theå chöùng toû laø ñuû ñeå ñem laïi moät giaù trò phoå quaùt vöõng chaéc vaø oån ñònh cho caùc nguyeân taéc ñaïo ñöùc caên baûn vaø khoâng theå thöông löôïng coù theå giuùp ngaên ngöøa caùc thaûm hoïa hôn nöõa. Laø caùc tín höõu, chuùng ta tin chaéc raèng baûn chaát con ngöôøi, voán laø nguoàn goác cuûa caùc nguyeân taéc ñaïo ñöùc, ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng, vaø cuoái cuøng chính Ngöôøi laø Ñaáng ban neàn taûng vöõng chaéc cho nhöõng nguyeân taéc naøy[203]. Ñieàu naøy khoâng daãn ñeán tính cöùng ngaéc ñaïo ñöùc cuõng nhö khoâng daãn ñeán vieäc aùp ñaët baát cöù heä thoáng ñaïo ñöùc naøo, vì caùc nguyeân taéc ñaïo ñöùc coù giaù trò töø trong neàn taûng vaø moät caùch phoå bieán coù theå ñöôïc hieän thaân trong caùc quy taéc thöïc tieãn khaùc nhau. Vì vaäy, luoân coù choã daønh cho ñoái thoaïi.
Moät Neàn Vaên Hoùa Môùi
215. "Cuoäc soáng, duø vôùi moïi vieäc ñoái ñaàu cuûa noù, vaãn laø moät ngheä thuaät gaëp gôõ"[204]. Toâi ñaõ thöôøng xuyeân keâu goïi söï phaùt trieån moät neàn vaên hoùa gaëp gôõ coù khaû naêng vöôït quaù caùc khaùc bieät vaø chia reõ cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy coù nghóa laø laøm vieäc ñeå taïo ra moät khoái ña dieän coù nhieàu phía khaùc nhau nhöng taïo thaønh moät theå thoáng nhaát saëc sôõ, trong ñoù "toång theå lôùn hôn moät phaàn"[205]. Hình aûnh khoái ña dieän coù theå töôïng tröng cho moät xaõ hoäi trong ñoù, caùc khaùc bieät cuøng hieän höõu, boå sung, laøm phong phuù vaø soi saùng laãn nhau, ngay caû giöõa nhöõng baát ñoàng vaø deø daët. Moãi chuùng ta ñeàu coù theå hoïc ñöôïc ñieàu gì ñoù töø nhöõng ngöôøi khaùc. Khoâng ai laø voâ duïng vaø khoâng ai coù theå bò hy sinh. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa phaûi tìm caùch bao goàm nhöõng ngöôøi hieän naèm ôû ngoaïi vi cuoäc soáng. Vì hoï coù caùch nhìn khaùc veà söï vieäc; hoï nhìn thaáy caùc khía caïnh cuûa thöïc taïi voán voâ hình ñoái vôùi caùc trung taâm quyeàn löïc nôi ñöa ra caùc quyeát ñònh quan troïng.
Cuoäc gaëp gôõ trôû thaønh vaên hoùa
216. Chöõ "vaên hoùa" chæ moät ñieàu ñaõ aên saâu vaøo moät daân toäc, caùc xaùc tín traân troïng nhaát vaø caùch soáng cuûa hoï. Neàn "vaên hoùa" cuûa moät daân toäc khoâng chæ laø moät yù töôûng tröøu töôïng. Noù lieân heä ñeán caùc öôùc nguyeän cuûa hoï, sôû thích cuûa hoï vaø cuoái cuøng caùch hoï soáng cuoäc soáng cuûa hoï. Noùi ñeán neàn "vaên hoùa gaëp gôõ" coù nghóa laø chuùng ta, nhö moät daân toäc, neân say meâ vôùi vieäc gaëp gôõ ngöôøi khaùc, tìm kieám caùc ñieåm tieáp xuùc, xaây döïng nhöõng caàu noái, laäp keá hoaïch cho moät döï aùn bao goàm moïi ngöôøi. Ñieàu naøy trôû thaønh moät khaùt voïng vaø moät loái soáng. Chuû theå cuûa neàn vaên hoùa naøy laø nhaân daân, chöù khoâng ñôn giaûn chæ laø moät boä phaän cuûa xaõ hoäi nhaèm laøm an taâm nhöõng ngöôøi coøn laïi vôùi söï giuùp ñôõ cuûa caùc nguoàn löïc chuyeân moân vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng.
