Nguyeân taéc phuï ñôùi laø moãi ngöôøi coù vai troø
trong vieäc chöõa laønh xaõ hoäi
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ: Nguyeân taéc phuï ñôùi laø moãi ngöôøi coù vai troø trong vieäc chöõa laønh xaõ hoäi.
Hoàng Thuûy
Vatican (Vatican News 23-09-2020) - Laøm theá naøo ñeå thoaùt khoûi cuoäc khuûng hoaûng hieän nay? Ñöùc Thaùnh Cha traû lôøi raèng moãi ngöôøi haõy ñaûm nhaän traùch nhieäm cuûa mình trong vieäc chöõa laønh xaõ hoäi. Vaø ngaøi ñeà cao nguyeân taéc phuï ñôùi, trong ñoù moïi taàng lôùp xaõ hoäi ñöôïc tham gia vaø coù vai troø ñoái vôùi vaän meänh xaõ hoäi.
Trong buoåi tieáp kieán chung saùng thöù Tö 23 thaùng 9 naêm 2020, Ñöùc Thaùnh Cha tieáp tuïc suy tö veà aûnh höôûng cuûa ñaïi dòch Covid-19, döôùi aùnh saùng hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi. Ngaøi ñaëc bieät suy tö veà nguyeân taéc phuï ñôùi, nguyeân taéc maø nhôø ñoù moïi giai caáp xaõ hoäi, töø nhaø nöôùc ñeán moïi caáp trung vaø thaáp hôn, keå caû gia ñình vaø Giaùo hoäi, ñeàu coù vai troø cuûa mình trong vieäc phuïc hoài caáu truùc xaõ hoäi.
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ noùi: "Moãi ngöôøi trong chuùng ta ñeàu ñöôïc keâu goïi ñaûm nhaän traùch nhieäm veà phaàn vieäc cuûa mình," vaø ngaøi nhaán maïnh thöïc teá raèng chuùng ta phaûi höôùng tôùi töông lai vaø hoaït ñoäng vì moät traät töï xaõ hoäi, trong ñoù phaåm giaù vaø caùc khaû naêng cuûa taát caû caùc thaønh vieân ñöôïc toân troïng.
Chia seû traùch nhieäm
Baét ñaàu baøi giaùo lyù, Ñöùc Thaùnh Cha khaúng ñònh: Ñeå thoaùt khoûi moät cuoäc khuûng hoaûng nhö cuoäc khuûng hoaûng hieän taïi, cuoäc khuûng hoaûng y teá vaø cuõng ñoàng thôøi laø khuûng hoaûng xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá, vaø trôû neân toát hôn, moãi ngöôøi chuùng ta ñöôïc môøi goïi laõnh laáy traùch nhieäm cuûa mình, nghóa laø chia seû traùch nhieäm. Chuùng ta khoâng chæ gaùnh laáy traùch nhieäm nhö nhöõng caù nhaân rieâng leû nhöng coøn ñi töø nhoùm cuûa chuùng ta, töø vai troø chuùng ta ñaûm nhaän trong xaõ hoäi, töø caùc nguyeân taéc cuûa chuùng ta, vaø neáu chuùng ta laø caùc tín höõu thì khôûi ñi töø nieàm tin vaøo Thieân Chuùa.
Moät soá ngöôøi bò loaïi tröø
Ñöùc Thaùnh Cha toá caùo raèng thöôøng coù nhieàu ngöôøi khoâng theå tham gia vaøo vieäc taùi laäp coâng ích bôûi vì hoï bò gaït ra beân leà, bò loaïi tröø vaø bò boû qua; moät soá nhoùm xaõ hoäi khoâng theå ñoùng goùp vaøo vieäc naøy bôûi vì hoï bò boùp ngheït veà kinh teá hay chính trò. Trong moät vaøi xaõ hoäi, nhieàu ngöôøi khoâng ñöôïc töï do baøy toû ñöùc tin vaø caùc giaù trò cuûa chính hoï, caùc yù töôûng cuûa hoï: neáu hoï töï do baøy toû quan ñieåm cuûa mình thì hoï seõ bò ñi tuø. ÔÛ nhöõng nôi khaùc, ñaëc bieät laø ôû theá giôùi phöông Taây, nhieàu ngöôøi töï kìm neùn xaùc tín ñaïo ñöùc hoaëc toân giaùo cuûa hoï. Nhöng laøm nhö theá chuùng ta khoâng theå thoaùt ra khoûi ñaïi dòch, hay khoâng theå thoaùt khoûi ñaïi dòch vaø trôû neân toát hôn, nhöng seõ teä hôn.
