Thoâng Ñieäp Fratelli Tutti
Taát Caû Anh Em
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông 3
Döï Kieán Vaø Phaùt Sinh Moät Theá Giôùi Côûi Môû
87. Con ngöôøi ñöôïc taïo ra theo caùch hoï khoâng theå soáng, phaùt trieån vaø tìm thaáy söï vieân maõn ngoaïi tröø "trong vieäc töï hieán chaân thaønh cho ngöôøi khaùc"[62]. Hoï cuõng khoâng theå nhaän bieát ñaày ñuû veà baûn thaân ngoaøi cuoäc gaëp gôõ vôùi ngöôøi khaùc: "Toâi chæ thoâng ñaït höõu hieäu vôùi chính toâi trong chöøng möïc toâi thoâng ñaït vôùi ngöôøi khaùc"[63]. Khoâng ai coù theå caûm nghieäm ñöôïc veû ñeïp thöïc söï cuûa ñôøi soáng maø khoâng lieân heä vôùi ngöôøi khaùc, maø khoâng coù khuoân maët thöïc söï ñeå yeâu thöông. Ñaây laø moät phaàn trong maàu nhieäm cuûa hieän sinh nhaân baûn ñích thöïc. "Söï soáng hieän höõu ôû nôi coù söï gaén boù, coù hieäp thoâng, coù tình huynh ñeä; vaø söï soáng thì maïnh meõ hôn söï cheát khi noù ñöôïc xaây döïng treân nhöõng moái lieân heä thöïc söï vaø daây noái keát thuûy chung. Ngöôïc laïi, seõ khoâng coù söï soáng naøo khi chuùng ta töï cho mình laø ñuû vaø soáng nhö nhöõng hoøn ñaûo: trong nhöõng thaùi ñoä naøy, söï cheát chieám öu theá"[64].
Vöôït Quaù Chính Chuùng Ta
88. Trong thaúm saâu moãi traùi tim, tình yeâu taïo ra moái lieân keát vaø môû roäng hieän sinh, vì noù loâi keùo ngöôøi ta ra khoûi chính mình vaø höôùng tôùi ngöôøi khaùc[65]. Vì chuùng ta ñöôïc taïo ra ñeå yeâu thöông, neân trong moãi chuùng ta xem ra ñeàu coù "luaät ekstasis [ra khoûi mình]" vaän haønh: "ngöôøi yeâu 'ñi ra ngoaøi' baûn thaân ñeå tìm moät söï hieän höõu troïn veïn hôn nôi moät ngöôøi khaùc"[66]. Vì lyù do naøy, "con ngöôøi luoân phaûi ñoùn nhaän thaùch ñoá vöôït quaù chính mình"[67].
89. Toâi cuõng khoâng theå giaûn löôïc cuoäc soáng toâi vaøo caùc moái lieân heä vôùi moät nhoùm nhoû, thaäm chí vôùi gia ñình rieâng cuûa mình; toâi khoâng theå bieát mình ngoaøi moät maïng löôùi lieân heä roäng lôùn hôn, bao goàm caû nhöõng moái lieân heä coù tröôùc vaø leân khuoân cho caû cuoäc ñôøi toâi. Moái lieân heä cuûa toâi vôùi nhöõng ngöôøi toâi toân troïng phaûi löu yù ñeán söï kieän naøy laø hoï khoâng soáng chæ vì toâi, cuõng khoâng phaûi toâi soáng chæ vì hoï. Caùc moái lieân heä cuûa chuùng ta, muoán laønh maïnh vaø chaân thöïc, phaûi côûi môû chuùng ta ñoùn nhaän nhöõng ngöôøi khaùc, nhöõng ngöôøi voán laøm chuùng ta lôùn theâm vaø laøm giaøu chuùng ta. Ngaøy nay, caûm thöùc xaõ hoäi cao quyù nhaát cuûa chuùng ta deã daøng bò giaûn löôïc thaønh soá khoâng nhöôøng choã cho nhöõng daây lieân keát vò kyû chuyeân chuoäng veû beà ngoaøi cuûa nhöõng lieân heä saâu saéc. Ngöôïc laïi, tình yeâu ñích thöïc vaø tröôûng thaønh vaø tình baïn chaân chính chæ coù theå beùn reã trong nhöõng traùi tim saün saøng ñeå mình ñöôïc neân troïn veïn. Söï kieän keát hoân hay trôû thaønh baïn beø phaûi môû coõi loøng ta cho nhöõng giôùi khaùc giuùp ta khaû naêng böôùc ra khoûi chính mình moät caùch coù theå ñoùn nhaän moïi ngöôøi. Caùc nhoùm kheùp kín vaø caùc caëp vôï choàng chæ quan taâm ñeán mình, töùc nhöõng ngöôøi thieát laäp moät "caùi chuùng toâi" trong theá ñoái laäp vôùi ngöôøi khaùc, thöôøng laø caùc hình thöùc lyù töôûng hoùa cuûa ích kyû vaø chæ lo baûo toàn mình khoâng hôn khoâng keùm.
90. Ñaùng chuù yù laø nhieàu coäng ñoàng nhoû soáng trong caùc vuøng sa maïc ñaõ phaùt trieån moät heä thoáng ñaùng chuù yù chaøo ñoùn nhöõng ngöôøi haønh höông nhö moät vieäc thöïc thi nghóa vuï hieáu khaùch thaùnh thieâng. Caùc coäng ñoàng ñôn tu thôøi Trung coå cuõng laøm nhö vaäy, nhö chuùng ta thaáy trong Luaät Doøng cuûa Thaùnh Beâneâñíctoâ. Duø thöøa nhaän raèng ñieàu ñoù coù theå laøm sao laõng kyû luaät vaø söï im laëng cuûa caùc ñan vieän, nhöng Thaùnh Beâneâñíctoâ vaãn nhaán maïnh raèng "ngöôøi ngheøo vaø caùc khaùch haønh höông phaûi ñöôïc ñoái xöû moät caùch heát söùc quan taâm vaø löu yù" [68]. Söï hieáu khaùch laø moät caùch cuï theå chaáp nhaän thaùch thöùc vaø hieán thaân hieän dieän trong cuoäc gaëp gôõ vôùi nhöõng ngöôøi naèm beân ngoaøi voøng keát noái cuûa chính ta. Caùc ñan só nhaän ra raèng caùc giaù trò hoï tìm caùch trau doài phaûi ñi keøm vôùi söï saün saøng vöôït quaù baûn thaân ñeå côûi môû vôùi ngöôøi khaùc.
Giaù trò ñoäc ñaùo cuûa tình yeâu
91. Ngöôøi ta coù theå phaùt trieån moät soá thoùi quen naøo ñoù beà ngoaøi gioáng nhö caùc giaù trò ñaïo ñöùc: maïnh meõ, tieát ñoä, chaêm chæ vaø caùc nhaân ñöùc töông töï. Tuy nhieân, neáu caùc haønh vi nhaân ñöùc luaân lyù khaùc nhau phaûi ñöôïc ñieàu höôùng moät caùch ñuùng ñaén, thì ngöôøi ta caàn phaûi löu yù ñeán möùc ñoä chuùng coå vuõ söï côûi môû vaø keát hôïp vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Ta coù theå laøm ñieàu ñoù trôû thaønh khaû höõu nhôø ñöùc aùi Thieân Chuùa ñaõ phuù ban. Khoâng coù ñöùc aùi, coù leõ chuùng ta chæ coù nhöõng nhaân ñöùc beà ngoaøi, khoâng coù khaû naêng naâng ñôõ cuoäc soáng chung. Do ñoù, Thaùnh Toâma Aquinoâ ñaõ coù theå noùi, khi trích daãn lôøi cuûa Thaùnh Augustinoâ, raèng tính khí cuûa moät ngöôøi tham lam khoâng coù caùch chi nhaân ñöùc cho ñöôïc[69]. Veà phaàn mình, thaùnh Bonaventura giaûi thích raèng caùc nhaân ñöùc khaùc, neáu khoâng coù ñöùc aùi, noùi ñuùng ra, laø khoâng chu toaøn caùc ñieàu raên "theo caùch Thieân Chuùa muoán chuùng ñöôïc chu toaøn"[70].