217. Hoøa bình xaõ hoäi ñoøi hoûi söï chaêm chæ, laønh ngheà. Seõ deã daøng hôn neáu chæ kieåm soaùt caùc quyeàn töï do vaø söï khaùc bieät baèng söï khoân kheùo vaø moät ít nguoàn löïc. Nhöng moät neàn hoøa bình nhö theá seõ hôøi hôït vaø mong manh, chöù khoâng phaûi laø thaønh quaû cuûa moät neàn vaên hoùa gaëp gôõ nhaèm mang laïi söï oån ñònh laâu daøi. Hoøa nhaäp caùc khaùc bieät laø moät dieãn trình khoù khaên vaø chaäm chaïp hôn nhieàu, nhöng noù baûo ñaûm moät neàn hoøa bình chaân chính vaø laâu daøi. Hoøa bình ñoù khoâng theå ñaït ñöôïc chæ nhôø vaøo nhöõng ngöôøi trong saïch vaø khoâng bò oâ ueá, vì "ngay caû nhöõng ngöôøi coù theå bò coi laø ñaùng nghi vaán do loãi laàm cuûa hoï cuõng coù moät ñieàu gì ñoù ñeå cung hieán maø ta khoâng ñöôïc boû qua"[206]. Noù cuõng khoâng phaùt xuaát töø vieäc phôùt lôø caùc ñoøi hoûi cuûa xaõ hoäi hoaëc cheá ngöï caùc xaùo troän, vì noù khoâng phaûi laø "moät ñoàng thuaän treân giaáy tôø hay moät neàn hoøa bình nhaát thôøi cho moät thieåu soá haøi loøng"[207]. Ñieàu quan troïng laø taïo ra caùc dieãn trình gaëp gôõ, caùc dieãn trình nhaèm xaây döïng moät daân toäc bieát chaáp nhaän caùc khaùc bieät. Chuùng ta haõy trang bò cho con caùi chuùng ta baèng caùc vuõ khí ñoái thoaïi! Chuùng ta haõy daïy chuùng chieán ñaáu cho cuoäc chieán vaên hoùa gaëp gôõ toát ñeïp!
Nieàm vui thöøa nhaän ngöôøi khaùc
218. Taát caû nhöõng ñieàu treân ñoøi hoûi khaû naêng bieát thöøa nhaän quyeàn cuûa ngöôøi khaùc ñöôïc laø chính hoï vaø ñöôïc khaùc bieät. Söï thöøa nhaän naøy, khi trôû thaønh moät neàn vaên hoùa, coù theå taïo ra moät giao öôùc xaõ hoäi. Khoâng coù noù, nhieàu caùch tinh vi coù theå ñöôïc taïo ra nhaèm bieán ngöôøi khaùc trôû thaønh voâ nghóa, khoâng coøn lieân quan, khoâng coù giaù trò gì ñoái vôùi xaõ hoäi. Trong khi baùc boû moät soá hình thöùc baïo löïc troâng thaáy, moät loaïi baïo löïc khaùc xaûo quyeät hôn coù theå baét reã: baïo löïc cuûa nhöõng ngöôøi coi thöôøng nhöõng ngöôøi khaùc bieät, ñaëc bieät khi caùc yeâu caàu cuûa nhöõng ngöôøi naøy laøm toån haïi ñeán quyeàn lôïi rieâng cuûa hoï baát cöù caùch naøo.
