350 naêm Doøng Meán Thaùnh Giaù:
Lòch söû Doøng Meán Thaùnh Giaù
thôøi kyø ñaàu (1670 - 1700)
350 naêm Doøng Meán Thaùnh Giaù: Lòch söû Doøng Meán Thaùnh Giaù thôøi kyø ñaàu (1670 - 1700).
Nhoùm Nghieân Cöùu Linh Ñaïo Meán Thaùnh Giaù
(WHÑ 14-05-2020)
I. Giaùo Hoäi Vieät Nam Thôøi Kyø Ñaàu
Lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam, töø luùc khai sinh ñeán khi tröôûng thaønh, ñöôïc deät neân töø tình yeâu vaø söï quan phoøng cuûa Thieân Chuùa. Moãi trang söû cuûa Giaùo Hoäi laø moät minh chöùng veà söï daãn daét, chôû che vaø yeâu thöông cuûa Ngaøi.
1. Boái caûnh xaõ hoäi
Vaøo ñaàu theá kyû XVI, söï nghieäp Nhaø Leâ baét ñaàu suy taøn, nöôùc Ñaïi Vieät phaûi gaùnh chòu hai cuoäc phaân tranh Leâ - Maïc (1533-1592) vaø Trònh - Nguyeãn (1627-1672)[1]. Nhöõng cuoäc noäi chieán lieân mieân vaø keùo daøi ñaõ laøm ñaát nöôùc suy yeáu vaø khieán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân voâ cuøng cô cöïc. Trong boái caûnh xaõ hoäi nhö vaäy, haït gioáng Phuùc AÂm ñöôïc gieo treân ñaát Vieät, vaø Giaùo Hoäi Vieät Nam ñöôïc khai sinh giöõa bieát bao gian nan thöû thaùch, coù luùc töôûng chöøng nhö maát huùt vì caùc cuoäc caám caùch vaø baùch haïi, nhöng thöïc teá vaãn luoân coøn ñoù moät söùc soáng maõnh lieät phaùt sinh töø nieàm tin kieâu huøng laøm troå sinh hoa traùi doài daøo trong Giaùo Hoäi.
2. Toùm taét lòch söû truyeàn giaùo ôû Vieät Nam cho ñeán ñaàu theá kyû XVII
Lòch söû truyeàn giaùo ôû Vieät Nam ñöôïc khôûi ñi töø vieäc thoâng thöông buoân baùn giöõa caùc nöôùc Taây phöông vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng ngöôøi Taây phöông ñaàu tieân ñeán Vieät Nam laø ngöôøi Boà Ñaøo Nha, Anh, Phaùp vaø Hoøa Lan... Muïc ñích cuûa ngöôøi Hoøa Lan vaø ngöôøi Anh laø buoân baùn, coøn ñoái vôùi ngöôøi Boà Ñaøo Nha vaø ngöôøi Phaùp, ngoaøi buoân baùn, hoï coøn nhaän theâm söù meänh truyeàn giaùo.
Maëc duø trong lòch söû ñaõ coù ñoâi neùt veà moät giaùo só teân laø I-ni-khu ñeán giaûng ñaïo taïi Vieät Nam ngay töø giöõa theá kyû XVI[2], nhöng coâng cuoäc truyeàn giaùo ôû Vieät Nam chæ thaät söï baét ñaàu vôùi caùc thöøa sai Doøng Teân töø ñaàu theá kyû XVII. Vaøo ngaøy 18/01/1615, thöøa sai Doøng Teân ñaàu tieân laø Francesco Buzomi ñaët chaân leân ñaát Vieät, taïi Ñaø Naüng. Ngay trong naêm ñaàu, vieäc truyeàn giaùo ñaït keát quaû, thaønh tích vang doäi tôùi Macao, vì theá, caùc thöøa sai ñöôïc tieáp tuïc göûi ñeán Vieät Nam. Nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng laâu nhaát laø cha Majorica, cha Buzomi, cha Ñaéc Loä, cha Pina... Caùc ngaøi cuõng laø nhöõng ngöôøi ñeå laïi nhieàu daáu aán treân ñaát Vieät[3].
3. Coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi
Moät caùch toång quaùt, coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi taïi Vieät Nam coù hai giai ñoaïn: giai ñoaïn cuûa cheá ñoä Baûo Trôï vaø giai ñoaïn cuûa caùc vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa.