92. Taàm voùc tinh thaàn cuûa ñôøi ngöôøi ñöôïc ño baèng tình yeâu thöông, moät thöù tình, tröôùc sau, vaãn laø "tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh döùt khoaùt veà giaù trò hay voâ giaù trò cuûa ñôøi ngöôøi"[71]. Tuy nhieân, moät soá tín höõu nghó raèng noù heä ôû vieäc aùp ñaët yù thöùc heä rieâng cuûa hoï leân moïi ngöôøi khaùc, hoaëc ôû vieäc baûo veä söï thaät moät caùch baïo löïc, hoaëc trong nhöõng cuoäc bieåu döông söùc maïnh ñaày aán töôïng. Taát caû chuùng ta, trong tö caùch tín höõu, caàn phaûi nhìn nhaän raèng tình yeâu chieám vò trí haøng ñaàu: tình yeâu khoâng bao giôø ñöôïc ñaët vaøo theá nguy cô, vaø nguycô lôùn nhaát chính laø vieäc khoâng yeâu thöông (x. 1Cr 13:1-13).
93. Thaùnh Toâma Aquinoâ ñaõ tìm caùch moâ taû tình yeâu maø ôn thaùnh Thieân Chuùa voán laøm cho khaû höõu nhö moät chuyeån ñoäng daãn chuùng ta taäp trung chuù yù vaøo moät ngöôøi khaùc, baèng caùch "ñoàng nhaát hoùa hoï vôùi chính mình"[72]. Tình caûm cuûa chuùng ta daønh cho ngöôøi khaùc khieán chuùng ta töï do khao khaùt tìm kieám ñieàu toát ñeïp cho hoï moät caùch nhöng khoâng. Taát caû nhöõng ñieàu naøy baét nguoàn töø caûm thöùc quyù meán, bieát ñaùnh giaù cao giaù trò cuûa ngöôøi khaùc. Cuoái cuøng, ñoù chính laø yù töôûng ñöùng ñaèng sau chöõ "baùc aùi": nhöõng ngöôøi ñöôïc yeâu raát"ñaét giaù" ñoái vôùi toâi; nghóa laø "hoï ñöôïc ñònh giaù raát cao"[73]. Vaø "tình yeâu nhôø ñoù moät ngöôøi naøo ñoù trôû neân ñeïp loøng (grata) moät ngöôøi khaùc laø lyù do taïi sao ngöôøi khaùc naøy trao cho hoï moät thöù gì ñoù moät caùch nhöng khoâng (gratis)"[74].
94. Vaäy thì tình yeâu khoâng chæ laø moät chuoãi caùc haønh ñoäng nhaân töø. Nhöõng haønh ñoäng naøy coù nguoàn goác töø söï keát hôïp ngaøy caøng höôùng tôùi nhöõng ngöôøi khaùc, coi hoï coù giaù trò, xöùng ñaùng, ñeïp loøng vaø ñeïp ñeõ baát chaáp daùng veû theå lyù hay ñaïo ñöùc cuûa hoï. Tình yeâu cuûa chuùng ta ñoái vôùi ngöôøi khaùc, ñoái vôùi con ngöôøi hieän thöïc cuûa hoï, thuùc ñaåy chuùng ta tìm kieám ñieàu toát nhaát cho cuoäc soáng cuûa hoï. Chæ baèng caùch nuoâi döôõng caùch lieân heä vôùi nhau naøy, chuùng ta môùi taïo ra moät tình baïn xaõ hoäi khoâng loaïi tröø ai vaø moät tình huynh ñeä côûi môû chaøo ñoùn moïi ngöôøi.
Tình Yeâu Moãi Ngaøy Moãi Côûi Môû Hôn
95.Tình yeâu, sau cuøng, thuùc ñaåy chuùng ta tieán tôùi söï hieäp thoâng phoå quaùt. Khoâng ai coù theå tröôûng thaønh hoaëc tìm thaáy söï vieân maõn baèng caùch töï coâ laäp mình. Töï baûn chaát cuûa noù, tình yeâu ñoøi moät tính côûi môû ngaøy moät taêng tieán, moät khaû naêng lôùn hôn ñoùn nhaän ngöôøi khaùc, trong cuoäc phieâu löu lieân tuïc, moät cuoäc phieâu löu höôùng moïi vuøng ngoaïi vi tôùi moät caûm thöùc thöïc söï thuoäc veà nhau. Chuùa Gieâsu töøng noùi vôùi chuùng ta: "Caùc con ñeàu laø anh em" (Mt 23: 8).
96. Nhu caàu phaûi vöôït quaù caùc giôùi haïn cuûa chính chuùng ta cuõng aùp duïng vaøo caùc khu vöïc vaø quoác gia khaùc nhau. Thaät vaäy, "soá löôïng ngaøy caøng gia taêng caùc noái keát qua laïi vaø truyeàn thoâng trong theá giôùi ngaøy nay khieán chuùng ta yù thöùc maïnh meõ ñöôïc tính thoáng nhaát vaø vaän meänh chung cuûa caùc quoác gia. Trong naêng ñoäng tính cuûa lòch söû, vaø trong söï ña daïng cuûa caùc nhoùm saéc toäc, caùc xaõ hoäi vaø neàn vaên hoùa, chuùng ta thaáy nhöõng maàm moáng cuûa moät ôn goïi taïo ra moät coäng ñoàng goàm nhöõng anh chò em bieát chaáp nhaän vaø chaêm soùc laãn nhau"[75].
Caùc xaõ hoäi côûi môû hoøa nhaäp moïi ngöôøi
97. Moät soá vuøng ngoaïi vi gaàn vôùi chuùng ta, trong caùc trung taâm thaønh phoá hoaëc trong caùc gia ñình cuûa chuùng ta. Do ñoù, trong tình yeâu coù tính hieän sinh hôn ñòa lyù, coù khía caïnh côûi môû phoå quaùt. Noù lieân quan ñeán caùc coá gaéng haøng ngaøy cuûa chuùng ta muoán môû roäng voøng noái keát baïn beø, vöôn tay ra vôùi nhöõng ngöôøi, duø hoï voán gaàn guõi vôùi toâi, nhöng toâi khoâng töï nhieân coi hoï nhö moät phaàn trong voøng quan taâm cuûa toâi. Moãi anh chò em gaëp khoù khaên, khi bò xaõ hoäi nôi toâi ñang soáng boû rôi hoaëc phôùt lôø, ñeàu trôû thaønh moät ngöôøi ngoaïi quoác veà phöông dieän hieän sinh, maëc duø cuøng sinh ra trong cuøng moät ñaát nöôùc. Hoï coù theå laø coâng daân vôùi ñaày ñuû quyeàn lôïi, nhöng hoï bò ñoái xöû nhö ngöôøi nöôùc ngoaøi trong chính ñaát nöôùc cuûa hoï. Phaân bieät chuûng toäc laø moät loaïi viruùt bieán ñoåi (mutate) nhanh choùng vaø thay vì bieán maát, chæ aån nuùp vaø chôø ñôïi taùi xuaát.
98. Toâi muoán ñeà caäp ñeán moät soá "ngöôøi löu vong giaáu maët" bò coi nhö nhöõng boä phaän ngoaïi nhaân trong xaõ hoäi[76]. Nhieàu ngöôøi khuyeát taät "caûm thaáy hoï hieän höõu maø khoâng thuoäc veà ai vaø khoâng tham gia vaøo ñaâu caû". Phaàn lôùn vaãn ngaên caûn hoï quyeàn ñöôïc boû phieáu hoaøn toaøn. Moái quan taâm cuûa chuùng ta khoâng phaûi chæ chaêm soùc hoï maø coøn baûo ñaûm ñeå hoï "tham gia tích cöïc vaøo coäng ñoàng daân söï vaø giaùo hoäi. Ñoù laø moät dieãn trình ñoøi hoûi vaø thaäm chí gaây meät moûi, nhöng laø moät dieãn trình seõ daàn daàn goùp phaàn ñaøo taïo löông taâm bieát thöøa nhaän moãi caù nhaân nhö moät con ngöôøi ñoäc ñaùo vaø khoâng theå laëp laïi". Toâi cuõng nghó tôùi "nhöõng ngöôøi giaø, nhöõng ngöôøi cuõng do khuyeát taät cuûa hoï, ñoâi khi bò coi nhö gaùnh naëng". Tuy nhieân, moãi ngöôøi trong soá hoï coù theå coáng hieán "moät ñoùng goùp ñoäc ñaùo cho lôïi ích chung qua nhöõng caâu chuyeän ñaùng chuù yù veà cuoäc soáng cuûa hoï". Toâi xin nhaéc laïi: chuùng ta caàn coù "can ñaûm ñeå ñem laïi tieáng noùi cho nhöõng ngöôøi bò kyø thò do söï khuyeát taät cuûa hoï, bôûi vì ñaùng buoàn thay, ôû moät soá quoác gia, ngay caû luùc naøy, ngöôøi ta khoù thöøa nhaän hoï laø nhöõng ngöôøi coù phaåm giaù bình ñaúng"[77].
