Thoâng Ñieäp Fratelli Tutti
Taát Caû Anh Em
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông 4
Traùi Tim Môû Ra Toaøn Theá Giôùi
128. Neáu xaùc tín cho raèng taát caû loaøi ngöôøi laø anh chò em khoâng chæ laø moät yù töôûng tröøu töôïng nhöng tìm ñöôïc hieän thaân cuï theå, thì nhieàu vaán ñeà lieân quan xuaát hieän, buoäc chuùng ta phaûi nhìn söï vieäc döôùi moät aùnh saùng môùi vaø khai trieån ra caùc ñaùp öùng môùi.
Caùc Bieân Giôùi Vaø Caùc Giôùi Haïn Cuûa Chuùng
129. Nhöõng thaùch thöùc phöùc taïp naûy sinh khi ngöôøi haøng xoùm cuûa chuùng ta tình côø laø moät di daân[109]. Lyù töôûng laø traùnh ñöôïc vieäc di daân khoâng caàn thieát; ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi taïo ra nôi caùc nöôùc goác nhöõng ñieàu kieän caàn thieát cho moät cuoäc soáng xöùng ñaùng vaø moät cuoäc phaùt trieån toaøn dieän. Tuy nhieân, cho ñeán khi muïc tieâu naøy ñaït ñöôïc caùc tieán boä ñaùng keå, chuùng ta coù nghóa vuï toân troïng quyeàn cuûa moïi caù nhaân tìm ñöôïc moät nôi coù khaû naêng ñaùp öùng caùc nhu caàu caên baûn cuûa hoï vaø cuûa gia ñình hoï, vaø laø nôi hoï coù theå tìm thaáy söï vieân maõn baûn thaân. Phaûn öùng cuûa chuùng ta ñoái vôùi vieäc caùc di daân ñeán vôùi chuùng ta coù theå ñöôïc toùm taét trong boán chöõ sau ñaây: chaøo ñoùn, baûo veä, phaùt huy vaø hoøa nhaäp. Vì "ñaây khoâng phaûi laø tröôøng hôïp thöïc hieän caùc chöông trình phuùc lôïi töø treân xuoáng, maø ñuùng hôn, laø cuøng ñaûm nhieäm moät haønh trình vôùi nhau, qua boán haønh ñoäng naøy, ñeå xaây döïng caùc thaønh phoá vaø quoác gia, nhöõng thöïc theå, trong khi baûo toàn baûn saéc vaên hoùa vaø toân giaùo töông öùng cuûa hoï, côûi môû ñoái vôùi caùc khaùc bieät vaø bieát caùch phaùt huy chuùng trong tinh thaàn huynh ñeä nhaân baûn"[110].
130. Ñieàu naøy haøm nguï vieäc thöïc hieän moät soá bieän phaùp khoâng theå thieáu, ñaëc bieät laø ñeå ñaùp öùng nhöõng ngöôøi ñang chaïy troán caùc cuoäc khuûng hoaûng nhaân ñaïo nghieâm troïng. Chuùng ta coù theå ñöa ra moät soá ñieån hình: gia taêng vaø ñôn giaûn hoùa vieäc caáp thò thöïc xuaát nhaäp caûnh; chuaån nhaän caùc chöông trình taøi trôï caù nhaân vaø coäng ñoàng; môû caùc haønh lang nhaân ñaïo cho nhöõng ngöôøi tò naïn deã bò toån thöông nhaát; cung caáp nhaø ôû phuø hôïp vaø xöùng ñaùng; ñaûm baûo an ninh caù nhaân vaø tieáp caän caùc dòch vuï caên baûn; baûo ñaûm söï trôï giuùp thoûa ñaùng veà laõnh söï vaø quyeàn ñöôïc löu giöõ caùc giaáy tôø tuøy thaân; tieáp caän coâng baèng vôùi heä thoáng tö phaùp; khaû theå môû taøi khoaûn ngaân haøng vaø baûo ñaûm möùc toái thieåu caàn thieát ñeå sinh toàn; töï do ñi laïi vaø khaû theå coù vieäc laøm; baûo veä treû vò thaønh nieân vaø baûo ñaûm ñeå hoï ñöôïc tieáp caän giaùo duïc thöôøng xuyeân; cung caáp caùc chöông trình giaùm hoä taïm tôøi hoaëc taïm truù; baûo ñaûm töï do toân giaùo; coå vuõ vieäc hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi; hoã trôï vieäc ñoaøn tuï gia ñình; vaø chuaån bò cho caùc coäng ñoàng ñòa phöông cho dieãn trình hoäi nhaäp[111].
131. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø ngöôøi môùi ñeán vaø ñaõ tham gia vaøo cô caáu xaõ hoäi, ñieàu quan troïng laø phaûi aùp duïng khaùi nieäm "quyeàn coâng daân", moät khaùi nieäm voán "döïa treân söï bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï, theo ñoù moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc höôûng coâng lyù. Do ñoù, ñieàu quan troïng laø phaûi thieát laäp trong caùc xaõ hoäi cuûa chuùng ta khaùi nieäm veà quyeàn coâng daân ñaày ñuû vaø baùc boû vieäc söû duïng coù tính kyø thò thuaät ngöõ caùc nhoùm thieåu soá, voán gaây ra caûm giaùc coâ laäp vaø töï ti. Vieäc laïm duïng noù môû ñöôøng cho söï thuø nghòch vaø baát hoøa; noù huûy hoaïi baát cöù thaønh coâng naøo vaø laáy ñi caùc quyeàn toân giaùo vaø daân söï cuûa moät soá coâng daân, nhöõng ngöôøi do ñoù bò phaân bieät ñoái xöû"[112].
