Phaân bieät chuûng toäc
hay laø teân goïi khaùc cuûa loøng 'toân thôø baûn thaân'
Phaân bieät chuûng toäc hay laø teân goïi khaùc cuûa loøng 'toân thôø baûn thaân'.
Khaéc Baù, SJ - CTV
Washington (Vatican News 8-06-2020) - Nöôùc Myõ nhöõng ngaøy naøy ñang suïc soâi quanh vaán ñeà phaân bieät chuûng toäc sau caùi cheát cuûa moät ngöôøi Myõ goác Phi trong tay caûnh saùt. Phaân bieät chuûng toäc chaúng phaûi laø vaán ñeà rieâng cuûa nöôùc Myõ hay cuûa ngöôøi da traéng noùi chung, maø laø cuûa caû theá giôùi loaøi ngöôøi.
1. Chuyeän khoâng cuûa rieâng ai
Nöôùc Myõ nhöõng ngaøy naøy ñang suïc soâi quanh vaán ñeà phaân bieät chuûng toäc sau caùi cheát cuûa moät ngöôøi Myõ goác Phi trong tay caûnh saùt. Söï giaän döõ cuûa coâng chuùng ñaõ daãn ñeán caùc cuoäc bieåu tình, vaø gaây baïo loaïn ôû moät soá nôi; hôn nöõa, noù ñaõ baét ñaàu trôû thaønh moät phong traøo lan roäng ra nhieàu vuøng treân theá giôùi. Coù leõ ñaây laø moät trong nhöõng hieän töôïng gaây chia reõ lôùn nhaát ñoái vôùi nöôùc Myõ noùi rieâng vaø theá giôùi noùi chung. Ñoù ñaây ngöôøi ta ñaõ phaân tích vaø tranh caõi veà nguoàn goác cuûa naïn kyø thò chuûng toäc, veà tính chính ñaùng cuûa vieäc bieåu tình, vaø veà caùc chính saùch gaây theâm caêng thaúng. Nhöng duø tranh caõi theo höôùng naøo chuùng ta cuõng phaûi thöøa nhaän raèng noù laø haäu quaû töø moät lòch söû toäi loãi cuûa ngöôøi da traéng ñoái vôùi ngöôøi da ñen. Toå tieân cuûa nhöõng cö daân goác Phi naøy ñaõ töøng bò baét laøm noâ leä, bò xem nhö moùn haøng mua qua baùn laïi; vaø vì theá, hoï bò chia caùch vôùi gia ñình, bò taùch khoûi caáu truùc coäng ñoàng daân toäc, bò caét ñöùt khoûi goác reã queâ höông vaø maát lieân heä vôùi coäi nguoàn vaên hoaù. Noùi ngaén goïn, hoï bò vong thaân. Vì theá, neáu nhöõng cö daân goác Phi coù loái soáng 'laï laãm' ôû ñaát Taây Phöông thì cuõng chaúng coù gì khoù hieåu!
Nhöng phaân bieät chuûng toäc (vaø phaân bieät saéc toäc) chaúng phaûi laø vaán ñeà rieâng cuûa nöôùc Myõ hay cuûa ngöôøi da traéng noùi chung, maø laø cuûa caû theá giôùi loaøi ngöôøi. Ngay trong loøng Chaâu Phi cuõng khoâng thieáu nhöõng daân toäc toû ra 'keû caû', xem thöôøng nhöõng daân toäc khaùc, ñieån hình nhö Nigeria. Töông töï, ôû Chaâu AÙ, naõo traïng 'Ñaïi Haùn' cuûa ngöôøi Trung Quoác döôøng nhö chöa bao giôø mai moät. Noäi caùi teân nöôùc cuõng phaàn naøo noùi leân tính phaân bieät chuûng toäc cuûa hoï roài. Nhöng ñoù chæ laø nhöõng ví duï ñieån hình, coøn xeùt cho cuøng thì taát caû moïi daân toäc ñeàu ít nhieàu mang naõo traïng phaân bieät vaø khinh mieät nhö theá, theo quy luaät: nöôùc maïnh xem thöôøng nöôùc yeáu, daân toäc phaùt trieån khinh reû daân toäc keùm phaùt trieån hôn.