Nhöõng hieåu bieát baát caäp veà tình yeâu phoå quaùt
99. Moät tình yeâu coù khaû naêng vöôït quaù bieân giôùi laø cô sôû cho ñieàu maø ôû moïi thaønh phoá vaø quoác gia coù theå goïi laø "tình baïn xaõ hoäi". Tình baïn xaõ hoäi chaân chính trong moät xaõ hoäi laøm cho söï côûi môû phoå quaùt thöïc söï trôû neân khaû höõu. Ñieàu naøy raát khaùc xa vôùi chuû nghóa phoå quaùt sai laàm cuûa nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân ñi du lòch nöôùc ngoaøi vì hoï khoâng theå bao dung hoaëc yeâu thöông ngöôøi daân cuûa chính hoï. Nhöõng ngöôøi coi thöôøng ñoàng baøo mình coù xu höôùng taïo ra trong xaõ hoäi nhöõng haïng ngöôøi haïng nhaát vaø haïng hai, nhöõng ngöôøi coù phaåm giaù cao hôn hoaëc keùm hôn, nhöõng ngöôøi ñöôïc höôûng nhieàu quyeàn hôn hoaëc ít hôn. Baèng caùch naøy, hoï phuû nhaän vieäc coù choã daønh cho moïi ngöôøi.
100. Chaéc chaén, toâi khoâng ñeà nghò moät chuû nghóa phoå quaùt ñoäc ñoaùn vaø tröøu töôïng, ñöôïc nghó ra hoaëc leân keá hoaïch bôûi moät nhoùm nhoû vaø ñöôïc trình baøy nhö moät lyù töôûng nhaèm muïc ñích san baèng, thoáng trò vaø cöôùp boùc. Thöïc theá, moät moâ hình hoaøn caàu hoùa "yù thöùc nhaèm ñaït tôùi söï ñoäc daïng chæ coù moät chieàu vaø tìm caùch xoùa boû moïi khaùc bieät vaø truyeàn thoáng trong moät cuoäc möu caàu thoáng nhaát phieán dieän... Neáu moät loaïi hoaøn caàu hoùa naøo ñoù coù cao voïng san baèng moïi ngöôøi, nhö theå ñaây laø moät traùi caàu, thì thöù hoaøn caàu hoùa aáy seõ phaù huûy söï phong phuù cuõng nhö tính ñaëc thuø cuûa moãi con ngöôøi vaø moãi daân toäc"[78]. Chuû nghóa phoå quaùt sai laàm naøy keát cuïc töôùc ñoaït cuûa theá giôùi caùc maøu saéc khaùc nhau, veû ñeïp cuûa noù vaø, cuoái cuøng, nhaân tính cuûa noù. Vì "töông lai khoâng ñôn saéc; neáu chuùng ta can ñaûm, chuùng ta coù theå chieâm ngaém noù trong taát caû veû khaùc nhau vaø ña daïng cuûa nhöõng gì moãi caù nhaân coù dòp cung hieán. Gia ñình nhaân loaïi cuûa chuùng ta caàn hoïc hoûi xieát bao caùch chung soáng hoøa thuaän vaø bình an, nhöng khoâng caàn taát caû chuùng ta ñeàu gioáng y nhö nhau!"[79].
Vöôït Quaù Moät Theá Giôùi "Nhöõng Keû Ñoàng Hoäi"
101. Baây giôø chuùng ta haõy quay laïi vôùi duï ngoân Ngöôøi Samaritanoâ nhaân haäu, vì noù vaãn coøn nhieàu ñieàu ñeå noùi vôùi chuùng ta. Moät ngöôøi ñaøn oâng bò thöông naèm beân veä ñöôøng. Nhöõng ngöôøi ñi ngang qua oâng khoâng ñeå yù ñeán lôøi hieäu trieäu beân trong phaûi haønh ñoäng nhö nhöõng ngöôøi haøng xoùm; hoï quan taâm ñeán caùc nghóa vuï, ñòa vò xaõ hoäi, vò theá ngheà nghieäp cuûa hoï trong xaõ hoäi. Hoï coi mình laø ngöôøi quan troïng ñoái vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi, vaø lo laéng ñoùng vai troø thích hôïp cuûa mình. Ngöôøi ñaøn oâng beân veä ñöôøng, baàm daäp vaø bò boû rôi, laø moät söï sao laõng, moät söï giaùn ñoaïn ñoái vôùi taát caû nhöõng ñieàu ñoù; duø sao, oâng ta ñaâu coù quan troïng gì. OÂng ta "khoâng laø ai caû", khoâng coù gì ñaùng keå, khoâng lieân quan ñeán keá hoaïch cuûa hoï cho töông lai. Ngöôøi Samaritanoâ nhaân haäu vöôït quaù nhöõng phaân loaïi haïn heïp aáy. Baûn thaân oâng khoâng phuø hôïp vôùi baát cöù loaïi ngöôøi naøo trong soá ñoù; oâng chæ ñôn giaûn laø moät ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng coù choã ñöùng trong xaõ hoäi. Thoaùt khoûi moïi nhaõn hieäu vaø ñòa vò, oâng coù theå giaùn ñoaïn cuoäc haønh trình cuûa mình, thay ñoåi keá hoaïch cuûa mình vaø baát ngôø ñeán cöùu moät ngöôøi bò thöông caàn oâng giuùp ñôõ.
102. Ngaøy nay, phaûn öùng ñoái vôùi caâu chuyeän y heät nhö theá, trong moät theá giôùi lieân tuïc chöùng kieán söï xuaát hieän vaø phaùt trieån cuûa nhöõng nhoùm xaõ hoäi baùm rieát vaøo moät danh tính ngaên caùch hoï vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, seõ nhö theá naøo? Noù seõ aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán nhöõng ngöôøi töï toå chöùc mình nhaèm ngaên chaën baát cöù söï hieän dieän naøo cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi, moät söï hieän dieän coù theå ñe doïa danh tính vaø caùc cô caáu kheùp kín vaø töï quy chieáu cuûa hoï? ÔÛ ñoù, ngay caû khaû theå hoaït ñoäng nhö moät ngöôøi haøng xoùm cuõng bò loaïi tröø; ngöôøi ta chæ laø laùng gieàng vôùi nhöõng ngöôøi phuïc vuï muïc ñích cuûa hoï. Chöõ "haøng xoùm" maát heát moïi yù nghóa; chæ coøn nhöõng "ngöôøi ñoàng hoäi ñoàng thuyeàn" (associates), nhöõng ñoái taùc theo ñuoåi nhöõng quyeàn lôïi rieâng[80].
Töï do, bình ñaúng vaø huynh ñeä
103. Tình huynh ñeä phaùt sinh khoâng nhöõng töø moät baàu khí toân troïng caùc quyeàn töï do caù nhaân, hoaëc thaäm chí töø moät chính saùch bình ñaúng naøo ñoù ñöôïc chính phuû baûo ñaûm. Tình huynh ñeä nhaát thieát keâu goïi moät ñieàu gì ñoù lôùn lao hôn, moät ñieàu, ngöôïc laïi, naâng cao töï do vaø bình ñaúng. Ñieàu gì xaûy ra khi tình huynh ñeä khoâng ñöôïc vun ñaép moät caùch coù yù thöùc, khi thieáu yù chí chính trò coå vuõ noù qua vieäc giaùo duïc tình huynh ñeä, qua ñoái thoaïi vaø qua vieäc coâng nhaän caùc giaù trò cuûa tính hoã töông vaø laøm giaøu laãn nhau? Luùc ñoù, töï do seõ yeáu ñi, do ñoù, caøng trôû thaønh moät ñieàu kieän ñeå soáng coâ laäp, hoaøn toaøn ñoäc laäp trong vieäc thuoäc veà ai hay thuoäc veà ñieàu gì, hoaëc chæ ñôn giaûn laø chieám höõu hoaëc thuï höôûng. Ñieàu naøy vaãn khoâng heà laøm khoâ caïn söï phong phuù cuûa töï do, moät töï do tröôùc heát voán höôùng chuùng ta tôùi tình yeâu.
