Söù Ñieäp Cho Ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi
laàn thöù 54 (1-01-2021)
Söù Ñieäp Cho Ngaøy Hoøa Bình Theá Giôùi laàn thöù 54 (1-01-2021).
Vatican (WHÑ 26-12-2020) - Ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2020, leã Ñöùc Meï Voâ nhieãm nguyeân toäi, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ kyù Söù ñieäp cho Ngaøy Hoøa bình Theá giôùi laàn thöù 54 seõ ñöôïc cöû haønh vaøo ngaøy 1 thaùng 1 naêm 2021. Saùng ngaøy 17 thaùng 12 naêm 2020, Ñöùc Hoàng y Peter Turkson, Toång tröôûng Boä Phuïc vuï vaø Phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän, ñaõ coâng boá söù ñieäp naøy coù töïa ñeà: "Vaên hoùa quan taâm, ñöôøng daãn tôùi hoøa bình". Sau ñaây laø baûn dòch chính thöùc cuûa Ban dòch thuaät Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam:
Söù ñieäp cuûa Ñöùc thaùnh cha Phanxicoâ
cho Ngaøy Hoaø bình Theá giôùi laàn thöù 54
1-1-2021
Vaên Hoùa Quan Taâm, Ñöôøng Daãn Tôùi Hoøa Bình
1. Tröôùc theàm naêm môùi, toâi xin göûi lôøi chaøo traân troïng caùc vò Nguyeân thuû quoác gia vaø Chính phuû, caùc nhaø laõnh ñaïo caùc Toå chöùc quoác teá, caùc vò laõnh ñaïo tinh thaàn, caùc tín höõu caùc toân giaùo khaùc nhau vaø caùc ngöôøi thieän chí. Toâi xin göûi lôøi chuùc toát ñeïp nhaát ñeán moïi ngöôøi, chuùc cho naêm tôùi nhaân loaïi seõ tieán trieån treân con ñöôøng huynh ñeä, coâng lyù vaø hoaø bình giöõa caùc caù nhaân, caùc coäng ñoàng, caùc daân toäc vaø caùc quoác gia.
Naêm 2020 ñöôïc ñaùnh daáu baèng cuoäc khuûng hoaûng lôùn veà söùc khoûe Covid-19, cuoäc khuûng hoaûng naøy ñaõ trôû thaønh moät hieän töôïng toaøn caàu lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc, khi laøm cho caùc cuoäc khuûng hoaûng voán ñaõ gaén chaët vôùi nhau caøng theâm traàm troïng, ñoù laø caùc cuoäc khuûng hoaûng khí haäu, löông thöïc, kinh teá vaø di daân, gaây ra nhieàu gian nan vaø ñau khoå. Tröôùc heát toâi nghó ñeán nhöõng ngöôøi ñaõ maát ngöôøi thaân trong gia ñình hay maát ngöôøi yeâu quyù, vaø caû nhöõng ngöôøi bò maát vieäc laøm. Toâi ñaëc bieät nghó ñeán caùc baùc só, y taù, döôïc só, caùc nhaø nghieân cöùu, tình nguyeän vieân, caùc tuyeân uùy vaø nhaân vieân caùc beänh vieän vaø trung taâm chaêm soùc söùc khoûe; hoï ñaõ vaø ñang coáng hieán heát mình khoâng neà haø nhöõng meät nhoïc vaø hy sinh lôùn lao ñeán ñoä coù ngöôøi hy sinh caû maïng soáng vôùi mong muoán ôû beân caïnh caùc beänh nhaân, xoa dòu noãi ñau vaø cöùu soáng caùc beänh nhaân. Vôùi loøng caûm phuïc nhöõng con ngöôøi aáy, moät laàn nöõa toâi keâu goïi caùc nhaø laõnh ñaïo chính trò vaø caùc khu vöïc tö nhaân haõy aùp duïng caùc bieän phaùp thích hôïp nhaèm baûo ñaûm quyeàn ñöôïc tieâm chuûng vaéc xin Covid-19 vaø caùc kyõ thuaät thieát yeáu trong vieäc trôï giuùp caùc beänh nhaân vaø taát caû nhöõng ai ngheøo nhaát, deã bò toån thöông nhaát.[1]
Thaät ñau loøng khi thaáy raèng, beân caïnh nhieàu chöùng töø veà tình baùc aùi vaø lieân ñôùi, nhieàu hình thöùc khaùc nöõa cuûa chuû nghóa daân toäc, chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc vaø baøi ngoaïi, cuõng nhö caùc cuoäc chieán tranh vaø xung ñoät voán chæ gieo cheát choùc vaø huûy dieät, nay laïi coù theâm löïc ñaåy.
Nhöõng söï kieän naøy vaø nhöõng söï kieän khaùc, voán ñaùnh daáu con ñöôøng cuûa nhaân loaïi trong naêm qua, ñaõ daïy chuùng ta raèng ñieàu quan troïng laø phaûi quan taâm ñeán nhau vaø taïo thaønh ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi ñaët neàn taûng treân caùc moái töông quan huynh ñeä. Ñoù laø lyù do taïi sao toâi ñaõ choïn chuû ñeà cho Söù ñieäp naøy laø "Vaên hoaù Quan taâm, ñöôøng daãn tôùi hoaø bình", ñeå loaïi boû thöù vaên hoaù döûng döng, laõng phí vaø ñoái ñaàu ñang thaéng theá ngaøy nay.
