Thoâng Ñieäp Fratelli Tutti
Taát Caû Anh Em
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông 5
Moät Loaïi Chính Trò Toát Hôn
154. Söï phaùt trieån cuûa moät coäng ñoàng huynh ñeä hoaøn caàu döïa treân vieäc thöïc haønh tình höõu nghò xaõ hoäi töø phía caùc daân toäc vaø quoác gia ñoøi phaûi coù moät loaïi chính trò toát hôn, moät loaïi chính trò thöïc söï phuïc vuï lôïi ích chung. Ñaùng buoàn thay, chính trò ngaøy nay thöôøng mang caùc hình thöùc nhaèm caûn trôû söï tieán boä höôùng tôùi moät theá giôùi khaùc.
Caùc Hình Thöùc Daân Tuùy Vaø Töï Do Chuû Nghóa
155. Söï thieáu quan taâm ñeán nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông coù theå aån naáp phía sau moät chuû nghóa daân tuùy nhaèm khai thaùc nhöõng ngöôøi naøy moät caùch mò daân cho caùc muïc ñích rieâng cuûa noù, hoaëc moät chuû nghóa töï do chuyeân phuïc vuï lôïi ích kinh teá cuûa nhöõng keû coù quyeàn löïc. Trong caû hai tröôøng hôïp, thaät khoù ñeå döï kieán moät theá giôùi côûi môû taïo khoâng gian cho moïi ngöôøi, keå caû nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát, vaø bieåu loä loøng toân troïng ñoái vôùi caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau.
Ngöôøi ñöôïc loøng daân vaø ngöôøi daân tuùy
156. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, chöõ "daân tuùy chuû nghóa" vaø "ngöôøi daân tuùy" ñaõ xaâm nhaäp vaøo caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø chuyeän troø haøng ngaøy. Keát quaû laø, chuùng ñaõ maát ñi baát cöù giaù trò naøo maø chuùng coù theå coù, vaø trôû thaønh moät nguoàn phaân cöïc khaùc nöõa trong moät xaõ hoäi voán ñaõ chia reõ. Caùc coá gaéng ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå phaân loaïi toaøn boä caùc daân toäc, caùc nhoùm, caùc xaõ hoäi vaø chính phuû nhö laø "daân tuùy" hoaëc khoâng. Ngaøy nay, vieäc baøy toû quan ñieåm veà baát cöù chuû ñeà naøo maø khoâng bò phaân loaïi caùch naøy hay caùch khaùc ñaõ trôû neân baát khaû, moät laø bò maát uy tín moät caùch baát coâng hai laø ñöôïc tung hoâ taän trôøi xanh.
157. Möu toan coi chuû nghóa daân tuùy nhö chìa khoùa giaûi thích thöïc taïi xaõ hoäi coù vaán ñeà moät caùch khaùc: noù coi thöôøng yù nghóa chính ñaùng cuûa haïn töø "nhaân daân". Baát cöù coá gaéng naøo nhaèm loaïi boû khaùi nieäm naøy khoûi caùch noùi thoâng thöôøng coù theå daãn ñeán vieäc loaïi boû chính khaùi nieäm daân chuû nhö laø "chính phuû do nhaân daân". Neáu chuùng ta muoán duy trì vieäc cho raèng xaõ hoäi khoâng chæ laø moät taäp hôïp ñôn thuaàn caùc caù nhaân, thì thuaät ngöõ "nhaân daân" laø ñieàu chöùng toû caàn thieát. Coù nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi taïo ra caùc khoái ña soá, cuõng nhö caùc xu höôùng lôùn vaø caùc khaùt voïng coäng ñoàng. Nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø coù khaû naêng ñöa ra nhöõng muïc tieâu chung vöôït leân treân caùc khaùc bieät cuûa hoï vaø do ñoù coù theå tham gia vaøo moät noã löïc chung. Roài nöõa, seõ raát khoù thöïc hieän moät döï aùn daøi haïn tröø khi noù trôû thaønh moät nguyeän voïng taäp theå. Taát caû caùc nhaân toá naøy naèm phía sau vieäc chuùng ta söû duïng caùc töø ngöõ "nhaân daân" vaø "ñöôïc loøng daân". Tröø khi chuùng ñöôïc xem xeùt - cuøng vôùi moät vieäc pheâ bình ñuùng ñaén veà troø mò daân - moät khía caïnh caên baûn cuûa thöïc taïi xaõ hoäi seõ bò laøm ngô.
158. ÔÛ ñaây, coù theå coù moät söï hieåu laàm. "'Nhaân daân'khoâng phaûi laø moät phaïm truø luaän lyù hoïc, cuõng khoâng phaûi laø moät phaïm truø huyeàn bí, neáu qua ñoù chuùng ta muoán noùi raèng moïi söï nhaân daân laøm ñeàu toát caû, hoaëc nhaân daân laø moät thöïc taïi'thieân thaàn'. Ñuùng hôn, noù laø moät phaïm truø huyeàn thoaïi... Khi giaûi thích ñieàu baïn muoán noùi qua haïn töø nhaân daân, baïn phaûi söû duïng caùc phaïm truø luaän lyù hoïc ñeå giaûi thích, vaø nhaát thieát phaûi nhö vaäy. Tuy nhieân, theo caùch ñoù, baïn khoâng theå giaûi thích yù nghóa cuûa vieäc thuoäc veà moät daân toäc. Haïn töø 'daân toäc' coù moät yù nghóa saâu saéc hôn khoâng theå phaùt bieåu baèng caùc thuaät ngöõ luaän lyù hoïc thuaàn tuùy. Trôû thaønh moät phaàn cuûa daân toäc laø trôû thaønh moät phaàn cuûa baûn saéc chung phaùt sinh töø caùc daây lieân keát xaõ hoäi vaø vaên hoùa. Vaø ñoù khoâng phaûi laø moät caùi ñieàu töï ñoäng, maø laø moät dieãn trình chaäm chaïp, khoù khaên... tieán tôùi moät döï aùn chung"[132].
159. Quaû coù caùc nhaø laõnh ñaïo "ñöôïc loøng daân", nhöõng ngöôøi coù khaû naêng giaûi thích caûm quan vaø ñoäng löïc vaên hoùa cuûa moät daân toäc, vaø caùc xu höôùng quan troïng trong xaõ hoäi. Vieäc phuïc vuï maø hoï cung caáp trong coá gaéng hôïp nhaát vaø laõnh ñaïo coù theå trôû thaønh neàn taûng cho moät vieãn kieán laâu daøi nhaèm bieán ñoåi vaø taêng tröôûng, voán cuõng bao goàm vieäc daønh choã cho nhöõng ngöôøi khaùc trong vieäc theo ñuoåi lôïi ích chung. Nhöng ñieàu naøy coù theå thoaùi hoùa thaønh moät "chuû nghóa daân tuùy" khoâng laønh maïnh khi caùc caù nhaân coù theå khai thaùc veà chính trò neàn vaên hoùa cuûa moät daân toäc, döôùi baát cöù hình thöùc yù thöùc heä naøo, vì lôïi theá baûn thaân cuûa hoï hoaëc ñeå tieáp tuïc naém quyeàn. Hoaëc khi, trong nhöõng luùc khaùc, hoï tìm kieám söï noåi tieáng baèng caùch keâu goïi nhöõng khuynh höôùng ñeâ heøn vaø ích kyû nhaát cuûa moät soá thaønh phaàn daân chuùng. Ñieàu naøy caøng trôû neân nghieâm troïng hôn khi, baát cöù döôùi hình thöùc thoâ thieån hay tinh vi hôn, noù daãn ñeán vieäc tieám ñoaït caùc ñònh cheá vaø luaät leä.
160. Caùc nhoùm daân tuùy kheùp kín boùp meùo haïn töø "nhaân daân", vì hoï khoâng noùi veà moät nhaân daân chaân chính. Khaùi nieäm "nhaân daân" treân thöïc teá laø moät khaùi nieäm boû ngoû (open-ended). Moät nhaân daân soáng ñoäng vaø naêng ñoäng, moät nhaân daân coù töông lai, laø moät nhaân daân khoâng ngöøng côûi môû ñoùn nhaän moät toång hôïp môùi qua khaû naêng chaøo ñoùn caùc khaùc bieät. Baèng caùch naøy, noù khoâng phuû nhaän baûn saéc rieâng cuûa noù, nhöng côûi môû ñoái vôùi vieäc ñöôïc vaän ñoäng, ñöôïc thaùch thöùc, ñöôïc môû roäng vaø laøm giaøu bôûi nhöõng ngöôøi khaùc, vaø do ñoù ñöôïc taêng tröôûng vaø phaùt trieån hôn nöõa.
161. Moät daáu hieäu khaùc cho thaáy söï suy giaûm cuûa khaû naêng laõnh ñaïo ñöôïc loøng daân laø quan taâm tôùi lôïi theá ngaén haïn. Moät lôïi theá thoaû maõn ñoøi hoûi thu ñöôïc nhieàu phieáu baàu hay söï uûng hoä hôn, nhöng khoâng thuùc ñaåy, baèng moät noã löïc gian khoå vaø lieân tuïc, vieäc taïo ra caùc nguoàn taøi nguyeân maø nhaân daân caàn ñeå phaùt trieån vaø kieám soáng baèng chính noã löïc vaø oùc saùng taïo cuûa hoï. Veà phöông dieän naøy, toâi ñaõ noùi roõ raèng "Toâi khoâng coù yù ñònh ñeà xöôùng moät chuû nghóa daân tuùy voâ traùch nhieäm naøo"[133]. Xoùa boû baát bình ñaúng ñoøi hoûi moät vieäc taêng tröôûng kinh teá coù khaû naêng giuùp khai thaùc tieàm naêng cuûa töøng khu vöïc vaø do ñoù baûo ñaûm söï bình ñaúng laâu daøi[134]. Ñoàng thôøi, ñieàu tieáp theo laø "döï aùn phuùc lôïi, voán ñaùp öùng caùc nhu caàu caáp thieát naøo ñoù, chæ neân ñöôïc coi nhö caùc ñaùp öùng taïm thôøi"[135].