104. Bình ñaúng cuõng khoâng ñaït ñöôïc baèng moät tuyeân ngoân tröøu töôïng cho raèng "taát caû moïi ngöôøi nam vaø nöõ ñeàu bình ñaúng". Thay vaøo ñoù, noù laø keát quaû cuûa söï vun ñaép tình huynh ñeä moät caùch coù yù thöùc vaø thaän troïng. Nhöõng ngöôøi chæ coù khaû naêng laøm "ngöôøi ñoàng hoäi ñoàng thuyeàn" taïo ra caùc theá giôùi kheùp kín. Trong khuoân khoå ñoù, ñaâu laø nôi daønh cho nhöõng ngöôøi khoâng thuoäc nhoùm ñoàng hoäi ñoàng thuyeàn cuûa mình, nhöng vaãn mong muoán moät cuoäc soáng toát hôn cho baûn thaân vaø gia ñình cuûa hoï?
105. Chuû nghóa caù nhaân khoâng laøm chuùng ta töï do hôn, bình ñaúng hôn, huynh ñeä hôn. Nguyeân toång soá caùc quyeàn lôïi caù nhaân maø thoâi khoâng coù khaû naêng taïo ra moät theá giôùi toát ñeïp hôn cho toaøn theå gia ñình nhaân loaïi. Noù cuõng khoâng theå cöùu chuùng ta khoûi nhieàu teä naïn ñang ngaøy caøng ñöôïc hoaøn caàu hoùa. Chuû nghóa caù nhaân trieät ñeå laø moät thöù vi ruùt cöïc kyø khoù taän dieät, vì noù raát khoân kheùo. Noù khieán chuùng ta tin raèng moïi söï heä ôû vieäc ñeå thaû loûng moïi tham voïng rieâng cuûa mình, nhö theå heã cöù theo ñuoåi nhöõng tham voïng lôùn hôn bao giôø heát vaø taïo ra caùc maïng löôùi an toaøn, laø chuùng ta seõ phuïc vuï lôïi ích chung caùch naøo ñoù.
Moät Tình Yeâu Phoå Quaùt Nhaèm Coå Vuõ Con Ngöôøi
106. Tình baïn xaõ hoäi vaø tình huynh ñeä phoå quaùt nhaát thieát keâu goïi söï thöøa nhaän giaù trò cuûa moãi con ngöôøi nhaân baûn, luoân luoân vaø ôû moïi nôi. Neáu moãi caù nhaân ñeàu coù giaù trò lôùn lao nhö vaäy, thì caàn phaûi tuyeân boá roõ raøng vaø chaéc chaén raèng "nguyeân söï kieän moät soá ngöôøi sinh ra ôû nhöõng nôi coù ít taøi nguyeân hôn hoaëc keùm phaùt trieån hôn khoâng bieän minh cho söï kieän naøy laø hoï phaûi soáng vôùi moät phaåm giaù keùm hôn"[81]. Ñaây laø moät nguyeân taéc caên baûn cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, moät ñôøi soáng coù xu höôùng bò laøm ngô nhieàu caùch khaùc nhau bôûi nhöõng ngöôøi caûm thaáy raèng noù khoâng phuø hôïp vôùi theá giôùi quan cuûa hoï hoaëc phuïc vuï caùc muïc ñích cuûa hoï.
107. Moïi höõu theå nhaân baûn ñeàu coù quyeàn ñöôïc soáng xöùng ñaùng vaø ñöôïc phaùt trieån toaøn dieän; quyeàn caên baûn naøy khoâng theå bò baùc boû bôûi baát cöù quoác gia naøo. Moïi ngöôøi coù quyeàn naøy ngay caû khi hoï khoâng saûn xuaát ñöôïc chi, hoaëc ñöôïc sinh ra vôùi hoaëc phaùt trieån nhieàu haïn cheá. Ñieàu naøy khoâng laøm giaûm phaåm giaù tuyeät vôøi cuûa hoï nhö nhöõng con ngöôøi nhaân baûn, moät phaåm giaù khoâng döïa treân hoaøn caûnh maø döïa treân giaù trò noäi taïi cuûa con ngöôøi hoï. Tröø khi nguyeân taéc caên baûn naøy ñöôïc ñeà cao, seõ khoâng coù töông lai cho tình huynh ñeä hay cho söï toàn vong cuûa nhaân loaïi.
108. Moät soá xaõ hoäi chaáp nhaän moät phaàn nguyeân taéc treân. Hoï ñoàng yù raèng caùc cô hoäi neân daønh cho moïi ngöôøi, nhöng sau ñoù laïi noùi raèng moïi söï tuøy thuoäc caù nhaân. Theo quan ñieåm leäch laïc naøy, "taïo deã daøng cho vieäc ñaàu tö caùc noã löïc vaøo vieäc giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi chaäm chaïp, yeáu keùm hoaëc keùm taøi naêng ñeå hoï tìm ñöôïc cô hoäi trong cuoäc soáng" laø ñieàu voâ nghóa[82]. Caùc khoaûn ñaàu tö hoã trôï nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông coù theå khoâng coù lôïi; chuùng coù theå laøm cho moïi söï keùm hieäu naêng ñi. Khoâng. Ñieàu thöïc söï caàn thieát laø caùc nhaø nöôùc vaø ñònh cheá daân söï, ñang hieän dieän vaø hoaït ñoäng, phaûi coù taàm nhìn quaù beân kia söï vaän haønh töï do vaø coù hieäu naêng cuûa moät soá heä thoáng kinh teá, chính trò hoaëc yù thöùc heä naøo ñoù, vaø chuû yeáu quan taâm ñeán caùc caù nhaân vaø lôïi ích chung.
109. Moät soá ngöôøi sinh ra trong caùc gia ñình oån ñònh veà kinh teá, nhôø theá, nhaän ñöôïc neàn giaùo duïc toát, lôùn leân ñöôïc nuoâi döôõng toát hoaëc töï nhieân ñaõ coù nhöõng taøi naêng tuyeät vôøi. Hoï chaéc chaén seõ khoâng caàn ñeán moät nhaø nöôùc chuû ñoäng; hoï chæ caàn ñoøi hoûi töï do cuûa hoï. Tuy nhieân, cuøng moät quy taéc y heät roõ raøng khoâng ñöôïc aùp duïng cho ngöôøi khuyeát taät, ngöôøi sinh ra trong hoaøn caûnh ngheøo khoù, nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc giaùo duïc toát vaø ít ñöôïc tieáp caän vôùi dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe thoûa ñaùng. Neáu moät xaõ hoäi ñöôïc ñieàu haønh chuû yeáu bôûi caùc tieâu chuaån töï do vaø hieäu naêng cuûa thò tröôøng, thì seõ khoâng coù choã cho nhöõng ngöôøi nhö vaäy, vaø tình huynh ñeä seõ maõi maõi chæ laø moät lyù töôûng mô hoà khaùc nöõa maø thoâi.
110. Thaät vaäy, "ñoøi hoûi töï do kinh teá trong khi caùc ñieàu kieän thöïc teá ngaên caûn nhieàu ngöôøi thöïc söï tieáp caän ñöôïc vôùi noù, vaø trong khi caùc khaû theå coù vieäc laøm tieáp tuïc bò thu heïp, laø thöïc haønh kieåu noùi nöôùc ñoâi"[83]. Nhöõng chöõ nhö töï do, daân chuû hay tình huynh ñeä toû ra voâ nghóa, vì söï thöïc laø "chæ khi naøo heä thoáng kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa chuùng ta khoâng coøn taïo ra duø chæ moät naïn nhaân, moät ngöôøi duy nhaát bò gaït sang moät beân, thì chuùng ta môùi coù theå cöû haønh leã hoäi tình huynh ñeä phoå quaùt"[84]. Moät xaõ hoäi thöïc söï nhaân baûn vaø huynh ñeä seõ coù khaû naêng baûo ñaûm moät caùch höõu hieäu vaø oån ñònh ñeå moãi thaønh vieân cuûa noù ñöôïc ñoàng haønh trong moïi giai ñoaïn cuûa cuoäc soáng. Khoâng chæ baèng caùch chu caáp cho caùc nhu caàu caên baûn cuûa hoï, maø coøn baèng caùch giuùp hoï coù khaû naêng coáng hieán ñieàu toát nhaát cuûa hoï, maëc duø hieäu suaát cuûa hoï coù theå khoâng ôû möùc toái öu, nhòp ñoä cuûa hoï chaäm hoaëc hieäu naêng cuûa hoï coù giôùi haïn.
