Toøa Thaùnh môû Vaên Khoá Maät
veà Hoà Sô Thôøi Theá Chieán II
Toøa Thaùnh môû Vaên Khoá Maät veà Hoà Sô Thôøi Theá Chieán II.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 03-03-2020) - Theo VaticanNews, keå töø 2 thaùng 3 naêm 2020, Vaên Khoá Vatican cuøng moät soá vaên khoá khaùc cuûa Toøa Thaùnh veà trieàu Giaùo Hoaøng Pioâ XII (1939-1958) seõ ñöôïc chính thöùc môû cöûa ñeå caùc hoïc giaû nghieân cöùu.
Ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ coâng boá laàn ñaàu ngaøy 4 thaùng 3 naêm 2019, vieäc môû cöûa naøy laø keát quaû hôn 14 naêm chuaån bò cuûa Caùc Vaên Khoá Lòch Söû thuoäc Phaân Boä Lieân Laïc vôùi Caùc Quoác Gia cuûa Toøa Thaùnh.
Moät soá löôïng heát söùc lôùn lao caùc tö lieäu ñaõ saün saøng ñeå nghieân cöùu trong ñoù coù 120 Nhoùm vaø Vaên Khoá thuoäc Phuû Quoác Vuï Khanh, Caùc Thaùnh Boâ Toøa Thaùnh vaø caùc Phoøng Sôû Giaùo Trieàu, vôùi toång soá leân tôùi 20,000 ñôn vò vaên khoá.
Theo coâng boá hoâm thöù hai 2 thaùng 3 naêm 2020 cuûa Vaên Khoá Vatican, phaàn lôùn caùc nguoàn taøi lieäu treân döôùi hình thöùc kyõ thuaät soá.
Choã ngoài coù giôùi haïn
Caùc vaên khoá khaùc nhau cuûa Toøa Thaùnh coù choã cho khoaûng 120 nhaø nghieân cöùu moät luùc.
Vaên Khoá Vatican, töùc vaên khoá tröng baày caùc taøi lieäu lieân quan ñeán trieàu Giaùo Hoaøng cuûa Ñöùc Pioâ XII, chæ vaøo ñöôïc vôùi ñieàu kieän giöõ choã tröôùc. Vieäc ghi teân giöõ choã ñaõ baét ñaàu töø hoài thaùng 10 vaø nhöõng ai ñaõ giöõ choã ñaõ ñöôïc phaân phoái choã nghieân cöùu trong voøng maáy thaùng (cho tôùi thaùng 5 thaùng 6) ñeå baûo ñaûm coù ñoàng ñeàu taøi lieäu cho caùc hoïc giaû nghieân cöùu trieàu Giaùo Hoaøng cuûa Ñöùc Pioâ XII.
Trieàu Giaùo Hoaøng treân keùo daøi gaàn 20 naêm vaø bao truøm caùc bieán coá quan troïng trong sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi vaø cuûa xaõ hoäi trong Theá Chieán II.
Thôøi gian treân cuõng ñaõ chöùng kieán caûnh thuø ñòch giöõa caùc khoái chính trò Ñoâng Taây vaø vieäc Giaùo Hoäi töø töø bôùt qui AÂu Chaâu hôn vaø trôû neân ngaøy caøng coù tinh thaàn hoaøn vuõ hôn.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII gaëp raát nhieàu ngöôøi keå caû caùc phaïm nhaân chieán tranh, caùc noâng daân, thôï moû, nhaø theå thao, nhaø baùo, vaø caùc taâm lyù gia theå thao, baùc só, ngheä só vaø thieân vaên gia. Tö lieäu vaên khoá seõ cho bieát veà nhöõng cuoäc gaëp gôõ naøy.
Vieäc môû vaên khoá
VaticanNews cho hay chæ coù Ñöùc Giaùo Hoaøng môùi coù quyeàn cho pheùp môû caùc taøi lieäu veà caùc vò tieàn nhieäm cuûa ngaøi.
Naêm 1881, Ñöùc Leâoâ XIII môû caùc vaên khoá thuoäc thôøi kyø cho tôùi naêm 1815. Naêm 1921, Ñöùc Beâneâñíctoâ XV môû roäng thôøi kyø naøy cho tôùi naêm 1830. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI cho pheùp môû caùc taøi lieäu cuûa trieàu Giaùo Hoaøng Pioâ XI.
Muïc ñích cuûa vieäc môû caùc vaên khoá veà Ñöùc Pioâ XII laø ñeå caùc hoïc giaû coù cô hoäi ñoïc ñöôïc caùc nguoàn taøi lieäu cho tôùi nay hoï chöa tieáp caän ñöôïc.