162. Vaán ñeà lôùn nhaát laø vieäc laøm. Ñieàu thöïc söï "ñöôïc loøng daân" - vì noù coå vuõ lôïi ích cuûa nhaân daân - laø cung caáp cho moïi ngöôøi cô hoäi ñeå nuoâi döôõng nhöõng haït gioáng maø Thieân Chuùa ñaõ gieo vaøo moãi ngöôøi chuùng ta: caùc taøi naêng, saùng kieán vaø nguoàn löïc baåm sinh cuûa chuùng ta. Ñaây laø söï giuùp ñôõ toát ñeïp nhaát maø chuùng ta coù theå daønh cho ngöôøi ngheøo, con ñöôøng toát nhaát ñeå coù moät cuoäc soáng hôïp nhaân phaåm. Do ñoù, toâi xin nhaán maïnh raèng, "giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo veà maët taøi chính luoân phaûi laø moät giaûi phaùp taïm thôøi tröôùc nhöõng nhu caàu caáp baùch. Muïc tieâu roäng lôùn hôn luoân phaûi laø giuùp hoï coù moät cuoäc soáng xöùng ñaùng qua vieäc laøm"[136]. Vì caùc heä thoáng saûn xuaát coù theå thay ñoåi, neân caùc heä thoáng chính trò phaûi tieáp tuïc hoaït ñoäng ñeå caáu truùc xaõ hoäi theo caùch moïi ngöôøi ñeàu coù cô hoäi ñoùng goùp taøi naêng vaø noã löïc cuûa rieâng mình. Vì "khoâng coù caùi ngheøo naøo toài teä hôn caùi ngheøo laáy maát vieäc laøm vaø phaåm giaù cuûa vieäc laøm"[137]. Trong moät xaõ hoäi phaùt trieån thöïc söï, vieäc laøm laø moät chieàu kích thieát yeáu cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, vì noù khoâng nhöõng laø phöông tieän kieám côm haøng ngaøy maø coøn laø phöông tieän phaùt trieån baûn thaân, xaây döïng caùc moái töông quan laønh maïnh, töï phaùt bieåu baûn thaân vaø trao ñoåi caùc thieân phuù. Vieäc laøm ñem laïi cho chuùng ta yù thöùc veà traùch nhieäm chung ñoái vôùi vieäc phaùt trieån theá giôùi, vaø cuoái cuøng, ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa chuùng ta nhö moät daân toäc.
Lôïi ích vaø giôùi haïn cuûa caùc phöông thöùc töï do
163. Khaùi nieäm "nhaân daân", moät khaùi nieäm töï nhieân bao haøm quan ñieåm tích cöïc veà caùc moái lieân keát coäng ñoàng vaø vaên hoùa, thöôøng bò caùc phöông thöùc töï do cuûa chuû nghóa caù nhaân baùc boû; caùc phöông thöùc naøy voán coi xaõ hoäi chæ laø toång soá caùc lôïi ích cuøng soáng chung vôùi nhau. Ngöôøi ta noùi tôùi vieäc toân troïng töï do, nhöng khoâng coù goác reã trong moät trình thuaät chung; trong moät soá boái caûnh naøo ñoù, nhöõng ngöôøi beânh vöïc quyeàn lôïi cuûa nhöõng thaønh vieân deã bò toån thöông nhaát trong xaõ hoäi coù xu höôùng bò chæ trích laø nhöõng ngöôøi theo chuû nghóa daân tuùy. YÙ nieäm nhaân daân bò coi nhö moät caáu truùc tröøu töôïng, moät ñieàu khoâng thöïc söï hieän höõu. Nhöng ñieàu naøy taïo ra moät löôõng phaân (dichotomy) khoâng caàn thieát. Cuõng khoâng theå coi khaùi nieäm "nhaân daân" hay "ngöôøi laân caän" chæ thuaàn tuùy coù tính tröøu töôïng hay laõng maïn, ñeán noãi vieäc toå chöùc xaõ hoäi, khoa hoïc vaø caùc ñònh cheá coâng daân coù theå bò baùc boû hoaëc bò ñoái xöû moät caùch khinh mieät[138].
164. Maët khaùc, ñöùc aùi hôïp nhaát caû hai chieàu kích - tröøu töôïng vaø ñònh cheá - vì noù ñoøi hoûi moät dieãn trình höõu hieäu thay ñoåi lòch söû bao truøm moïi söï: caùc ñònh cheá, luaät phaùp, kyõ thuaät, kinh nghieäm, chuyeân moân ngheà nghieäp, phaân tích khoa hoïc, thuû tuïc haønh chính, vaø vaân vaân. Ñoái vôùi vaán ñeà ñoù, "cuoäc soáng rieâng tö khoâng theå hieän höõu tröø khi noù ñöôïc baûo veä bôûi traät töï coâng coäng. Maùi aám gia ñaïo seõ khoâng coù hôi aám thöïc söï tröø khi noù ñöôïc baûo veä bôûi luaät phaùp, bôûi moät traïng thaùi yeân bình döïa treân luaät phaùp, vaø ñöôïc höôûng möùc an sinh toái thieåu ñöôïc baûo ñaûm bôûi söï phaân coâng lao ñoäng, trao ñoåi thöông maïi, coâng baèng xaõ hoäi vaø quyeàn coâng daân chính trò"[139].
165. Loøng baùc aùi chaân chính coù khaû naêng keát hôïp taát caû caùc yeáu toá naøy trong moái quan taâm cuûa noù ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Trong tröôøng hôïp gaëp gôõ baûn thaân, keå caû nhöõng cuoäc gaëp gôõ lieân quan ñeán anh / chò / em ôû xa hoaëc bò laõng queân, noù coù theå laøm nhö vaäy nhôø bieát söû duïng moïi taøi nguyeân maø caùc ñònh cheá cuûa moät xaõ hoäi coù toå chöùc, töï do vaø saùng taïo coù khaû naêng taïo ra. Chaúng haïn, ngay caû Ngöôøi Samaritanoâ nhaân haäu cuõng caàn coù moät quaùn troï gaàn ñoù ñeå coù theå cung caáp söï giuùp ñôõ maø baûn thaân oâng khoâng theå cung caáp. Tình yeâu ngöôøi laân caän coù tính cuï theå vaø khoâng laõng phí baát cöù nguoàn taøi nguyeân naøo caàn thieát cho vieäc mang laïi thay ñoåi coù tính lòch söû coù theå sinh lôïi ích cho ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò thieät thoøi. Tuy nhieân, ñoâi khi, caùc yù thöùc heä caùnh taû hoaëc caùc hoïc thuyeát xaõ hoäi lieân keát vôùi phöông thöùc haønh ñoäng caù nhaân chuû nghóa vaø caùc thuû tuïc khoâng höõu hieäu chæ aûnh höôûng ñeán moät soá ít ngöôøi, trong khi phaàn lôùn nhöõng ngöôøi bò boû queân vaãn phaûi phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa nhöõng ngöôøi khaùc. Ñieàu naøy chöùng toû söï caàn thieát phaûi coù moät tinh thaàn huynh ñeä lôùn hôn, nhöng cuõng caàn moät toå chöùc theá giôùi höõu hieäu hôn nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñang gaây hoïa cho nhöõng ngöôøi bò boû rôi ñang ñau khoå vaø ngaéc ngoaûi ôû caùc nöôùc ngheøo. Noù cuõng cho thaáy seõ khoâng coù moät giaûi phaùp naøo, khoâng coù moät phöông phaùp luaän duy nhaát coù theå chaáp nhaän naøo, khoâng coù moät coâng thöùc kinh teá naøo coù theå ñöôïc aùp duïng moät caùch khoâng phaân bieät cho moïi ngöôøi. Ngay caùc nghieân cöùu khoa hoïc nghieâm ngaët nhaát cuõng chæ coù theå ñeà xöôùng caùc höôùng haønh ñoäng khaùc nhau.
166. Vaäy thì, moïi söï ñeàu phuï thuoäc vaøo khaû naêng cuûa chuùng ta trong vieäc nhìn thaáy söï caàn thieát phaûi thay ñoåi taâm hoàn, thaùi ñoä vaø loái soáng. Neáu khoâng, caùc tuyeân truyeàn chính trò, caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø nhöõng ngöôøi leân khuoân coâng luaän seõ tieáp tuïc coå vuõ moät neàn vaên hoùa caù nhaân chuû nghóa vaø khoâng pheâ phaùn, leä thuoäc lôïi ích kinh teá vaø ñònh cheá xaõ hoäi khoâng bò kieåm soaùt nhaèm phuïc vuï nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc höôûng quaù nhieàu quyeàn löïc. Nhöõng lôøi chæ trích cuûa toâi veà moâ hình kyõ trò khoâng chæ ñôn giaûn nghó raèng neáu chuùng ta kieåm soaùt ñöôïc caùc thaùi quaù cuûa noù thì moïi söï seõ yeân oån. Nguy cô lôùn hôn khoâng phaùt sinh töø caùc ñoái töôïng chuyeân bieät, caùc thöïc taïi hoaëc theå cheá vaät chaát, maø töø caùch chuùng ñöôïc söû duïng. Noù lieân quan ñeán söï yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi, xu höôùng öa thích ích kyû voán laø moät phaàn cuûa ñieàu maø truyeàn thoáng Kitoâ giaùo goïi laø "tö duïc": khuynh höôùng nhaân baûn chæ quan taâm ñeán baûn thaân toâi, nhoùm cuûa toâi, nhöõng quyeàn lôïi nhoû nhen cuûa rieâng toâi. Tö duïc khoâng phaûi laø moät thieáu soùt chæ giôùi haïn ôû thôøi ñaïi cuûa chuùng ta. Noù ñaõ coù maët töø thuôû sô khai cuûa loaøi ngöôøi, vaø chæ thay ñoåi vaø maëc laáy nhöõng hình thöùc khaùc nhau qua caùc thôøi ñaïi, söû duïng baát cöù phöông tieän naøo maø moãi khoaûnh khaéc lòch söû coù theå cung caáp. Tuy nhieân, töï duïc coù theå ñöôïc khaéc phuïc vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Thieân Chuùa.