Ngöôøi Vieät cuõng khoâng ngoaïi leä; thaäm chí, naõo traïng phaân bieät chuûng toäc cuûa ngöôøi Vieät coù theå ñöôïc xeáp vaøo loaïi maïnh. Ñôn cöû nhö nhieàu ngöôøi Vieät haûi ngoaïi goïi moät soá saéc daân khaùc laø 'boïn Meã', 'boïn Thoå', 'boïn moïi ñen', vv. Coøn ôû trong nöôùc, khoâng ít ngöôøi Kinh vaãn goïi nhöõng ñoàng baøo daân toäc anh em laø 'daân thöôïng', hay 'daân toäc', vôùi haøm yù khinh mieät.
Vaø neáu xeùt theo quy moâ nhoû hôn, nhöng laïi mang tính chung hôn, chuùng ta coù theå goïi vaán ñeà treân laø naõo traïng 'phaân bieät ñoái xöû': nhoùm phaùt trieån hôn coi khinh nhoùm keùm phaùt trieån; ngöôøi maïnh hôn, khoân hôn xem thöôøng ngöôøi yeáu theá hôn, keùm trí hôn.
2. Vaán ñeà nguyeân nhaân
Ñaâu laø nguyeân nhaân cuûa naõo traïng 'phaân bieät chuûng toäc'? Coù moät hieän töôïng ñaùng chuù yù laø khi moät nhoùm ngöôøi bò khinh mieät, chính hoï laïi coù nguy cô gia taêng loøng phaân bieät chuûng toäc ñoái vôùi caùc nhoùm thaáp keùm hôn, nhö moät caùch töï naâng mình leân ñeå giaûi toaû söï aån öùc. Nhöng nhìn chung, coù theå noùi nguyeân nhaân chính yeáu khieán ngöôøi ta deã khinh thöôøng ngöôøi khaùc hay daân toäc khaùc laø vì hoï cho raèng mình thoâng minh hôn, taøi gioûi hôn, daân toäc mình tieán boä hôn, vaên minh hôn.
Nhöng lieäu thaät söï coù phaûi coù nhöõng daân toäc thoâng minh thöôïng ñaúng beân caïnh nhöõng daân toäc thaáp keùm trí tueä? Coù leõ nhöõng böôùc phaùt trieån cuûa coâng ngheä ñaõ khieán ngöôøi ta loaù maét, vaø söï giaûi thích sai laàm trong quaù khöù cuûa thuyeát tieán hoaù vaø ngaønh di truyeàn hoïc ñaõ gaây ra moät taâm thöùc chung raèng nhöõng daân toäc naøo coøn sô khai veà khoa hoïc vaø coâng ngheä chính laø nhöõng daân toäc coù gen di truyeàn keùm coûi hôn veà trí tueä. Neáu chuùng ta nhìn laïi lòch söû nhaân loaïi ôû taàm möùc ñuû xa vaø ñuû roäng, ñeán caû tröôùc thôøi gian xuaát hieän chöõ vieát (caùch nay taàm 5,000 naêm), chaéc haún chuùng ta seõ coù quan nieäm khaùc. Nhö nhaø nghieân cöùu noåi tieáng Jared Diamond ñaõ chæ ra, khoâng heà coù baát cöù moät baèng chöùng naøo cho thaáy coù söï khaùc bieät veà khaû naêng trí tueä ôû taàm möùc sinh hoïc giöõa caùc daân toäc treân theá giôùi. Noùi caùch khaùc, veà cô baûn chaúng coù daân toäc naøo thoâng minh hôn daân toäc naøo. Söï khaùc bieät veà tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät khoâng ñeán töø yeáu toá di truyeàn chuûng toäc, maø töø caùc ñieàu kieän töï nhieân vaø dieãn trình lòch söû, ñuùng nhö nhaän xeùt xaùc ñaùng cuûa Jared Diamond trong Suùng, vi truøng vaø theùp: "nguyeân nhaân naèm ôû nhöõng ngaãu nhieân veà ñòa lyù vaø ñòa sinh hoïc, cuï theå laø söï khaùc bieät giöõa hai luïc ñòa [chaâu AÂu vaø chaâu Phi] veà dieän tích, truïc chính, chuûng loaïi caây daïi vaø thuù hoang ôû ñoù... Dieãn trình lòch söû cuûa moãi daân toäc moät khaùc, ñaáy laø do nhöõng khaùc bieät giöõa moâi tröôøng soáng cuûa caùc daân toäc, chöù khoâng phaûi do nhöõng khaùc bieät sinh hoïc giöõa baûn thaân caùc daân toäc ñoù."