219. Khi moät boä phaän cuûa xaõ hoäi khai thaùc taát caû nhöõng gì theá giôùi coù nghóa vuï cung öùng, haønh ñoäng nhö theå ngöôøi ngheøo khoâng hieän höõu, thì cuoái cuøng seõ coù haäu quaû. Khoâng sôùm thì muoän, vieäc phôùt lôø söï hieän höõu vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi khaùc seõ buøng noå döôùi moät soá hình thöùc baïo löïc, thöôøng ít ngôø nhaát. Töï do, bình ñaúng vaø tình huynh ñeä coù theå vaãn chæ laø nhöõng lyù töôûng cao caû tröø khi chuùng ñöôïc aùp duïng cho moïi ngöôøi. Cuoäc gaëp gôõ khoâng theå dieãn ra chæ giöõa nhöõng ngöôøi naém giöõ quyeàn löïc kinh teá, chính trò hoaëc hoïc thuaät. Cuoäc gaëp gôõ xaõ hoäi chaân chính ñoøi phaûi coù moät cuoäc ñoái thoaïi döïa treân neàn vaên hoùa ñöôïc phaàn lôùn daân soá chia seû. Vieäc thöôøng xaûy ra laø caùc yù töôûng toát ñeïp khoâng ñöôïc caùc thaønh phaàn ngheøo hôn cuûa xaõ hoäi chaáp nhaän vì chuùng ñöôïc trình baøy trong moät boä aùo vaên hoùa khoâng phaûi cuûa hoï vaø hoï khoâng theå ñoàng nhaát hoùa vôùi noù. Moät giao öôùc xaõ hoäi thöïc tieãn vaø bao truøm cuõng phaûi laø moät "giao öôùc vaên hoùa", moät giao öôùc bieát toân troïng vaø thöøa nhaän caùc theá giôùi quan, caùc neàn vaên hoùa vaø caùc loái soáng khaùc nhau cuøng hieän höõu vôùi nhau trong xaõ hoäi.
220. Chaúng haïn, caùc daân toäc baûn ñòa khoâng phaûn ñoái söï tieán boä, nhöng quan nieäm cuûa hoï laø moät quan nieäm khaùc veà söï tieán boä, thöôøng mang tính nhaân baûn hôn so vôùi neàn vaên hoùa hieän ñaïi cuûa caùc daân toäc phaùt trieån. Vaên hoùa cuûa hoï khoâng phaûi laø moät neàn vaên hoùa nhaèm mang laïi lôïi ích cho nhöõng keû coù quyeàn löïc, nhöõng ngöôøi ñöôïc thuùc ñaåy taïo ra cho chính hoï moät loaïi thieân ñöôøng ôû ngay traàn gian naøy. Baát khoan dung vaø thieáu toân troïng caùc neàn vaên hoùa ñaïi chuùng baûn ñòa laø moät hình thöùc baïo löïc döïa treân caùch nhìn chuùng moät caùch laïnh luøng vaø mang tính phaùn xeùt. Khoâng theå coù söï thay ñoåi ñích thöïc, saâu saéc vaø laâu daøi tröø khi noù baét ñaàu töø caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, nhaát laø caùc neàn vaên hoùa cuûa ngöôøi ngheøo. Moät giao öôùc vaên hoùa xa laùnh loái hieåu ñoäc khoái (monilithic) veà baûn saéc cuûa moät nôi choán ñaëc thuø; noù bao haøm loøng toân troïng ñoái vôùi tính ña daïng baèng caùch cung öùng caùc cô hoäi thaêng tieán vaø hoøa nhaäp xaõ hoäi cho moïi ngöôøi.