2. Thieân Chuùa Taïo Hoaù, coäi nguoàn ôn goïi con ngöôøi chaêm soùc
Trong nhieàu truyeàn thoáng toân giaùo, coù nhöõng caâu chuyeän noùi veà nguoàn goác cuûa con ngöôøi, veà moái töông quan cuûa con ngöôøi vôùi Ñaáng Taïo Hoaù, vôùi thieân nhieân vaø vôùi ñoàng loaïi. Trong Kinh thaùnh, ngay töø ñaàu Saùch Saùng theá ñaõ cho thaáy taàm quan troïng cuûa vieäc chaêm soùc hoaëc baûo veä trong keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa daønh cho con ngöôøi, baèng caùch neâu baät moái lieân heä giöõa con ngöôøi ('adam) vaø ñaát ñai ('adamah), vaø giöõa caùc anh chò em. Trong trình thuaät veà saùng taïo, Thieân Chuùa giao khu vöôøn "troàng ôû EÂñen" (x. St 2,8) cho Añam vôùi traùch nhieäm "canh taùc vaø gìn giöõ" (St 2,5). Ñieàu naøy moät maët coù nghóa phaûi laøm cho ñaát ñai sinh hoa lôïi, maët khaùc laø baûo veä vaø giöõ cho ñaát ñai coù khaû naêng nuoâi soáng con ngöôøi.[2] Caùc ñoäng töø "canh taùc" vaø "gìn giöõ" moâ taû moái lieân heä cuûa Añam vôùi khu vöôøn cuõng laø nhaø cuûa oâng, ñoàng thôøi cho thaáy Thieân Chuùa ñaõ tin töôûng Añam khi ñaët oâng laøm chuû nhaân vaø laøm ngöôøi baûo veä toaøn theå taïo thaønh.
Söï ra ñôøi cuûa Cain vaø Abel daãn ñeán caâu chuyeän veà hai anh em, maø moái töông quan ñöôïc Cain moâ taû - moät caùch tieâu cöïc - baèng töø baûo veä hay canh giöõ. Sau khi gieát em trai mình laø Abel, Cain traû lôøi Thieân Chuùa raèng: "Toâi laø ngöôøi canh giöõ em toâi hay sao?" (St 4,9).[3] Phaûi, ñuùng nhö theá! Cain laø "ngöôøi canh giöõ" em mình. "Trong caùc caâu chuyeän coå xöa ñaày tính bieåu töôïng naøy cuõng ñaõ chöùa ñöïng moät nieàm xaùc tín cuûa ngaøy nay, ñoù laø: moïi söï ñeàu lieân keát vôùi nhau, vaø vieäc baûo veä ñích thöïc ñôøi soáng rieâng cuûa chuùng ta cuõng nhö caùc moái töông quan cuûa chuùng ta vôùi thieân nhieân khoâng theå taùch rôøi khoûi tình huynh ñeä, coâng lyù vaø loøng trung tín vôùi ngöôøi khaùc".[4]
3. Thieân Chuùa Taïo Hoaù, kieåu maãu cuûa söï quan taâm chaêm soùc
Saùch Thaùnh trình baøy Thieân Chuùa khoâng chæ laø Ñaáng Taïo Hoaù, maø coøn laø Ñaáng quan taâm chaêm soùc caùc thuï taïo cuûa Ngöôøi, nhaát laø Añam, Evaø vaø con caùi cuûa hoï. Maëc duø bò chuùc döõ vì ñaõ phaïm toäi, Cain vaãn ñöôïc Ñaáng Taïo Hoaù ban cho moät daáu hieäu baûo veä, ñeå tính maïng ñöôïc baûo veä (x. St 4,15). Ñieàu ñoù khaúng ñònh phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi ñöôïc döïng neân theo hình aûnh vaø gioáng nhö Thieân Chuùa, ñoàng thôøi cuõng bieåu loä keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa muoán gìn giöõ söï hoaø ñieäu cuûa taïo thaønh, bôûi vì "hoaø bình vaø baïo löïc khoâng theå cuøng toàn taïi".[5]
Vieäc quan taâm chaêm soùc taïo thaønh chính laø cô sôû cuûa vieäc thieát laäp ngaøy Sabaùt, nhaèm muïc ñích, ngoaøi vieäc saép xeáp vieäc thôø phöôïng Thieân Chuùa, coøn laø ñeå taùi laäp traät töï xaõ hoäi vaø quan taâm ñeán ngöôøi ngheøo (x. St 1,1-3; Lv 25,4). Vieäc cöû haønh Naêm Thaùnh vaøo naêm sabaùt thöù baûy nhaèm ñeå cho ñaát ñai, noâ leä vaø cho nhöõng ngöôøi maéc nôï ñöôïc nghæ ngôi. Trong naêm hoàng aân ñoù, ngöôøi ta quan taâm chaêm soùc nhöõng ngöôøi yeáu keùm nhaát, khi ñem ñeán cho hoï moät trieån voïng môùi trong cuoäc soáng, ñeå khoâng coøn moät ngöôøi ngheøo naøo trong daân nöõa (x. Ñnl 15,4).