167. Giaùo duïc vaø döôõng duïc, vieäc quan taâm ñeán ngöôøi khaùc, moät caùi nhìn ñöôïc toång hôïp toát veà cuoäc soáng vaø söï phaùt trieån tinh thaàn: taát caû nhöõng ñieàu naøy ñeàu coù tính thieát yeáu ñoái vôùi caùc moái töông quan nhaân baûn coù phaåm chaát cao vaø ñoái vôùi vieäc taïo ñieàu kieän ñeå chính xaõ hoäi phaûn öùng laïi nhöõng baát coâng, sai leäch vaø laïm duïng kinh teá, kyõ thuaät, chính trò vaø quyeàn löïc truyeàn thoâng. Moät soá phöông thöùc töï do laøm ngô nhaân toá naøy veà söï yeáu keùm cuûa con ngöôøi; chuùng döï kieán moät theá giôùi tuaân theo moät traät töï ñaõ ñònh saün vaø töï noù coù khaû naêng baûo ñaûm moät töông lai töôi saùng vaø cung caáp caùc giaûi phaùp cho moïi vaán ñeà.
168. Thò tröôøng, töï noù, khoâng theå giaûi quyeát moïi vaán ñeà, baát keå chuùng ta thöôøng ñöôïc yeâu caàu tin vaøo tín ñieàu naøy cuûa nieàm tin taân töï do. Baát chaáp thöû thaùch laø chi, tröôøng phaùi tö töôûng ngheøo naøn vaø laëp ñi laëp laïi naøy luoân ñöa ra nhöõng coâng thöùc gioáng y nhö nhau. Chuû nghóa taân töï do chæ töï taùi taïo mình baèng caùch söû duïng caùc lyù thuyeát ma thuaät "chaåy traøn" hoaëc "nhoû gioït" - maø khoâng duøng ñeán teân - nhö moät giaûi phaùp duy nhaát cho caùc vaán ñeà xaõ hoäi. Noù ít ñaùnh giaù ñöôïc thöïc taïi naøy laø ñieàu ñöôïc cho laø "chaåy traøn" khoâng giaûi quyeát ñöôïc söï baát bình ñaúng töøng phaùt sinh ra caùc hình thöùc baïo löïc môùi ñe doïa chính keát caáu cuûa xaõ hoäi. Nhaát thieát phaûi coù moät chính saùch kinh teá chuû ñoäng nhaèm "coå vuõ moät neàn kinh teá taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho tính ña daïng cheá taùc vaø tính saùng taïo kinh doanh"[140] vaø taïo khaû theå cho vieäc laøm ñöôïc taïo ra chöù khoâng bò caét giaûm. Ñaàu cô taøi chính, trong caên baûn, nhaèm thu lôïi nhuaän nhanh choùng tieáp tuïc gaây taøn phaù. Thaät vaäy, "neáu khoâng coù caùc hình thöùc lieân ñôùi noäi boä vaø tin caäy laãn nhau, thò tröôøng khoâng theå hoaøn thaønh ñaày ñuû chöùc naêng kinh teá rieâng cuûa noù. Vaø ngaøy nay söï tin töôûng naøy ñaõ khoâng coøn hieän höõu"[141]. Caâu chuyeän khoâng keát thuùc nhö döï kieán cuûa noù, vaø caùc coâng thöùc giaùo ñieàu cuûa lyù thuyeát kinh teá hieän haønh ñöôïc chöùng toû khoâng phaûi laø khoâng sai laàm. Tính mong manh cuûa caùc heä thoáng theá giôùi khi ñoái ñaàu vôùi ñaïi dòch ñaõ chöùng toû raèng khoâng phaûi moïi söï ñeàu coù theå ñöôïc giaûi quyeát baèng töï do thò tröôøng. Noù cuõng chöùng toû raèng, ngoaøi vieäc khoâi phuïc moät ñôøi soáng chính trò laønh maïnh khoâng bò chi phoái bôûi leänh laïc taøi chính, "chuùng ta phaûi ñaët nhaân phaåm trôû laïi trung taâm vaø treân truï coät ñoù, xaây döïng caùc caáu truùc xaõ hoäi thay theá maø chuùng ta voán caàn ñeán"[142].
169. Thí duï, trong moät soá phöông thöùc kinh teá kheùp kín vaø ñôn saéc, döôøng nhö khoâng coù choã cho caùc phong traøo bình daân nhaèm keát hôïp nhöõng ngöôøi thaát nghieäp, lao ñoäng taïm thôøi vaø phi chính thöùc vaø nhieàu ngöôøi khaùc khoâng deã daøng tìm ñöôïc choã ñöùng trong caùc cô caáu hieän coù. Tuy nhieân, nhöõng phong traøo ñoù quaûn lyù nhieàu hình thöùc kinh teá bình daân vaø saûn xuaát coäng ñoàng. Ñieàu caàn laø moät moâ hình tham gia xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá "coù theå bao goàm caùc phong traøo bình daân vaø tieáp theâm söùc maïnh cho caùc cô caáu quaûn lyù ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá vôùi luoàng naêng löïc ñaïo ñöùc phaùt sinh töø vieäc bao goàm caû nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø trong vieäc xaây döïng moät vaän meänh chung", trong khi cuõng baûo ñaûm ñeå "nhöõng kinh nghieäm lieân ñôùi lôùn leân töø beân döôùi, töø taàng ñaát caùi (subsoil) cuûa haønh tinh - coù theå ñeán vôùi nhau, ñöôïc phoái hôïp nhieàu hôn, tieáp tuïc gaëp gôõ nhau"[143]. Tuy nhieân, ñieàu naøy phaûi xaûy ra moät caùch khoâng phaûn boäi caùch hoaït ñoäng khaùc bieät cuûa hoï nhö "nhöõng ngöôøi gieo raéc thay ñoåi, coå vuõ moät dieãn trình bao goàm haøng trieäu haønh ñoäng, lôùn vaø nhoû, ñan xen moät caùch saùng taïo nhö lôøi leõ trong moät baøi thô"[144]. Theo nghóa naøy, nhöõng phong traøo nhö vaäy laø "nhöõng nhaø thô xaõ hoäi", theo caùch rieâng cuûa hoï, ñaõ laøm vieäc, ñeà xöôùng, coå vuõ vaø giaûi phoùng. Hoï giuùp laøm cho khaû höõu moät söï phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän vöôït ra ngoaøi "yù nieäm coi caùc chính saùch xaõ hoäi nhö chính saùch cho ngöôøi ngheøo, chöù khoâng bao giôø vôùi ngöôøi ngheøo vaø khoâng bao giôø cuûa ngöôøi ngheøo, caøng khoâng nhö moät phaàn cuûa döï aùn nhaèm taùi hôïp nhaát moïi ngöôøi"[145]. Hoï coù theå gaáy raéc roái, vaø moät soá "lyù thuyeát gia" coù theå khoù phaân loaïi ñöôïc hoï, nhöng chuùng ta phaûi tìm ñuû can ñaûm ñeå thöøa nhaän raèng, neáu khoâng coù hoï, "daân chuû seõ teo toùp, bieán thaønh moät haïn töø ñôn thuaàn, moät leà thoùi; noù maát ñi ñaëc tính ñaïi dieän cuûa noù vaø trôû thaùnh thaát thaân, vì noù boû rôi con ngöôøi trong cuoäc ñaáu tranh haøng ngaøy giaønh phaåm giaù, trong vieäc xaây döïng töông lai cuûa hoï".
Quyeàn Löïc Quoác Teá
170. Moät laàn nöõa toâi cho raèng "cuoäc khuûng hoaûng taøi chính 2007-08 ñaõ cung caáp cô hoäi ñeå phaùt trieån moät neàn kinh teá môùi, chuù yù nhieàu hôn ñeán caùc nguyeân taéc ñaïo ñöùc vaø nhieàu caùch thöùc môùi ñeå ñieàu chænh caùc thöïc haønh taøi chính ñaàu cô vaø cuûa caûi aûo. Nhöng phaûn öùng ñoái vôùi cuoäc khuûng hoaûng khoâng bao goàm vieäc xem xeùt laïi caùc tieâu chuaån loãi thôøi vaãn tieáp tuïc thoáng trò theá giôùi"[147]. Thaät vaäy, coù veû nhö caùc chieán löôïc thöïc teá ñöôïc phaùt trieån khaép theá giôùi sau cuoäc khuûng hoaûng ñaõ coå vuõ chuû nghóa caù nhaân nhieàu hôn, ít hoäi nhaäp hôn vaø taêng cöôøng töï do cho nhöõng ngöôøi thöïc söï coù quyeàn löïc, nhöõng ngöôøi luoân tìm caùch troán thoaùt maø khoâng heà haán chi.
171. Toâi cuõng xin nhaán maïnh raèng "daønh cho moãi ngöôøi phaàn cuûa hoï - trích daãn ñònh nghóa coå ñieån veà coâng lyù - coù nghóa laø khoâng moät caù nhaân hay nhoùm ngöôøi naøo coù theå coi mình laø tuyeät ñoái, coù quyeàn phôùt lôø phaåm giaù vaø quyeàn lôïi cuûa caùc caù nhaân khaùc hoaëc caùc nhoùm xaõ hoäi cuûa hoï. Söï phaân boå höõu hieäu quyeàn löïc (nhaát laø quyeàn löïc chính trò, kinh teá, quoác phoøng vaø kyõ thuaät) giöõa tính ña nguyeân cuûa nhieàu chuû theå vaø vieäc taïo ra moät heä thoáng phaùp lyù ñeå ñieàu chænh caùc yeâu saùch vaø quyeàn lôïi, laø moät trong nhöõng caùch cuï theå ñeå haïn cheá quyeàn löïc. Tuy nhieân, theá giôùi ngaøy nay trình baày vôùi chuùng ta nhieàu quyeàn lôïi sai laàm vaø - ñoàng thôøi - nhieàu boä phaän to lôùn deã bò toån thöông, naïn nhaân cuûa quyeàn löïc bò thi haønh moät caùch toài teä"[148].