132. Ngay caû khi hoï thöïc hieän caùc bieän phaùp thieát yeáu nhö theá, caùc quoác gia khoâng theå töï mình thöïc hieän caùc giaûi phaùp thích hôïp, "vì caùc haäu quaû cuûa caùc quyeát ñònh cuûa moãi quoác gia chaéc chaén seõ gaây ra haäu quaû ñoái vôùi toaøn boä coäng ñoàng quoác teá". Keát quaû laø, "ñaùp öùng cuûa chuùng ta chæ coù theå laø keát quaû cuûa moät coá gaéng chung"[113] nhaèm khai trieån moät hình thöùc quaûn trò hoaøn caàu lieân quan ñeán caùc phong traøo di daân. Vì vaäy, "caàn coù vieäc leân keá hoaïch trung haïn vaø daøi haïn khoâng giôùi haïn vaøo caùc ñaùp öùng khaån caáp maø thoâi. Vieäc laäp keá hoaïch nhö theá caàn bao goàm vieäc hoã trôï höõu hieäu ñeå hoäi nhaäp caùc di daân vaøo caùc nöôùc tieáp nhaän hoï, trong khi cuõng coå vuõ vieäc phaùt trieån caùc quoác gia goác cuûa hoï qua caùc chính saùch laáy caûm höùng töø tình lieân ñôùi, chöù khoâng lieân keát vieäc hoã trôï vaøo caùc chieán löôïc vaø thöïc haønh yù thöùc heä xa laï hoaëc traùi ngöôïc vôùi neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc ñöôïc hoã trôï"[114].
Nhöõng Ôn Phuùc Qua Laïi
133. Vieäc nhöõng ngöôøi khaùc bieät, ñeán töø nhöõng loái soáng vaø neàn vaên hoùa khaùc, coù theå laø moät ôn phuùc, vì "caùc caâu chuyeän cuûa di daân luoân laø caùc caâu chuyeän veà gaëp gôõ giöõa caùc caù nhaân vaø giöõa caùc neàn vaên hoùa. Ñoái vôùi caùc coäng ñoàng vaø xaõ hoäi nôi hoï ñeán, caùc di daân mang tôùi moät cô hoäi laøm giaøu vaø phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän cho moïi ngöôøi"[115]. Vì lyù do naøy, "Toâi ñaëc bieät keâu goïi nhöõng ngöôøi treû tuoåi ñöøng chaïy theo nhöõng ngöôøi ñaët hoï choáng laïi nhöõng ngöôøi treû tuoåi khaùc, môùi ñeán ñaát nöôùc cuûa hoï, vaø nhöõng ngöôøi khuyeán khích hoï coi nhöõng ngöôøi sau naøy nhö moät moái ñe doïa, chöù khoâng coù cuøng moät phaåm giaù baát khaû chuyeån nhöôïng nhö moïi con ngöôøi nhaân baûn khaùc"[116].
134. Thaät vaäy, khi chuùng ta môû loøng ra vôùi nhöõng ngöôøi khaùc bieät, ñieàu naøy cho pheùp hoï phaùt trieån moät caùch môùi meû, trong khi vaãn laø chính hoï. Caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, nhöõng neàn vaên hoùa voán phaùt trieån maïnh meõ qua nhieàu theá kyû, caàn ñöôïc baûo toàn, keûo theá giôùi cuûa chuùng ta trôû neân ngheøo naøn. Ñoàng thôøi, nhöõng neàn vaên hoùa ñoù neân ñöôïc khuyeán khích côûi môû ñoái vôùi nhöõng traûi nghieäm môùi meû qua cuoäc gaëp gôõ cuûa hoï vôùi nhöõng thöïc taïi khaùc, vì nguy cô sa vaøo chöùng xô cöùng vaên hoùa luoân hieän dieän. Ñoù laø lyù do taïi sao "chuùng ta caàn thoâng ñaït vôùi nhau, khaùm phaù nhöõng ôn phuù cuûa moãi ngöôøi, coå vuõ nhöõng gì hôïp nhaát chuùng ta vaø coi caùc khaùc bieät cuûa chuùng ta nhö cô hoäi ñeå lôùn leân trong vieäc toân troïng laãn nhau. Söï kieân nhaãn vaø tin töôûng ñöôïc keâu goïi cho moät cuoäc ñoái thoaïi nhö vaäy, giuùp cho caùc caù nhaân, caùc gia ñình vaø coäng ñoàng löu truyeàn caùc giaù trò trong neàn vaên hoùa rieâng cuûa hoï vaø chaøo ñoùn nhöõng ñieàu toát ñeïp phaùt xuaát töø kinh nghieäm cuûa ngöôøi khaùc"[117].
135. ÔÛ ñaây toâi seõ ñeà caäp ñeán moät soá ñieån hình maø toâi ñaõ söû duïng trong quaù khöù. Neàn vaên hoùa Latinh laø "chaát men giaù trò vaø khaû theå coù theå laøm giaøu raát nhieàu cho Hoa Kyø", vì "vieäc di daân soâi noåi luoân luoân aûnh höôûng vaø bieán ñoåi neàn vaên hoùa cuûa moät nôi... ÔÛ Argentina, vieäc di daân soâi noåi töø YÙ ñaõ ñeå laïi daáu aán trong neàn vaên hoùa cuûa xaõ hoäi, vaø söï hieän dieän cuûa khoaûng 200,000 ngöôøi Do Thaùi coù aûnh höôûng lôùn ñeán 'phong caùch' vaên hoùa cuûa Buenos Aires. Caùc di daân, neáu ñöôïc giuùp ñôõ ñeå hoøa nhaäp, laø moät ôn phuùc, moät nguoàn laøm giaøu vaø moùn taëng phaåm môùi khuyeán khích moät xaõ hoäi lôùn leân"[118].