3.1. Döôùi cheá ñoä Baûo Trôï
Töø cuoái theá kyû XV, vieäc khaùm phaù caùc vuøng ñaát môùi ôû Chaâu Phi, Chaâu Myõ vaø Chaâu AÙ ñaõ môû ra cô hoäi cho coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi toaøn caàu. Tuy nhieân, vì khoâng ñuû thöïc löïc veà taøi chính, nhaân söï vaø phöông tieän vaän chuyeån, neân Giaùo Hoäi phaûi nhôø caäy vaøo theá quyeàn ñeå coù theå thi haønh söù vuï cuûa mình, qua vieäc giao nhieäm vuï truyeàn giaùo cho caùc nöôùc Taây Ban Nha vaø Boà Ñaøo Nha, laø hai cöôøng quoác xaâm chieám thuoäc ñòa haøng ñaàu thôøi ñoù. Cuøng vôùi vieäc giao nhieäm vuï truyeàn giaùo, quyeàn Baûo Trôï cuõng ñöôïc ñaët ra cho hai vöông trieàu naøy. Thöïc teá, cheá ñoä Baûo Trôï ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh cho coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi, nhöng khi caùc vöông trieàu ñaët quyeàn lôïi chính trò vaø kinh teá cuûa ñeá quoác leân haøng ñaàu thì hoï laïi choái boû traùch nhieäm truyeàn giaùo cuûa mình; hôn nöõa trong neáp soáng coøn coù nhöõng bieåu hieän khoâng phuø hôïp vôùi ngöôøi thôï Phuùc AÂm[4].
3.2. Chuû tröông môùi cuûa Toøa Thaùnh
Tröôùc nhöõng laïm duïng cuûa caùc vò vua Baûo Trôï, coâng cuoäc truyeàn giaùo chaúng nhöõng khoâng coù hieäu quaû nhö thôøi gian ñaàu, traùi laïi coøn gaây ra nhöõng heä luî tieâu cöïc. Vì theá, naêm 1622, Toøa Thaùnh ñaõ thaønh laäp Thaùnh Boä Truyeàn Baù Ñöùc Tin (coøn ñöôïc goïi laø Boä Truyeàn Giaùo) ñeå daàn laáy laïi quyeàn ñieàu haønh coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa mình[5].
3.3. Coâng cuoäc vaän ñoäng cuûa cha Ñaéc Loä taïi Roâma
Sau hai möôi naêm truyeàn giaùo ôû Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, cha Ñaéc Loä bò truïc xuaát khoûi Ñaøng Trong vaø trôû veà Macao vaøo thaùng 07/1645. Giöõa naêm 1649, ngaøi tôùi Roâma thöïc hieän söù maïng do Tænh Doøng Nhaät Baûn giao phoù laø xin Toøa Thaùnh göûi Giaùm Muïc sang Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi, ñeå truyeàn chöùc linh muïc cho ngöôøi baûn xöù vaø toå chöùc coâng cuoäc truyeàn giaùo "trong phaàn ñaát daân ngoaïi"; ñoàng thôøi vaän ñoäng caùc vua chuùa Coâng Giaùo yeåm trôï taøi chính vaø xin cha Beà Treân Caû Doøng Teân göûi theâm thöøa sai cho mieàn truyeàn giaùo Ñoâng Nam AÙ. Trong chöông trình lôùn lao naøy, ngaøi ñöôïc cha Bagot môøi tôùi noùi chuyeän vôùi Nhoùm Baïn Hieàn taïi Paris naêm 1653. Taát caû ñeàu uûng hoä vaø toû ra haêng say vôùi vieäc ñi truyeàn giaùo ôû Vieãn Ñoâng[6].
Nhieät tình cuûa Nhoùm Baïn Hieàn do cha Ñaéc Loä gôïi höùng bò khöïng laïi do phaûn öùng cuûa Vua Boà Ñaøo Nha döôùi trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Innoâcenteâ X. Nhöng vaøo naêm 1655, Ñöùc Taân Giaùo Hoaøng Alexander VII ñaõ nhieät taâm vaø ñaày can ñaûm trong vieäc giaønh laïi theá chuû ñoäng cho Toøa Thaùnh trong coâng cuoäc truyeàn giaùo. Ngaøi cho xuùc tieán keá hoaïch cuûa cha Ñaéc Loä vôùi Nhoùm Baïn Hieàn. Keá hoaïch naøy ñöôïc söï haäu thuaãn maïnh meõ cuûa baø coâng töôùc d'Aiguillon vaø cuûa Hieäp Hoäi Thaùnh Theå[7].