172. Theá kyû XXI "ñang chöùng kieán söï suy yeáu quyeàn löïc cuûa caùc nhaø nöôùc quoác gia, chuû yeáu vì caùc boä phaän kinh teá vaø taøi chính, voán coù tính ña quoác gia, coù xu höôùng laán löôùt boä phaän chính trò. Tröôùc tình hình ñoù, ñieàu chuû yeáu laø thieát keá caùc ñònh cheá quoác teá ñöôïc toå chöùc maïnh meõ vaø höõu hieäu hôn, vôùi caùc vieân chöùc ñöôïc boå nhieäm moät caùch coâng baèng theo thoûa thuaän giöõa caùc chính phuû quoác gia vaø ñöôïc quyeàn aùp ñaët caùc bieän phaùp tröøng phaït"[149]. Khi chuùng ta noùi tôùi vieäc coù theå coù moät soá hình thöùc thaåm quyeàn theá giôùi ñöôïc luaät phaùp quy ñònh[150], chuùng ta khoâng nhaát thieát phaûi nghó ñeán moät thaåm quyeàn caù nhaân. Tuy nhieân, moät cô quan nhö vaäy ít nhaát phaûi coå vuõ caùc cô quan theá giôùi höõu hieäu hôn, ñöôïc trang bò quyeàn ñöôïc cung öùng cho lôïi ích chung hoaøn caàu, xoùa boû ñoùi ngheøo vaø baûo veä chaéc chaén caùc nhaân quyeàn caên baûn.
173. Veà khía caïnh naøy, toâi cuõng xin löu yù söï caàn thieát phaûi caûi toå "Cô quan Lieân hieäp quoác, cuõng nhö caùc ñònh cheá kinh teá vaø taøi chính quoác teá töông töï, ñeå khaùi nieäm gia ñình caùc quoác gia coù theå coù ñöôïc thöïc taïi"[151]. Khoâng caàn phaûi noùi, ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng giôùi haïn phaùp lyù roõ raøng ñeå traùnh quyeàn löïc chæ ñöôïc ñoàng choïn bôûi moät soá quoác gia vaø ngaên chaën nhöõng aùp ñaët vaên hoùa hoaëc haïn cheá caùc quyeàn töï do caên baûn cuûa caùc quoác gia yeáu hôn treân cô sôû caùc khaùc bieät yù thöùc heä. Vì "coäng ñoàng quoác teá laø moät coäng ñoàng phaùp lyù ñöôïc thaønh laäp döïa treân chuû quyeàn cuûa moãi quoác gia thaønh vieân, khoâng bò raøng buoäc bôûi moät söï phuï thuoäc ñeán phuû nhaän hoaëc haïn cheá söï ñoäc laäp cuûa quoác gia ñoù"[152]. Ñoàng thôøi, "coâng vieäc cuûa Lieân hieäp quoác, theo caùc nguyeân taéc neâu trong Lôøi môû ñaàu vaø caùc Ñieàu khoaûn ñaàu tieân cuûa Hieán chöông thaønh laäp, coù theå ñöôïc coi nhö söï phaùt trieån vaø coå vuõ vieäc thöôïng toân phaùp luaät, döïa treân vieäc nhaän ra raèng coâng lyù laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå ñaït ñöôïc lyù töôûng huynh ñeä phoå quaùt... Caàn phaûi baûo ñaûm nguyeân taéc thöôïng toân phaùp luaät khoâng bò thaùch thöùc vaø khoâng meät moûi söû duïng thöông löôïng, hoøa giaûi vaø troïng taøi, nhö Hieán chöông Lieân hieäp quoác ñaõ ñeà xöôùng, nhöõng ñieàu voán thöïc söï taïo neân moät qui phaïm phaùp lyù neàn taûng"[153]. Caàn phaûi ngaên chaën vieäc Cô quan naøy bò phi hôïp phaùp hoùa, vì caùc vaán ñeà vaø thieáu soùt cuûa noù coù theå ñöôïc cuøng nhau baøn thaûo vaø giaûi quyeát.
174. Loøng can ñaûm vaø söï roäng löôïng laø nhöõng ñieàu caàn thieát ñeå töï do thieát laäp caùc muïc tieâu chung vaø baûo ñaûm vieäc tuaân thuû khaép theá giôùi caùc chuaån möïc thieát yeáu naøo ñoù. Ñeå ñieàu naøy thöïc söï höõu ích, ñieàu caàn thieát laø phaûi ñeà cao "söï caàn thieát phaûi trung thaønh vôùi caùc thoûa thuaän ñaõ ñöôïc kyù keát (pacta sunt servanda [caùc hieäp ñònh phaûi ñöôïc phuïc vuï])"[154], vaø traùnh "côn caùm doã muoán naïi tôùi luaät söùc maïnh hôn laø söùc maïnh cuûa luaät"[155]. Ñieàu naøy coù nghóa phaûi cuûng coá "caùc coâng cuï coù tính quy phaïm ñeå giaûi quyeát hoøa bình caùc tranh caõi... ñeå taêng cöôøng phaïm vi vaø söùc troùi buoäc cuûa chuùng"[156]. Trong soá caùc coâng cuï coù tính quy phaïm naøy, neân daønh öu tieân cho caùc hieäp ñònh ña phöông giöõa caùc quoác gia, vì, hôn caùc hieäp ñònh song phöông, caùc hieäp ñònh naøy baûo ñaûm vieäc coå vuõ moät lôïi ích chung thöïc söï phoå quaùt vaø baûo veä caùc quoác gia yeáu hôn.
175. Nhôø Chuùa quan phoøng, nhieàu nhoùm vaø toå chöùc trong xaõ hoäi daân söï giuùp buø ñaép caùc thieáu soùt cuûa coäng ñoàng quoác teá, söï thieáu phoái hôïp cuûa noù trong caùc tình huoáng phöùc taïp, söï thieáu quan taâm cuûa noù ñeán caùc nhaân quyeàn caên baûn vaø caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa moät soá nhoùm naøo ñoù. ÔÛ ñaây, chuùng ta coù theå thaáy moät öùng duïng cuï theå cuûa nguyeân taéc phuï ñôùi, moät nguyeân taéc bieän minh cho söï tham gia vaø hoaït ñoäng cuûa caùc coäng ñoàng vaø toå chöùc ôû caáp thaáp hôn nhö moät phöông tieän ñeå tích hôïp vaø boå sung cho hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc. Caùc nhoùm vaø toå chöùc naøy thöôøng thöïc hieän nhöõng noã löïc ñaùng khen ngôïi trong vieäc phuïc vuï lôïi ích chung vaø caùc thaønh vieân cuûa hoï ñoâi khi chöùng toû moät tính anh huøng thöïc söï, cho thaáy moät ñieàu gì ñoù vó ñaïi maø nhaân loaïi cuûa chuùng ta vaãn coøn coù khaû naêng thöïc hieän.
Baùc AÙi Xaõ Hoäi Vaø Chính Trò
176. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi ngaøy nay, chính trò laø moät chöõ gaây khoù chòu, thöôøng laø vì caùc sai laàm, tham nhuõng vaø keùm hieäu quaû cuûa moät soá chính trò gia. Cuõng coù nhöõng coá gaéng laøm maát uy tín chính trò, thay theá noù baèng kinh teá hoïc hoaëc boùp meùo noù thaønh yù thöùc heä naøy hay yù thöùc heä noï. Tuy nhieân, lieäu theá giôùi cuûa chuùng ta coù theå hoaït ñoäng maø khoâng caàn tôùi chính trò hay khoâng? Lieäu coù theå coù moät dieãn trình taêng tröôûng höõu hieäu höôùng tôùi tình huynh ñeä phoå quaùt vaø hoøa bình xaõ hoäi maø khoâng caàn moät sinh hoaït chính trò laønh maïnh hay khoâng?[157].
Neàn chính trò chuùng ta caàn
177. ÔÛ ñaây moät laàn nöõa toâi xin nhaän xeùt raèng "chính trò khoâng neân phuï thuoäc kinh teá, maø kinh teá cuõng khoâng neân phuï thuoäc söï sai khieán cuûa moät moâ hình kyõ trò döïa treân hieäu naêng"[158]. Maëc duø roõ raøng phaûi baùc boû vieäc laïm duïng quyeàn löïc, tham nhuõng, coi thöôøng luaät phaùp vaø thieáu hieäu naêng, nhöng "kinh teá maø khoâng coù chính trò thì khoâng theå bieän minh, vì ñieàu naøy seõ khieán chuùng ta khoâng theå uûng hoä caùc caùch khaùc trong vieäc xöû lyù caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa cuoäc khuûng hoaûng hieän nay"[159]. Thay vaøo ñoù, "ñieàu caàn thieát laø moät neàn chính trò coù taàm nhìn xa vaø coù khaû naêng thöïc hieän moät phöông thöùc môùi, toaøn dieän vaø lieân ngaønh ñeå xöû lyù caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa cuoäc khuûng hoaûng"[160]. Noùi caùch khaùc, moät "neàn chính trò laønh maïnh... coù khaû naêng caûi caùch vaø phoái hôïp caùc ñònh cheá, coå vuõ caùc thöïc haønh toát nhaát vaø vöôït qua aùp löïc khoâng xöùng ñaùng vaø söùc trì treä baøn giaáy"[161]. Chuùng ta khoâng theå mong ñôïi kinh teá laøm ñöôïc ñieàu naøy, cuõng nhö khoâng theå cho pheùp kinh teá tieáp quaûn quyeàn löïc thöïc söï cuûa nhaø nöôùc.