Cuõng ñaùng chuù yù laø truyeàn thoáng ngoân söù, theo ñoù ñænh cao cuûa söï hieåu bieát trong Kinh thaùnh veà coâng lyù theå hieän trong caùch moät coäng ñoàng ñoái xöû vôùi nhöõng ngöôøi yeáu keùm nhaát trong coäng ñoàng. Vì theá, rieâng hai ngoân söù Amos (x. 2,6-8; 8) vaø Isaia (x. 58) ñaõ khoâng ngöøng lôùn tieáng ñoøi hoûi coâng lyù cho ngöôøi ngheøo, laø nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông vaø khoâng coù quyeàn haønh gì, neân ñöôïc Thieân Chuùa ñoaùi nghe, chæ mình Ngaøi laø Ñaáng chaêm soùc hoï (x. Tv 34,7; 113,7-8).
4. Quan taâm trong söù vuï cuûa Chuùa Gieâsu
Cuoäc ñôøi vaø söù vuï cuûa Chuùa Gieâsu laø hieän thaân choùp ñænh cuûa maëc khaûi tình yeâu cuûa Chuùa Cha daønh cho nhaân loaïi (x. Ga 3,16). Trong hoäi ñöôøng ôû Nadareùt, Chuùa Gieâsu cho thaáy Ngöôøi ñöôïc Chuùa thaùnh hieán vaø "sai ñi loan baùo Tin Möøng cho keû ngheøo khoù, coâng boá cho keû bò giam caàm bieát hoï ñöôïc tha, cho ngöôøi muø bieát hoï ñöôïc saùng maét, traû laïi töï do cho ngöôøi bò aùp böùc" (Lc 4,18). Nhöõng haønh ñoäng thieân sai naøy, laø nhöõng vieäc laøm tieâu bieåu cuûa Naêm Thaùnh, laøm chöùng maïnh meõ raèng Chuùa Cha ñaõ sai Ngöôøi. Trong loøng thöông xoùt cuûa Ngöôøi, Chuùa Kitoâ ñaõ gaàn guõi caû veà theå xaùc laãn tinh thaàn vôùi nhöõng ngöôøi ñau yeáu vaø chöõa laønh cho hoï. Ngöôøi tha toäi cho caùc toäi nhaân vaø ban cho hoï söï soáng môùi. Chuùa Gieâsu laø Muïc töû nhaân laønh chaêm soùc ñoaøn chieân cuûa Ngöôøi (x. Ga 10,11-18; Ed 34,1-31). Ngöôøi laø ngöôøi Samaria nhaân haäu, cuùi xuoáng cöùu giuùp ngöôøi bò thöông, baêng boù caùc veát thöông vaø chaêm soùc ngöôøi aáy (x. Lc 10,30-37).
ÔÛ choùp ñænh söù maïng cuûa Ngöôøi, Chuùa Gieâsu ghi daáu moái quan taâm chaêm soùc maø Ngöôøi daønh cho chuùng ta vôùi haønh vi töï hieán treân thaäp giaù ñeå giaûi thoaùt chuùng ta khoûi aùch noâ leä toäi loãi vaø söï cheát. Qua vieäc hieán teá maïng soáng cuûa Ngöôøi, Chuùa Gieâsu ñaõ môû ra cho chuùng ta con ñöôøng tình yeâu vaø noùi vôùi moãi ngöôøi chuùng ta: "Haõy theo Ta. Haõy laøm nhö vaäy." (x. Lc 10,37).