3.4. Thieát laäp Ñòa Phaän Ñaïi Dieän Toâng Toøa
Böôùc ñaàu tieân trong ñöôøng höôùng truyeàn giaùo môùi cuûa Toøa Thaùnh laø thieát laäp caùc Ñòa Phaän Ñaïi Dieän Toâng Toaø. Vì theá, ngaøy 13/05/1658, Thaùnh Boä Truyeàn Baù Ñöùc Tin ñeà nghò boå nhieäm hai cha Francois Pallu vaø Pierre Lambert laøm Giaùm Muïc. Ngaøy 08/06/1658, Ñöùc Thaùnh Cha Alexander VII pheâ chuaån, vaø tieáp ñoù, ngaøy 29/07/1658, ngaøi kyù ñoaûn saéc Apostolatus Officium boå nhieäm Ñöùc Cha Francois Pallu laøm Giaùm Muïc hieäu toøa Heùliopolis (nay laø Baalbeck, thuoäc Syria) vaø Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte laøm Giaùm Muïc hieäu toøa Beùrythe (nay laø Beyrouth, thuoäc Liban)[8].
Ngaøy 17/08/1658, Thaùnh Boä chæ ñònh mieàn truyeàn giaùo cho Ñöùc Cha Francois Pallu vaø Ñöùc Cha Pierre Lambert. Ngaøy 09/09/1659, Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexander VII kyù Saéc chæ Super Cathedram thieát laäp hai Ñòa Phaän Ñaïi Dieän Toâng Toaø: Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong; boå nhieäm Ñöùc Cha Francois Pallu cai quaûn Ñòa Phaän Ñaøng Ngoaøi vaø naêm tænh cuûa Trung Hoa (Vaân Nam, Quyù Chaâu, Hoà Quaûng, Quaûng Taây, Töù Xuyeân) vaø nöôùc Laøo; Ñöùc Cha Pierre Lambert cai quaûn Ñòa Phaän Ñaøng Trong, moät soá tænh cuûa Trung Hoa (Chieát Giang, Giang Taây, Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng) vaø Ñaûo Haûi Nam[9].
4. Huaán Thò naêm 1659[10]
Tieáp theo saéc chæ phaân chia vuøng hoaït ñoäng, Thaùnh Boä coøn göûi cho hai vò Taân Giaùm Muïc baûn Huaán Thò khaù chi tieát, höôùng daãn raát roõ nhöõng vieäc caùc vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa phaûi laøm tröôùc khi leân ñöôøng truyeàn giaùo, treân ñöôøng ñi vaø ngay taïi mieàn truyeàn giaùo.
Nhö vaäy, sau gaàn nöûa theá kyû khai phaù cuûa caùc thöøa sai Doøng Teân, vôùi bieát bao coâng lao gian khoù, vieäc Toøa Thaùnh boå nhieäm hai Giaùm Muïc Ñaïi Dieän Toâng Toøa ñaàu tieân cho hai Ñòa Phaän Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, cuøng vôùi vieäc vaïch ra ñònh höôùng truyeàn giaùo, ñaõ khai môû moät giai ñoaïn môùi cho vieäc loan baùo Phuùc AÂm ôû Vieät Nam. Coâng trình naøy ñöa ñeán vieäc hình thaønh moät Giaùo Hoäi, caû ôû bình dieän Daân Chuùa vaø bình dieän phaåm traät, maø coâng traïng ñaàu thuoäc veà hai Giaùm Muïc tieân phong, caùch rieâng, Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte, ngöôøi soáng heát mình cho söù vuï vaø cheát treân caùnh ñoàng truyeàn giaùo.
II. Thaønh Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù
1. Vöôøn öôm cuûa Thieân Chuùa
Haït gioáng Meán Thaùnh Giaù ñöôïc Thieân Chuùa öu tuyeån daønh cho chöông trình yeâu thöông cuûa Ngaøi. Thaät theá, Thieân Chuùa ñaõ gieo vaøo taâm hoàn Pierre Lambert haït gioáng quyù laø hình aûnh Nhöõng Ngöôøi Say Meán Thaùnh Giaù khi caäu môùi leân chín tuoåi vaøo naêm 1633.