136. ÔÛ moät quy moâi roäng lôùn hôn nöõa, Ñaïi Imam Ahmad Al-Tayyeb vaø toâi ñaõ nhaän thaáy raèng "caùc töông quan toát ñeïp giöõa Ñoâng vaø Taây laø roõ raøng caàn thieát cho caû hai. Chuùng khoâng ñöôïc sao laõng, ñeå moãi beân coù theå ñöôïc laøm giaøu baèng neàn vaên hoùa cuûa beân kia qua vieäc trao ñoåi vaø ñoái thoaïi höõu hieäu. Phöông Taây coù theå khaùm phaù ra ôû phöông Ñoâng caùc phöông phaùp chöõa trò cho nhöõng caên beänh taâm linh vaø toân giaùo do chuû nghóa duy vaät thònh haønh gaây ra. Vaø phöông Ñoâng coù theå tìm thaáy ôû phöông Taây nhieàu yeáu toá coù theå giuùp giaûi phoùng noù khoûi yeáu keùm, chia reõ, xung ñoät vaø suy thoaùi veà khoa hoïc, kyõ thuaät vaø vaên hoùa. Ñieàu quan troïng laø phaûi chuù yù tôùi caùc khaùc bieät veà toân giaùo, vaên hoùa vaø lòch söû voán laø moät thaønh phaàn quan troïng trong vieäc leân khuoân nhaân caùch, vaên hoùa vaø vaên minh cuûa phöông Ñoâng. Ñieàu cuõng quan troïng laø cuûng coá moái daây noái keát caùc nhaân quyeàn caên baûn nhaèm giuùp baûo ñaûm moät cuoäc soáng xöùng ñaùng cho moïi ngöôøi nam nöõ ôû phöông Ñoâng vaø phöông Taây, traùnh neàn chính trò hai maët"[119].
Moät cuoäc trao ñoåi höõu hieäu
137. Söï hoã trôï laãn nhau giöõa caùc nöôùc chöùng toû ñaõ laøm giaàu laãn nhau. Moät quoác gia tieán leân trong khi vaãn giöõ ñöôïc neàn taûng vöõng chaéc trong cô sôû vaên hoùa nguyeân goác cuûa noù laø moät kho baùu cho toaøn theå nhaân loaïi. Chuùng ta caàn phaùt trieån yù thöùc cho raèng ngaøy nay taát caû chuùng ta moät laø ñöôïc cöùu vôùt cuøng vôùi nhau hai laø khoâng ai ñöôïc cöùu vôùt caû. Ngheøo ñoùi, suy ñoài vaø ñau khoå ôû moät phaàn cuûa traùi ñaát laø cô sôû thaàm laëng nuoâi döôõng caùc vaán ñeà keát cuïc seõ aûnh höôûng ñeán toaøn boä haønh tinh. Neáu chuùng ta gaëp boái roái bôûi söï tuyeät chuûng cuûa moät soá loaøi, thì chuùng ta caøng trôû neân boái roái hôn khi ôû moät soá nôi treân theá giôùi, caùc caù nhaân hoaëc daân toäc cuûa chuùng ta ñang bò ngaên caûn trong vieäc phaùt trieån tieàm naêng vaø veû ñeïp cuûa hoï bôûi ngheøo ñoùi hoaëc nhöõng haïn cheá khaùc veà cô caáu. Cuoái cuøng, ñieàu naøy seõ laøm taát caû chuùng ta ngheøo naøn ñi.
138. Maëc duø ñieàu treân luoân luoân ñuùng, nhöng chöa bao giôø roõ raøng hôn thôøi ñaïi chuùng ta, khi theá giôùi ñöôïc lieân keát vôùi nhau baèng chính saùch hoaøn caàu hoùa. Chuùng ta caàn ñaït ñöôïc moät traät töï phaùp lyù, chính trò vaø kinh teá hoaøn caàu "coù theå gia taêng vaø ñònh höôùng cho söï hôïp taùc quoác teá nhaèm phaùt trieån moïi daân toäc trong tình lieân ñôùi"[120]. Cuoái cuøng, ñieàu naøy seõ mang laïi ích lôïi cho toaøn theá giôùi, vì "vieän trôï phaùt trieån cho caùc nöôùc ngheøo" haøm nghóa "taïo ra thònh vöôïng cho moïi ngöôøi"[121]. Theo quan ñieåm phaùt trieån toaøn dieän, ñieàu naøy giaû ñònh "ñem laïi cho caùc quoác gia ngheøo hôn moät tieáng noùi höõu hieäu trong vieäc ra quyeát ñònh chung"[122] vaø khaû naêng "taïo ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng quoác teá cho caùc quoác gia ngheøo vaø keùm phaùt trieån"[123].