178. Tröôùc nhieàu hình thöùc chính trò nhoû moïn chi bieát taäp chuù vaøo lôïi ích tröôùc maét, toâi xin nhaéc laïi raèng "ngheä thuaät laõnh ñaïo ñaát nöôùc chaân thöïc ñöôïc bieåu loä roõ raøng khi, trong nhöõng thôøi ñieåm khoù khaên, chuùng ta ñeà cao caùc nguyeân taéc cao caû vaø nghó ñeán lôïi ích chung laâu daøi. Caùc theá löïc chính trò khoâng thaáy vieäc ñaûm nhaän nhieäm vuï naøy trong coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc laø chuyeän deã daøng" [162], caøng khoâng deã daøng trong vieäc taïo döïng moät döï aùn chung cho gia ñình nhaân loaïi, ngay luùc naøy vaø trong töông lai. Nghó tôùi nhöõng ngöôøi seõ ñeán sau chuùng ta khoâng phuïc vuï muïc ñích baàu cöû, nhöng ñoù laø ñieàu coâng lyù chaân chính ñoøi hoûi. Nhö caùc Giaùm muïc Boà Ñaøo Nha töøng daïy, traùi ñaát "laø moät vay möôïn maø moãi theá heä ñaõ tieáp nhaän ñeå trao laïi cho theá heä ñeán sau"[163].
179. Xaõ hoäi hoaøn caàu ñang maéc phaûi nhöõng khieám khuyeát nghieâm troïng veà cô caáu, nhöõng khieám khuyeát khoâng theå giaûi quyeát baèng caùc giaûi phaùp töøng phaàn hoaëc söûa chöõa nhanh choùng. Nhieàu ñieàu caàn phaûi thay ñoåi, qua caûi caùch töø neàn taûng vaø canh taân lôùn lao. Chæ moät neàn chính trò laønh maïnh, bao goàm phaàn lôùn caùc lónh vöïc vaø kyõ naêng ña daïng nhaát, môùi coù khaû naêng giaùm saùt dieãn trình naøy. Neàn kinh teá naøo chòu laøm moät boä phaän taïo thaønh chöông trình chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø ñaïi chuùng höôùng ñeán lôïi ích chung môùi coù theå môû ñöôøng cho "nhöõng khaû theå khaùc nhau khoâng lieân quan ñeán vieäc ngaên caûn oùc saùng taïo cuûa con ngöôøi vaø caùc lyù töôûng tieán boä cuûa noù, nhöng ñuùng hôn lieân quan ñeán vieäc höôùng naêng löïc ñoù theo nhöõng ñöôøng höôùng môùi"[164].
Tình yeâu chính trò
180. Thöøa nhaän raèng moïi ngöôøi ñeàu laø anh chò em cuûa chuùng ta, vaø tìm kieám caùc hình thöùc höõu nghò xaõ hoäi bao goàm moïi ngöôøi, khoâng phaûi chæ laø ñieàu khoâng töôûng. Noù ñoøi hoûi moät cam keát cöông quyeát ñeå thieát keá ra caùc phöông tieän höõu hieäu cho muïc ñích naøy. Moïi noã löïc theo nhöõng ñöôøng höôùng naøy ñeàu trôû thaønh moät vieäc thöïc thi ñöùc aùi cao thöôïng. Vì trong khi caùc caù nhaân coù theå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi khaùc ñang gaëp khoù khaên, khi hoï cuøng tham gia vaøo vieäc khôûi xöôùng caùc tieán trình xaõ hoäi coå vuõ tình huynh ñeä vaø coâng baèng cho moïi ngöôøi, hoï quaû tình ñaõ böôùc vaøo "lónh vöïc baùc aùi ôû bình dieän roäng lôùn nhaát, töùc baùc aùi chính trò"[165]. Ñieàu naøy bao haøm vieäc ta phaûi laøm vieäc cho moät traät töï xaõ hoäi vaø chính trò maø linh hoàn cuûa noù chính laø ñöùc baùc aùi xaõ hoäi[166]. Moät laàn nöõa, toâi xin keâu goïi söï ñaùnh giaù laïi chính trò nhö "moät ôn goïi cao caû vaø nhö moät trong nhöõng hình thöùc baùc aùi cao nhaát, vì noù tìm kieám lôïi ích chung"[167].
181. Moïi cam keát ñöôïc gôïi höùng bôûi hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi ñeàu "phaùt xuaát töø loøng baùc aùi, moät loøng baùc aùi, theo lôøi daïy cuûa Chuùa Gieâsu, voán laø toång hôïp cuûa toaøn boä Leà luaät (x. Mt 22: 36-40)"[168]. Ñieàu naøy coù nghóa thöøa nhaän raèng "tình yeâu, traøn ngaäp nhöõng cöû chæ quan taâm nhoû nhaët laãn nhau, cuõng mang tính daân söï vaø chính trò, vaø noù theå hieän trong moïi haønh ñoäng nhaèm xaây döïng moät theá giôùi toát ñeïp hôn"[169]. Vì lyù do naøy, loøng baùc aùi ñöôïc phaùt bieåu khoâng nhöõng trong caùc moái lieân heä gaàn guõi vaø thaân thieát maø coøn trong "caùc moái lieân heä vó moâ: coù tính xaõ hoäi, kinh teá vaø chính trò"[170].
182. Loøng baùc aùi chính trò naøy phaùt sinh töø moät yù thöùc xaõ hoäi vöôït leân treân moïi tö duy caù nhaân chuû nghóa: "Loøng baùc aùi xaõ hoäi laøm cho chuùng ta yeâu coâng ích', noù khieán chuùng ta tìm kieám moät caùch höõu hieäu lôïi ích cuûa moïi ngöôøi, ñöôïc coi khoâng nhöõng nhö caùc caù nhaân hay tö nhaân, maø coøn trong chieàu kích xaõ hoäi nhaèm hôïp nhaát hoï"[171]. Moãi chuùng ta hoaøn toaøn laø moät con ngöôøi khi chuùng ta laø moät phaàn cuûa moät daân toäc; ñoàng thôøi, khoâng coù daân toäc naøo maø khoâng toân troïng caù tính rieâng cuûa moãi con ngöôøi. "Daân toäc" vaø "con ngöôøi" laø caùc thuaät ngöõ coù töông quan qua laïi vôùi nhau. Tuy nhieân, ngaøy nay ñang coù nhöõng möu toan nhaèm giaûn löôïc con ngöôøi thaønh nhöõng caù nhaân coâ laäp deã bò thao tuùng bôûi caùc quyeàn löïc chæ bieát theo ñuoåi lôïi ích giaû maïo. Neàn chính trò toát seõ tìm caùch xaây döïng caùc coäng ñoàng ôû moïi bình dieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, nhaèm ñieàu chænh vaø ñònh höôùng laïi vieäc hoaøn caàu hoùa vaø do ñoù traùnh ñöôïc nhöõng haäu quaû phaù hoaïi noù.
Tình yeâu höõu hieäu
183. "Tình yeâu xaõ hoäi"[172] laøm cho chuùng ta coù khaû naêng tieán tôùi neàn vaên minh tình yeâu, maø taát caû chuùng ta ñeàu coù theå caûm thaáy ñöôïc keâu goïi tieán vaøo. Loøng baùc aùi, vôùi söï thuùc ñaåy cuûa noù höôùng tôùi tính phoå quaùt, coù khaû naêng xaây döïng moät theá giôùi môùi[173]. Khoâng phaûi laø thöù tình caûm ñôn thuaàn, noù laø phöông tieän toát nhaát ñeå khaùm phaù nhöõng neûo ñöôøng höõu hieäu ñeå moïi ngöôøi phaùt trieån. Tình yeâu xaõ hoäi laø moät "söùc maïnh coù khaû naêng gaây caûm höùng cho nhöõng caùch thöùc môùi trong vieäc tieáp caän caùc vaán ñeà cuûa theá giôùi ngaøy nay, trong vieäc ñoåi môùi moät caùch saâu saéc caùc cô caáu, caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø caùc heä thoáng luaät phaùp töø beân trong"[174].
184. Baùc aùi naèm ôû trung taâm moïi xaõ hoäi laønh maïnh vaø côûi môû, tuy nhieân ngaøy nay "noù deã bò baùc boû nhö laø khoâng thích hôïp ñeå giaûi thích vaø ñöa ra ñònh höôùng cho traùch nhieäm ñaïo ñöùc"[175]. Baùc aùi, khi ñi keøm vôùi cam keát ñoái vôùi söï thaät, khoâng chæ laø caûm giaùc caù nhaân, vaø do ñoù, khoâng caàn phaûi "trôû thaønh moài cho nhöõng caûm xuùc vaø yù kieán chuû quan ngaãu nhieân"[176]. Thaät vaäy, moái lieân heä chaët cheõ cuûa noù vôùi chaân lyù coå vuõ tính phoå quaùt cuûa noù vaø giöõ cho noù khoûi bò "giôùi haïn trong moät lónh vöïc heïp hoøi thieáu caùc moái lieân heä"[177]. Neáu khoâng, noù seõ bò "loaïi khoûi caùc keá hoaïch vaø dieãn trình coå vuõ söï phaùt trieån con ngöôøi ôû phaïm vi hoaøn caàu, trong cuoäc ñoái thoaïi giöõa nhaän thöùc vaø thöïc haønh"[178]. Khoâng coù chaân lyù, xuùc caûm thieáu noäi dung lieân heä vaø xaõ hoäi. Söï côûi môû cuûa baùc aùi ñoái vôùi söï thaät, do ñoù, baûo veä noù khoûi "chuû nghóa duy tín (fideism) voán töôùc ñoaït chieàu kích nhaân baûn vaø phoå quaùt cuûa noù"[179].
185. Baùc aùi caàn aùnh saùng cuûa söï thaät maø chuùng ta khoâng ngöøng tìm kieám. "AÙnh saùng ñoù vöøa laø aùnh saùng cuûa lyù trí vöøa laø aùnh saùng cuûa ñöùc tin"[180], vaø khoâng thöøa nhaän baát cöù hình thöùc naøo cuûa thuyeát duy töông ñoái. Tuy nhieân, noù cuõng toân troïng söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh khoa hoïc vaø söï ñoùng goùp thieát yeáu cuûa chuùng trong vieäc tìm ra caùc phöông tieän chaéc chaén nhaát vaø thöïc tieãn nhaát ñeå ñaït ñöôïc caùc keát quaû mong muoán. Vì khi lôïi ích cuûa ngöôøi khaùc bò ñe doïa, caùc yù ñònh toát maø thoâi chöa ñuû. Caùc coá gaéng cuï theå phaûi ñöôïc thöïc hieän ñeå mang laïi baát cöù ñieàu gì hoï vaø caùc quoác gia cuûa hoï caàn ñeå phaùt trieån.