Hình aûnh môø nhaït veà Nhöõng Ngöôøi Say Meán Thaùnh Giaù taïi Lisieux trong taâm trí caäu Pierre Lambert ñöôïc hieän roõ neùt hôn khi Pierre Lambert trôû thaønh Giaùm Muïc Ñaïi Dieän Toâng Toøa Ñaøng Trong, vaøo dòp tónh taâm taïi Ayutthaya naêm 1663. Vì say meâ loái soáng cuûa Nhöõng Ngöôøi Say Meán Thaùnh Giaù naøy ñeán noãi, neáu coù theå, ngaøi seõ soáng vôùi hoï vaø nhö hoï[11].
Trong khi ñoù, taïi vuøng truyeàn giaùo Vieãn Ñoâng xa xoâi, Thieân Chuùa ñaõ gôïi leân trong taâm hoàn moät soá phuï nöõ ñaïo ñöùc loøng ao öôùc soáng tieát duïc vaø soáng chung vôùi nhau ñeå phuïng söï Thieân Chuùa Nhaân Laønh theo caùch thöùc Ngaøi muoán, nhöng chöa ñöôïc ai höôùng daãn cuï theå. Hoï nhö maûnh ñaát toát, saün saøng ñeå nhaän haït gioáng Meán Thaùnh Giaù ñaõ ñöôïc öôm maàm trong taâm hoàn Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte töø thuôû aáy.
Vaø nhö theá, haït gioáng Meán Thaùnh Giaù ñaõ naûy maàm töø cuoäc gaëp gôõ giöõa hai chuû theå, moät ngöôøi töø phöông Taây vaø moät nhoùm phuï nöõ ôû phöông Ñoâng. Ñaây khoâng phaûi laø moät söï truøng hôïp ngaãu nhieân, nhöng do loøng nhaân haäu cuûa Thieân Chuùa Quan Phoøng ñaõ muoán tuyeån choïn moät soá ngöôøi, ñeå laøm vinh danh Chuùa vaø möu ích cho caùc linh hoàn baèng con ñöôøng Yeâu Meán Ñöùc Gieâsu-Kitoâ Chòu-Ñoùng-Ñinh, laø ñoái töôïng duy nhaát cuûa loøng trí hoï.
2. Thaønh Laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Ñaøng Ngoaøi naêm 1670
2.1. Keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa
Ngay töø naêm 1666, qua vò thöøa sai thaân tín laø cha Francois Deydier, Ñöùc Cha Lambert ñöôïc bieát: taïi Ñaøng Ngoaøi coù nhöõng thieáu nöõ ñaõ daâng hieán cho Thieân Chuùa ñöùc ñoàng trinh cuûa mình vaø moät soá quaû phuï treû töø choái vieäc taùi hoân[12]. Veà phaàn Ñöùc Cha Lambert, ngaøi ñaõ coù yù ñònh thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù töø thaùng 10/1667, nhöng chöa theå thöïc hieän[13].
Maëc duø coù nhieàu khoù khaên, nhöng trong chuyeán kinh lyù muïc vuï ôû Ñaøng Ngoaøi, töø ngaøy 30/08/1669 ñeán ngaøy 14/03/1670, Ñöùc Cha Pierre Lambert ñaõ thöïc hieän moät soá vieäc quan troïng cho töông lai Giaùo Hoäi Vieät Nam, trong ñoù coù vieäc thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù nhö moät phöông theá soáng ñaïo vaø hoã trôï cho coâng cuoäc truyeàn giaùo.
Khi Ñöùc Cha Lambert sang kinh lyù Ñaøng Ngoaøi, cha Francois Deydier ñaõ trình vôùi Ñöùc Cha lôøi xin cuûa khoaûng 30 thieáu nöõ vaø quaû phuï ñaõ quen soáng ñôøi khaéc khoå, muoán coù moät taäp ñieàu leä ñeå soáng chung[14]. Ñaùp laïi yeâu caàu naøy, Ñöùc Cha göûi cho caùc chò moät laù thö, keøm theo moät soá ñieàu leä nhoû, trong ñoù ngaøi noùi roõ: "Chính nhaän thöùc mang tính thuùc baùch ñoù ñaõ khieán cha naûy ra yù töôûng muoán ñeà nghò vôùi caùc con moät loái soáng, maø cha nhaän thaáy raát thuaän lôïi ñeå laøm saùng danh Chuùa". Loái soáng maø Ñöùc Cha muoán giôùi thieäu vôùi nhoùm phuï nöõ naøy laø loái soáng cuûa nhöõng ngöôøi thuoäc moät doøng tu. Trong boái caûnh thuaän lôïi ñoù, Ñöùc Cha Lambert quyeát ñònh thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù.