5. Vaên hoaù quan taâm trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi moân ñeä Chuùa Gieâsu
Vaøo thôøi Giaùo hoäi sô khai, caùc moái thöông ngöôøi veà linh hoàn vaø xaùc laø troïng taâm cuûa ñöùc baùc aùi. Caùc Kitoâ höõu ñaàu tieân ñaõ thöïc haønh vieäc chia seû, ñeå khoâng ai trong soá hoï phaûi tuùng thieáu (x. Cv 4,34-35). Hoï ñaõ coá gaéng laøm cho coäng ñoaøn trôû thaønh moät ngoâi nhaø thaân thieän, côûi môû vôùi moïi hoaøn caûnh cuûa con ngöôøi, saün saøng chaêm soùc nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát. Vì theá hoï coù thoùi quen daâng taëng vaät phaåm ñeå nuoâi ngöôøi ngheøo, choân caát ngöôøi cheát, vaø nuoâi treû moà coâi, ngöôøi giaø vaø naïn nhaân cuûa caùc tai hoaï, chaúng haïn nhö naïn ñaém taøu. Roài sau ñoù khi loøng quaûng ñaïi cuûa caùc Kitoâ höõu maát ñi phaàn naøo ñoäng löïc, moät soá Giaùo phuï ñaõ nhaán maïnh raèng cuûa caûi ñöôïc Thieân Chuùa döï lieäu cho lôïi ích chung. Giaùo phuï Ambroâsioâ khaúng ñònh raèng "thieân nhieân ñaõ ñem ñeán moïi thöù cho con ngöôøi ñeå söû duïng chung. [...] Vì theá, thieân nhieân ñaõ ñaët ra moät quyeàn chung cho taát caû moïi ngöôøi, nhöng loøng tham ñaõ bieán noù thaønh quyeàn cuûa moät soá ít ngöôøi".[6] Khi caùc cuoäc ñaøn aùp trong nhöõng theá kyû ñaàu keát thuùc, Giaùo hoäi ñaõ taän duïng quyeàn töï do ñeå truyeàn caûm höùng cho xaõ hoäi vaø neàn vaên hoaù cuûa noù. "Nhöõng nhu caàu cuûa thôøi ñaïi ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng daán thaân môùi trong vieäc phuïc vuï baùc aùi cuûa Kitoâ giaùo. Lòch söû ñaõ ghi laïi voâ soá maãu göông veà vieäc thöïc thi caùc moái thöông ngöôøi. Töø nhöõng noã löïc aáy, nhieàu toå chöùc nhaèm cöùu giuùp moïi nhu caàu cuûa con ngöôøi ñaõ ra ñôøi: beänh vieän, nhaø ôû cho ngöôøi ngheøo, traïi moà coâi, nhaø nuoâi treû, nhaø troï cho khaùch vaõng lai, v.v..."[7]
6. Caùc nguyeân taéc cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi laø caên baûn cho neàn vaên hoaù quan taâm
Diakonia (taùc vuï phuïc vuï) trong thôøi kyø ñaàu cuûa Giaùo hoäi, ñöôïc phong phuù hoaù nhôø suy tö cuûa caùc Giaùo phuï vaø sinh ñoäng hoaù qua nhieàu theá kyû nhôø loøng baùc aùi tích cöïc cuûa bieát bao chöùng nhaân coù ñöùc tin ngôøi saùng, ñaõ trôû thaønh traùi tim soáng ñoäng cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi. Hoïc thuyeát naøy ñöôïc trao cho taát caû nhöõng ngöôøi coù thieän chí nhö moät di saûn quyù giaù goàm caùc nguyeân taéc, tieâu chí vaø chæ daãn ñeå töø ñoù ruùt ra "ngöõ phaùp" cuûa söï quan taâm: thaêng tieán phaåm giaù cuûa moïi ngöôøi, lieân ñôùi vôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi yeáu theá, theo ñuoåi coâng ích vaø baûo veä taïo thaønh.
Quan taâm ñeå thaêng tieán phaåm giaù vaø quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi
"Chính quan nieäm veà con ngöôøi, moät quan nieäm baét nguoàn vaø phaùt trieån trong Kitoâ giaùo, ñaõ giuùp cho vieäc ñaït ñeán söï phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän. Bôûi vì noùi ñeán con ngöôøi laø luoân noùi ñeán töông quan, chöù khoâng phaûi chuû nghóa caù nhaân; laø khaúng ñònh vieäc bao goàm, chöù khoâng loaïi tröø, laø noùi ñeán phaåm giaù ñoäc nhaát vaø baát khaû xaâm phaïm, chöù khoâng phaûi khai thaùc".[8] Moãi nhaân vò laø moät cöùu caùnh töï thaân, chöù khoâng bao giôø ñôn thuaàn laø moät coâng cuï chæ ñöôïc ñaùnh giaù theo tính höõu duïng cuûa noù. Con ngöôøi ñöôïc taïo döïng ñeå soáng vôùi nhau trong gia ñình, trong coäng ñoàng vaø trong xaõ hoäi, nôi moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng veà phaåm giaù. Chính töø phaåm giaù aáy maø phaùt sinh caùc quyeàn lôïi cuõng nhö boån phaän cuûa con ngöôøi, chaúng haïn nhö traùch nhieäm ñoùn tieáp vaø trôï giuùp ngöôøi ngheøo, ngöôøi beänh taät, ngöôøi bò loaïi tröø, vaø moãi ngöôøi "thaân caän vôùi chuùng ta, duø ôû gaàn hay xa veà khoâng gian vaø thôøi gian".[9]
Quan taâm ñeán ngoâi nhaø chung