Vieäc nhöng khoâng cho ñi môû ra cho ngöôøi khaùc
139. Maëc duø vaäy, toâi khoâng muoán giôùi haïn vieäc trình baøy naøy vaøo moät kieåu tieáp caän thöïc duïng. Luoân coù nhaân toá "cho ñi nhöng khoâng" (gratuitousness): khaû naêng laøm moät soá vieäc ñôn giaûn chæ vì töï chuùng, chuùng voán laø ñieàu toát, khoâng quan taâm chi ñeán lôïi ích hay ñeàn ñaùp baûn thaân. Söï cho khoâng khieán chuùng ta coù theå chaøo ñoùn ngöôøi laï, duø ñieàu naøy khoâng mang laïi lôïi ích höõu hình töùc khaéc naøo cho chuùng ta. Tuy nhieân, moät soá nöôùc giaû thieát chæ chaáp nhaän caùc nhaø khoa hoïc hoaëc nhaø ñaàu tö.
140. Cuoäc soáng khoâng coù vieäc cho ñi nhöng khoâng moät caùch ñaày tình huynh ñeä trôû thaønh moät hình thöùc thöông maïi ñieân cuoàng, trong ñoù chuùng ta khoâng ngöøng caân nhaéc nhöõng gì chuùng ta cho ñi vaø nhöõng gì chuùng ta nhaän laïi ñöôïc. Maët khaùc, Thieân Chuùa cho ñi moät caùch töï do, ñeán möùc giuùp ñôõ ngay caû nhöõng ngöôøi baát trung; Ngöôøi "laøm cho maët trôøi moïc treân keû döõ vaø ngöôøi laønh" (Mt 5:45). Coù moät lyù do taïi sao Chuùa Gieâsu noùi vôùi chuùng ta: "Khi boá thí, anh em ñöøng cho tay phaûi bieát vieäc tay traùi laøm, ñeå vieäc boá thí cuûa anh em ñöôïc bí maät" (Mt 6: 3-4). Chuùng ta ñaõ nhaän ñöôïc cuoäc soáng moät caùch nhöng khoâng; chuùng ta khoâng phaûi traû giaù chi caû ñeå nhaän ñöôïc noù. Do ñoù, moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå cho ñi maø khoâng mong nhaän laïi baát cöù ñieàu gì, laøm ñieàu toát cho ngöôøi khaùc maø khoâng ñoøi hoûi hoï phaûi ñoái xöû toát vôùi mình. Nhö Chuùa Gieâsu ñaõ noùi vôùi caùc moân ñeä: "Anh em ñaõ ñöôïc cho khoâng, thì cuõng phaûi cho khoâng nhö vaäy" (Mt 10:8).
141. Giaù trò thöïc söï cuûa caùc quoác gia khaùc nhau treân theá giôùi cuûa chuùng ta ñöôïc ño baèng khaû naêng suy nghó cuûa hoï khoâng chæ ñôn giaûn nhö moät quoác gia maø coøn nhö moät phaàn cuûa ñaïi gia ñình nhaân loaïi. Ñieàu naøy ñöôïc thaáy moät caùch ñaëc bieät trong thôøi kyø khuûng hoaûng. Caùc hình thöùc heïp hoøi cuûa chuû nghóa daân toäc laø moät bieåu hieän cöïc ñoan cuûa vieäc khoâng theå hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa söï cho ñi nhöng khoâng naøy. Hoï sai laàm khi nghó raèng hoï coù theå töï phaùt trieån, khoâng caàn ñeå yù ñeán söï huûy hoaïi cho ngöôøi khaùc, baèng caùch ñoùng cöûa vôùi ngöôøi khaùc, hoï seõ ñöôïc baûo veä toát hôn. Caùc di daân ñöôïc coi laø nhöõng keû tieám quyeàn khoâng coù gì ñeå cung hieán. Ñieàu naøy daãn ñeán nieàm tin ngaây ngoâ raèng ngöôøi ngheøo nguy hieåm vaø voâ duïng, trong khi thöïc ra hoï laø nhöõng nhaø haûo taâm maïnh meõ vaø haøo phoùng. Chæ coù neàn vaên hoùa xaõ hoäi vaø chính trò naøo saün saøng chaøo ñoùn ngöôøi khaùc moät caùch "nhöng khoâng" môùi coù töông lai.
Ñòa Phöông Vaø Hoaøn Vuõ
142. Caàn löu yù raèng "hieän coù söï caêng thaúng coá höõu giöõa vieäc hoaøn caàu hoùa vaø ñòa phöông hoùa. Chuùng ta caàn chuù yù ñeán khía caïnh hoaøn caàu ñeå traùnh söï heïp hoøi vaø taàm thöôøng. Tuy nhieân, chuùng ta cuõng caàn nhìn khía caïnh ñòa phöông, nôi giöõ chuùng ta luoân ôû theá coù cô sôû thöïc tieãn. Cuøng vôùi nhau, caû hai khía caïnh ngaên chuùng ta rôi vaøo moät trong hai thaùi cöïc sau ñaây: Ñaàu tieân, con ngöôøi bò cuoán vaøo moät chuû nghóa vuõ truï tröøu töôïng, hoaøn caàu hoùa... Maët khaùc, hoï töï bieán mình thaønh moät vieän baûo taøng vaên hoùa daân gian aån daät kheùp kín, cöù phaûi laëp ñi laëp laïi cuøng nhöõng ñieàu y nhö nhau, khoâng coù khaû naêng ñeå mình bò chaát vaán bôûi nhöõng gì khaùc bieät, hoaëc ñaùnh giaù ñöôïc veû ñeïp maø Thieân Chuùa voán ban taëng ôû beân ngoaøi bieân giôùi cuûa hoï"[124]. Chuùng ta caàn coù moät caùi nhìn hoaøn caàu ñeå töï cöùu chuùng ta khoûi chuû nghóa tænh leû nhoû nhen. Khi ngoâi nhaø cuûa chuùng ta khoâng coøn laø moät ngoâi nhaø vaø baét ñaàu trôû thaønh moät khu bò raøo vaây quanh, moät phoøng giam, thì nhaân toá hoaøn caàu seõ ñeán giaûi cöùu chuùng ta, nhö moät "chính nghóa cuoái cuøng" loâi keùo chuùng ta höôùng ñeán vieäc vieân maõn cuûa mình. Trong khi cuøng moät luùc, nhaân toá ñòa phöông cuõng caàn ñöôïc ñoùn nhaän moät caùch thieát tha, vì noù coù moät ñieàu maø nhaân toá hoaøn caàu khoâng coù ñöôïc: noù coù khaû naêng laø moät chaát men, ñem laïi söï phong phuù hoùa, phaùt khôûi caùc cô cheá phuï ñôùi. Vì vaäy, tình huynh ñeä phoå quaùt vaø tình baïn xaõ hoäi laø hai cöïc khoâng theå taùch rôøi vaø quan troïng nhö nhau trong moïi xaõ hoäi. Taùch chuùng ra seõ laøm bieán daïng moïi ñieàu vaø taïo ra söï phaân cöïc ñaày thaønh kieán.