Ñöùc Thaùnh Cha noùi tieáp: Ñeå taát caû chuùng ta coù theå tham gia vaøo vieäc chaêm soùc vaø xaây döïng laïi caùc daân toäc cuûa chuùng ta, moãi ngöôøi phaûi coù nguoàn löïc thích hôïp ñeå laøm vieäc ñoù (x. Toùm taét hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, 186). Sau cuoäc suy thoaùi kinh teá naêm 1929, Ñöùc Giaùo hoaøng Pio XI ñaõ giaûi thích vieäc taùi laäp nguyeân taéc phuï ñôùi laø quan troïng nhö theá naøo (x. TÑ. Quadragesimo anno, 79-80). Nguyeân taéc naøy coù tính naêng ñoäng keùp: töø treân xuoáng vaø töø döôùi leân treân.
Nguyeân taéc phuï ñôùi
Töø treân xuoáng
Ñöùc Thaùnh Cha giaûi thích: Moät maët, ñaëc bieät laø trong thôøi gian thay ñoåi, khi caùc caù nhaân, caùc gia ñình, caùc hieäp hoäi nhoû hay caùc coäng ñoaøn ñòa phöông khoâng theå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu haøng ñaàu, thì caùc taàng lôùp cao hôn cuûa xaõ hoäi, nhö quoác gia, caàn can thieäp ñeå cung caáp caùc nguoàn löïc caàn thieát ñeå cho hoï tieáp tuïc phaùt trieån coâng vieäc. Ví duï, do vieäc phong toûa vì virus corona, nhieàu ngöôøi, gia ñình vaø caùc hoaït ñoäng kinh teá ñaõ vaø coøn ñang gaëp nhöõng khoù khaên nghieâm troïng, vì theá caùc toå chöùc xaõ hoäi tìm caùch giuùp ñôõ baèng nhöõng can thieäp phuø hôïp veà xaõ hoäi, kinh teá, y teá ... ñaây laø chöùc naêng, laø vieäc hoï phaûi laøm.
Töø döôùi leân
Maët khaùc, nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu xaõ hoäi phaûi toân troïng vaø thaêng tieán caùc nhoùm caáp trung vaø caáp thaáp hôn . Trong thöïc teá, söï ñoùng goùp cuûa caùc caù nhaân, caùc gia ñình, caùc hieäp hoäi, caùc xí nghieäp, cuûa taát caû caùc toå chöùc trung gian vaø caû cuûa Giaùo hoäi coù tính quyeát ñònh. Nhöõng toå chöùc naøy, vôùi nguoàn löïc vaên hoùa, toân giaùo, kinh teá cuûa chính hoï hay söï tham döï daân söï, taùi taïo söùc soáng vaø cuûng coá thöïc theå xaõ hoäi. (x. Toùm taét Hoïc thuyeát 185). Coù nghóa laø, coù söï coäng taùc töø treân xuoáng döôùi, töø nhaø nöôùc ñeán nhaân daân vaø töø döôùi leân treân, töø nhöõng toå chöùc cuûa nhaân daân ñi leân. Vaø ñaây chính xaùc laø thöïc hieän nguyeân taéc phuï ñôùi.
Moïi ngöôøi phaûi coù cô hoäi ñaûm nhaän traùch nhieäm cuûa mình
Moïi ngöôøi phaûi coù cô hoäi ñaûm nhaän traùch nhieäm cuûa mình trong quaù trình chöõa laønh xaõ hoäi cuûa mình. Khi moät soá döï aùn ñöôïc kích hoaït lieân quan tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán moät soá nhoùm xaõ hoäi nhaát ñònh, thì nhöõng nhoùm naøy khoâng theå bò loaïi ra ngoaøi, khoâng ñöôïc tham gia; söï khoân ngoan cuûa hoï khoâng theå bò gaït sang moät beân (x. Toâng huaán Querida Amazonia [QA], 32; TÑ. Laudatosi ', 63).