Moïi khía caïnh cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá seõ ñaït ñöôïc muïc ñích troïn veïn khi phuïc vuï cho coâng ích, nghóa laø "toaøn boä nhöõng ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi giuùp cho caùc taäp theå hay moãi phaàn töû rieâng reõ coù theå ñaït tôùi söï hoaøn haûo cuûa mình moät caùch ñaày ñuû vaø deã daøng hôn".[10] Do ñoù, caùc keá hoaïch vaø noã löïc cuûa chuùng ta phaûi luoân tính ñeán taùc ñoäng cuûa chuùng ñoái vôùi toaøn theå gia ñình nhaân loaïi, baèng caùch caân nhaéc caùc haäu quaû cuûa chuùng vaøo thôøi ñieåm hieän taïi vaø ñoái vôùi caùc theá heä töông lai. Ñaïi dòch Covid-19 ñaõ cho thaáy ñieàu ñoù ñuùng vaø mang tính thôøi söï ra sao, moät ñaïi dòch maø khi ñoái maët vôùi noù, "chuùng ta nhaän ra raèng chuùng ta ñang ôû treân cuøng moät con thuyeàn, taát caû ñeàu mong manh vaø maát phöông höôùng, nhöng ñoàng thôøi taát caû chuùng ta ñeàu quan troïng vaø caàn thieát, taát caû ñeàu ñöôïc keâu goïi cuøng nhau cheøo choáng"[11] vì "khoâng ai coù theå ñöôïc cöùu ñoä moät mình"[12] vaø khoâng nhaø nöôùc naøo ôû trong tình traïng coâ laäp coù theå baûo ñaûm thieän ích chung cho ngöôøi daân cuûa mình.[13]
Quan taâm nhôø tình lieân ñôùi
Tình lieân ñôùi theå hieän moät caùch cuï theå tình yeâu thöông ñoái vôùi ngöôøi khaùc, khoâng phaûi nhö moät tình caûm mô hoà maø laø moät "quyeát taâm vöõng chaéc vaø kieân trì hoaït ñoäng vì coâng ích, nghóa laø vì haïnh phuùc cuûa moïi ngöôøi vaø moãi ngöôøi vì taát caû chuùng ta ñeàu thöïc söï coù traùch nhieäm vôùi moïi ngöôøi".[14] Tình lieân ñôùi giuùp chuùng ta nhìn nhöõng ngöôøi khaùc - duø laø nhöõng caù nhaân hay, theo nghóa roäng, laø caùc daân toäc hay quoác gia - khoâng chæ laø soá lieäu thoáng keâ hay nhö moät phöông tieän ñeå khai thaùc roài loaïi boû khi khoâng coøn höõu ích nöõa, maø nhö nhöõng ngöôøi thaân caän, nhö baïn ñoàng haønh cuûa chuùng ta; cuõng nhö chuùng ta, hoï ñöôïc môøi goïi tham döï baøn tieäc söï soáng maø moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc Thieân Chuùa môøi goïi nhö nhau.
Chaêm soùc vaø baûo veä taïo thaønh
Thoâng ñieäp Laudato Si' hoaøn toaøn thöøa nhaän raèng moïi thuï taïo ñeàu ñöôïc lieân keát vôùi nhau vaø ñoàng thôøi nhaán maïnh caàn phaûi laéng nghe tieáng keâu than cuûa ngöôøi ngheøo vaø cuûa taïo thaønh. Thaùi ñoä khoâng ngöøng chaêm chuù laéng nghe aáy môùi daãn ñeán vieäc chaêm soùc höõu hieäu cho traùi ñaát, ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta, vaø cho nhöõng ngöôøi ngheøo. Veà vaán ñeà naøy, toâi muoán nhaéc laïi raèng "taâm tình hieäp thoâng saâu saéc vôùi muoân loaøi khaùc trong thieân nhieân khoâng theå laø moät taâm tình chaân thaät neáu ñoàng thôøi taâm hoàn chuùng ta khoâng coù loøng yeâu thöông, töø taâm vaø quan taâm ñeán nhöõng ngöôøi khaùc".[15] "Hoaø bình, coâng lyù vaø baûo veä taïo thaønh laø ba vaán ñeà hoaøn toaøn lieân quan ñeán nhau, khoâng theå taùch rôøi vaø trình baøy rieâng töøng vaán ñeà, neáu khoâng chuùng ta seõ laïi rôi vaøo chuû nghóa giaûn löôïc".[16]
7. Chieác la baøn chæ moät höôùng ñi chung
ÔÛ moät thôøi ñaïi bò neàn vaên hoaù ñaøo thaûi thoáng trò, ñoái maët vôùi tình traïng baát bình ñaúng ngaøy caøng gia taêng beân trong caùc quoác gia laãn giöõa caùc quoác gia,[17] toâi muoán môøi goïi caùc nhaø laõnh ñaïo caùc toå toå chöùc quoác teá vaø caùc chính phuû, caùc nhaø laõnh ñaïo trong laõnh vöïc kinh teá vaø khoa hoïc, laõnh vöïc truyeàn thoâng xaõ hoäi vaø giaùo duïc, haõy naém trong tay chieác "la baøn" cuûa caùc nguyeân taéc ñöôïc nhaéc laïi treân ñaây ñeå ñöa ra moät höôùng ñi chung cho tieán trình toaøn caàu hoaù, "moät höôùng ñi thöïc söï mang tính nhaân vaên".[18] Thaät vaäy, ñieàu naøy seõ giuùp chuùng ta bieát traân troïng giaù trò vaø phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi, cuøng nhau haønh ñoäng trong tình lieân ñôùi vì thieän ích chung, baèng caùch naâng ñôõ nhöõng ai laâm caûnh ñoùi ngheøo, beänh taät, noâ dòch, phaân bieät ñoái xöû vaø xung ñoät. Toâi khuyeán khích moïi ngöôøi duøng chieác la baøn naøy ñeå trôû neân nhöõng ngoân söù vaø chöùng nhaân cho neàn vaên hoaù quan taâm nhaèm khaéc phuïc nhieàu baát bình ñaúng trong xaõ hoäi. Vaø ñieàu naøy chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc khi coù söï tham gia maïnh meõ vaø roäng raõi cuûa phuï nöõ, trong gia ñình vaø trong moïi moâi tröôøng xaõ hoäi, chính trò vaø caùc toå chöùc.