Höông vò ñòa phöông
143. Giaûi phaùp khoâng phaûi laø moät söï côûi môû nhaèm baùc boû söï phong phuù cuûa chính mình. Cuõng nhö khoâng theå coù cuoäc ñoái thoaïi vôùi "nhöõng ngöôøi khaùc" neáu khoâng coù yù thöùc veà baûn saéc rieâng cuûa chuùng ta, vì vaäy khoâng theå coù söï côûi môû giöõa caùc daân toäc ngoaïi tröø treân cô sôû tình yeâu ñoái vôùi maûnh ñaát cuûa rieâng mình, daân toäc mình, coäi nguoàn vaên hoùa cuûa rieâng mình. Toâi khoâng theå thöïc söï gaëp gôõ ngöôøi khaùc tröø khi toâi ñöùng treân nhöõng neàn taûng vöõng chaéc, vì chính döïa treân cô sôû cuûa nhöõng ñieàu naøy, toâi môùi coù theå chaáp nhaän taëng phaåm maø ngöôøi kia mang laïi vaø ñeán löôït mình, toâi taëng moät taëng phaåm ñích thöïc cuûa rieâng toâi. Toâi coù theå chaøo ñoùn nhöõng ngöôøi khaùc, nhöõng ngöôøi khaùc bieät, vaø ñaùnh giaù cao vieäc ñoùng goùp ñoäc ñaùo maø hoï seõ thöïc hieän, chæ khi naøo toâi beùn reã vöõng chaéc vaøo chính daân toäc vaø vaên hoùa cuûa mình. Moïi ngöôøi ñeàu yeâu vaø quan taâm ñeán queâ höông vaø laøng maïc cuûa mình, cuõng nhö hoï yeâu vaø chaêm soùc cho ngoâi nhaø cuûa hoï vaø ñích thaân chòu traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc duy trì noù. Lôïi ích chung cuõng theá, ñoøi hoûi chuùng ta phaûi baûo veä vaø yeâu thöông queâ höông cuûa chuùng ta. Neáu khoâng, caùc haäu quaû cuûa moät thaûm hoïa ôû moät quoác gia seõ aûnh höôûng ñeán toaøn boä haønh tinh. Taát caû ñieàu naøy mang laïi yù nghóa tích cöïc cho quyeàn ñoái vôùi taøi saûn: Toâi chaêm soùc vaø vun ñaép moät ñieàu ñöôïc toâi sôû höõu, moät caùch khieán noù coù theå ñoùng goùp vaøo lôïi ích cuûa moïi ngöôøi.
144. Noù cuõng laøm naûy sinh caùc trao ñoåi laønh maïnh vaø laøm ta phong phuù. Kinh nghieäm ñöôïc lôùn leân ôû moät nôi ñaëc thuø vaø chia seû neàn vaên hoùa ñaëc thuø ñem laïi cho chuùng ta moät caùi nhìn saâu saéc vaøo caùc khía caïnh cuûa thöïc taïi maø nhöõng ngöôøi khaùc khoâng theå deã daøng tri nhaän. Yeáu toá hoaøn vuõ khoâng nhaát thieát coù nghóa laø nhaït nheõo, ñoäc daïng vaø ñöôïc tieâu chuaån hoùa, döïa treân moät moâ hình vaên hoùa ñôn nhaát ñöông thònh, vì ñieàu naøy cuoái cuøng seõ daãn ñeán vieäc maát ñi moät baûng phong phuù goàm nhieàu saéc thaùi vaø maøu saéc, vaø keát quaû laø moät ñôn ñieäu hoaøn toaøn. Ñoù laø côn caùm doã ñöôïc nhaéc ñeán trong caâu chuyeän xöa veà Thaùp Babel. Noã löïc xaây döïng moät toøa thaùp coù theå vöôn tôùi trôøi khoâng phaûi laø bieåu hieän cuûa söï thoáng nhaát giöõa caùc daân toäc khaùc nhau noùi vôùi nhau töø tính ña daïng cuûa hoï. Thay vaøo ñoù, ñoù laø moät noã löïc sai laàm, phaùt sinh töø nieàm kieâu caêng vaø tham voïng, muoán taïo ra moät söï thoáng nhaát khaùc vôùi söï thoáng nhaát ñöôïc Thieân Chuùa mong muoán trong keá hoaïch quan phoøng cuûa Ngöôøi cho caùc quoác gia (xem St 11: 1-9).