111. Con ngöôøi nhaân baûn, vôùi caùc quyeàn baát khaû chuyeån nhöôïng cuûa hoï, töï baûn chaát, voán côûi môû ñoùn nhaän lieân heä. Caáy saâu trong chuùng ta laø lôøi keâu goïi vöôït quaù chính mình qua cuoäc gaëp gôõ vôùi ngöôøi khaùc. Vì lyù do naøy, "caàn phaûi thaän troïng ñeå khoâng rôi vaøo moät soá sai soùt coù theå phaùt sinh töø vieäc hieåu laàm khaùi nieäm nhaân quyeàn vaø vieäc söû duïng noù moät caùch sai laàm. Ngaøy nay coù xu höôùng ñoøi caùc quyeàn lôïi caù nhaân - toâi muoán noùi caùc quyeàn lôïi caù nhaân chuû nghóa- ngaøy caøng roäng raõi hôn. Beân döôùi ñieàu naøy laø moät quan nieäm veà con ngöôøi nhaân baûn taùch rôøi khoûi moïi boái caûnh xaõ hoäi vaø nhaân hoïc, nhö theå con ngöôøi laø moät "ñôn töû" (monaùs), ngaøy caøng khoâng lieân quan ñeán ngöôøi khaùc... Tröø khi caùc quyeàn cuûa moãi caù nhaân ñöôïc saép xeáp moät caùch haøi hoøa cho moät lôïi ích cao caû hôn, nhöõng quyeàn ñoù keát cuïc seõ ñöôïc coi laø voâ giôùi haïn vaø do ñoù seõ trôû thaønh nguoàn goác cuûa xung ñoät vaø baïo ñoäng"[85].
Coå Vuõ Thieän Ích Ñaïo Ñöùc
112. Chuùng ta cuõng khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán söï kieän vieäc tìm kieám vaø theo ñuoåi söï thieän cuûa ngöôøi khaùc vaø cuûa toaøn theå gia ñình nhaân loaïi cuõng nguï yù giuùp caùc caù nhaân vaø xaõ hoäi tröôûng thaønh trong caùc giaù trò ñaïo ñöùc nhaèm thuùc ñaåy söï phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän. Taân Öôùc moâ taû moät hoa traùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn (xem Gl 5:22) laø agathosyne; chöõ tieáng Hy Laïp naøy phaùt bieåu söï gaén boù vôùi ñieàu toát, theo ñuoåi ñieàu toát. Hôn theá nöõa, noù coøn gôïi leân yù phaán ñaáu ñaït söï tuyeät haûo vaø nhöõng gì toát nhaát cho ngöôøi khaùc, söï taêng tieán tröôûng thaønh vaø söùc khoûe cuûa hoï, söï trau doài caùc giaù trò chöù khoâng phaûi chæ laø phuùc lôïi vaät chaát. Moät bieåu thöùc töông töï cuõng toàn taïi trong tieáng Latinh: benevolentia (nhaân töø). Ñaây laø thaùi ñoä "mong muoán ñieàu toát" cho ngöôøi khaùc; noù noùi leân moät khao khaùt höôùng tôùi söï toát laønh, moät khuynh höôùng höôùng tôùi taát caû nhöõng gì toát ñeïp vaø tuyeät haûo, moät mong muoán laøm ñaày cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc baèng nhöõng gì ñeïp ñeõ, cao sieâu vaø xaây döïng.
113. ÔÛ ñaây, thaät ñaùng tieác, toâi caûm thaáy phaûi nhaéc laïi raèng "chuùng ta ñaõ coù ñuû söï voâ luaân vaø nhaïo baùng ñaïo ñöùc, loøng toát, ñöùc tin vaø söï trung thöïc. Ñaõ ñeán luùc phaûi thöøa nhaän raèng söï hôøi hôït nheï daï ñaõ khoâng heà ñem laïi cho chuùng ta moät ñieàu toát naøo. Moät khi neàn taûng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi bò xoùi moøn, ñieàu xaûy ra sau ñoù laø nhöõng cuoäc ñaáu tranh giaønh nhöõng quyeàn lôïi xung khaéc nhau"[86]. Chuùng ta haõy quay laïi vôùi vieäc coå vuõ nhöõng ñieàu toát ñeïp, cho chuùng ta vaø cho caû gia ñình nhaân loaïi, vaø do ñoù cuøng nhau tieán tôùi moät söï phaùt trieån chaân chính vaø toaøn dieän. Moïi xaõ hoäi caàn baûo ñaûm ñeå caùc giaù trò ñöôïc löu truyeàn; neáu khoâng, nhöõng gì ñöôïc löu truyeàn chæ laø ích kyû, baïo löïc, tham nhuõng döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau, söï thôø ô vaø cuoái cuøng laø moät cuoäc soáng kheùp kín ñoái vôùi sieâu vieät vaø coá thuû trong caùc quyeàn lôïi caù nhaân.
Giaù trò lieân ñôùi
114. Toâi muoán ñaëc bieät ñeà caäp ñeán tình lieân ñôùi, laø ñieàu "nhö moät nhaân ñöùc ñaïo ñöùc vaø moät thaùi ñoä xaõ hoäi phaùt sinh töø söï hoaùn caûi baûn thaân, keâu goïi söï cam keát cuûa nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm giaùo duïc vaø ñaøo taïo. Toâi nghó ñaàu tieân ñeán caùc gia ñình, ñöôïc keâu goïi ñaûm nhieäm söù meänh giaùo duïc chính yeáu vaø quan troïng. Gia ñình laø nôi ñaàu tieân maø caùc giaù trò tình yeâu vaø tình anh em, tình ñoaøn keát vaø cuøng nhau chia seû, quan taâm vaø chaêm soùc ngöôøi khaùc ñöôïc ñem ra soáng vaø löu truyeàn. Gia ñình cuõng laø moâi tröôøng öu tuyeån ñeå truyeàn daïy daïy ñöùc tin, baét ñaàu baèng nhöõng cöû chæ suøng kính ñôn giaûn ñaàu tieân maø caùc baø meï töøng duøng ñeå daïy doã con caùi hoï. Caùc thaày coâ, nhöõng ngöôøi coù nhieäm vuï ñaày thaùch thöùc laø ñaøo taïo treû em vaø thanh thieáu nieân trong caùc tröôøng hoïc hoaëc caùc moâi tröôøng khaùc, neân yù thöùc raèng traùch nhieäm cuûa hoï cuõng traûi daøi ñeán caùc khía caïnh ñaïo ñöùc, tinh thaàn vaø xaõ hoäi cuûa cuoäc soáng. Caùc giaù trò töï do, toân troïng laãn nhau vaø lieân ñôùi coù theå ñöôïc löu truyeàn töø khi coøn nhoû... Ngöôøi truyeàn thoâng cuõng coù traùch nhieäm giaùo duïc vaø ñaøo taïo, nhaát laø ngaøy nay, khi caùc phöông tieän thoâng tin vaø truyeàn thoâng heát söùc phoå bieán"[87].
115. Vaøo luùc maø moïi söï döôøng nhö tan raõ vaø maát ñi tính nhaát quaùn, chuùng ta neân keâu goïi tính "vöõng chaéc"[88] phaùt sinh töø yù thöùc raèng chuùng ta chòu traùch nhieäm veà söï moûng manh cuûa ngöôøi khaùc khi chuùng ta coá gaéng xaây döïng moät töông lai chung. Tình lieân ñôùi töï phaùt bieåu moät caùch cuï theå qua vieäc phuïc vuï, moät vieäc coù theå coù nhieàu hình thöùc khaùc nhau trong coá gaéng chaêm soùc ngöôøi khaùc. Vaø phuïc vuï phaàn lôùn coù nghóa laø "quan taâm ñeán tình traïng deã bò toån thöông, ñeán nhöõng thaønh vieân deã bò toån thöông trong gia ñình, xaõ hoäi, nhaân daân chuùng ta". Khi phuïc vuï nhö vaäy, caùc caù nhaân hoïc caùch "gaït boû nhöõng mong muoán vaø öôùc muoán cuûa rieâng hoï, vieäc theo ñuoåi quyeàn löïc cuûa hoï, tröôùc caùi nhìn cuï theå cuûa nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát... Phuïc vuï luoân nhìn vaøo khuoân maët cuûa hoï, ñuïng ñeán da thòt cuûa hoï, caûm nhaän söï gaàn guõi cuûa hoï vaø thaäm chí, trong moät soá tröôøng hôïp, phaûi 'chòu ñöïng' söï gaàn guõi ñoù vaø coá gaéng giuùp ñôõ hoï. Phuïc vuï khoâng bao giôø coù tính yù thöùc heä, vì chuùng ta khoâng phuïc vuï caùc yù töôûng, chuùng ta phuïc vuï nhöõng con ngöôøi"[89].