Chieác la baøn caùc nguyeân taéc xaõ hoäi naøy, raát caàn thieát ñeå phaùt trieån neàn vaên hoaù quan taâm, cuõng chæ ñöôøng caû cho caùc moái lieân heä giöõa caùc quoác gia voán caàn ñöôïc gôïi höùng bôûi tình huynh ñeä, thaùi ñoä toân troïng laãn nhau, tình lieân ñôùi vaø tinh thaàn tuaân thuû luaät phaùp quoác teá. Veà vaán ñeà naøy, caàn phaûi khaúng ñònh laïi vieäc baûo veä vaø thaêng tieán caùc quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi, laø caùc quyeàn baát khaû nhöôïng, phoå bieán vaø khoâng theå phaân chia.[19]
Cuõng phaûi nhaéc laïi vaán ñeà toân troïng luaät nhaân ñaïo, ñaëc bieät vaøo luùc naøy khi maø caùc cuoäc xung ñoät vaø chieán tranh vaãn tieáp dieãn khoâng ngöøng. Baát haïnh thay, nhieàu vuøng vaø coäng ñoàng khoâng coøn nhôù veà thôøi maø hoï ñöôïc soáng trong hoaø bình vaø an ninh. Nhieàu thaønh phoá ñaõ trôû thaønh taâm ñieåm cuûa söï baát an: cö daân ôû ñaây phaûi choáng choïi ñeå duy trì nhòp ñieäu bình thöôøng tröôùc caùc cuoäc taán coâng böøa baõi baèng chaát noå, ñaïi phaùo vaø vuõ khí haïng nheï. Treû em khoâng theå ñeán tröôøng. Ñaøn oâng vaø ñaøn baø khoâng theå laøm vieäc ñeå nuoâi soáng gia ñình. Naïn ñoùi ñang lan ñeán nhöõng nôi maø tröôùc ñaây noù chöa töøng xuaát hieän. Moïi ngöôøi buoäc phaûi chaïy troán, boû laïi khoâng nhöõng nhaø cöûa maø caû lòch söû gia ñình vaø coäi nguoàn vaên hoaù nöõa.
Nhöõng nguyeân nhaân xung ñoät thì coù nhieàu, nhöng haäu quaû luoân gioáng nhau: söï huûy dieät vaø khuûng hoaûng nhaân ñaïo. Chuùng ta phaûi döøng laïi vaø töï hoûi: ñieàu gì ñaõ khieán theá giôùi cuûa chuùng ta coi xung ñoät nhö moät ñieàu bình thöôøng? Vaø, nhaát laø laøm sao hoaùn caûi taâm hoàn chuùng ta vaø thay ñoåi naõo traïng cuûa chuùng ta, ñeå thöïc söï tìm kieám hoaø bình trong tình lieân ñôùi vaø huynh ñeä?
Bieát bao nguoàn löïc ñaõ bò laõng phí vaøo vuõ khí, nhaát laø vuõ khí haït nhaân.[20] Caùc nguoàn löïc aáy leõ ra coù theå ñöôïc söû duïng cho caùc öu tieân coù yù nghóa hôn ñeå baûo ñaûm an ninh cho moïi ngöôøi, thaêng tieán hoaø bình vaø phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän, ñaáu tranh choáng ngheøo ñoùi vaø cung caáp caùc nhu caàu veà y teá. Moät soá vaán ñeà toaøn caàu nhö ñaïi dòch Covid-19 hieän nay vaø naïn bieán ñoåi khí haäu cuõng laøm cho ñieàu naøy theâm saùng toû. Seõ laø moät quyeát ñònh duõng caûm khi "duøng soá tieàn chi cho vuõ khí vaø caùc chi phí quaân söï khaùc ñeå thaønh laäp 'Quyõ theá giôùi', nhaèm xoaù boû vónh vieãn naïn ñoùi vaø goùp phaàn vaøo vieäc phaùt trieån caùc nöôùc ngheøo nhaát!"[21]
8. Ñeå giaùo duïc neàn vaên hoaù quan taâm
Vieäc phaùt huy vaên hoaù quan taâm ñoøi hoûi phaûi coù tieán trình giaùo duïc. Vì vaäy, chieác "la baøn" caùc nguyeân taéc xaõ hoäi laø moät coâng cuï ñaùng tin caäy cho caùc boái caûnh khaùc nhau nhöng phuï thuoäc laãn nhau. Toâi xin ñöa ra vaøi ví duï:
- Giaùo duïc söï quan taâm baét ñaàu töø gia ñình, laø haït nhaân töï nhieân vaø caên baûn cuûa xaõ hoäi, nôi ñoù chuùng ta hoïc caùch soáng moái töông quan vôùi ngöôøi khaùc trong tinh thaàn toân troïng laãn nhau. Tuy nhieân, gia ñình caàn coù nhöõng ñieàu kieän ñeå thöïc hieän nhieäm vuï toái quan troïng vaø thieát yeáu naøy.