145. Coù theå coù moät söï côûi môû sai laàm ñoái vôùi yeáu toá hoaøn vuõ, phaùt sinh töø söï noâng caïn cuûa nhöõng ngöôøi thieáu caùi nhìn saâu saéc vaøo thieân taøi cuûa queâ höông hoï hoaëc nuoâi döôõng söï oaùn haän chöa ñöôïc giaûi quyeát nhaèm vaøo daân toäc hoï. Duø theá naøo ñi nöõa, "chuùng ta lieân tuïc phaûi môû roäng caùc chaân trôøi cuûa chuùng ta vaø nhìn thaáy ñieàu toát ñeïp hôn seõ mang laïi lôïi ích cho taát caû chuùng ta. Nhöng ñieàu naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän maø khoâng traùnh neù hoaëc maát goác. Chuùng ta caàn phaûi caém reã saâu hôn vaøo maûnh ñaát vaø lòch söû maøu môõ cuûa queâ höông, voán laø hoàng phuùc cuûa Thieân Chuùa. Chuùng ta coù theå laøm vieäc treân moät quy moâ nhoû, trong khu vöïc laân caän cuûa chuùng ta, nhöng vôùi vieãn aûnh roäng lôùn hôn... Yeáu toá hoaøn caàu khoâng caàn phaûi goø boù, maø yeáu toá ñaëc thuø cuõng khoâng caàn phaûi chöùng toû laø caèn coãi"[125]; moâ hình cuûa chuùng ta phaûi laø moät hình ña dieän, trong ñoù giaù trò cuûa moãi caù nhaân ñöôïc toân troïng, nôi "toaøn theå lôùn hôn boä phaän, nhöng cuõng lôùn hôn toång soá caùc boä phaän cuûa noù"[126].
Moät chaân trôøi phoå quaùt
146. Coù moät loaïi yeâu mình thaùi quaù coù tính "ñòa phöông" khoâng lieân quan ñeán tình yeâu laønh maïnh ñoái vôùi daân toäc vaø vaên hoùa rieâng cuûa mình. Noù phaùt sinh töø moät noãi baát an vaø sôï haõi naøo ñoù veà ngöôøi khaùc daãn ñeán vieäc baùc boû vaø mong muoán döïng leân nhöõng böùc töôøng ñeå töï veä. Tuy nhieân, khoâng theå "ñòa phöông" moät caùch laønh maïnh neáu khoâng chaân thaønh côûi môû ñoái vôùi phoå quaùt, khoâng caûm thaáy ñöôïc thaùch thöùc bôûi nhöõng gì ñang xaûy ra ôû nhöõng nôi khaùc, khoâng coù söï côûi môû ñeå laøm giaøu bôûi caùc neàn vaên hoùa khaùc, vaø khoâng coù tình lieân ñôùi vaø quan taâm ñeán nhöõng thaûm kòch ñang aûnh höôûng ñeán caùc daân toäc khaùc. Thay vaøo ñoù, "loøng yeâu mình thaùi quaù ñòa phöông" chæ löu taâm ñeán moät soá yù töôûng, phong tuïc vaø hình thöùc an ninh haïn cheá; khoâng coù khaû naêng chieâm ngöôõng tieàm naêng roäng lôùn vaø veû ñeïp ñöôïc theá giôùi roäng lôùn hôn cung caáp, noù thieáu haún moät tinh thaàn lieân ñôùi chaân chính vaø quaûng ñaïi. Cuoäc soáng ôû bình dieän ñòa phöông vì vaäy ngaøy caøng trôû neân ít chaøo ñoùn hôn, ngöôøi ta ít côûi môû hôn ñoái vôùi vieäc boå tuùc cho nhau. Caùc khaû theå phaùt trieån cuûa noù heïp daàn; noù trôû neân meät moûi vaø oám yeáu. Maët khaùc, moät neàn vaên hoùa laønh maïnh, töï baûn chaát cuûa noù, coù tính côûi môû vaø chaøo ñoùn; quaû tình, "moät neàn vaên hoùa neáu khoâng coù caùc giaù trò phoå quaùt thì khoâng thöïc söï laø moät neàn vaên hoùa"[127].
147. Chuùng ta haõy nhaän ra raèng khi taâm trí chuùng ta caøng haïn heïp, thì khaû naêng hieåu theá giôùi xung quanh caøng keùm ñi. Neáu khoâng gaëp gôõ vaø töông quan vôùi caùc khaùc bieät, thì khoù maø ñaït ñöôïc moät söï hieåu bieát roõ raøng vaø ñaày ñuû veà chính baûn thaân vaø queâ höông cuûa chuùng ta. Caùc neàn vaên hoùa khaùc khoâng phaûi laø "keû thuø" maø chuùng ta caàn phaûi töï veä choáng laïi, maø laø nhöõng phaûn aûnh khaùc nhau cuûa moät söï phong phuù voâ taän cuûa söï soáng con ngöôøi. Nhìn baûn thaân chuùng ta theo quan ñieåm cuûa ngöôøi khaùc, cuûa moät ngöôøi khaùc bieät, chuùng ta coù theå nhaän ra toát hôn nhöõng neùt ñoäc ñaùo cuûa chuùng ta vaø cuûa neàn vaên hoùa chuùng ta: söï phong phuù, caùc khaû theå vaø haïn cheá cuûa noù. Kinh nghieäm ñòa phöông cuûa chuùng ta caàn phaùt trieån "töông phaûn vôùi" vaø "haøi hoøa vôùi" caùc kinh nghieäm cuûa nhöõng ngöôøi khaùc soáng trong caùc boái caûnh vaên hoùa ña daïng[128].