Coøn theá naøo laø vaên minh, theá naøo laø tieán boä? Tieâu chuaån vaên minh - tieán boä laïi do chính nhöõng ngöôøi, nhöõng nöôùc coù söùc maïnh veà quaân söï vaø khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån töï ñaët ra. Vì vaäy, thöôùc ño caên baûn cuûa loaïi vaên minh naøy chính laø nhöõng böôùc tieán veà khoa hoïc coâng ngheä cuûa moät nhoùm ngöôøi, voán keùo theo caáu truùc xaõ hoäi vaø heä thoáng luaät leä ñeå vaän haønh, cuøng nhöõng gì tích hôïp theo noù maø chuùng ta coù theå goïi chung laø 'vaên hoaù'. Chaéc haún raèng caùi heä thoáng ñöôïc xaây ñaép qua bao nhieâu theá kyû ñoù coù nhieàu giaù trò xöùng ñaùng ñöôïc goïi laø vaên minh. Nhöng lieäu raèng nhöõng giaù trò khaùc ngoaøi noù khoâng ñöôïc goïi laø vaên minh ö? Noùi cho cuøng, thöôùc ño cho trí tueä vaên minh vaø khoân ngoan ñích thaät cuûa con ngöôøi phaûi theå hieän ôû 'chaát löôïng cuoäc soáng', qua nhöõng yeáu toá caên baûn: hieåu bieát vaø haøi hoaø vôùi thieân nhieân, töông quan toát laønh vôùi tha nhaân, phaùt trieån tính töï do vaø loøng thieän taâm (hay ñôøi soáng thieâng lieâng noùi chung). Xeùt treân neàn taûng naøy, lieäu chuùng ta coù gì hôn khi so saùnh vôùi nhöõng saéc daân sô khai veà maët coâng ngheä, vôùi nhöõng nhoùm ngöôøi coù ñôøi soáng coøn mang tính 'saên baét haùi löôïm' vaø coù caáu truùc xaõ hoäi kieåu boä laïc? Lieäu ta coøn daùm lôùn tieáng töï khen mình laø 'vaên minh', khi nhìn laïi söï leä thuoäc cuûa mình vaøo caáu truùc xaõ hoäi hieän ñaïi, vaøo nhöõng loái soáng bò kieåm soaùt bôûi coâng ngheä, nhöõng toäi aùc gieát haïi giöõa con ngöôøi vôùi nhau, vaø moät moâi tröôøng bò huyû hoaïi?
3. Nhìn veà höôùng giaûi quyeát
Tröôùc cuoäc khuûng hoaûng naøy, nhieàu caù nhaân vaø toå chöùc khaép nôi treân theá giôùi ñang keâu goïi tinh thaàn hoaø giaûi. Nhöng phaûi baét ñaàu töø ñaâu vaø phaûi ñi tôùi ñaâu? Hieän taïi, ngöôøi ta ñang baét ñaàu baèng bieåu tình. AÂu ñoù cuõng laø moät caùch toát, vì nöôùc Myõ voán ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån töø caùc cuoäc bieåu tình vaø ñaáu tranh, duø noù thöôøng coù nguy cô keøm theo moät soá hình thöùc cöïc ñoan nhaát ñònh.
Giaùo duïc vaø thaêng tieán coâng bình xaõ hoäi laø moät giaûi phaùp toát laønh khaùc. Vieäc gia taêng söï hieåu bieát, nhaát laø veà lòch söû nhaân loaïi vaø caùc loaïi hình thaùi xaõ hoäi, seõ phaàn naøo thu heïp nhöõng ñònh kieán heïp hoøi vaø sai laàm. Coøn khi caùc cô caáu baát coâng ñöôïc giaûm thieåu, con ngöôøi seõ coù ñieàu kieän ñeå phaùt trieån moät caùch ñoàng ñeàu vaø caân baèng hôn.
Tuy nhieân, chaéc chaén caùc giaûi phaùp treân khoâng bao giôø giaûi quyeát roát raùo ñöôïc vaán ñeà. Coù theå chuùng giuùp giaûm thieåu phaàn naøo naõo traïng phaân bieät ñoái xöû, nhöng thöôøng thì chuùng chæ giaûm thieåu ôû bieåu hieän beà maët, hoaëc bieán thaønh moät soá hình thöùc nguî taïo tinh vi naøo ñoù, thaäm chí coù theå mang taám maët naï laø 'haønh xöû nhaân vaên', nhöng baûn chaát khoâng thay ñoåi nhieàu. Lyù do laø vì caên baûn cuûa naõo traïng phaân bieät chuûng toäc khoâng naèm ôû caáu truùc xaõ hoäi, maø laø ôû thaâm taâm con ngöôøi. Noù laø vaán ñeà cuûa con ngöôøi, cuûa caùi toâi.
