Dòch beänh vaø loøng nhaân
Dòch beänh vaø loøng nhaân.
Khaéc Baù, S.J.
Roma (Vatican News 17-02-2020) - Trong nhöõng ngaøy naøy, caû theá giôùi ñang lao ñao vì nhöõng con vi-ruùt beù xíu coù teân laø Corona. Soá naïn nhaân taêng luyõ tieán töøng ngaøy khieán taát caû chuùng ta ít nhieàu ñeàu caûm thaáy sôï haõi. Doøng chuû löu truyeàn thoâng thôøi gian vöøa qua ñeàu lieân quan ñeán vaán ñeà phaùt taùn dòch beänh naøy. Beân caïnh nhöõng thoâng tin veà phoøng traùnh, ngöôøi ta cuõng baét ñaàu phaân tích caùc thaønh phaàn chòu traùch nhieäm cho söï phaùt taùn ñoù, maø moät trong nhöõng phaàn loãi lôùn nhaát thuoäc veà sai laàm cuûa chính quyeàn Trung Quoác, vì hoï ñaõ coá tình che daáu dòch beänh. Ñuùng nhö moät soá ngöôøi ñaõ nhaän xeùt, sai laàm cuûa hoï khoâng chæ laø vaán ñeà cuûa moät ñöôøng loái chính trò hay moät chieán löôïc quaûn trò, maø saâu xa hôn laø vaán ñeà cuûa moät neàn luaân lyù ñaõ khoâng ñaët giaù trò sinh maïng con ngöôøi ôû möùc toái thöôïng. Nhöng baây giôø chuùng ta taïm thôøi boû qua chuyeän naøy, maø xeùt töø boái caûnh cuûa 'söï ñaõ roài' ôû hieän taïi, töùc khi dòch beänh ñaõ phaùt taùn traøn lan, ñeå suy nghó veà caùch thöùc chuùng ta ñang ñoái xöû vôùi nhau nhö theá naøo.
Nhö söû lieäu nhaéc nhôû, dòch beänh khoâng phaûi laø moät söï kieän hieám gaëp, maø noù thöôøng xuyeân xaûy ra trong lòch söû con ngöôøi, trong ñoù coù nhöõng dòch beänh khuûng khieáp laøm cheát haøng trieäu ngöôøi ôû thôøi Trung Coå, cho tôùi nhöõng dòch gaàn ñaây nhö Ebola naêm 1976 hay SARS naêm 2002.
Cho tôùi naêm 1878, töùc tröôùc khi nhaø khoa hoïc Pasteur phaùt hieän ra söï toàn taïi cuûa caùc loaøi vi khuaån, nhaân loaïi vaãn khoâng bieát nguyeân nhaân thöïc söï cuûa caùc beänh truyeàn nhieãm laø gì. Coù nhieàu thôøi ñieåm, hoï coøn nghó raèng dòch beänh laø do thaàn oâ ueá hay quyû döõ nhaäp vaøo ngöôøi. Vì vaäy, thôøi xöa, khi dòch beänh xaûy ñeán, ngöôøi ta ñeàu ñöa ra giaûi phaùp gioáng nhau: caùch ly. Hình thöùc vaø möùc ñoä caùch ly tuyø thuoäc vaøo tính nguy hieåm vaø phaïm vi laây lan cuûa dòch beänh, nhöng thöôøng thì caùc dòch beänh lôùn ñeàu daãn ñeán nhöõng kieåu caùch ly thoâ baïo, ñi keøm vôùi söï kyø thò laãn nhöõng ñoái xöû phi nhaân daønh cho beänh nhaân. Hoï hoaøn toaøn bò loaïi ra ngoaøi xaõ hoäi, vaø thaäm chí coù nhöõng tröôøng hôïp bò choân soáng.