2.2. Thaønh Laäp
Nhö vaäy, vieäc caùc phuï nöõ soáng chung thaønh coäng ñoaøn ñaõ coù töø thôøi caùc thöøa sai Doøng Teân, nhöng vieäc hình thaønh moät Doøng Tu ñuùng nghóa coøn phaûi chôø "moät ai ñoù" vöøa coù thaåm quyeàn, vöøa coù "öôùc nguyeän lôùn lao", laïi vöøa coù nhöõng chuaån bò thieát thöïc. "Moät ai ñoù" chính laø Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte.
Trong soá nhöõng phuï nöõ thaùnh thieän treân, Ñöùc Cha Lambert tuyeån choïn hai thaønh vieân ñaàu tieân laø chò Aneâ vaø Paula. Ngaøy hoàng phuùc ñaõ ñeán, Thöù Tö Leã Tro, ngaøy 19/02/1670, hai chò ñöôïc dieãm phuùc tuyeân khaán coâng khai tröôùc söï hieän dieän cuûa Ñaáng Saùng Laäp[15]. Nhö vaäy, ngaøy 19/02/1670 chính laø ngaøy Doøng Meán Thaùnh Giaù ñöôïc khai sinh.
Coù theå Leã Khaán ñöôïc cöû haønh treân chieác thuyeàn taïi Phoá Hieán, nôi Ñöùc Cha Lambert cöû haønh caùc vieäc ñaïo trong suoát thôøi gian ngaøi kinh lyù muïc vuï ôû Ñaøng Ngoaøi[16]. Trong ngaøy troïng ñaïi naøy, Ñaáng Saùng Laäp coøn trao cho caùc chò Baûn Luaät maø chính ngaøi ñaõ soaïn thaûo.
Do hoaøn caûnh khoâng cho pheùp, neân ngay sau Leã Khaán, Ñöùc Cha phaûi voäi vaõ leân ñöôøng trôû veà Thaùi Lan. Trong luùc chôø thuyeàn rôøi beán, ngaøy 26/02/1670, ngaøi ñaõ vieát moät Böùc Taâm Thö göûi laïi cho hai ngöôøi con tinh thaàn cuûa ngaøi laø Aneâ vaø Paula, ñeå nhaén nhuû caùc chò ñoâi ñieàu veà baäc soáng cuûa mình vaø baøy toû tình yeâu thöông cuûa ngaøi qua nhöõng lôøi trong Böùc Taâm Thö aáy.
3. Thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Ñaøng Trong naêm 1671
Cuõng nhö taïi Ñaøng Ngoaøi, Ñöùc Cha Lambert ñöôïc bieát ôû Ñaøng Trong coù nhöõng phuï nöõ ñöùc haïnh muoán soáng ñôøi taän hieán cho Chuùa. Chaéc haún khi ñeán Ñaøng Trong, Ñöùc Cha raát vui möøng gaëp ñöôïc caùc phuï nöõ ñoù, vôùi yù ñònh toát laønh cuûa hoï, moät yù ñònh hoaøn toaøn truøng hôïp vôùi yù ñònh cuûa Ñöùc Cha laø thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù khi coù cô hoäi[17].
Trong chuyeán kinh lyù Ñaøng Trong laàn thöù nhaát, treân ñöôøng töø Nha Trang ñeán Hoäi An, Ñöùc Cha Lambert döøng chaân ôû An Chæ vaø löu laïi naêm tuaàn trong nhaø baø Lucia Kyø[18], moät goaù phuï vöøa ñaïo ñöùc vaø khoân ngoan, vöøa khaù giaû vaø quaûng ñaïi. Sau khi bieát yù ñònh cuûa Ñöùc Cha, baø Lucia ñaõ daâng cuùng cô sôû vaät chaát laøm nôi cö truù cho caùc thaønh vieân Meán Thaùnh Giaù ñaàu tieân ôû Ñaøng Trong. Chính taïi nhaø baø, Ñöùc Cha ñaõ cho goïi ñeán moät soá phuï nöõ ñaõ coù öôùc nguyeän taän hieán cho Thieân Chuùa moät caùch troïn haûo nhaát, ñeå ñích thaân ngaøi tìm hieåu yù höôùng tu trì cuûa hoï vaø trao ñoåi veà ñôøi soáng thieâng lieâng. Sau ñoù, ñeå nhôø ñeán phöông theá sieâu nhieân, Ñöùc Cha truyeàn cho caùc chò laøm tuaàn cöûu nhaät tröôùc khi ngaøi quyeát ñònh moät vieäc quan troïng[19].