Xeùt moät caùch saâu hôn nöõa, goác gaùc cuûa naõo traïng ñoù chính laø thöù tö duy töï laáy mình laøm quy chuaån cho moïi giaù trò. Noùi caùch khaùc, ñoù laø kieåu naõo traïng töï ñaët mình thay cho vò trí cuûa Thöôïng Ñeá, hay töï toân thôø baûn thaân. Quaû vaäy, neáu thaät loøng coù ñöùc tin vaøo Thieân Chuùa, chuùng ta phaûi thöïc söï nghieäm thaáy söï bình ñaúng cuûa moãi nhaân vò, bôûi taát caû ñeàu ñöôïc taïo döïng vaø mang hình aûnh cuûa Ngöôøi; vì theá, ôû möùc naøo ñoù, coù theå noùi raèng ñoái dieän vôùi moät con ngöôøi laø ta ñang ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa. Loøng tin cuõng phaûi theå hieän ôû taâm nieäm raèng thöôùc ño cuûa moïi giaù trò khoâng phaûi ñeán töø phaïm vi cuûa baûn thaân, maø töø phaïm vi vöôït treân mình. Ngoaøi ra, neáu khoâng töï quy vaøo mình, chuùng ta seõ coù taâm trí ñuû roäng môû ñeå thaáy giaù trò cuûa nhöõng khaùc bieät, ñeå hieåu raèng chính ñieàu ñoù laøm neân veû ñeïp vaø söï phong phuù cuûa gia ñình nhaân loaïi.
Vì vaäy, beân caïnh caùc giaûi phaùp noùi treân, thieát töôûng chuùng ta caàn chuù troïng theâm hai giaûi phaùp sau ñaây:
Thöù nhaát, laøm sao giuùp nhau yù thöùc ñöôïc raèng chuùng ta ñang laø nhöõng thaønh phaàn cuûa moät xaõ hoäi mang caáu truùc vaø lòch söû cuûa toäi loãi, cuûa baát coâng. YÙ thöùc naøy khoâng chæ ñeán töø nhöõng baøi hoïc lòch söû, maø coøn phaûi töø caùc hoaït ñoäng daán thaân cho tha nhaân, nhaát laø cho ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò gaït beân leà xaõ hoäi. Coù nhö theá thì con maét vaø traùi tim cuûa moãi ngöôøi môùi ñöôïc soi roïi ñeå thaáy raèng chaúng coù gì ñaùng töï haøo khi nhöõng 'tieán boä', nhöõng thaønh coâng cuûa mình hay cuûa daân toäc mình thöïc ra laø keát quaû cuûa moät dieãn trình lòch söû haø hieáp, cöôùp boùc vaø chinh phaït; chaúng coù gì ñaùng kieâu ngaïo khi chuùng ta laø haäu dueä cuûa nhöõng keû gieát ngöôøi vaø aùp böùc tha nhaân.
Thöù hai, laøm sao giuùp nhau thaáy ñöôïc ñieàu 'linh thieâng' trong moãi ngöôøi. Nghóa laø phaûi nhaán maïnh ñeán giaù trò toân giaùo noäi taïi cuûa baûn chaát con ngöôøi. Ví duï, vôùi Ki-toâ giaùo, giaù trò ñoù laø 'hình aûnh cuûa Thieân Chuùa', hay vôùi Phaät giaùo laø 'Phaät tính'. Vì vaäy, thieát töôûng phaûi coå voõ nhau suy nghó, caûm nghieäm vaø thöïc haønh nhöõng khía caïnh tinh thaàn thaâm saâu nôi moãi ngöôøi, nhö tieáng noùi löông taâm, loøng yeâu meán söï thieân, vv.
Coäng goäp hai ñieàu ñoù, moãi ngöôøi chuùng ta seõ thaáy mình ñöôïc môøi goïi ñeå xin loãi nhau, tha thöù cho nhau, vaø cho nhau moät cô hoäi baét ñaàu laïi. Ñoù laø böôùc ñi hoaø giaûi ñích thöïc, vaø laø caùch chuùng ta ñeå cho mình ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caùi voøng luaån quaån cuûa thoùi phaân bieät ñoái xöû, voán laø teân goïi khaùc cuûa thöù naõo traïng loaïi tröø Thieân Chuùa.