Trong côn dòch Corona hieän nay, giaûi phaùp chính ñöôïc ñöa ra ñeå giaûm thieåu ñoä laây lan vaãn laø 'caùch ly'. Taát nhieân, ñoù laø moät ñieàu chính ñaùng, vì neáu khoâng duøng giaûi phaùp naøy thì chuùng ta haàu chaéc khoâng kieåm soaùt ñöôïc dòch beänh. Nhöng ñieàu ngaïc nhieân laø, töø nhöõng thoâng tin vaø hình aûnh töông ñoái khaû tín treân truyeàn thoâng, hình thöùc caùch ly hieän nay taïi Trung Quoác vaãn mang tính thoâ baïo, kyø thò vaø phi nhaân khoâng khaùc maáy ngaøy xöa. Ví duï, coù nhöõng ngöôøi bò nhoát haún trong chung cö, bò ngöôøi ta haøn cöûa chính laïi ñeå khoâng thoaùt ñöôïc ra ngoaøi. Coù nhöõng ngöôøi bò ñuoåi baét, bò troùi vaø ñem veà traïi taäp trung vì nghi bò nhieãm beänh. Ngöôøi ta cuõng xaây caû nhöõng beänh vieän lôùn vaø taäp trung ngöôøi beänh laïi moät choã vôùi nhöõng ñieàu kieän thieáu thoán; vaø nhö theá, noù trôû thaønh nôi hieåm ngheøo cho caùc beänh nhaân, vì hoï vöøa coù nguy cô bò laây cheùo caùc beänh khaùc, vöøa phaûi soáng trong moät moâi tröôøng vi-ruùt ñaäm ñaëc, vaø laïi vöøa khoâng ñöôïc chaêm soùc töû teá töø theå chaát laãn tinh thaàn.
Vaäy laø, duø hieåu bieát cuûa con ngöôøi ñaõ tieán moät böôùc daøi, nhöng caùch chuùng ta ñoái xöû vôùi nhau trong nhöõng luùc hoaïn naïn vaãn khoâng heà thay ñoåi! Coù theå noùi raèng, ñieàu chính yeáu ôû ñaây khoâng phaûi laø chuùng ta chieán ñaáu vôùi con vi-ruùt, maø chuùng ta ñang chieán ñaáu cho baûn naêng sinh toàn cuûa mình. Vaán ñeà ôû choã: ñoù laø cuoäc chieán mang tính vò kyû, 'baát chaáp'. Ngöôøi ta haàu nhö ñang baát chaáp taát caû ñeå tìm söï an toaøn cho mình. Nhöõng giaûi phaùp 'caùch ly' ñeàu ñöôïc quyeát ñònh bôûi nhöõng keû khoeû maïnh, vaø döôøng nhö cuõng chæ ñaët muïc tieâu lôïi ích cho nhöõng ngöôøi chöa bò beänh, chöù khoâng phaûi cho nhöõng ngöôøi bò nhieãm. Vaø ngöôïc laïi, moät soá beänh nhaân cuõng tìm moïi caùch troán traùnh ñeå khoâng bò rôi vaøo tình traïng nguy hieåm nôi caùc ñieåm taäp trung, baát keå söï troán traùnh cuûa mình coù theå gaây theâm tai hoaï beänh taät cho ngöôøi khaùc. Veà ñieåm naøy, chuùng ta laïi gioáng heät nhö nhöõng con vi-ruùt. Thöïc theá, nhöõng con vi-ruùt chæ coù theå kí sinh noäi baøo baèng caùch xaâm nhaäp vaøo teá baøo chuû vaø söû duïng vaät lieäu di truyeàn cuûa teá baøo chuû ñeå töï nhaân leân. Noùi caùch khaùc, vi-ruùt sinh toàn theo kieåu 'baát chaáp'. Chuùng tìm moïi caùch sinh toàn maø khoâng caàn ñeå yù ñeán thieät haïi cuûa ai khaùc.
Hoaù ra, khi ñuïng ñeán laèn ranh soáng cheát, phaàn lôùn chuùng ta laïi haønh xöû chaúng khaùc gì moät con vi-ruùt ö? Taát nhieân, coù theå khoâng phaûi moïi ngöôøi ñeàu haønh ñoäng gioáng nhau, nhöng ôû möùc chung thì chuùng ta coù theå noùi nhö vaäy. Neáu vaäy, hoaù ra haøng trieäu naêm 'tieán hoaù' cuõng chæ coù theá thoâi sao? Vì theá, luùc naøy chuùng ta phaûi ñaët laïi caâu hoûi veà haït nhaân cuûa 'nhaân tính'. Ñieàu gì thöïc söï laøm neân caên coát cuûa nhaân loaïi, ñeå ngay caû khi ñuïng ñeán laèn ranh sinh töû, chuùng ta vaãn haønh xöû theo ñuùng coát caùch rieâng bieät cuûa con ngöôøi, thay vì haønh xöû nhö nhöõng con vi-ruùt?