Ñöùc Thaùnh Cha ñöa ra ví duï: Moät ngöôøi ñi giuùp ngöôøi ngheøo. Ngöôøi ñoù noùi raèng seõ daïy ngöôøi ngheøo, seõ noùi cho hoï bieát phaûi laøm gì. Nhöng ñieàu naøy khoâng ñuùng. Böôùc ñaàu tieân laø ñeå ngöôøi ngheøo noùi vôùi mình hoï soáng theá naøo, hoï caàn ñieàu gì... Haõy ñeå cho taát caû noùi! Ñoù laø caùch nguyeân taéc phuï ñôùi hoaït ñoäng.
Nguyeân taéc phuï ñôùi khoâng ñöôïc toân troïng
Vaø ngaøi löu yù: Nhöng thaät khoâng may, söï baát coâng naøy thöôøng xaûy ra khi ngöôøi ta chuù troïng ñeán caùc lôïi ích to lôùn veà kinh teá hoaëc ñòa lyù chính trò, ví duï nhö moät soá hoaït ñoäng khai thaùc ôû moät soá khu vöïc treân haønh tinh (x. QA, 9.14). Tieáng noùi cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, neàn vaên hoùa vaø quan ñieåm veà theá giôùi cuûa hoï khoâng ñöôïc xem xeùt. Ngaøy nay, söï thieáu toân troïng ñoái vôùi nguyeân taéc phuï ñôùi ñaõ lan roäng nhö moät loaïi virus. Chuùng ta haõy nghó ñeán caùc bieän phaùp hoã trôï taøi chính tuyeät vôøi ñöôïc caùc quoác gia thöïc hieän. Caùc coâng ty taøi chính lôùn ñöôïc laéng nghe nhieàu hôn laø ngöôøi daân hoaëc nhöõng ngöôøi vaän ñoäng neàn kinh teá thöïc söï. Caùc coâng ty ña quoác gia ñöôïc laéng nghe nhieàu hôn caùc phong traøo xaõ hoäi. Laéng nghe ngöôøi quyeàn theá hôn laø ngöôøi ngheøo thì khoâng phaûi laø caùch theá nhaân baûn, khoâng phaûi laø con ñöôøng Chuùa Gieâ-su daïy chuùng ta, khoâng thöïc hieän nguyeân taéc phuï ñôùi. Nhö theá chuùng ta khoâng ñeå cho moïi ngöôøi "giöõ vai troø chính trong vieäc cöùu thoaùt chính hoï"[1].
Ngaøi ñöa ra ví duï: Trong taâm thöùc (tieàm thöùc hoaëc voâ thöùc) cuûa moät soá chính trò gia hay moät soá nhaân vieân xaõ hoäi coù phöông chaâm naøy: moïi vieäc vì daân, khoâng gì baèng daân. Nguyeân taéc laø töø treân xuoáng döôùi, nhöng laïi khoâng laéng nghe söï khoân ngoan cuûa nhaân daân, khoâng thöïc hieän söï khoân ngoan naøy trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà, trong tröôøng hôïp cuûa chuùng ta laø ra khoûi khuûng hoaûng. Hoaëc chuùng ta cuõng haõy nghó veà vieäc ñieàu trò virus: caùc coâng ty döôïc phaåm lôùn ñöôïc laéng nghe nhieàu hôn laø caùc nhaân vieân y teá, nhöõng ngöôøi daán thaân ôû tuyeán ñaàu trong caùc beänh vieän hoaëc traïi tò naïn. Ñaây khoâng phaûi laø moät caùch theá ñuùng ñaén. Taát caû moïi ngöôøi caàn ñöôïc laéng nghe, ngöôøi caáp cao cuõng nhö ngöôøi caáp thaáp.