Thöïc Thi Tình Yeâu Chính Trò
186. Coù moät loaïi tình yeâu ñöôïc "luaän ra" (elicited): caùc haønh vi cuûa noù phaùt xuaát tröïc tieáp töø nhaân ñöùc baùc aùi vaø höôùng ñeán caùc caù nhaân vaø daân toäc. Ngoaøi ra coøn coù moät tình yeâu thöông "ñöôïc truyeàn leänh" (commanded), töï phaùt bieåu qua caùc haønh vi baùc aùi thuùc ñaåy ngöôøi ta taïo ra nhieàu ñònh cheá laønh maïnh hôn, nhieàu quy ñònh coâng baèng hôn, nhieàu cô caáu hoã trôï hôn[181]. Do ñoù, "ñaây laø moät haønh ñoäng yeâu thöông cuõng caàn thieát khoâng keùm trong coá gaéng toå chöùc vaø caáu truùc xaõ hoäi ñeå nhöõng ngöôøi laân caän cuûa mình khoâng coøn thaáy hoï trong caûnh ngheøo ñoùi nöõa"[182]. Ñaây laø moät haønh ñoäng baùc aùi nhaèm giuùp ñôõ ai ñoù ñang ñau khoå, nhöng noù cuõng laø moät haønh vi baùc aùi, ngay caû khi chuùng ta khoâng bieát ngöôøi ñoù, laøm vieäc ñeå thay ñoåi caùc ñieàu kieän xaõ hoäi ñaõ gaây ra ñau khoå cho hoï. Neáu ai ñoù giuùp ngöôøi giaø qua soâng, thì ñoù laø moät haønh vi baùc aùi toát ñeïp. Maët khaùc, chính trò gia naøo xaây döïng moät caây caàu thì ñaáy cuõng laø moät haønh vi baùc aùi. Trong khi moät ngöôøi coù theå giuùp ñôõ ngöôøi khaùc baèng caùch cung caáp cho hoï moät thöù gì ñoù ñeå aên, thì chính trò gia naøo taïo ra moät vieäc laøm cho hoï, ñoù cuõng laø thöïc haønh moät hình thöùc baùc aùi cao caû seõ toân vinh hoaït ñoäng chính trò cuûa oâng ta hay baø ta.
Caùc hy sinh phaùt sinh töø tình yeâu
187. Loøng baùc aùi treân, voán laø traùi tim thieâng lieâng cuûa chính trò, luoân laø tình yeâu thöông öu tieân hôn daønh cho nhöõng ngöôøi thieáu thoán nhaát; noù naâng ñôõ moïi ñieàu chuùng ta laøm thay cho hoï[183]. Chæ moät caùi nhìn do loøng baùc aùi bieán ñoåi môùi coù theå giuùp nhaân phaåm cuûa ngöôøi khaùc ñöôïc coâng nhaän vaø do ñoù, ngöôøi ngheøo ñöôïc thöøa nhaän vaø ñaùnh giaù cao trong phaåm giaù cuûa hoï, ñöôïc toân troïng trong baûn saéc vaø neàn vaên hoùa cuûa hoï, vaø do ñoù thöïc söï hoøa nhaäp vaøo xaõ hoäi. Caùi nhìn ñoù naèm ôû trung taâm cuûa tinh thaàn chính trò chaân chính. Noù nhìn thaáy nhöõng neûo ñöôøng môû roäng khaùc vôùi nhöõng neûo ñöôøng cuûa moät chuû nghóa thöïc duïng voâ hoàn. Noù khieán chuùng ta nhaän ra raèng "khoâng theå giaûi quyeát tai tieáng ngheøo ñoùi baèng caùch coå vuõ caùc chieán löôïc ngaên chaën chæ laøm an loøng ngöôøi ngheøo vaø laøm cho hoï thuaàn phuïc vaø khoâng gaây toån thöông. Buoàn bieát bao khi chuùng ta thaáy, ñaèng sau nhöõng coâng vieäc ñöôïc cho laø coù loøng vò tha, ngöôøi khaùc kia bò thu goïn ñeå chæ coøn laø ngöôøi thuï ñoäng"[184]. Ñieàu caàn thieát laø nhöõng neûo ñöôøng môùi ñeå hoï töï phaùt bieåu vaø tham gia vaøo xaõ hoäi. Giaùo duïc phuïc vuï nhöõng ñieàu naøy baèng caùch giuùp moãi con ngöôøi coù theå leân khuoân töông lai cuûa chính hoï. ÔÛ ñaây nöõa, chuùng ta cuõng thaáy taàm quan troïng cuûa nguyeân taéc phuï ñôùi, moät nguyeân taéc khoâng theå taùch rôøi khoûi nguyeân taéc lieân ñôùi.
188. Nhöõng xem xeùt treân giuùp chuùng ta nhaän ra nhu caàu caáp thieát phaûi choáng laïi taát caû nhöõng gì ñe doïa hoaëc vi phaïm caùc nhaân quyeàn caên baûn. Caùc chính trò gia ñöôïc keâu goïi "phuïc vuï nhu caàu cuûa caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc. Phuïc vuï nhöõng ngöôøi gaëp khoù khaên ñoøi hoûi söùc maïnh vaø söï dòu daøng, coá gaéng vaø söï quaûng ñaïi giöõa moät naõo traïng duy chöùc naêng vaø tö höõu hoùa voán nhaát thieát daãn tôùi 'neàn vaên hoùa vöùt boû'... Ñieàu naøy coù nghóa laõnh traùch nhieäm ñoái vôùi con ngöôøi hieän taïi vôùi tình huoáng hoaøn toaøn bò gaït ra ngoaøi leà vaø lo aâu xao xuyeán cuûa hoï, vaø coù khaû naêng ñem laïi phaåm giaù cho hoï"[185]. Leõ dó nhieân, noù cuõng taïo ra moät sinh hoaït maõnh lieät vì "taát caû phaûi... ñöôïc thöïc hieän ñeå baûo veä cöông vò xaõ hoäi vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi"[186]. Caùc chính trò gia laø nhöõng ngöôøi haønh ñoäng, nhöõng ngöôøi xaây döïng vôùi caùc muïc tieâu ñaày tham voïng, ñöôïc phuù baåm moät taàm nhìn bao quaùt, thöïc tieãn vaø thöïc teá, nhìn quaù beân kia bieân giôùi cuûa xöù sôû hoï. Moái quan taâm lôùn nhaát cuûa chính trò gia khoâng neân laø nhöõng quan taâm gaây ra bôûi söï suït giaûm trong caùc cuoäc thaêm doø, maø bôûi söï kieän khoâng giaûi quyeát moät caùch höõu hieäu "hieän töôïng loaïi tröø kinh teá vaø xaõ hoäi, vôùi nhöõng haäu quaû ñaùng buoàn cuûa noù trong vieäc ñoái xöû vôùi con ngöôøi, vieäc buoân baùn caùc boä phaän vaø teá baøo ngöôøi, vieäc boùc loät tình duïc treû em, lao ñoäng noâ leä, keå caû maïi daâm, buoân baùn ma tuùy vaø vuõ khí, khuûng boá vaø toäi phaïm quoác teá coù toå chöùc. Möùc ñoä nghieâm troïng cuûa nhöõng tình huoáng naøy, vaø con soá sinh maïng voâ toäi bò chuùng hy sinh leân ñeán möùc, chuùng ta phaûi traùnh moïi caùm doã muoán sa vaøo chuû nghóa chieåu danh chæ ñöa ra caùc tuyeân boá nhaèm mang laïi an taâm cho caùc löông taâm. Chuùng ta caàn löu yù ñeå caùc ñònh cheá cuûa chuùng ta thöïc söï höõu hieäu trong cuoäc ñaáu tranh choáng laïi taát caû nhöõng tai hoïa naøy"[187]. Ta laøm ñieàu naøy baèng caùch taän duïng moät caùch thoâng minh caùc nguoàn taøi nguyeân to lôùn do caùc tieán boä kyõ thuaät mang laïi.
189. Chuùng ta vaãn coøn laâu môùi coù ñöôïc moät vieäc hoaøn caàu hoùa caùc nhaân quyeàn caên baûn nhaát. Ñoù laø lyù do taïi sao chính trò theá giôùi caàn phaûi bieán vieäc xoùa boû höõu hieäu naïn ñoùi thaønh moät trong nhöõng muïc tieâu haøng ñaàu vaø caáp baùch cuûa noù. Thaät vaäy, "khi ñaàu cô taøi chính thao tuùng giaù caû löông thöïc, coi noù nhö moät loaïi haøng hoùa khaùc, haøng trieäu ngöôøi phaûi ñau khoå vaø cheát vì ñoùi. Ñoàng thôøi, haøng taán thöùc aên bò vöùt boû. Ñieàu naøy taïo neân moät tai tieáng thöïc söï. Naïn ñoùi laø moät toäi aùc; thöïc phaåm laø quyeàn baát khaû chuyeån nhöôïng" [188]. Thoâng thöôøng, trong khi tieáp tuïc tranh caõi veà ngöõ nghóa hoaëc yù thöùc heä, thì chuùng ta ñaõ ñeå cho anh chò em cuûa mình cheát vì ñoùi vaø khaùt, khoâng nôi nöông töïa hoaëc khoâng ñöôïc chaêm soùc söùc khoûe. Beân caïnh nhöõng nhu caàu caên baûn vaãn chöa ñöôïc ñaùp öùng naøy, buoân baùn ngöôøi coøn bieåu loä moät nguoàn xaáu hoå khaùc cho nhaân loaïi, moät nguoàn maø neàn chính trò quoác teá, vöôït leân treân caùc dieãn töø ñeïp ñeõ vaø caùc yù höôùng toát laønh, khoâng neân dung thöù nöõa. Nhöõng ñieàu naøy raát chuû yeáu; chuùng khoâng theå ñöôïc trì hoaõn nöõa.