Vaøo thaùng 12/1671, Ñöùc Cha Pierre Lambert chính thöùc thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù ôû Ñaøng Trong, taïi An Chæ vôùi coäng ñoaøn ñaàu tieân goàm 10 chò. Chò Beà Treân laø em cuûa cha Giuse Trang, 30 tuoåi, moät thieáu nöõ thaùnh thieän neân ñöôïc chò em yeâu meán, kính troïng[20]. Caùc chò soáng theo cuøng moät Baûn Luaät maø Ñöùc Cha ñaõ trao cho caùc chò Meán Thaùnh Giaù taïi Ñaøng Ngoaøi. Tuy nhieân, caùc chò chöa ñöôïc khaán ngay, maø phaûi chuaån bò theâm moät thôøi gian nöõa.
Naêm 1675, vaøo dòp kinh lyù Ñaøng Trong laàn thöù hai, Ñöùc Cha Lambert ñeán thaêm caùc chò Meán Thaùnh Giaù laø nhöõng ngöôøi kieân trung giöõ Baûn Luaät ñaõ nhaän ñöôïc töø Ñaáng Saùng Laäp. Trong dòp naøy, Ñöùc Cha tuyeån choïn nhöõng chò kyø cöïu vaø thaùnh thieän nhaát ñeå cho tuyeân khaán. Ngaøy 13/12/1675, Ñöùc Cha Lambert ñaõ nhaän lôøi khaán cuûa boán chò taïi Baøu Taây, vaø ngaøy 18/12/1675, ngaøi nhaän lôøi khaán cuûa moät chò taïi An Chæ. Caùc chò tuyeân ba lôøi khaán ñôn, coâng khai moät caùch raát soát saéng tröôùc söï hieän dieän cuûa Ñaáng Saùng Laäp, khi caùc tín höõu hoäi hoïp laïi tham döï Thaùnh Leã do Ñöùc Giaùm Muïc cöû haønh[21].
4. Thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Thaùi Lan naêm 1672
Vieäc thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù laø moät trong ba döï aùn cuûa Ñöùc Cha Lambert vaøo naêm 1667[22]. Theo döï tính, döï aùn naøy seõ thöïc hieän ñaàu tieân taïi Thaùi Lan, nhöng trong thöïc teá Doøng Meán Thaùnh Giaù Thaùi Lan chæ ñöôïc thaønh laäp sau chuyeán kinh lyù Ñaøng Trong laàn thöù nhaát cuûa Ñöùc Cha.
Vaøo thaùng 04/1672, khi töø Ñaøng Trong trôû laïi Ayutthaya, Ñöùc Cha Lambert ñaõ thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Thaùi Lan, khi gaëp ñöôïc moät soá phuï nöõ saün saøng ñi vaøo con ñöôøng ñoù. Coù moät ñieàu ñaëc bieät laø taát caû caùc phuï nöõ naøy ñeàu laø ngöôøi goác Ñaøng Trong[23]. Khôûi ñaàu, coù boán hoaëc naêm chò ñöôïc gia nhaäp Doøng thaùnh thieän naøy vôùi nieàm vui taän hieán vaø loøng nhieät thaønh trong caùc nghóa vuï. Caùc chò baét ñaàu ñôøi tu baèng thôøi gian thöû, vaø vaøo cuoái naêm ñoù, ñöôïc tuyeân khaán trong tay Ñaáng Saùng Laäp. Ngaøi cuõng trao cho caùc chò Baûn Luaät Doøng Meán Thaùnh Giaù nhö ôû Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong[24].