116. Ngöôøi ngheøo noùi chung "thöïc haønh tình lieân ñôùi ñaëc bieät coù nôi ngöôøi ngheøo khoù vaø ñau khoå, vaø laø ñieàu maø neàn vaên minh cuûa chuùng ta döôøng nhö ñaõ queân hoaëc thöïc teá thích queân ñi hôn. Tình lieân ñôùi laø moät haïn töø khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöôïc ñoùn nhaän; trong moät soá tình huoáng naøo ñoù, noù ñaõ trôû neân moät haïn töø thoâ bæ, moät haïn töø khoâng daùm noùi ra. Tình lieân ñôùi coù nghóa hôn laø tham gia vaøo caùc haønh vi quaûng ñaïi leû teû. Noù coù nghóa laø suy nghó vaø haønh ñoäng theo höôùng coäng ñoàng. Noù coù nghóa laø cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi coù tröôùc vieäc chieám ñoaït cuûa caûi cuûa moät soá ít ngöôøi. Noù cuõng coù nghóa laø choáng laïi caùc nguyeân nhaân cô caáu cuûa ngheøo ñoùi, baát bình ñaúng, thieáu vieäc laøm, ñaát ñai vaø nhaø ôû, baùc boû caùc quyeàn lao ñoäng vaø xaõ hoäi. Noù coù nghóa laø ñöông ñaàu vôùi nhöõng haäu quaû huûy dieät cuûa ñeá quoác tieàn baïc# Lieân ñôùi, hieåu theo nghóa saâu xa nhaát cuûa noù, laø moät caùch taïo lòch söû, vaø ñoù laø ñieàu caùc phong traøo bình daân ñang thöïc hieän"[90].
117. Khi chuùng ta noùi ñeán vieäc caàn thieát phaûi chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta, töùc haønh tinh cuûa chuùng ta, chuùng ta keâu goïi tia löûa yù thöùc phoå quaùt vaø moái quan taâm laãn nhau ñoù, nhöõng ñieàu vaãn coù theå coøn ñang hieän höõu trong traùi tim ngöôøi ta. Nhöõng ai ñöôïc höôûng löôïng nöôùc dö thöøa nhöng choïn baûo toàn noù vì lôïi ích cuûa ñaïi gia ñình nhaân loaïi lôùn hôn quaû ñaõ ñaït ñöôïc taàm voùc ñaïo ñöùc giuùp hoï nhìn xa hôn baûn thaân hoï vaø nhoùm maø hoï thuoäc veà. Thaät nhaân baûn moät caùch kyø dieäu xieát bao! Cuõng caàn cuøng moät thaùi ñoä nhö theá neáu chuùng ta muoán coâng nhaän caùc quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi, ngay caû nhöõng ngöôøi sinh ra ôû beân ngoaøi bieân giôùi cuûa chuùng ta.
Taùi Döï Kieán Vai Troø Xaõ Hoäi Cuûa Sôû Höõu
118. Theá giôùi hieän höõu vì moïi ngöôøi, bôûi vì taát caû chuùng ta sinh ra ñeàu coù cuøng moät phaåm giaù. Caùc khaùc bieät veà maøu da, toân giaùo, taøi naêng, nôi sinh hoaëc nôi cö truù, vaø nhieàu ñieàu khaùc, khoâng theå ñöôïc duøng ñeå bieän minh cho caùc ñaëc quyeàn cuûa moät soá ngöôøi treân quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi. Laø moät coäng ñoàng, chuùng ta coù nghóa vuï baûo ñaûm ñeå moïi ngöôøi soáng ñuùng phaåm giaù vaø coù ñuû cô hoäi ñeå phaùt trieån toaøn dieän.
119. Trong nhöõng theá kyû Kitoâ giaùo ñaàu tieân, moät soá nhaø tö töôûng ñaõ khai trieån moät vieãn kieán phoå quaùt trong caùc suy tö cuûa hoï veà ñích ñeán chung cuûa haøng hoùa ñöôïc taïo ra[91]. Ñieàu naøy khieán hoï nhaän ra raèng neáu moät ngöôøi thieáu nhöõng gì caàn thieát ñeå soáng ñuùng phaåm giaù, thì ñoù laø bôûi vì moät ngöôøi khaùc ñaõ chieám giöõ noù. Thaùnh Gioan Chrysostom toùm taét ñieàu ñoù nhö sau: "Khoâng chia seû söï giaøu coù cuûa chuùng ta vôùi ngöôøi ngheøo laø cöôùp ñi sinh keá cuûa hoï. Cuûa caûi chuùng ta sôû höõu khoâng phaûi cuûa rieâng chuùng ta maø laø cuûa caû hoï nöõa"[92]. Theo lôøi cuûa Thaùnh Greâgoârioâ Caû, "Khi chuùng ta cung caáp nhöõng nhu caàu caên baûn cho ngöôøi ngheøo, chuùng ta ñang cho hoï nhöõng gì thuoäc veà hoï, chöù khoâng thuoäc chuùng ta"[93].
120. Moät laàn nöõa, toâi muoán nhaéc laïi caâu noùi cuûa Thaùnh Gioan Phaoloâ II maø söùc maïnh cuûa noù coù leõ chöa ñöôïc coâng nhaän ñaày ñuû: "Thieân Chuùa ñaõ ban traùi ñaát cho toaøn theå loaøi ngöôøi ñeå nuoâi soáng moïi thaønh vieân cuûa noù, khoâng loaïi tröø hay öu aùi baát cöù ai"[94]. Veà phaàn mình, toâi nhaän xeùt raèng "truyeàn thoáng Kitoâ giaùo chöa bao giôø coâng nhaän quyeàn tö höõu laø tuyeät ñoái hoaëc baát khaû xaâm phaïm, vaø ñaõ nhaán maïnh ñeán muïc ñích xaõ hoäi cuûa moïi hình thöùc tö höõu"[95]. Nguyeân taéc söû duïng chung caùc haøng hoùa ñöôïc taïo ra laø "nguyeân taéc ñaàu tieân cuûa toaøn boä traät töï xaõ hoäi vaø ñaïo ñöùc"[96]; noù laø moät quyeàn töï nhieân vaø coá höõu, coù öu tieân hôn nhöõng quyeàn khaùc[97]. Moïi quyeàn lôïi khaùc lieân quan ñeán haøng hoùa caàn thieát cho söï vieân maõn toaøn dieän cuûa con ngöôøi, bao goàm quyeàn tö höõu hoaëc baát cöù loaïi sôû höõu naøo khaùc, - theo lôøi Thaùnh Phaoloâ VI - "khoâng neân caûn trôû [quyeàn naøy], nhöng neân tích cöïc taïo ñieàu kieän ñeå thöïc hieän noù"[98]. Quyeàn tö höõu chæ coù theå ñöôïc coi laø moät quyeàn töï nhieân ñeä nhò ñaúng, xuaát phaùt töø nguyeân taéc ñích ñeán phoå quaùt cuûa haøng hoaù ñöôïc taïo ra. Ñieàu naøy coù nhöõng haäu quaû cuï theå caàn phaûi ñöôïc phaûn aûnh trong hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi. Tuy nhieân, thöôøng xaûy ra vieäc caùc quyeàn ñeä nhò ñaúng di dôøi caùc quyeàn ñeä nhaát ñaúng vaø vöôït qua caùc quyeàn naøy, treân thöïc teá bieán chuùng thaønh baát lieân quan.
Caùc quyeàn khoâng coù bieân giôùi
121. Vì vaäy, khoâng ai coù theå maõi bò loaïi tröø vì nôi sinh cuûa hoï, caøng khoâng bò loaïi tröø vì nhöõng ñaëc aân maø nhöõng ngöôøi sinh ra ôû nhöõng vuøng ñaát coù nhieàu cô hoäi hôn ñöôïc höôûng. Caùc giôùi haïn vaø bieân giôùi cuûa caùc quoác gia caù theå khoâng theå caûn trôû ñieàu naøy. Khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vieäc moät soá ngöôøi ít coù quyeàn hôn vì laø phuï nöõ theá naøo, thì cuõng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vieäc nôi sinh hoaëc nôi cö truù cuûa moät ngöôøi seõ khieán hoï ít coù cô hoäi hôn ñeå coù moät cuoäc soáng phaùt trieån vaø ñaøng hoaøng nhö vaäy.