Moät tình yeâu hoøa nhaäp vaø hôïp nhaát
190. Baùc aùi chính trò coøn ñöôïc phaùt bieåu qua tinh thaàn côûi môû ñoái vôùi moïi ngöôøi. Caùc nhaø laõnh ñaïo chính phuû neân laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân thöïc hieän caùc hy sinh ñeå coå vuõ cuoäc gaëp gôõ vaø tìm kieám söï ñoàng thuaän ít nhaát trong moät soá vaán ñeà. Hoï neân saün saøng laéng nghe caùc quan ñieåm khaùc vaø daønh choã cho moïi ngöôøi. Qua hy sinh vaø kieân nhaãn, hoï coù theå giuùp taïo ra moät thöïc taïi ña dieän ñeïp ñeõ, trong ñoù moïi ngöôøi ñeàu coù choã ñöùng. ÔÛ ñaây, caùc cuoäc ñaøm phaùn kinh teá khoâng höõu hieäu. Ta caàn moät ñieàu khaùc nöõa: trao ñoåi taøi naêng vì lôïi ích chung. Noù coù veû ngaây thô vaø khoâng töôûng, nhöng chuùng ta khoâng theå töø boû muïc tieâu cao caû naøy.
191. Vaøo thôøi ñieåm maø nhieàu hình thöùc baát khoan dung cöïc ñoan ñang gaây haïi cho caùc moái lieân heä giöõa caùc caù nhaân, nhoùm vaø daân toäc, chuùng ta haõy cam keát soáng vaø giaûng daïy giaù trò cuûa vieäc toân troïng ngöôøi khaùc, cuûa moät tình yeâu coù khaû naêng chaøo ñoùn caùc khaùc bieät, vaø daønh öu tieân cho phaåm giaù moãi con ngöôøi hôn laø caùc yù töôûng, quan ñieåm, thöïc haønh vaø thaäm chí caû toäi loãi cuûa hoï. Ngay caû khi caùc hình thöùc cuoàng tín, soáng kheùp kín vaø söï phaân hoùa xaõ hoäi vaø vaên hoùa ngaøy caøng gia taêng trong xaõ hoäi ngaøy nay, moät chính trò gia toát seõ ñi böôùc tröôùc vaø nhaán maïnh vieäc phaûi laéng nghe caùc tieáng noùi khaùc nhau. Caùc baát ñoàng quan ñieåm coù theå phaùt sinh ra xung ñoät, nhöng söï ñoäc daïng ñaõ ñöôïc chöùng toû laø gaây ngoät ngaït vaø daãn ñeán suy ñoài vaên hoùa. Mong chuùng ta khoâng baèng loøng vôùi vieäc bò ñoùng khung trong moät thöïc taïi bò phaân maûnh.
192. Veà nhía caïnh treân, Ñaïi Imam Ahmad Al-Tayyeb vaø toâi ñaõ keâu goïi "caùc kieán truùc sö cuûa chính saùch quoác teá vaø neàn kinh teá theá giôùi laøm vieäc tích cöïc ñeå truyeàn baù neàn vaên hoùa khoan dung vaø chung soáng trong hoøa bình; can thieäp ôû cô hoäi sôùm nhaát ñeå ngaên chaën vieäc ñoå maùu ngöôøi voâ toäi"[189]. Khi moät chính saùch chuyeân bieät gieo raéc söï thuø haän vaø sôï haõi ñoái vôùi caùc quoác gia khaùc nhaân danh phuùc lôïi cuûa quoác gia mình, thì caàn phaûi quan taâm tôùi ñieàu ñoù, ñeå phaûn öùng kòp thôøi vaø ngay laäp töùc ñeå ñieàu chænh ñöôøng loái.
Tính Sinh Hoa Keát Traùi Hôn Laø Caùc Keát Quaû
193. Ngoaøi hoaït ñoäng khoâng meät moûi cuûa hoï, caùc chính trò gia cuõng laø nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø nhöõng ngöôøi ñaøn baø. Hoï ñöôïc môøi goïi thöïc haønh tình yeâu trong caùc moái lieân heä lieân ngaõ haøng ngaøy. Vôùi tö caùch laø nhöõng con ngöôøi, hoï caàn caân nhaéc ñieàu naøy "theá giôùi hieän ñaïi, vôùi nhöõng tieán boä kyõ thuaät cuûa noù, coù xu höôùng ngaøy caøng chöùc naêng hoùa vieäc thoûa maõn caùc mong muoán cuûa con ngöôøi, hieän ñöôïc phaân loaïi vaø phaân chia giöõa nhieàu dòch vuï khaùc nhau. Caøng ngaøy ngöôøi ta caøng ít ñöôïc goïi baèng teân, caøng ngaøy höõu theå ñoäc nhaát naøy caøng ít ñöôïc coi nhö moät con ngöôøi coù nhöõng caûm xuùc, noãi khoå, vaán ñeà, nieàm vui vaø gia ñình cuûa rieâng hoï. Beänh taät cuûa hoï chæ ñöôïc bieát ñeán ñeå chöõa trò, taøi chính cuûa hoï chæ caàn lo chu caáp cho hoï, vieäc hoï khoâng coù nhaø ôû chæ ñeå cho hoï nôi ôû, caùc mong muoán tieâu khieån vaø giaûi trí cuûa hoï chæ laø ñeå thoûa maõn chuùng". Tuy nhieân, khoâng bao giôø ñöôïc queân raèng "vieäc yeâu thöông nhöõng con ngöôøi taàm thöôøng nhaát nhö moät ngöôøi anh em, nhö theå khoâng coù ai khaùc treân theá giôùi naøy ngoaøi anh ta ra, khoâng theå bò coi laø laõng phí thôøi gian"[190].
194. Chính trò cuõng phaûi daønh choã cho tình yeâu dòu daøng ñoái vôùi ngöôøi khaùc. "Dòu daøng laø gì? Ñoù laø tình yeâu ñeán gaàn vaø trôû thaønh hieän thöïc. Moät chuyeån ñoäng baét ñaàu töø traùi tim cuûa chuùng ta roài tieán qua maét, tai vaø tay... Söï dòu daøng laø con ñöôøng öu tuyeån cuûa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø maïnh meõ, can ñaûm nhaát"[191]. Giöõa nhöõng lo laéng haøng ngaøy cuûa ñôøi soáng chính trò, "nhöõng ngöôøi nhoû nhaát, yeáu ñuoái nhaát, ngheøo khoå nhaát phaûi ñaùnh ñoäng traùi tim cuûa chuùng ta: quaû thaät, hoï coù 'quyeàn' keâu goïi traùi tim vaø linh hoàn cuûa chuùng ta. Hoï laø anh chò em cuûa chuùng ta, vaø vì vaäy chuùng ta phaûi yeâu thöông vaø chaêm soùc hoï"[192].
195. Taát caû nhöõng ñieàu naøy coù theå giuùp chuùng ta nhaän ra raèng ñieàu quan troïng khoâng phaûi laø lieân tuïc ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû lôùn lao, vì nhöõng ñieàu naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng khaû höõu. Trong hoaït ñoäng chính trò, chuùng ta neân nhôù raèng, "baát keå daùng beà ngoaøi, moãi ngöôøi ñeàu voâ cuøng thaùnh thieän vaø ñaùng ñöôïc chuùng ta yeâu meán. Do ñoù, neáu toâi coù theå giuùp ñôõ ít nhaát moät ngöôøi ñeå hoï coù cuoäc soáng toát ñeïp hôn, ñieàu ñoù ñaõ bieän minh cho söï hieán daâng ñôøi toâi. Ñöôïc laøm daân trung thaønh cuûa Thieân Chuùa quaû laø moät ñieàu tuyeät dieäu. Chuùng ta ñaït ñöôïc söï vieân maõn khi chuùng ta ñaïp ñoå caùc böùc töôøng vaø traùi tim chuùng ta traøn ngaäp nhöõng khuoân maët vaø teân tuoåi!"[193]. Nhöõng muïc tieâu lôùn trong moäng öôùc vaø keá hoaïch cuûa chuùng ta coù theå chæ ñaït ñöôïc moät phaàn. Tuy nhieân, beân kia ñieàu naøy, nhöõng ngöôøi yeâu meán, vaø nhöõng ngöôøi khoâng coøn coi chính trò chæ ñôn thuaàn laø vieäc tìm kieám quyeàn löïc, "coù theå chaéc chaén raèng khoâng moät haønh vi yeâu thöông naøo cuûa chuùng ta, cuõng nhö baát cöù haønh vi quan taâm chaân thaønh naøo cuûa chuùng ta ñoái vôùi ngöôøi khaùc, bò maát ñi. Khoâng moät haønh vi yeâu thöông naøo ñoái vôùi Thieân Chuùa seõ maát ñi, khoâng moät coá gaéng quaûng ñaïi naøo laø voâ nghóa, khoâng moät söï chòu ñöïng ñau ñôùn naøo bò laõng phí. Taát caû nhöõng ñieàu naøy bao boïc theá giôùi cuûa chuùng ta nhö moät sinh löïc"[194].
196. Vì lyù do naøy, ñaët nieàm hy voïng cuûa chuùng ta vaøo söùc maïnh tieàm aån cuûa nhöõng haït gioáng toát laønh maø chuùng ta gieo, vaø do ñoù, khôûi dieãn caùc dieãn trình maø thaønh quaû cuûa chuùng seõ ñöôïc nhöõng ngöôøi khaùc gaët haùi laø moät ñieàu thaät söï cao thöôïng. Neàn chính trò toát keát hôïp tình yeâu vôùi loøng hy voïng vaø vôùi nieàm tin vaøo kho loøng toát voán hieän dieän trong traùi tim con ngöôøi. Thaät vaäy, "ñôøi soáng chính trò chaân chính, ñöôïc xaây döïng treân vieäc toân troïng luaät phaùp vaø ñoái thoaïi thaúng thaén giöõa caùc caù nhaân, lieân tuïc ñöôïc ñoåi môùi baát cöù khi naøo coù vieäc nhaän ra raèng moïi ngöôøi ñaøn baø vaø ñaøn oâng, vaø moïi theá heä môùi, ñeàu höùa heïn mang tôùi caùc naêng löïc môùi veà lieân heä, trí thöùc, vaên hoùa vaø taâm linh"[195].