221. Moät giao öôùc nhö vaäy cuõng ñoøi hoûi söï nhaän thöùc ra raèng moät soá ñieàu coù theå bò baùc boû vì lôïi ích chung. Khoâng ai coù theå sôû höõu toaøn boä söï thaät hoaëc thoûa maõn moïi mong muoán cuûa mình, vì söï kyø voïng ñoù seõ daãn ñeán vieäc trieät tieâu ngöôøi khaùc baèng caùch baùc boû caùc quyeàn lôïi cuûa hoï. Moät khaùi nieäm sai laàm veà loøng khoan dung phaûi nhöôøng choã cho moät chuû nghóa hieän thöïc ñoái thoaïi veà phaàn nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø nhöõng ngöôøi ñaøn baø bieát trung thaønh vôùi caùc nguyeân taéc cuûa rieâng hoï trong khi thöøa nhaän raèng nhöõng ngöôøi khaùc cuõng coù quyeàn laøm nhö vaäy. Ñaây laø söï thöøa nhaän ngöôøi khaùc moät caùch chaân chính maø chæ coù tình yeâu môùi laøm cho khaû höõu. Chuùng ta phaûi ñöùng vaøo vò trí cuûa ngöôøi khaùc, neáu chuùng ta muoán khaùm phaù ra ñieàu gì laø chaân chính, hoaëc ít nhaát coù theå hieåu ñöôïc, trong caùc ñoäng cô vaø moái quan taâm cuûa hoï.
Phuïc Hoài Loøng Toát
222. Chuû nghóa caù nhaân tieâu duøng ñaõ daãn ñeán söï baát coâng lôùn. Nhöõng ngöôøi khaùc bò xem nhö chæ laø trôû ngaïi cho söï hieän höõu thanh thaûn cuûa chuùng ta; keát cuïc, chuùng ta coi hoï nhö nhöõng ngöôøi laøm ta khoù chòu vaø chuùng ta ngaøy caøng trôû neân hung haõn. Ñieàu naøy caøng ñuùng hôn trong thôøi kyø khuûng hoaûng, thaûm hoïa vaø khoå cöïc, khi chuùng ta bò caùm doã nghó theo caâu noùi coå thôøi, "moïi ngöôøi vì chính mình". Tuy nhieân, ngay caû nhöõng khi ñoù, chuùng ta vaãn coù theå quyeát ñònh choïn vieäc nuoâi döôõng loøng toát. Nhöõng ngöôøi laøm nhö vaäy trôû thaønh nhöõng ngoâi sao raïng saùng giöõa boùng toái.
223. Thaùnh Phaoloâ moâ taû loøng toát (kindness) nhö hoa traùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn (Gl 5:22). Ngaøi söû duïng chöõ Hy Laïp chrestoùtes, chöõ naøy moâ taû moät thaùi ñoä hoøa nhaõ, deã chòu vaø hoã trôï, khoâng thoâ loã hay xoã xaøng. Nhöõng caù nhaân coù phaåm chaát naøy thöôøng giuùp laøm cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc deã chòu hôn, nhaát laø baèng caùch chia seû gaùnh naëng caùc nan ñeà, nhu caàu vaø noãi sôï haõi cuûa hoï. Caùch ñoái xöû vôùi ngöôøi khaùc naøy coù theå mang nhieàu hình thöùc khaùc nhau: moät haønh ñoäng töû teá, moät söï quan taâm khoâng xuùc phaïm baèng lôøi noùi hoaëc vieäc laøm, moät söï saün saøng laøm nheï bôùt gaùnh naëng cuûa hoï. Noù bao goàm vieäc "noùi nhöõng lôøi khuyeân giaûi, söùc maïnh, an uûi vaø khuyeán khích" chöù khoâng phaûi "nhöõng lôøi nhaèm haï thaáp, gaây buoàn baõ, töùc giaän hoaëc bieåu loä söï khinh bæ"[208].