Toân troïng quyeàn töï chuû vaø naêng löïc chuû ñoäng
Theo Ñöùc Thaùnh Cha, nguyeân taéc phuï ñôùi phaûi ñöôïc thöïc hieän, baèng vieäc toân troïng quyeàn töï chuû vaø naêng löïc chuû ñoäng cuûa taát caû moïi ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi roát cuøng, ñeå thoaùt khoûi khuûng hoaûng vaø trôû neân toát hôn. Taát caû caùc boä phaän cuûa cô theå ñeàu caàn thieát vaø nhö thaùnh Phao-loâ noùi, nhöõng boä phaän coù veû yeáu hôn vaø keùm quan troïng hôn, laïi thöïc söï caàn thieát nhaát (x. 1Cr 12,22). Töø hình aûnh naøy, chuùng ta coù theå noùi raèng nguyeân taéc phuï ñôùi cho pheùp moïi ngöôøi ñaûm nhaän vai troø cuûa hoï ñoái vôùi vieäc chaêm soùc vaø vaän meänh cuûa xaõ hoäi.
Nguyeân taéc phuï ñôùi mang laïi hy voïng
Ngaøi noùi tieáp: Thöïc hieän nguyeân taéc phuï ñôùi mang laïi hy voïng, hy voïng veà moät töông lai laønh maïnh vaø coâng baèng hôn; vaø chuùng ta cuøng nhau xaây döïng töông lai naøy, cuøng nhau khao khaùt nhöõng ñieàu lôùn lao hôn, môû roäng taàm nhìn vaø lyù töôûng cuûa chuùng ta.[2] Hoaëc laø taát caû cuøng nhau hoaëc laø khoâng hoaït ñoäng ñöôïc. Hoaëc laø chuùng ta cuøng nhau laøm vieäc ñeå thoaùt khoûi khuûng hoaûng, moïi taàng lôùp xaõ hoäi, hoaëc chuùng ta seõ khoâng bao giôø ra khoûi khuûng hoaûng. Ra khoûi khuûng hoaûng khoâng coù nghóa laø ñaùnh boùng nhöõng tình huoáng hieän taïi ñeå chuùng coù veû ñuùng hôn moät chuùt. Khoâng. Ra khoûi khuûng hoaûng coù nghóa laø thay ñoåi, vaø moïi ngöôøi ñeàu thay ñoåi thöïc söï, taát caû nhöõng ngöôøi hình thaønh neân daân toäc. Taát caû caùc ngaønh ngheà, taát caû. Vaø taát caû cuøng nhau, taát caû trong coäng ñoàng. Neáu taát caû khoâng laøm ñieàu ñoù, keát quaû seõ laø khoâng.
Khuyeán khich caùc ñoùng goùp töø caáp thaáp
Ñöùc Thaùnh Cha nhaéc laïi moät baøi giaùo lyù tröôùc ñaây, trong ñoù lieân ñôùi ñöôïc xem laø con ñöôøng thoaùt khoûi khuûng hoaûng: noù lieân keát chuùng ta vaø cho pheùp chuùng ta tìm ra nhöõng ñeà xuaát vöõng chaéc vì moät theá giôùi laønh maïnh hôn. Nhöng con ñöôøng lieân ñôùi naøy caàn söï phuï ñôùi. Ngaøi giaûi thích: Treân thöïc teá, khoâng coù lieân ñôùi thöïc söï neáu khoâng coù söï tham gia cuûa xaõ hoäi, khoâng coù söï ñoùng goùp cuûa caùc cô quan trung gian: gia ñình, hieäp hoäi, hôïp taùc xaõ, tieåu thöông, caùc thaønh phaàn cuûa xaõ hoäi daân söï. Söï tham gia naøy giuùp ngaên chaën vaø söûa chöõa moät soá khía caïnh tieâu cöïc cuûa vieäc toaøn caàu hoùa vaø haønh ñoäng cuûa caùc quoác gia, cuõng nhö trong vieäc chaêm soùc nhöõng ngöôøi bò aûnh höôûng bôûi ñaïi dòch. Nhöõng ñoùng goùp "töø döôùi leân" naøy phaûi ñöôïc khuyeán khích.