197. Nhìn caùch treân, chính trò laø moät ñieàu cao quyù hôn laø nhöõng troø laøm daùng, tieáp thò vaø quay cuoàng truyeàn thoâng. Nhöõng troø naøy khoâng gieo raéc gì ngoaøi söï chia reõ, xung ñoät vaø söï hoaøi nghi aûm ñaïm khoâng theå huy ñoäng ngöôøi ta theo ñuoåi moät muïc tieâu chung. Ñoâi khi, luùc nghó ñeán töông lai, chuùng ta neân töï hoûi baûn thaân, "Taïi sao toâi laïi laøm ñieàu naøy?", "Muïc tieâu thöïc söï cuûa toâi laø gì?" Vì, vôùi thôøi gian troâi qua, ngaãm laïi quaù khöù, nhöõng caâu hoûi seõ khoâng phaûi laø: "Coù bao nhieâu ngöôøi taùn thaønh toâi?", "Bao nhieâu ngöôøi ñaõ boû phieáu cho toâi?", "Bao nhieâu ngöôøi coù hình aûnh tích cöïc veà toâi?" Caâu hoûi thöïc söï vaø coù tieàm naêng gaây ñau ñôùn seõ laø, "Toâi ñaõ ñaët bao nhieâu tình yeâu vaøo coâng vieäc cuûa mình?" "Toâi ñaõ laøm gì cho söï tieán boä cuûa nhaân daân chuùng ta?" "Toâi ñaõ ñeå laïi daáu aán gì trong ñôøi soáng xaõ hoäi?" "Toâi ñaõ taïo ra nhöõng daây lieân keát thöïc söï naøo?" "Toâi ñaõ giaûi phoùng nhöõng söùc maïnh tích cöïc naøo?" "Toâi ñaõ gieo bao nhieâu hoøa bình xaõ hoäi?" "Toâi ñaõ hoaøn thaønh ñöôïc ñieàu gì toát ôû chöùc vuï toâi ñöôïc giao phoù?"
- - - - - - - - - - -
[132] ANTONIO SPADARO, S.J., Le orme di un pastore. Una conversazione con Papa Francesco, trong JORGE MARIO BERGOLIO - PAPA FRANCESCO, Nei tuoi occhi eø la mia parola. Omelie e discorsi di Buenos Aires 1999-2013, Rizzoli, Milan 2016, XVI; xem Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 220-221: AAS 105 (2013), 1110-1111.
[133] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 204: AAS 105 (2013), 1106.
[134] Xem Ñaõ daãn: AAS 105 (2013), 1105-1106.
[135] Ñaõ daãn, 202: AAS 105 (2013), 1105.
[136] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 128: AAS 107 (2015), 898.
[137] Dieãn vaên vôùi Ngoaïi giao ñoaøn Beân caïnh Toøa Thaùnh (12 Thaùng 1 2015): AAS 107 (2015), 165; cf. Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong Traøo Bình daân Theá giôùi (28 Thaùng 10 2014): AAS 106 (2014), 851-859.
[138] Ñieåm töông töï cuõng coù theå ñöa ra cho phaïm truø Kinh Thaùnh Nöôùc Thieân Chuùa.
[139] PAUL RICOEUR, Histoire et Veriteù, ed. Le Seuil Paris, 1967, 122.
[140] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 129: AAS 107 (2015), 899.
[141] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 35: AAS 101 (2009), 670.
[142] Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong Traøo Bình daân Theá giôùi (28 Thaùng 10 2014): AAS 106 (2014), 858.
[143] Ñaõ daãn.
[144] Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong Traøo Bình daân Theá giôùi (5 Thaùng 11 2016): L'Osservatore Romano, 7-8 Thaùng 11 2016, pp. 4-5.
[145] Ñaõ daãn.
[146] Ñaõ daãn.
[147] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 189: AAS 107 (2015), 922.
[148] Dieãn vaên vôùi Caùc Thaønh vieân cuûa Ñaïi Hoäi Ñoàng Lieân Hieäp Quoác, New York (25 Thaùng 9 2015): AAS 107 (2015), 1037.
[149] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 175: AAS 107 (2015), 916-917.
[150] Cf. BENEDICT XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 67: AAS 101 (2009), 700-701.
[151] Ñaõ daãn: AAS 101 (2009), 700.
[152] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 434.
[153] Dieãn vaên vôùi Caùc Thaønh vieân cuûa Ñaïi Hoäi Ñoàng Lieân Hieäp Quoác, New York (25 Thaùng 9 2015): AAS 107 (2015), 1037, 1041.
[154] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 437.
[155] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Ngaøy Hoøa Bình Theá giôùi naêm 2004, 5: AAS 96 (2004), 117.
[156] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 439.
[157] Xem UÛy Ban Xaõ hoäi cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Phaùp, Tuyeân ngoân Reùhabiliter la Politique (17 Thaùng 2 1999).
[158] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 189: AAS 107 (2015), 922.
[159] Ñaõ daãn, 196: AAS 107 (2015), 925.
[160] Ñaõ daãn, 197: AAS 107 (2015), 925.
[161] Ñaõ daãn, 181: AAS 107 (2015), 919.
[162] Ñaõ daãn, 178: AAS 107 (2015), 918.
[163] Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Boà ñaøo nha, Thö Muïc vuï Responsabilidade Solidaùria pelo Bem Comum (15 Thaùng 9 2003), 20; cf. Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 159: AAS 107 (2015), 911.
[164] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 191: AAS 107 (2015), 923.
[165] Ñöùc Pioâ XI, Dieãn vaên vôùi Lieân Ñoaøn Sinh vieân Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo YÙ (18 Thaùng 12 1927): L'Osservatore Romano, 23 Thaùng 12 1927, p. 3.
[166] Xem Ñaõ daãn, Thoâng ñieäp Quadragesimo Anno (15 Thaùng 5 1931): AAS 23 (1931), 206-207.
[167] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 205: AAS 105 (2013), 1106
[168] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 2: AAS 101 (2009), 642.
[169] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 231: AAS 107 (2015), 937.
[170] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 2: AAS 101 (2009), 642.
[171] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 207.
[172] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Redemptor Hominis (4 Thaùng 3 1979), 15: AAS 71 (1979), 288.
[173] Xem Thaùnh Phaoloâ VI, Thoâng ñieäp Populorum Progressio (26 Thaùng 3 1967), 44: AAS 59 (1967), 279.
[174] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 207.
[175] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 2: AAS 101 (2009), 642.
[176] Ñaõ daãn, 3: AAS 101 (2009), 643.
[177] Ñaõ daãn, 4: AAS 101 (2009), 643.
[178] Ñaõ daãn.
[179] Ñaõ daãn, 3: AAS 101 (2009), 643.
[180] Ñaõ daãn: AAS 101 (2009), 642.
[181] Theo giaùo huaán cuûa Thaùnh Toâma Aquinoâ, tín lyù luaân lyù Coâng Giaùo phaân bieät giöõa caùc haønh vi "ñöôïc luaän ra" (elicited) vaø "ñöôïc truyeàn leänh" (commanded); xem Summa Theologiae, I-II, qq. 8-17; M. ZALBA, S.J., Theologiae Moralis Summa. Theologia Moralis Fundamentalis. Tractatus de Virtutibus Theologicis, ed. BAC, Madrid, 1952, vol. I, 69; A. ROYO MARÍN, Teología de la Perfeccioùn Cristiana, ed. BAC, Madrid, 1962, 192-196.
[182] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 208.
[183] Xem Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Sollicitudo Rei Socialis (30 Thaùng 12 1987), 42: AAS 80 (1988), 572-574; Thoâng ñieäp Centesimus Annus (1 Thaùng 5 1991), 11: AAS 83 (1991), 806-807.
[184] Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong Traøo Bình daân Theá giôùi (28 Thaùng 10 2014): AAS 106 (2014), 852.
185] Dieãn vaên vôùi Nghò vieän AÂu Chaâu, Strasbourg (25 Thaùng 11 2014): AAS 106 (2014), 999.
[186] Dieãn vaên taïi cuoäc Gaëp gôõ vôùi Nhaø Caàm quyeàn vaø Ngoaïi giao ñoaøn taïi Coâng Hoøa Trung Phi, Bangui (29 Thaùng 11 2015): AAS 107 (2015), 1320.
[187] Dieãn vaên vôùi Lieân Hieäp Quoác, New York (25 Thaùng 9 2015): AAS 107 (2015), 1039.
[188] Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong Traøo Bình daân Theá giôùi (28 Thaùng 10 2014): AAS 106 (2014), 853.
[189] Vaên kieän Tình Huynh ñeä Nhaân baûn vì Hoøa bình Theá giôùi vaø Soáng chung, Abu Dhabi (4 Thaùng 2 2019): L'Osservatore Romano, 4-5 Thaùng 2 2019, p. 6.
[190] RENEÙ VOILLAUME, Freøres de tous, ed. Cerf, Paris, 1968, 12-13.
[191] Thoâng ñieäp Video göûi Hoäi nghò TED ôû Vancouver (26 Thaùng 4 2017): L'Osservatore Romano, 27 Thaùng 4 2017, p. 7.
[192] Yeát kieán chung (18 Thaùng 2 2015): L'Osservatore Romano, 19 Thaùng 2 2015, p. 8.
[193] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 274: AAS 105 (2013), 1130.
[194] Ñaõ daãn, 279: AAS 105 (2013), 1132.
[195] Thoâng ñieäp nhaân Ngaøy Hoøa Bình Theá giôùi naêm 2019 (8 Thaùng 12 2018), 5: L'Osservatore Romano, 19 Thaùng 12 2018, p. 8.