Vaên khoá Vatican seõ cho thaáy söï cao caû cuûa Ñöùc Pioâ XII
Cuõng theo tin VaticanNews, Boä tröôûng Lieân Laïc vôùi Caùc Quoác Gia cuûa Toøa Thaùnh, Ñöùc Toång Giaùm Muïc The Paul Richard Gallagher, cho hay: vieäc môû caùc vaên khoá cuûa Toøa Thaùnh giöõa caùc naêm 1939 vaø 1958 seõ cho thaáy caùc vieäc laøm vó ñaïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII, cuõng nhö caùc coá gaéng cuûa ngaøi trong vieäc truyeàn thoâng vôùi Lieân Bang Xoâ Vieát.
Tröôùc ngaøy môû cöûa noùi treân, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Paul Richard Gallagher ñaõ coù cuoäc ñaøm ñaïo vôùi OÂng Andrea Tornielli, Giaùm Ñoác Xaõ Luaän cuûa Boä Truyeàn Thoâng. Trong khi laøm noåi baät taàm quan troïng cuûa vaên khoá lòch söû taïi Phuû Quoác Vuï Khanh, Ñöùc Toång Giaùm Muïc
Gallagher chia seû caùi nhìn thaáu suoát cuûa ngaøi ñoái vôùi phaàn vaên khoá thuoäc Phaân Boä Lieân Laïc Vôùi Caùc Quoác Gia, phaàn maø theo ngaøi "quan troïng, tröôùc heát, vì nhöõng taàm nhìn thaáu suoát veà phöông dieän lieân tuïc tính lòch söû".
Ngaøi cho bieát vaên khoá ñaëc thuø treân coù nguoàn goác töø naêm 1814 vaø noù hoäi tuï nhieàu vaên khoá cuûa caùc coâng ñoàng vaø vaên phoøng maø cuoái cuøng ñaõ trôø thaønh Phaân Boä Lieân Laïc Vôùi Caùc Quoác Gia nhö hieän nay, vôùi tính lieân tuïc cuûa caùc taøi lieäu töø ñaàu theá kyû 19 cho ñeán nay.
Taàm nhìn thaáu suoát ñoäc ñaùo
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Gallagher nhaän ñònh raèng thoâng thöôøng, caùc vaên khoá naøy chæ môû cho tôùi naêm 1939, töùc tôùi ngaøy Ñöùc Pioâ XI baêng haø, nhöng Ñöùc Phanxicoâ ñaõ quyeát ñònh caøng môû nhanh caøng toát, vaø thöïc teá, ñaõ môû chuùng cho tôùi cuoái trieàu Ñöùc Pioâ XII vaøo naêm 1958.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc cho hay "1939 tôùi 1948 ñaõ hoaøn toaøn saün saøng vaø coù saün vaøo ngaøy 2 thaùng 3" trong khi nhöõng naêm töø 1948 ñeán 1958 thì vieäc chuaån bò ñaõ tieán khaù xa nhöng chöa hoaøn taát vaø do ñoù, chöa saün saøng.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc cho bieát caùc tö lieäu seõ giuùp ngöôøi ta coù caùi nhìn thaáu suoát raát ñoäc ñaùo veà neàn chính trò vaø ngoaïi giao cuûa Toøa Thaùnh suoát thôøi kyø naøy.
Caùch rieâng, lieân quan ñeán trieàu Giaùo Hoaøng Pioâ XII, caùc vaên khoá cung caáp "nhö chöa töøng coù tröôùc ñaây, caùi hieåu toaøn boä veà nhöõng gì ñaõ xaåy ra, veà con ngöôøi cuûa ngaøi, veà loaïi chính saùch maø Ñöùc Pioâ XII ñaõ ban haønh trong nhöõng naêm ñaày bieán ñoäng kinh khuûng aáy, nhaát laø trong Theá Chieán II, vaø veà thôøi kyø tieáp lieàn sau ñoù".
Côõ vaø noäi dung
Veà taàm côõ, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Gallagher noùi raèng vaên khoá raát lôùn "Khoaûng 2 trieäu taøi lieäu! Vaø neáu traûi daøi ra, noù chieám ñeán 323 meùt caùc taøi lieäu ñöïng trong hoäp, trong thuøng..."
Caùc taøi lieäu treân bao truøm moät phaïm vi hoaït ñoäng raát lôùn: caùc hoaït ñoäng cuûa Toøa Thaùnh trong Theá Chieán II, neàn ngoaïi giao cuûa Toøa Thaùnh, caùc Thoâng Hieäp (concordats) ñaõ thöông thaûo, coâng taùc nhaân ñaïo cuûa Giaùo Hoäi, caùc baùo caùo ñaëc thuø veà caùc vaán ñeà toân giaùo vaø chính trò, caùc baùo caùo giaùo duïc, vaø caùc taøi lieäu lieân quan tôùi Thò Quoác Vatican.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Gallagher cuõng cho hay vieäc laøm cuûa moät soá vò noåi baät nhö nhöõng ngöôøi chuû ñoäng trong thôøi gian aáy, trong ñoù coù Ñöùc Cha Montini, töùc Ñöùc Phaoloâ VI sau naøy.