Taát nhieân, ñaây laø caâu hoûi mang tính sieâu hình trieát hoïc, neân khoâng deã gì ñöa ra nhöõng traû lôøi vaén taét. Tuy nhieân, chuùng ta thöû xeùt caâu hoûi naøy trong phaïm vi boái caûnh xaõ hoäi hieän ñaïi maø mình ñang soáng. Vaøo naêm 1789, ñeå laøm neàn taûng cho cuoäc Caùch Maïng Phaùp, ngöôøi ta ñaõ tröng leân khaåu hieäu: liberteù, eùgaliteù, fraterniteù (Töï Do, Bình Ñaúng, Baùc AÙi). Ñaèng sau khaåu hieäu ñoù laø neàn tö töôûng mang ñaäm tính Chuû Nghóa AÙnh Saùng, voán xaùc ñònh vò trí trung taâm daønh cho con ngöôøi, vaø tuyeân boá raèng caên baûn cuûa moãi caù nhaân vaø cuûa caû coäng ñoàng nhaân loaïi chính laø lyù trí, vaø raèng cuõng chæ coù lyù trí laø tieâu chuaån duy nhaát xaùc laäp vaø quyeát ñònh cho moïi böôùc tieán cuûa loaøi ngöôøi.
Nhaân loaïi ñaõ töøng laïc quan vaø töï tin raèng chuùng ta coù theå xaây döïng moät theá giôùi toát ñeïp hôn, ñaày nhaân baûn vaø tieán boä hôn, döïa treân neàn taûng naøy. Vaø quaû thaät, cuoäc caùch maïng ñoù ñaõ bieán ñoåi boä maët cuûa caû theá giôùi. Ñieàu phaûi keå ñeán ñaàu tieân chính laø nhöõng tieán boä vöôït baäc trong nhieàu laõnh vöïc, töø khoa hoïc kyõ thuaät cho tôùi vaên hoaù vaø chính trò xaõ hoäi. Nhöõng phaùt hieän y khoa cuûa Pasteur laø ví duï ñieån hình cho doøng chaûy tieán boä ñoù. Noù cuõng keùo theo nhöõng thaêng tieán, ít nhaát laø ôû phaïm vi tö töôûng hay töø caùc tuyeân ngoân, veà ñòa vò vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi, maø Baûn Tuyeân Ngoân Quoác Teá veà Nhaân Quyeàn 1948 laø moät minh chöùng ñieån hình.
Nhöng, lieäu neàn taûng duy lyù coù thöïc söï ñuû ñeå xaây döïng moät neàn nhaân baûn vöõng vaøng? Lòch söû theá giôùi töø ñoù ñeán nay, nhaát laø boái caûnh dòch beänh hieän taïi, cho thaáy raèng nhöõng taàm nhìn quaù laïc quan nhö noùi treân ñeàu laø aûo töôûng. Chính nhöõng con vi-ruùt beù xíu kia ñang phôi baøy söï thaät ñoù! Côn dòch beänh trong nhöõng ngaøy qua ñang cho thaáy raèng neàn taûng nhaân tính maø ngöôøi ta daøy coâng xaây döïng töø haït nhaân duy lyù khoâng heà vöõng chaéc; vaø chæ caàn moät bieán coá cuõng ñuû khieán noù lung lay. Chaâu AÂu noùi rieâng vaø Nöôùc Phaùp noùi chung, nôi ñöôïc xem laø coù neàn vaên minh ñaày chieàu saâu, vaø cuõng laø nôi khôûi phaùt cho cuoäc caùch maïng duy lyù, laïi laø moät trong nhöõng nôi coù bieåu hieän kyø thò choáng ngöôøi Trung Quoác ñaàu tieân. Taát nhieân, ñieàu phaûi ghi nhaän laø nhöõng doái traù cuûa chính quyeàn vaø cuûa moät soá caù nhaân Trung Quoác ñaõ khieán hoï buøng leân côn giaän döõ, nhöng roõ raøng noù cuõng cho thaáy raèng neàn taûng khoan dung cuûa hoï ñaõ khoâng ñuû saâu vaø ñuû lôùn ñeå coù theå thoâng caûm vaø boû qua cho sai laàm nghieâm troïng cuûa ngöôøi khaùc.
Vaäy laø, khi ñaët neàn treân haït nhaân duy lyù, duø vôùi nhöõng noã löïc lôùn lao, töø nhöõng lyù thuyeát giaùo duïc nhaân baûn, nhöõng chuû nghóa anh huøng phim aûnh, cho tôùi nhöõng caâu chuyeän vaên hoïc laõng maïn vaø ñaày tính hy sinh, vv., chuùng ta ñeàu khoâng thöïc söï xaây neân ñöôïc moät neàn nhaân tính ñuû saâu vaø ñuû vöõng. Lyù do vì, neáu khoâng ñöôïc ñaët treân moät neàn taûng sieâu vöôït khaùc, 'trí tueä lyù thuyeát' cuûa con ngöôøi, vôùi khuynh höôùng tìm caùc giaûi ñaùp raïch roøi cho moïi vaán ñeà vaø ñoøi thieát laäp moät traät töï xaõ hoäi coâng baèng theo kieåu coâng thöùc, khoâng theå chæ ra moät vieãn töôïng taän caên cho moät theá giôùi ñaày ña daïng, maâu thuaãn, vaø bí aån. Hôn nöõa, 'trí tueä thöïc haønh' cuûa chuùng ta luoân bò bao vaây bôûi nhöõng 'löïc haáp daãn', nhö quyeàn löïc, lôïi loäc, danh voïng, vv., neân ngay caû baûn thaân noù cuõng khoâng ñuû 'khaùch quan' khi vaïch ra caùc ñònh höôùng chung cho caû coäng ñoàng.