Moät ví duï laø coâng vieäc cuûa caùc tình nguyeän vieân trong côn khuûng hoaûng. Caùc tình nguyeän vieân ñeán töø moïi thaønh phaàn xaõ hoäi, tình nguyeän vieân ñeán töø nhöõng gia ñình giaøu coù nhaát vaø nhöõng ngöôøi ñeán töø nhöõng gia ñình ngheøo nhaát. Nhöng taát caû, taát caû cuøng nhau ñeå ra khoûi khuûng hoaûng. Ñaây laø söï lieân ñôùi vaø ñaây laø nguyeân taéc phuï ñôùi.
Vai troø cuûa nhieàu ngöôøi trong vieäc thoaùt khoûi ñaïi dòch
Ñöùc Thaùnh Cha nhaéc laïi: Trong thôøi gian phong toûa, cöû chæ voã tay hoan hoâ caùc baùc só vaø y taù töï phaùt sinh ra nhö moät daáu hieäu khích leä vaø hy voïng. Nhieàu ngöôøi lieàu maïng soáng vaø nhieàu ngöôøi ñaõ hy sinh söï soáng. Chuùng ta haõy göûi lôøi hoan ngheânh naøy ñeán moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi, vì söï ñoùng goùp quyù baùu cuûa hoï, duø raát nhoû. Chuùng ta haõy voã tay hoan hoâ nhöõng ngöôøi "bò loaïi boû", nhöõng ngöôøi maø neàn vaên hoùa naøy xeáp vaøo loaïi "bò vaát boû". Chuùng ta haõy voã tay hoan hoâ ngöôøi giaø, treû em, ngöôøi khuyeát taät, coâng nhaân, taát caû nhöõng ngöôøi phuïc vuï. Taát caû coäng taùc ñeå ra khoûi khuûng hoaûng. Nhöng chuùng ta ñöøng chæ döøng laïi ôû nhöõng traøng phaùo tay!
Daùm mô nhöõng ñieàu lôùn lao hôn
Nhìn veà töông lai, Ñöùc Thaùnh Cha khuyeán khích: Hy voïng laø taùo baïo, vì vaäy chuùng ta haõy khuyeán khích baûn thaân öôùc mô nhöõng ñieàu lôùn lao. Anh chò em, chuùng ta haõy hoïc mô nhöõng ñieàu lôùn lao! Chuùng ta ñöøng sôï mô nhöõng ñieàu ñoù, baèng caùch tìm kieám lyù töôûng coâng lyù vaø tình yeâu xaõ hoäi ñöôïc naûy sinh töø hy voïng. Chuùng ta ñöøng coá gaéng taùi taïo laïi quaù khöù. Quaù khöù ñaõ qua, nhöõng ñieàu môùi meû chôø ñôïi chuùng ta. Chuùa ñaõ höùa: "Ta seõ laøm cho moïi söï neân môùi". Chuùng ta haõy khuyeán khích nhau mô nhöõng ñieàu to lôùn baèng caùch tìm caùc lyù töôûng, ñöøng coá taùi döïng quaù khöù, ñaëc bieät laø quaù khöù khoâng coâng baèng vaø ñau beänh. Haõy xaây döïng moät töông lai nôi maø caùc chieàu kích ñòa phöông vaø toaøn caàu laøm cho nhau phong phuù, nôi veû ñeïp vaø söï giaøu coù cuûa caùc nhoùm nhoû hôn, caû nhöõng nhoùm ngöôøi bò vaát boû coù theå phaùt trieån bôûi vì hoï cuõng coù veû ñeïp vaø nôi nhöõng ngöôøi coù nhieàu hôn daán thaân phuïc vuï vaø coáng hieán nhieàu hôn cho nhöõng ngöôøi coù ít hôn.
- - - - - - - -
[1] Söù ñieäp Ngaøy Theá giôùi ngöôøi Di daân vaø Tò naïn laàn thöù 106 (13/5/2020)
[2] X. Baøi noùi chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi treû cuûa Trung taâm Vaên hoùa Cha FeùlixVarela, LaHabana - Cuba, 20/9/2015.