Giaùo Hoäi vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng thôøi Theá Chieán II vaø Chieán Tranh Laïnh
Leõ dó nhieân, nhieàu taøi lieäu chöùa trong caùc vaên khoá lieân quan tôùi caùc hoaït ñoäng cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø cuûa Toøa Thaùnh trong caùc naêm Theá Chieán II.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc noùi raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII "xuaát hieän nhö moät quaùn quaân vó ñaïi cuûa nhaân loaïi, moät con ngöôøi quan taâm saâu xa tôùi soá phaän cuûa nhaân loaïi trong nhöõng naêm khuûng khieáp naøy, moät ngöôøi raát nhaäy caûm vaø quan taâm tôùi nhöõng ai bò baùch haïi, moät ngöôøi chính mình cuõng laø ñích nhaém haän thuø cuûa Quoác Xaõ vaø Phaùtxít".
Moät phaàn ñaëc bieät ñaùng löu taâm cuûa vaên khoá roõi aùnh saùng môùi cho thôøi kyø ñaàu cuûa "Chieán Tranh Laïnh". Ñöùc Toång Giaùm Muïc Gallagher tieát loä raèng phaàn naøy cung caáp taøi lieäu ñoái vôùi vai troø cuûa Ñöùc Pioâ XII vaø cuûa Ñöùc Hoàng Y Casaroli trong nhöõng naêm sau chieán tranh, vaø vieäc laøm cuûa caùc tu só vaø linh muïc "coá gaéng tieáp xuùc vôùi caùc chính quyeàn Xoâvieát ñòa phöông nhaèm coá gaéng ñöa ra ñöôïc moät modus vivendi (loái soáng) tuy khoù khaên nhöng caàn thieát ñeå Giaùo Hoäi coù khoâng gian hoaït ñoäng".
Ñoù cuõng chính laø ñieàu Ñöùc Hoàng Y Casaroli tieáp tuïc laøm sau naøy taïi Ñoâng AÂu "ñeå coá gaéng taïo ra moät möùc ñoä hieåu nhau vaø moät khoâng gian ñeå Giaùo Hoäi coù theå hoaït ñoäng".
Khoâng phaûi chæ laø hoà sô chieán tranh
Edward Pentin nhaán maïnh theâm raèng moät hoäi nghò ôû Vatican tröôùc khi cho môû vaên khoá ñaõ laøm noåi baät nhieàu phaïm vi khaùc ngoaøi hoà sô chieán tranh.
Thöïc vaäy, Hoäi nghò daønh cho caùc thuû vaên khoá (archivists) taïi Vatican ngaøy 21 thaùng 2 naêm 2020 cho thaáy nhieàu khía caïnh khaùc, nhaát laø vaên khoá cuûa Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin vôùi teân hoài ñoù laø Vaên Phoøng Thaùnh.
Ñöùc Cha Alejandro Cifres, giaùm ñoác vaên khoá cuûa Boä, cho hay caùc chuû ñeà lôùn ñöôïc Coâng Ñoàng Vatican II baøn luaän vaø sau ñoù trôû thaønh "taâm ñieåm cho ñôøi soáng cuûa Giaùo Hoäi" töø giai ñoaïn haäu coâng ñoàng cho tôùi nay "phaàn lôùn ñaõ ñöôïc döï öùng töø trieàu Giaùo Hoaøng cuûa Ñöùc Pioâ XII".
Thí duï vaán ñeà trôï töû eâm aùi (euthanasia) ñaõ ñöôïc ñaët ra cho Toøa Thaùnh töø thôøi Quoác Xaõ (1940), vaán ñeà phaù thai taïi Phaùp luùc ñoù bò Quoác Xaõ chieám ñoùng (1942), vaán ñeà thuï thai nhaân taïo taïi Ñöùc thôøi Quoác xaõ (1944) vaø vieäc thuï tinh cöôõng böùc cuõng taïi Quoác Xaõ Ñöùc (1940). Ngoaøi ra coøn coù thaéc maéc (dubium) neâu ra vôùi Toøa Thaùnh veà vieäc ñoåi gioáng sau thôøi Quoác xaõ nöõa.
Ñöùc Cha Cifres cuõng ñeà caäp tôùi nhieàu "dubia" khaùc nhö "dubium" veà "giaùo só ly giaùo", keå caû caùc giaùo só ñaõ laäp gia ñình muoán ñöôïc chaøo ñoùn vaø trôû veà vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, cuõng nhö vieäc röôùc leã lieân phaùi (intercommunion).