122. Phaùt trieån khoâng ñöôïc nhaèm vieäc thu tích cuûa caûi cho moät soá ít ngöôøi, maø phaûi baûo ñaûm "caùc nhaân quyeàn - quyeàn caù nhaân vaø quyeàn xaõ hoäi, quyeàn kinh teá vaø quyeàn chính trò, keå caû caùc quyeàn cuûa caùc quoác gia vaø daân toäc"[99]. Quyeàn cuûa moät soá ngöôøi ñöôïc töï do doanh nghieäp hoaëc töï do thò tröôøng khoâng theå thay theá quyeàn cuûa caùc daân toäc vaø phaåm giaù cuûa ngöôøi ngheøo, hoaëc, cuõng trong vaán ñeà naøy, vieäc toân troïng moâi tröôøng töï nhieân, vì "neáu chuùng ta töï laøm ra ñöôïc thöù gì ñoù, thì chæ laø ñeå quaûn lyù noù vì thieän ích cuûa moïi ngöôøi"[100].
123. Hoaït ñoäng kinh doanh, trong yeáu tính, laø "moät ôn goïi cao quyù, höôùng ñeán vieäc saûn xuaát ra cuûa caûi vaø caûi thieän theá giôùi cuûa chuùng ta"[101]. Thieân Chuùa khuyeán khích chuùng ta phaùt trieån caùc taøi naêng Ngöôøi ñaõ ban cho chuùng ta, vaø Ngöôøi ñaõ bieán vuõ truï cuûa chuùng ta thaønh moät vuõ truï coù tieàm naêng meânh moâng. Trong keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa, moãi caù nhaân ñöôïc keâu goïi coå vuõ söï phaùt trieån cuûa chính hoï[102], vaø ñieàu naøy bao goàm vieäc tìm ra caùc phöông tieän kinh teá vaø kyõ thuaät toát nhaát ñeå nhaân thöøa cuûa caûi vaø gia taêng thònh vöôïng. Caùc khaû naêng kinh doanh, voán laø hoàng phuùc cuûa Thieân Chuùa, neân luoân ñöôïc ñieàu höôùng roõ raøng vaøo vieäc phaùt trieån ngöôøi khaùc vaø xoùa boû ngheøo ñoùi, ñaëc bieät laø qua vieäc taïo ra caùc cô hoäi vieäc laøm ña daïng. Quyeàn tö höõu luoân ñi keøm vôùi nguyeân taéc ñeä nhaát ñaúng vaø ñi tröôùc laø baét moïi tö höõu tuøy thuoäc vieäc phaân phoái phoå quaùt caùc cuûa caûi cuûa traùi ñaát, vaø do ñoù quyeàn cuûa moïi ngöôøi ñöôïc söû duïng chuùng[103].
Quyeàn cuûa caùc daân toäc
124. Ngaøy nay, nieàm tin vöõng chaéc vaøo ñích ñeán chung cuûa cuûa caûi treân traùi ñaát ñoøi hoûi nguyeân taéc naøy cuõng phaûi ñöôïc aùp duïng cho caùc quoác gia, vuøng laõnh thoå vaø caùc taøi nguyeân cuûa hoï. Nhìn töø quan ñieåm khoâng nhöõng veà tính hôïp phaùp cuûa quyeàn tö höõu vaø quyeàn cuûa caùc coâng daân maø coøn veà nguyeân taéc ñaàu tieân veà ñích ñeán chung cuûa cuûa caûi, thì chuùng ta coù theå noùi raèng moãi quoác gia cuõng thuoäc veà ngöôøi nöôùc ngoaøi, do ñoù, khoâng ñöôïc töø khöôùc cuûa caûi cuûa laõnh thoå ñoái vôùi moät ngöôøi tuùng thieáu phaùt xuaát töø moät laõnh thoå khaùc. Nhö caùc Giaùm muïc Hoa Kyø ñaõ daïy, coù nhöõng quyeàn caên baûn "ñi tröôùc baát cöù xaõ hoäi naøo vì chuùng xuaát phaùt töø phaåm giaù ñöôïc ban cho moãi ngöôøi voán ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng neân"[104].
125. Ñieàu naøy giaû ñònh moät loái hieåu khaùc veà caùc moái lieân heä vaø trao ñoåi giöõa caùc quoác gia. Neáu moãi con ngöôøi ñeàu sôû höõu moät phaåm giaù baát khaû chuyeån nhöôïng, neáu moïi ngöôøi ñeàu laø anh chò em cuûa toâi, vaø neáu theá giôùi thöïc söï thuoäc veà moïi ngöôøi, thì ñaâu coù quan heä bao nhieâu khi ngöôøi haøng xoùm cuûa toâi sinh ra ôû nöôùc toâi hay ôû nôi khaùc. Ñaát nöôùc toâi cuõng chia seû traùch nhieäm ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa hoï, maëc duø noù coù theå chu toaøn traùch nhieäm ñoù theo nhieàu caùch khaùc nhau. Noù coù theå cung öùng söï chaøo ñoùn quaûng ñaïi cho nhöõng ngöôøi coù nhu caàu caáp thieát, hoaëc noã löïc caûi thieän ñieàu kieän soáng ôû queâ höông cuûa hoï baèng caùch töø choái khai thaùc caùc quoác gia ñoù hoaëc tieâu hao caùc taøi nguyeân thieân nhieân cuûa hoï, uûng hoä caùc heä thoáng thoái naùt voán caûn trôû söï phaùt trieån xöùng ñaùng cuûa daân toäc hoï. Ñieàu aùp duïng cho caùc quoác gia cuõng aùp duïng cho caùc khu vöïc khaùc nhau trong moãi quoác gia, vì thöôøng coù söï baát bình ñaúng quaù lôùn. Ñoâi khi, vieäc khoâng theå thöøa nhaän phaåm giaù bình ñaúng cuûa con ngöôøi daãn caùc khu vöïc phaùt trieån hôn ôû moät soá quoác gia nghó raèng hoï coù theå loaïi boû "nhöõng gaùnh naëng cheát ngöôøi" cuûa caùc khu vöïc ngheøo hôn vaø do ñoù gia taêng möùc tieâu thuï cuûa hoï.
126. Chuùng ta thöïc söï ñang noùi tôùi moät maïng löôùi töông quan quoác teá môùi, vì khoâng coù caùch naøo ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà nghieâm troïng cuûa theá giôùi neáu chuùng ta tieáp tuïc chæ nghó theo söï töông trôï giöõa caùc caù nhaân hoaëc caùc nhoùm nhoû. Chuùng ta cuõng khoâng neân queân raèng "söï khoâng coâng baèng khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán caùc caù nhaân maø coøn toaøn boä caùc quoác gia; noù buoäc chuùng ta xem xeùt moät neàn ñaïo ñöùc töông quan quoác teá"[105]. Thaät vaäy, coâng lyù ñoøi hoûi phaûi coâng nhaän vaø toân troïng khoâng nhöõng caùc quyeàn cuûa caù nhaân, maø coøn caû caùc quyeàn xaõ hoäi vaø quyeàn cuûa caùc daân toäc[106]. Ñieàu naøy coù nghóa phaûi tìm ra caùch ñeå baûo ñaûm "quyeàn caên baûn cuûa caùc daân toäc ñöôïc soáng coøn vaø tieán boä"[107], moät quyeàn ñoâi khi bò haïn cheá nghieâm troïng bôûi aùp löïc do nôï nöôùc ngoaøi taïo ra. Trong nhieàu tröôøng hôïp, vieäc traû nôï khoâng nhöõng khoâng coå vuõ söï phaùt trieån maø coøn haïn cheá vaø buoäc ñieàu kieän cho noù moät caùch nghieâm troïng. Maëc duø toân troïng nguyeân taéc moïi khoaûn nôï nhaän ñöôïc moät caùch hôïp phaùp phaûi ñöôïc hoaøn traû, nhöng caùch thöùc trong ñoù nhieàu nöôùc ngheøo chu toaøn nghóa vuï naøy khoâng neân keát cuïc baèng vieäc xaâm haïi ñeán söï toàn vong vaø phaùt trieån cuûa hoï.