- Hôïp taùc vôùi gia ñình trong vieäc giaùo duïc, coù caùc taùc nhaân quan troïng khaùc laø tröôøng hoïc vaø ñaïi hoïc vaø, töông töï nhö theá ôû moät soá khía caïnh, laø truyeàn thoâng xaõ hoäi.[22] Caùc taùc nhaân naøy ñöôïc keâu goïi truyeàn ñaït moät heä thoáng giaù trò döïa treân söï nhìn nhaän phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi, moãi coäng ñoàng ngoân ngöõ, saéc toäc vaø toân giaùo, cuûa moãi daân toäc vaø caùc quyeàn cô baûn phaùt sinh töø ñoù. Giaùo duïc laø moät trong nhöõng truï coät ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng vaø lieân ñôùi hôn.
- Caùc toân giaùo noùi chung vaø caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo noùi rieâng coù theå ñoùng moät vai troø khoâng theå thay theá trong vieäc truyeàn ñaït cho caùc tín höõu vaø xaõ hoäi caùc giaù trò lieân ñôùi, toân troïng nhöõng khaùc bieät, ñoùn nhaän vaø quan taâm ñeán nhöõng anh chò em yeáu keùm nhaát. ÔÛ ñaây, toâi nhaéc laïi lôøi cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Phaoloâ VI noùi tröôùc Quoác hoäi Uganda vaøo naêm 1969: "Ñöøng sôï Giaùo hoäi; Giaùo hoäi toân troïng caùc baïn, Giaùo hoäi giaùo duïc nhöõng coâng daân trung thöïc vaø trung thaønh cho caùc baïn, Giaùo hoäi khoâng xuùi giuïc tranh chaáp hay chia reõ, nhöng Giaùo hoäi tìm caùch coå voõ neàn töï do laønh maïnh, coâng baèng xaõ hoäi vaø hoaø bình. Neáu Giaùo hoäi coù öu tieân naøo, thì ñoù laø öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo, cho vieäc giaùo duïc caùc treû em vaø ngöôøi daân, cho vieäc chaêm soùc nhöõng ngöôøi ñau khoå vaø bò boû rôi".[23]
- Moät laàn nöõa, toâi khuyeán khích taát caû nhöõng ai ñang phuïc vuï ngöôøi daân trong caùc toå chöùc quoác teá, caû chính phuû laãn phi chính phuû, taát caû nhöõng ai ñang thi haønh söù maïng giaùo duïc vaø taát caû nhöõng ai, döôùi nhieàu danh nghóa, ñang hoaït ñoäng trong laõnh vöïc giaùo duïc vaø nghieân cöùu, haõy höôùng tôùi muïc tieâu coù ñöôïc moät neàn giaùo duïc "côûi môû vaø bao goàm hôn, coù khaû naêng kieân nhaãn laéng nghe, ñoái thoaïi mang tính xaây döïng vaø hieåu bieát laãn nhau".[24] Toâi hy voïng raèng lôøi keâu goïi naøy, ñöa ra trong boái caûnh cuûa Hieäp öôùc toaøn caàu veà Giaùo duïc, seõ ñöôïc taùn thaønh roäng raõi vaø ña daïng.
9. Khoâng theå coù hoaø bình neáu khoâng coù neàn vaên hoaù quan taâm
Neàn vaên hoaù quan taâm, theo nghóa moïi ngöôøi cuøng nhau daán thaân, lieân ñôùi vaø tham gia baûo veä vaø thaêng tieán phaåm giaù vaø haïnh phuùc cuûa moïi ngöôøi, theo nghóa saün saøng quan taâm vaø yeâu thöông, hoaø giaûi vaø chöõa laønh, toân troïng vaø chaáp nhaän laãn nhau, laø moät con ñöôøng toát nhaát daãn ñeán hoaø bình. "Nhieàu nôi treân theá giôùi caàn coù nhöõng con ñöôøng daãn ñeán hoaø bình ñeå haøn gaén caùc veát thöông. Cuõng caàn coù nhöõng ngöôøi xaây döïng hoaø bình khoân ngoan vaø taùo baïo, saün saøng thöïc hieän nhöõng tieán trình ñeå chöõa laønh vaø ñeå gaëp laïi nhau".[25]
Vaøo luùc naøy, khi con thuyeàn nhaân loaïi ñang chao ñaûo vì côn baõo khuûng hoaûng, phaûi nhoïc nhaèn tieán tôùi ñeå tìm moät chaân trôøi eâm ñeàm vaø thanh bình hôn, thì "baùnh laùi" phaåm giaù con ngöôøi vaø "la baøn" caùc nguyeân taéc xaõ hoäi caên baûn coù theå giuùp chuùng ta leøo laùi theo moät höôùng ñi chung vaø an toaøn. Caùc Kitoâ höõu chuùng ta haõy höôùng nhìn leân Ñöùc Trinh nöõ Maria laø Ngoâi sao Bieån vaø laø Meï cuûa nieàm Troâng caäy. Chuùng ta haõy hôïp taùc vôùi nhau tieán tôùi moät chaân trôøi môùi cuûa yeâu thöông vaø hoaø bình, cuûa tình huynh ñeä vaø lieân ñôùi, cuûa naâng ñôõ vaø ñoùn nhaän laãn nhau. Chuùng ta ñöøng bao giôø sa vaøo côn caùm doã thôø ô vôùi ngöôøi khaùc, nhaát laø nhöõng ngöôøi yeáu keùm nhaát, ñöøng ngoaûnh maët laøm ngô;[26] nhöng moãi ngaøy haõy daán thaân cuï theå ñeå "xaây döïng moät coäng ñoàng goàm caùc anh chò em bieát ñoùn nhaän vaø quan taâm laãn nhau".[27]
Vatican, ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2020
Phanxicoâ
- - - - - - - - - - -
[1] X. Söù ñieäp video göûi Ñaïi hoäi ñoàng Lieân hieäp quoác Khoaù 75, 25/09/2020.