Maëc duø ñöôïc chính Ñöùc Cha Pierre Lambert thaønh laäp vaø quan taâm, nhöng coäng ñoaøn Meán Thaùnh Giaù ñaàu tieân ôû Thaùi Lan haàu nhö "bieán maát" trong moät thôøi gian daøi. Coù leõ Doøng khoâng phaùt trieån ñöôïc vì ngoaøi caùc khoù khaên maø caùc chò phaûi chòu, coøn moät lyù do khaùc laø caùc trieàu vua lieân tieáp ôû Thaùi Lan ñeàu ra leänh nghieâm caám caùc thöøa sai giaûng ñaïo cho ngöôøi Thaùi vaø caám ngöôøi Thaùi gia nhaäp Coâng Giaùo. Maõi ñeán thôøi Ñöùc Cha Garnault (1786-1811), hình aûnh nöõ tu Meán Thaùnh Giaù môùi xuaát hieän trôû laïi treân ñaát nöôùc Thaùi Lan[25].
III. Doøng Meán Thaùnh Giaù Trong Ba Thaäp Nieân Tieáp Theo
Keå töø ngaøy thaønh laäp cho ñeán heát theá kyû XVII (1670-1700), Doøng Meán Thaùnh Giaù tuy gaëp nhieàu khoù khaên nhöng ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån ñaùng keå, nhaát laø veà maët nhaân söï vaø cô sôû; töø hai nhaø ban ñaàu taêng leân 20 nhaø, töø hai chò khaán ñaàu tieân taêng leân 150 chò[26].
Veà phöông dieän phaùp lyù, ngaøy 28/08/1678, Thaùnh Boä Truyeàn Baù Ñöùc Tin ñeä trình Ñöùc Thaùnh Cha Nghò ñònh xin ban aân xaù cho hai Hieäp Hoäi Meán Thaùnh Giaù maø Ñöùc Cha Pierre Lambert ñaõ thaønh laäp taïi Ñaøng Ngoaøi. Ngaøy 02/01/1679, Ñöùc Thaùnh Cha Innocenteâ XI kyù Toâng thö Cum Sicut ban aân xaù cho caùc Hieäp Hoäi Meán Thaùnh Giaù. Ñaây laø moät söï nhìn nhaän coù tính caùch phaùp lyù veà söï hieän dieän cuûa Doøng Meán Thaùnh Giaù trong Giaùo Hoäi. Chính Ñöùc Cha Francois Pallu ñaõ goùp moät phaàn khoâng nhoû, trong vieäc lieân heä vôùi Toøa Thaùnh, ñeå thænh nguyeän thö xin aân xaù cuûa Ñöùc Cha Lambert nhaän ñöôïc keát quaû toát ñeïp[27].
Ñeå coù ñöôïc nhöõng thaønh quaû nhö treân, ngoaøi ôn Chuùa vaø moät linh ñaïo phuø hôïp vôùi taâm thöùc ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam, nhaát laø caùc Kitoâ höõu, cuõng nhö moät loái soáng hoøa ñoàng vôùi xaõ hoäi; coøn coù moät nguyeân nhaân raát quan troïng khaùc, ñoù laø söï quan taâm öu aùi cuûa chính Ñaáng Saùng Laäp vaø caùc vò keá nhieäm ngaøi daønh cho Doøng Meán Thaùnh Giaù.
Ñoái vôùi Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Ñaøng Trong, ñaây laø Doøng ñöôïc Ñöùc Cha Lambert thaønh laäp naêm 1671 vaø may maén ñöôïc ngaøi thaêm vieáng laàn thöù hai vaøo naêm 1675. Theá nhöng, söï hieän dieän cuûa chò em Meán Thaùnh Giaù töø ñoù cho ñeán nhöõng naêm cuoái cuûa theá kyû XVII xem ra khaù môø nhaït, vì ñaây laø thôøi kyø caám ñaïo, theâm nöõa laø tình traïng thieáu vaéng Giaùm Muïc, hoaëc neáu coù thì caùc ngaøi cuõng ít quan taâm ñeán Doøng Meán Thaùnh Giaù.
Khi ñoïc laïi quaù trình thaønh laäp vaø nhöõng naêm khôûi ñaàu cuûa Doøng Meán Thaùnh Giaù, ngöôøi ta deã lieân töôûng tôùi hình aûnh haït caûi trong Phuùc AÂm. Doøng Meán Thaùnh Giaù ñöôïc ví nhö haït caûi nhoû beù ñöôïc gieo vaøo loøng Giaùo Hoäi vaø xaõ hoäi, ñaõ aâm thaàm naåy maàm roài ñaâm choài naûy loäc. Tuy chöa theå laø caây cao boùng caû, nhöng Doøng cuõng ñuû maïnh ñeå coù theå ñöùng vöõng giöõa phong ba baõo toá, vöôït qua bao khoù khaên thöû thaùch keùo daøi haøng traêm naêm.