127. Chaéc chaén, taát caû nhöõng ñieàu naøy ñoøi hoûi moät caùch suy nghó khaùc. Neáu khoâng coá gaéng ñi vaøo loái suy nghó naøy, nhöõng gì toâi ñang noùi ôû ñaây seõ nghe coù veû khoâng thöïc tieãn. Maët khaùc, neáu chuùng ta chaáp nhaän nguyeân taéc lôùn naøy laø coù nhöõng quyeàn phaùt sinh töø nhaân phaåm baát khaû chuyeån nhöôïng cuûa chuùng ta, thì chuùng ta coù theå ñöông ñaàu vôùi thaùch thöùc döï kieán moät nhaân loaïi môùi. Chuùng ta coù theå khaùt mong moät theá giôùi bieát cung caáp ñaát ñai, nhaø ôû vaø coâng vieäc cho moïi ngöôøi. Ñaây laø con ñöôøng hoøa bình chaân thöïc, khoâng phaûi laø chieán löôïc voâ nghóa vaø thieån caän gieo raéc sôï haõi vaø ngôø vöïc khi ñoái dieän vôùi caùc moái ñe doïa töø beân ngoaøi. Vì moät neàn hoøa bình chaân thöïc vaø laâu beàn chæ khaû höõu "treân cô sôû neàn ñaïo ñöùc hoaøn caàu chuyeân daïy tình lieân ñôùi vaø söï hôïp taùc nhaèm phuïc vuï moät töông lai ñöôïc leân khuoân bôûi söï lieân laäp vaø traùch nhieäm chung nôi toaøn theå gia ñình nhaân loaïi"[108].
- - - - - - - - - -
[62] Coâng Ñoàng Vatican II, Hieán cheá Muïc vuï veà Giaùo Hoäi trong Theá giôùi Ngaøy nay Gaudium et Spes, 24.
[63] Gabriel Marcel, Du refus aø l'invocation, ed. NRF, Paris, 1940, 50.
[64] Buoåi Ñoïc Kinh Truyeàn Tin(10 Thaùng 11 2019): L'Osservatore Romano, 11-12 Thaùng 11 2019, 8.
[65] Xem Thaùnh Toâma Aquinoâ: Scriptum super Sententiis, lib. 3, dist. 27, q. 1, a. 1, ad 4: "Dicitur amor extasim facere et fervere, quia quod fervet extra se bullit et exhalat".
[66] Karol Wojtyla, Love and Responsibility, London, 1982, 126.
[67] Karl Rahner, Kleines Kirchenjahr. Ein Gang durch den Festkreis, Herderbucherei 901, Freiburg, 1981, 30.
[68] Luaät Doøng, 53, 15: "Pauperum et peregrinorum maxime susceptioni cura sollicite exhibeatur".
[69] Xem Summa Theologiae, II-II, q. 23, a. 7; Thaùnh Thaùng 8 inoâ, Contra Julianum, 4, 18: PL 44, 748: "How many pleasures do misers forego, either to increase their treasures or for fear of seeing them diminish!".
[70] "Secundum acceptionem divinam" (Scriptum super Sententiis, lib. 3, dist. 27, a. 1, q. 1, concl. 4).
[71] Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Deus Caritas Est (25 Thaùng 12 2005), 15: AAS 98 (2006), 230.
[72] Summa Theologiae II-II, q. 27, a. 2, resp.
[73] Cf Ñaõ daãn, I-II, q. 26, a. 3, resp.
[74] Ñaõ daãn, q. 110, a. 1, resp.
[75] Thoâng ñieäp nhaân Ngaøy Hoøa Bình Theá giôùi naêm 2014 (8 Thaùng 12 2013), 1: AAS 106 (2014), 22.
[76] Xem Kinh Truyeàn tin (29 Thaùng 12 2013): L'Osservatore Romano, 30-31 Thaùng 12 2013, p. 7; Dieãn vaên vôùi Ngoaïi giao ñoaøn Beân caïnh Toøa Thaùnh (12 Thaùng 1 2015): AAS 107 (2015), 165.
[77] Thoâng ñieäp nhaân Ngaøy Ngöôøi Khuyeát Taät Theá giôùi (3 Thaùng 12 2019): L'Osservatore Romano, 4 Thaùng 12 2019, 7.
[78] Dieãn vaên vôùi Cuoäc Gaëp gôõ veà Töï do Toân giaùo vôùi Coäng ñoàng Noùi tieáng Taây Ban Nha vaø caùc Nhoùm Di daân, Philadelphia, Pennsylvania, United States of America (26 Thaùng 9 2015): AAS 107 (2015), 1050-1051.
[79] Dieãn vaên vôùi Giôùi treû, Tokyo, Japan (25 Thaùng 11 2019): L'Osservatore Romano, 25-26 Thaùng 11 2019, 10.
[80] Trong caùc xem xeùt naøy, toâi ñöôïc gôïi höùng bôøi tö töôûng cuûa Paul Ricoeur, "Le socius et le prochain", trong Histoire et Veriteù, ed. Le Seuil, Paris, 1967, 113-127.
[81] Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 190: AAS 105 (2013), 1100.
[82] Ñaõ daãn, 209: AAS 105 (2013), 1107.
[83] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 129: AAS 107 (2015), 899.
[84] Thoâng ñieäp göûi cho Bieán coá "Economy of Francesco" (1 Thaùng 5 2019): L'Osservatore Romano, 12 Thaùng 5 2019, 8.
[85] Dieãn vaên vôùi Nghò vieän AÂu Chaâu, Strasbourg (25 Thaùng 11 2014): AAS 106 (2014), 997.
86] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 229: AAS 107 (2015), 937.
[87] Thoâng ñieäp nhaân Ngaøy Hoøa Bình Theá giôùi naêm 2016 (8 Thaùng 12 2015), 6: AAS 108 (2016), 57-58.
[88] "Vöõng chaéc" (Solidity) veà töø nguyeân coù lieân heä vôùi "lieân ñôùi" (solidarity). Lieân ñôùi, trong nghóa ñaïo ñöùc hoïc chính trò maø noù maëc laáy trong 2 theá kyû vöøa qua, ñem laïi taùc ñoäng an toaøn vaø chaéc chaén.
[89] Baøi Giaûng leã, Havana, Cuba (20 Thaùng 9 2015): L'Osservatore Romano, 21-22 Thaùng 9 2015, 8.
[90] Dieãn vaên vôùi Caùc Tham döï vieân cuoäc gaëp gôõ caùc Phong traøo Bình daïn (28 Thaùng 10 2014): AAS 106 (2014), 851-852.
[91] Xem Thaùnh Basil, Homilia XXI, Quod rebus mundanis adhaerendum non sit, 3.5: PG 31, 545-549; Regulae brevius tractatae, 92: PG 31, 1145-1148; Thaùnh Peter Chrysologus, Sermo 123: PL 52, 536-540; Thaùnh Ambrose, De Nabuthe, 27.52: PL 14, 738ff.; Thaùnh Augustinoâ, In Iohannis Evangelium, 6, 25: PL 35, 1436ff.
[92] De Lazaro Concio, II, 6: PG 48, 992D.
[93] Regula Pastoralis, III, 21: PL 77, 87.
[94] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Centesimus Annus (1 Thaùng 5 1991), 31: AAS 83 (1991), 831.
[95] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 93: AAS 107 (2015), 884.
[96] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Laborem Exercens (14 Thaùng 9 1981), 19: AAS 73 (1981), 626.
[97] Cf. Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình, Hôïp tuyeàn Giaùo huaán Xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi, 172.
[98] Thoâng ñieäp Populorum Progressio (26 Thaùng 3 1967): AAS 59 (1967), 268.
[99] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Sollicitudo Rei Socialis (30 Thaùng 12 1987), 33: AAS 80 (1988), 557.
[100] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 95: AAS 107 (2015), 885.
[101] Ñaõ daãn, 129: AAS 107 (2015), 899.
[102] Xem Thaùnh Phaoloâ VI, Thoâng ñieäp Populorum Progressio (26 Thaùng 3 1967): AAS 59 (1967), 265; Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 16: AAS 101 (2009), 652.
[103] Xem Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 93: AAS 107 (2015), 884-885; Toâng huaán Evangelii Gaudium (24 Thaùng 11 2013), 189-190: AAS 105 (2013), 1099-1100.
[104] Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Hoa Kyø, Thö Muïc vuï choáng chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc Open Wide Our Hearts: The Enduring Call to Love (Thaùng 11 2018).
[105] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24 Thaùng 5 2015), 51: AAS 107 (2015), 867.
[106] Xem Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp Caritas in Veritate (29 Thaùng 6 2009), 6: AAS 101 (2009), 644.
[107] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Centesimus Annus (1 Thaùng 5 1991), 35: AAS 83 (1991), 838.
[108] Dieãn vaên veà Vuõ khí Haït nhaân, Nagasaki, Japan (24 Thaùng 11 2019): L'Osservatore Romano, 25-26 Thaùng 11 2019, 6.