[2] X. Thoâng ñieäp Laudato si' (24/05/2015), 67.
[3] X. "Tình Huynh ñeä, Neàn taûng vaø Ñöôøng daãn tôùi Hoaø bình", Söù ñieäp Ngaøy Hoaø bình Theá giôùi laàn thöù 47 (8/12/2013), 2.
[4] Thoâng ñieäp Laudato si' (24/05/2015), 70.
[5] Hoäi ñoàng Toaø Thaùnh Coâng lyù vaø Hoaø bình, Toùm löôïc Hoïc thuyeát Xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, 488.
[6] De officiis, 1, 28, 132 : PL 16, 67.
[7] K. Bihlmeyer-H. Tuchle, Church History vol. 1, Westminster, The Newman Press, 1958, trang 373, 374.
[8] Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Hoäi nghò do Boä Phuïc vuï Phaùt trieån Con ngöôøi Toaøn dieän toå chöùc, nhaân dòp kyû nieäm 50 naêm ban haønh Thoâng ñieäp Populorum Progressio (4/04/2017).
[9] Söù ñieäp göûi Hoäi nghò laàn thöù 22 caùc beân tham gia Coâng öôùc khung cuûa Lieân hôïp quoác veà bieán ñoåi khí haäu (COP22), (10/11/2016). X. Hoäi nghò Baøn troøn Lieân boä cuûa Toaø Thaùnh veà Neàn Sinh thaùi Toaøn dieän, Haønh trình tieán tôùi vieäc Chaêm soùc Ngoâi Nhaø chung. 5 naêm sau Laudato Si', LEV, 31/05/2020.
[10] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Gaudium et spes, 26.
[11] Thôøi khaéc Caàu nguyeän Ngoaïi thöôøng trong thôøi dòch beänh, 27/03/2020.
[12] Ibid.
[13] X. Thoâng ñieäp Fratelli tutti (3/10/2020), 8.153.
[14] Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Sollicitudo rei socialis (30/12/1987), 38.
[15] Thoâng ñieäp Laudato si' (24/05/2015), 91.
[16] Hoäi ñoàng Giaùm muïc Coäng hoaø Dominica, Thö muïc vuï Sobre la relacioùn del hombre con la naturaleza (21/01/1987) ; X. Thoâng ñieäp Laudato si' (24/05/2015), 92.
[17] X. Thoâng ñieäp Fratelli tutti (3/10/2020), 125.
[18] Ibid., 29.
[19] X. Söù ñieäp göûi caùc Tham döï vieân Hoäi nghò Quoác teá "Nhaân quyeàn trong Theá giôùi Ngaøy nay: caùc thaønh töïu, thieáu soùt, phuû nhaän", Roma, 10-11/12/2018.
[20] X. Söù ñieäp göûi Hoäi nghò Lieân hieäp quoác Thöông löôïng moät coâng cuï phaùp lyù raøng buoäc nhaèm caám vuõ khí haït nhaân, tieán tôùi loaïi boû hoaøn toaøn vuõ khí haït nhaân, 23/03/2017.
[21] Söù ñieäp video nhaân Ngaøy Thöïc phaåm Theá giôùi naêm 2020, 16/10/2020.
[22] X. Beâneâñictoâ XVI, "Giaùo duïc ngöôøi treû veà Coâng lyù vaø Hoaø bình", Söù ñieäp Ngaøy Hoaø bình Theá giôùi laàn thöù 43 (8/12/2011), 2 ; "Vöôït thaéng döûng döng ñeå coù ñöôïc hoaø bình", Söù ñieäp Ngaøy Hoaø bình Theá giôùi laàn thöù 49 (8/12/2015), 6.
[23] Dieãn vaên vôùi Quoác hoäi Uganda, Kampala, 1/08/1969.
[24] Söù ñieäp nhaân ngaøy khôûi ñoäng Hieäp öôùc toaøn caàu veà Giaùo duïc, 12/09/ 2019.
[25] Thoâng ñieäp Fratelli tutti (3/10/2020), 225.
[26] X. Ibid., 64.
[27] Ibid., 96 ; x. "Tình Huynh ñeä, Neàn taûng vaø Ñöôøng daãn tôùi Hoaø bình", Söù ñieäp Ngaøy Hoaø bình Theá giôùi laàn thöù 47 (8/12/2013), 1.