- - - - - - - - - -
[1] X. Traàn Troïng Kim, Vieät Nam Söû Löôïc, nxb Vaên Hoùa Thoâng Tin, 2008, tr.275- 284.
[2] X. Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc, taäp II, baûn dòch Vieän Söû Hoïc, Haø Noäi, Giaùo Duïc, 1998, tr.300-301.
[3] Danh saùch caùc thöøa sai Doøng Teân truyeàn giaùo ôû Ñaøng Trong töø 1615-1663, theo Montezon, La mission de Cochinchine et du Tonkin, tr.390-393.
[4] X. Ñoã Quang Chính, Hai Giaùm Muïc Ñaàu Tieân Taïi Vieät Nam, löu haønh noäi boä, 2005, tr.26-30.
[5] X. nt., tr.17.
[6] Cf. J. Guennou, Missions EÙtrangeøres de Paris, Fayard, 1986, p.35.
[7] X. Ñoã Quang Chính, Hai Giaùm Muïc Ñaàu Tieân Taïi Vieät Nam, sñd., tr.92-93.
[8] X. nt., tr.98.
[9] Cf. A. Launay, Histoire de la mission de Cochinchine, tome I, Paris, Teùqui, 1923, pp.9-10.
[10] Cf. H. Chappoulie, Aux Origines d'une EÙglise: Rome et les Missions d'Indochine au XVIIe sieøcle, tome I, Paris, Bloud et Gay, 1943, pp.392- 402.
[11] Nhoùm NCLÑMTG, "Baøi Nguyeän Ngaém, 03/11/1663" (Nguyeän Ngaém 3) , trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., sñd., sñd., 5-6, tr.51.
[12] Cf. AMEP, vol. 677, p.53.
[13] X. Nhoùm NCLÑMTG, "Thö Göûi Ñöùc Cha Francois Pallu: Döï AÙn Toång Quaùt, 1667" (Döï AÙn) , trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., sñd., 3, tr.93.
[14] Cf. AMEP, vol. 677, p.15.
[15] X. Nhoùm NCLÑMTG, "Thö Göûi Baø Aneâ vaø Baø Paula" (Böùc Taâm Thö) , trong Tuyeån Taäp Buùt Tích (Di Caûo) Ñöùc Cha Pierre Lambert de la Motte..., sñd., 2, tr.40.
[16] X. Phi Khanh Vöông Ñình Khôûi, "Meï Giaùo Hoäi Vieät Nam Coù Hai Chieác
Thuyeàn", trong baùo Hieäp Thoâng soá 42, thaùng 07-08/2007, tr.163-181.
[17] Cf. A. Launay, Histoire de la mission de cochinchine, tome I, op.cit., p.95.
[18] X. Ñaøo Quang Toaûn, Meán Thaùnh Giaù Theá Kyû XVII, sñd., tr. 33, chuù thích soá 10.
[19] Cf. A. Launay, Histoire de la mission de Cochinchine, tome I, op.cit.,pp.95-96.
[20] X. Ñoã Quang Chính, Doøng Meán Thaùnh Giaù Nhöõng Naêm Ñaàu, sñd., tr.91-93.
[21] Cf. AMEP, vol. 877, p.574.
[22] Cf. AMEP, vol. 857, pp.224-225.
[23] Cf. A. Launay, Histoire de la mission de Siam, tome I, op.cit.,p.18.
[24] Cf. AMEP, vol. 131, p.266.
[25] Cf. A. Launay, Histoire de la mission de Siam, tome I, op.cit.,p.173.
[26] X. Ñoã Quang Chinh, Doøng Meán Thaùnh Giaù Nhöõng Naêm Ñaàu, sñd., tr.132.
[27] X. Ñaøo Quang Toaûn, Ñöùc Cha Francois Pallu vaø Doøng Meán Thaùnh Giaù, 2010, tr.48.57.
(Trích Taäp san Hieäp Thoâng / HÑGM VN soá 116 - Thaùng 1 & 2, naêm 2020)