148. Thöïc theá, söï côûi môû laønh maïnh khoâng bao giôø ñe doïa baûn saéc rieâng cuûa ngöôøi ta. Moät neàn vaên hoùa soáng ñoäng, ñöôïc laøm giaøu bôûi caùc yeáu toá töø nhöõng nôi khaùc, khoâng du nhaäp moät baûn sao ñôn thuaàn caùc yeáu toá môùi ñoù, maø hoøa nhaäp chuùng moät caùch ñoäc ñaùo rieâng cuûa noù. Keát quaû laø moät cuoäc toång hôïp môùi, moät cuoäc toång hôïp, cuoái cuøng, coù lôïi cho moïi ngöôøi, vì neàn vaên hoùa nguyeân goác keát cuïc ñöôïc nuoâi döôõng. Ñoù laø lyù do taïi sao toâi ñaõ thuùc giuïc ngöôøi daân baûn ñòa traân quí coäi nguoàn vaø vaên hoùa toå tieân cuûa hoï. Maëc duø, cuøng moät luùc, toâi cuõng muoán nhaán maïnh raèng toâi khoâng coù yù ñònh ñeà nghò "moät 'chuû nghóa duy baûn ñòa' hoaøn toaøn kheùp kín, phi lòch söû, tónh tuï, muoán baùc boû baát cöù kieåu pha troän naøo (mestizaje)". Vì "baûn saéc vaên hoùa rieâng cuûa chuùng ta ñöôïc cuûng coá vaø laøm giaàu nhôø ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng gioáng chuùng ta. Danh tính chaân chính cuûa chuùng ta cuõng khoâng ñöôïc baûo toàn bôûi moät söï coâ laäp ngheøo naøn"[129]. Theá giôùi phaùt trieån vaø traøn ngaäp veû ñeïp môùi, nhôø caùc cuoäc toång hôïp tieáp theo nhau ñöôïc taïo ra giöõa caùc neàn vaên hoùa bieát côûi môû vaø khoâng coù baát cöù hình thöùc aùp ñaët vaên hoùa naøo.
149. Ñoái vôùi moái töông quan laønh maïnh giöõa tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc vaø caûm thöùc laønh maïnh ñöôïc thuoäc veà moät gia ñình nhaân loaïi lôùn hôn cuûa chuùng ta, ñieàu höõu ích laø ghi nhôù raèng xaõ hoäi hoaøn caàu khoâng phaûi laø toång soá caùc quoác gia khaùc nhau, maø laø söï hieäp thoâng hieän höõu giöõa hoï. Caûm thöùc hoå töông ñöôïc thuoäc veà nhau coù tröôùc vieäc xuaát hieän caùc nhoùm caù theå. Moãi nhoùm ñaëc thuø trôû thaønh moät phaàn cuûa cô caáu hieäp thoâng phoå quaùt vaø ôû ñoù khaùm phaù ra veû ñeïp rieâng cuûa noù. Moïi caù nhaân, baát keå nguoàn goác, ñeàu bieát raèng hoï laø moät phaàn cuûa gia ñình nhaân loaïi lôùn hôn, neáu khoâng coù gia ñình naøy, hoï seõ khoâng theå hieåu ñöôïc chính hoï moät caùch ñaày ñuû.
150. Nhìn söï vieäc theo caùch naøy mang laïi nieàm vui nhaän ra raèng khoâng moät daân toäc, moät neàn vaên hoùa hay caù nhaân naøo coù theå töï mình ñaït ñöôïc moïi söï: ñeå ñaït ñöôïc söï vieân maõn trong cuoäc soáng, chuùng ta caàn nhöõng ngöôøi khaùc. Vieäc yù thöùc ñöôïc caùc haïn cheá vaø söï thieáu hoaøn thieän cuûa chính chuùng ta, khoâng heà laø moät ñe doïa, nhöng trôû thaønh chìa khoùa ñeå döï kieán vaø theo ñuoåi moät döï aùn chung. Vì "con ngöôøi laø moät höõu theå vöøa coù bieân giôùi, vöøa voâ bieân giôùi"[130].
Baét ñaàu vôùi khu vöïc cuûa chuùng ta
151. Nhôø vieäc trao ñoåi ôû bình dieän khu vöïc, qua ñoù, caùc nöôùc ngheøo hôn trôû neân côûi môû ñoái vôùi theá giôùi roäng lôùn hôn, maø tính phoå quaùt khoâng haún seõ laøm giaûm caùc ñaëc ñieåm rieâng bieät cuûa hoï. Söï côûi môû thích hôïp vaø chaân chính vôùi theá giôùi giaû ñònh khaû naêng côûi môû vôùi haøng xoùm cuûa mình trong gia ñình caùc quoác gia. Do ñoù, hoäi nhaäp vaên hoùa, kinh teá vaø chính trò vôùi caùc daân toäc laùng gieàng neân ñi keøm vôùi moät dieãn trình giaùo duïc bieát coå vuõ giaù trò cuûa tình yeâu thöông ñoái vôùi laùng gieàng cuûa mình, böôùc ñaàu tieân khoâng theå thieáu ñeå ñaït ñöôïc söï hoäi nhaäp hoaøn caàu laønh maïnh.