Vì vaäy, ñaõ ñeán luùc chuùng ta phaûi ñaët laïi vaán ñeà veà haït nhaân neàn taûng cuûa nhaân tính. Taát nhieân, lyù trí luoân laø ñieåm caên baûn cho moïi döï aùn, moïi phöông höôùng cuûa ñôøi soáng con ngöôøi. Nhöng lyù trí ñoù caàn ñöôïc ñaët neàn treân moät ñieåm töïa naøo khaùc saâu xa hôn noù, ñeå khoâng chæ cung caáp nhöõng lyù do sieâu hình, maø coøn ñeå thanh luyeän khuynh höôùng duy lôïi trong caùc hoaït ñoäng tö duy cuûa noù. Thieát töôûng, chính taïi ñieåm naøy, chuùng ta phaûi trôû laïi vôùi nhöõng neàn taûng vaø kieán giaûi cao saâu cuûa caùc toân giaùo.
Ñeå höôùng daãn con ngöôøi xaây döïng vaø phaùt trieån nhaân tính, haàu heát caùc toân giaùo chaân chính ñeàu taäp trung vaøo khaùi nieäm loøng nhaân, vì chính loøng nhaân laø ñieåm gaëp gôõ giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá. Caùc baäc toân sö taâm linh ñeàu daïy ta ñieåm giaùc ngoä ñoù. Noùi nhö phaùi Taâm hoïc beân Trung Hoa, tình yeâu - voán gaén vôùi söï thöïc haønh löông taâm - chính laø phöông caùch ñaït ñöôïc taän cuøng cuûa baûn taâm, töùc tình traïng thieân uyeân nhaát theå vôùi vaïn vaät vaø vôùi Trôøi. Phaät giaùo cuõng laáy ñöùc Töø Bi laøm neàn taûng, nhö nhaän xeùt cuûa Ñaït Lai Laït Ma: "toân giaùo ñích thöïc laø söï töû teá, laø loøng nhaân aùi." Töông töï, Ki-toâ giaùo cho raèng tình yeâu vaø khaû naêng yeâu thöông laø ñieàu con ngöôøi ñöôïc chia seû baûn tính cuûa Thieân Chuùa caùch roõ nhaát, vì Thieân Chuùa laø Tình Yeâu. Vì vaäy, khi nhaán maïnh ñeán loøng nhaân vaø ñaët noù trong neàn taûng taâm linh, chuùng ta môùi thaáy ñöôïc vieãn töôïng lôùn lao vaø cao saâu maø nhaân tính coù theå ñaït tôùi, vì tình yeâu töï noù coù bieân cöông bao la - do voán thuoäc veà Thieân Chuùa. Nhôø tình yeâu, con ngöôøi nhö theå ñöôïc traûi roäng vaø chaïm ñeán chieàu saâu nhaát cuûa hieän höõu mình, coù theå kinh nghieäm phaàn naøo ñieàu thuoäc phaïm vi voâ cuøng vaø sieâu vieät. Trong vieãn töôïng ñöùc tin, coù theå noùi ñoù laø kinh nghieäm 'ñuïng chaïm' ñeán Thieân Chuùa. Chính trong kinh nghieäm tình yeâu maø con ngöôøi thaáy roõ nhaát vieäc mình vaø tha nhaân thuoäc veà Thieân Chuùa, thaáy mình laø hình aûnh cuûa Ngöôøi.