224. Loøng toát giaûi thoaùt chuùng ta khoûi söï ñoäc aùc ñoâi khi ñaàu ñoäc caùc moái lieân heä cuûa con ngöôøi, khoûi söï lo laéng voán ngaên caûn chuùng ta nghó ñeán ngöôøi khaùc, khoûi nhöõng hoaït ñoäng cuoàng nhieät ñeán queân raèng ngöôøi khaùc cuõng coù quyeàn ñöôïc haïnh phuùc. Ngaøy nay, chuùng ta thöôøng khoâng coù caû thôøi gian laãn naêng löïc ñeå döøng laïi vaø ñoái xöû toát vôùi ngöôøi khaùc, ñeå noùi "xin loãi", "boû quaù cho", "caûm ôn". Tuy nhieân, thænh thoaûng, moät caùch laï luøng, moät ngöôøi toát buïng boãng xuaát hieän vaø saün saøng gaït moïi söï khaùc sang moät beân ñeå theå hieän söï quan taâm, ñeå ban taëng moät nuï cöôøi, ñeå noùi moät lôøi ñoäng vieân, laéng nghe giöõa söï thôø ô chung. Neáu chuùng ta noã löïc haøng ngaøy ñeå thöïc hieän chính ñieàu naøy, chuùng ta coù theå taïo ra moät baàu khoâng khí xaõ hoäi laønh maïnh, trong ñoù nhöõng hieåu laàm coù theå ñöôïc khaéc phuïc vaø xung ñoät ñöôïc ngaên chaën. Loøng toát caàn ñöôïc trau doài; noù khoâng phaûi laø nhaân ñöùc tö saûn hôøi hôït. Chính vì noù bao haøm loøng quyù meán vaø toân troïng ngöôøi khaùc, neân moät khi loøng toát trôû thaønh moät neùt vaên hoùa trong xaõ hoäi, noù seõ bieán ñoåi loái soáng, caùc moái lieân heä vaø caùch caùc yù töôûng ñöôïc thaûo luaän vaø so saùnh. Loøng toát taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc tìm kieám söï ñoàng thuaän; noù môû ra nhöõng neûo ñöôøng môùi treân ñoù söï thuø ñòch vaø xung ñoät seõ ñoát chaùy moïi caây caàu.
- - - - - - - - - -
[196] Gaëp gôõ Caùc Nhaø Laõnh ñaïo chính trò, Kinh teá vaø vaên hoùa Ba Taây, Rio de Janeiro, Brazil (27 Thaùng 7 2013): AAS 105 (2013), 683-684.
[197] Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Querida Amazonia (2 Thaùng 2 2020), 108.
[198] Töø cuoán phim Pope Francis: A Man of His Word, by Wim Wenders (2018).
[199] Thoâng ñieäp nhaân ngaøy Truyeàn thoâng Theá giôùi (24 Thaùng 1 2014): AAS 106 (2014), 113.
[200] Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc UÙc, UÛy ban Coâng lyù, Söù meänh vaø Phuïc vuï Xaõ hoäi, Making It Real: Genuine Human Encounter in Our Digital World (Thaùng 11 2019).
[201] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 123: AAS 107 (2015), 896.
[202] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Veritatis Splendor (6 Thaùng 8 1993), 96: AAS 85 (1993), 1209.
[203] Laø caùc Kitoâ höõu, chuùng ta cuõng tin raèng Thieân Chuùa ban cho chuùng ta ôn thaùnh cuûa Ngöôøi giuùp chuùng ta haønh ñoäng nhö anh chò em.
[204] VINICIUS DE MORAES, Samba da Bencaõo, töø cuoán baêng Um encontro no Au bon Gourmet, Rio de Janeiro (2 Thaùng 8 1962).
[205] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 237: AAS 105 (2013), 1116.
[206] Ñaõ daãn, 236: AAS 105 (2013), 1115.
[207] Ñaõ daãn, 218: AAS 105 (2013), 1110.
[208] Toâng huaán Amoris Laetitia (19 Thaùng 3 2016), 100: AAS 108 (2016), 351.