152. ÔÛ moät soá khu vöïc cuûa caùc thaønh phoá cuûa chuùng ta, vaãn coøn moät caûm thöùc khu xoùm soáng ñoäng. Moãi ngöôøi töï nhieân tri nhaän ñöôïc boån phaän phaûi ñoàng haønh vaø giuùp ñôõ ngöôøi ngöôøi laân caän cuûa mình. ÔÛ nhöõng nôi maø nhöõng giaù trò coäng ñoàng naøy ñöôïc duy trì, ngöôøi ta caûm nghieäm ñöôïc moät söï gaàn guõi mang ñaëc ñieåm cuûa loøng bieát ôn, tình lieân ñôùi vaø söï hoã töông. Tình khu xoùm mang laïi cho hoï moät caûm thöùc veà baûn saéc chung[131]. Öôùc chi caùc quoác gia laân bang coù theå khuyeán khích moät tinh thaàn laùng gieàng töông töï giöõa caùc daân toäc cuûa hoï! Tuy nhieân, tinh thaàn caù nhaân chuû nghóa cuõng aûnh höôûng ñeán caùc töông quan giöõa caùc quoác gia. Söï nguy hieåm khi nghó raèng chuùng ta phaûi töï veä choáng laïi nhau, coi ngöôøi khaùc laø ñoái thuû caïnh tranh hoaëc laø keû thuø nguy hieåm, cuõng aûnh höôûng ñeán caùc töông quan giöõa caùc daân toäc trong cuøng moät khu vöïc. Coù leõ chuùng ta ñaõ ñöôïc huaán luyeän kieåu sôï haõi vaø ngôø vöïc naøy.
153. Coù nhöõng quoác gia huøng maïnh vaø nhöõng doanh nghieäp lôùn höôûng lôïi töø söï coâ laäp naøy vaø thích ñaøm phaùn rieâng vôùi töøng quoác gia. Maët khaùc, caùc nöôùc nhoû hoaëc ngheøo coù theå kyù caùc thoûa hieäp vôùi caùc nöôùc laùng gieàng trong khu vöïc giuùp hoï ñaøm phaùn nhö moät khoái vaø do ñoù traùnh bò caét ñöùt, coâ laäp vaø phuï thuoäc vaøo caùc cöôøng quoác. Ngaøy nay, khoâng quoác gia naøo coù theå baûo ñaûm lôïi ích chung cho daân mình neáu cöù maõi coâ laäp.
- - - - - - - - - - -
[109] Xem Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Meã taây cô vaø Hoa kyø, A Pastoral Letter Concerning Migration: "Strangers No Longer Together on the Journey of Hope" (Thaùng 1 2003).
[110] Yeát kieán chung (3 Thaùng 4 2019): L'Osservatore Romano, 4 Thaùng 4 2019, p. 8.
[111] Xem Thoâng ñieäp nhaân ngaøy Di daân vaø Tòn naïn Theá giôùi naêm 2018 (14 Thaùng 1 2018): AAS 109 (2017), 918-923.
112] Vaên kieän Tình Huynh ñeä Nhaân baûn vì Hoøa bình Theá giôùi vaø Soáng chung, Abu Dhabi (4 Thaùng 2 2019): L'Osservatore Romano, 4-5 Thaùng 2 2019, p. 7.
[113] Dieãn vaên vôùi Ngoaïi giao ñoaøn Beân caïnh Toøa Thaùnh, 11 Thaùng 1 2016: AAS 108 (2016), 124.
[114] Ñaõ daãn, 122.
[115] Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Christus Vivit (25 Thaùng 3 2019), 93.
[116] Ñaõ daãn, 94.
[117] Dieãn vaên vôùi Nhaø caàm quyeàn, Sarajevo, Bosnia vaø Herzegovina (6 Thaùng 6 2015): L'Osservatore Romano, 7 Thaùng 6 2015, p. 7.
[118] Latinoameùrica. Conversaciones con Hernaùn Reyes Alcaide, ed. Planeta, Buenos Aires, 2017, 105.
[119] Vaên kieän Tình Huynh ñeä Nhaân baûn vì Hoøa bình Theá giôùi vaø Soáng chung, Abu Dhabi (4 Thaùng 2 2019): L'Osservatore Romano, 4-5 Thaùng 2 2019, p. 7.
[120] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 67: AAS 101 (2009), 700.
[121] Ñaõ daãn, 60: AAS 101 (2009), 695.
[122] Ñaõ daãn, 67: AAS 101 (2009), 700.
[123] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeån Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 447.
[124] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 234: AAS 105 (2013), 1115.
[125] Ñaõ daãn, 235: AAS 105 (2013), 1115.
[126] Ñaõ daãn
[127] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Dieãn vaên vôùi Caùc Ñaïi dieän vaên hoùa Argentina, Buenos Aires, Argentina (12 Thaùng 4 1987), 4: L'Osservatore Romano, 14 Thaùng 4 1987, p. 7.
[128] Xem Ñaõ daãn., Dieãn vaên vôùi Giaùo Trieàu Roâma (21 Thaùng 12 1984), 4: AAS 76 (1984), 506.
[129] Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Querida Amazonia (2 Thaùng 2 2020), 37.
[130] GEORG SIMMEL, Brucke und Tur. Essays des Philosophen zur Geschichte, Religion, Kunst und Gesellschaft, ed. Michael Landmann, Kohler-Verlag, Stuttgart, 1957, 6.
[131] Xem JAIME HOYOS-VAÙSQUEZ, S.J., "Loùgica de las relaciones sociales. Reflexioùn onto-loùgica", Revista Universitas Philosophica, 15-16 (Thaùng 12 1990-Thaùng 6 1991), Bogotaù, 95-106.