Chæ khi trôû laïi vôùi vieãn töôïng ñoù, nhö suy tö cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI trong Thoâng ñieäp Deus caritas est (Thieân Chuùa Laø Tình Yeâu), chuùng ta môùi bôùt quy höôùng veà mình ñeå tìm kieám haïnh phuùc cho ngöôøi khaùc, vaø roài cuoái cuøng seõ töï hieán vaø mong muoán 'soáng' vì tha nhaân. Ñoù laø cuoäc gaëp gôõ trong chieàu saâu baûn chaát cuûa Eros vaø Agape.[1] Khi ñaët neàn treân tình yeâu trong ñöùc tin, nhaân tính chuùng ta ñöôïc môû ra moät chaân trôøi vöôït qua beân kia laõnh vöïc rieâng cuûa lyù trí, ñoàng thôøi thanh luyeän cho lyù trí thoaùt khoûi nhöõng muø quaùng ñeå trôû neân chính noù caùch toát ñeïp hôn, giuùp noù bieát chu toaøn traùch vuï cao caû cuûa mình. Chính nhöõng lyù leõ vaø nguyeân do thieâng lieâng môùi laøm cho haønh ñoäng cuûa con ngöôøi mang yù nghóa vaø giaù trò toái haäu.
Neáu hình dung chuùng ta ñang coù moät neàn taûng nhaân tính vöõng chaéc nhö theá ngay luùc naøy, ñieàu gì seõ xaûy ra trong vieäc ñoái phoù vôùi côn ñaïi dòch corona? Xeùt cho cuøng, con vi-ruùt khoâng phaûi laø moät 'loaøi thoâng minh'. Noù khoâng coù baát cöù 'keá hoaïch tính toaùn' naøo ñeå laây lan. Vì theá, möùc ñoä phaùt taùn cuûa noù phuï thuoäc chính yeáu vaøo öùng xöû cuûa con ngöôøi. Neáu loøng nhaân cuûa theá giôùi ñuû saâu vaø roäng, nhöõng ngöôøi coù daáu hieäu bò nhieãm seõ chuû ñoäng ñi kieåm tra vaø chuû ñoäng traùnh tieáp xuùc ñeå baûo veä cho ngöôøi khaùc. Hoï coù theå töï caùch ly ôû nhaø, nhöng cuõng saün saøng ñeán nhöõng ñieåm caùch ly chung maø khoâng caàn chaïy troán, vì hoï bieát traùch nhieäm, ñoàng thôøi yù thöùc raèng mình seõ ñöôïc yeâu thöông vaø chaêm soùc. Coøn nhöõng ngöôøi khoeû maïnh: hoï vöøa tìm caùch baûo veä cho mình vaø cho nhöõng ngöôøi khaùc, nhöng ñoàng thôøi cuõng bieát quan taâm, lo laéng vaø chaêm soùc trong khaû naêng coù theå ñoái vôùi nhöõng ngöôøi beänh taät. Caû xaõ hoäi seõ doàn caùc nguoàn löïc ñeå chaêm soùc vaø nghieân cöùu phöông thöùc chöõa trò. Caùc thoâng tin seõ minh baïch vaø chaân thöïc; seõ khoâng ai coá tình che daáu hay laøm nhieãu loaïn ñeå gaây hoang mang trôû ngaïi, vì taát caû ñeàu ñöôïc loøng nhaân höôùng daãn. Neáu vieãn töôïng ñoù dieãn ra, trong thôøi ñaïi tieán boä veà khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay, haún nhöõng con vi-ruùt naøy khoâng theå mang laïi ñaïi dòch cho nhaân loaïi ñöôïc!
Coù leõ chöa bao giôø caû nhaân loaïi laïi caûm thaáy soá phaän con ngöôøi gaàn nhau, gaén chaët vôùi nhau nhö luùc naøy. Cuøng chung soá phaän, neáu khoâng coù khaû naêng töông trôï, gaùnh vaùc cuøng nhau vaø cho nhau, thì chæ coù theå ñaåy nhau vaøo thaûm hoaï. Caû nhaân loaïi ñang caàn tình ngöôøi phaùt loä hôn bao giôø heát, caàn quay laïi vôùi söï dòu daøng nhö loøng meï ñeå bao boïc vaø chaêm soùc vaø hy sinh cho nhau trong côn hoaïn naïn. Coù leõ ñoù cuõng laø baøi hoïc lôùn maø Thieân Chuùa muoán con ngöôøi ruùt ra nhö moät phaàn yù nghóa cuûa ñau khoå. Vì vaäy, chung trong lôøi caàu cho caùc naïn nhaân vaø cho theá giôùi trong côn ñaïi dòch, chuùng ta cuõng caàu mong cho nhau bieát quay laïi vôùi neàn taûng loøng nhaân trong ñöùc tin, ñeå xaây döïng moät theá giôùi thaät söï nhaân baûn hôn. Ñoù laø giaûi phaùp caên cô nhaát, khoâng phaûi chæ ñoái vôùi côn dòch naøy, maø ñoái vôùi toaøn theå ñôøi soáng xaõ hoäi töông lai cuûa nhaân loaïi.
- - - - - -
[1] Deus caritas est, soá 5-6.