Querida Amazonia - Amazon yeâu quyù,
Toâng huaán cuûa Ñöùc Thaùnh Cha
cho moät Giaùo hoäi coù khuoân maët Amazon
Querida Amazonia - Amazon yeâu quyù, Toâng huaán cuûa Ñöùc Thaùnh Cha cho moät Giaùo hoäi coù khuoân maët Amazon.
Baøi toùm cuûa Alessandro Gisotti
Vatican (Vatican News 12-02-2020) - Toâng huaán haäu thöôïng Hoäi ñoàng giaùm muïc veà Amazon laàn theo nhöõng böôùc ñöôøng môùi veà loan baùo Tin Möøng, chaêm soùc moâi tröôøng vaø veà ngöôøi ngheøo. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ hy voïng coù moät thuùc ñaåy truyeàn giaùo môùi vaø khuyeán khích vai troø cuûa giaùo daân trong caùc coäng ñoaøn Giaùo hoäi.
"Amazon yeâu daáu toû mình ra tröôùc theá giôùi vôùi taát caû söï loäng laãy, kòch tính, huyeàn bí cuûa noù". Ñaây laø caâu khôûi ñaàu cuûa Toâng huaán haäu Thöôïng hoäi ñoàng, Querida Amazonia (Amazon Yeâu quyù). Ñöùc Thaùnh Cha, trong nhöõng soá ñaàu tieân, (2-4) giaûi thích "yù nghóa cuûa Toâng huaán naøy" vôùi nhieàu tham chieáu ñeán taøi lieäu cuûa caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc cuûa caùc quoác gia vuøng Amazon vaø caû thô ca cuûa caùc taùc giaû lieân quan ñeán Amazon nöõa. Ñieàu naøy noùi leân öôùc muoán "dieãn taû söï coäng höôûng" maø Thöôïng hoäi ñoàng ñaõ gôïi leân nôi ngaøi. Roõ raøng raèng ngaøi khoâng muoán thay theá, cuõng khoâng muoán laëp laïi Baûn vaên chung keát maø ngaøi môøi ñoïc toaøn boä.
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ chia seû nhöõng "öôùc mô veà Amazon" (5-7), mieàn ñaát maø taát caû moïi ngöôøi phaûi quan taâm veà soá phaän cuûa noù bôûi vì mieàn ñaát naøy cuõng laø "cuûa chuùng ta". Toâng huaán bao goàm "boán öôùc mô lôùn": (1) Amazon "ñaáu tranh cho quyeàn cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát", (2) "baûo veä söï phong phuù vaên hoùa", (3) "haêng say gìn giöõ veû ñeïp thieân nhieân tuyeät dieäu", vaø (4) cuoái cuøng, caùc coäng ñoaøn Kitoâ giaùo cuõng "coù khaû naêng daán thaân vaø nhaäp theå vaøo Amazon".
Öôùc mô xaõ hoäi: Giaùo hoäi ñöùng veà phía nhöõng ngöôøi bò aùp böùc
Chöông ñaàu tieân cuûa toâng huaán Querida Amazonia - Amazon Yeâu quyù - taäp trung vaøo "öôùc mô xaõ hoäi" (soá 8). Ngaøi nhaán maïnh raèng "moät loái tieáp caän sinh thaùi thöïc söï" cuõng laø "moät loái tieáp caän xaõ hoäi". Vaø trong khi ñaùnh giaù cao "cuoäc soáng toát ñeïp" cuûa ngöôøi daân baûn ñòa, ngaøi cuõng caûnh baùo veà "chuû nghóa baûo toàn" chæ quan taâm ñeán moâi tröôøng. Vôùi lôøi vaên maïnh meõ, ngaøi ñeà caäp ñeán "söï baát coâng vaø toäi aùc" (soá 9-14). Ngaøi nhôù laïi raèng Ñöùc Bieån Ñöùc XVI ñaõ toá caùo "söï taøn phaù moâi tröôøng cuûa Amazon". Caùc daân toäc baûn ñòa phaûi bò eùp "trôû thaønh noâ leä" do bôûi caùc quyeàn löïc ñòa phöông cuõng nhö beân ngoaøi. Ñoái vôùi Ñöùc Giaùo hoaøng, caùc hoaït ñoäng kinh teá gaây neân taøn phaù, gieát choùc, tham nhuõng, thì xöùng ñaùng vôùi teân goïi "baát coâng vaø toäi aùc". Vaø cuøng vôùi Ñöùc Gioan Phaoloâ II, ngaøi nhaéc laïi raèng toaøn caàu hoùa khoâng ñöôïc trôû thaønh chuû nghóa thöïc daân môùi.
Öôùc gì ngöôøi ngheøo ñöôïc laéng nghe nôi töông lai cuûa Amazon
Ñoái dieän vôùi quaù nhieàu baát coâng, Ñöùc Thaùnh Cha yeâu caàu "söï phaãn noä vaø caàu xin söï tha thöù" (soá 15-19). Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, "maïng löôùi lieân ñôùi vaø phaùt trieån" laø caàn thieát vaø ngaøi keâu goïi söï daán thaân cuûa taát caû moïi ngöôøi, bao goàm caû nhöõng nhaø laõnh ñaïo chính trò. Do ñoù, Ñöùc Thaùnh Cha taäp trung vaøo chuû ñeà "yù thöùc coäng ñoàng" (soá 20-22). Ngaøi nhaéc nhôù raèng ñoái vôùi ngöôøi daân Amazon, caùc moái quan heä con ngöôøi "thaám nhuaàn töø thieân nhieân xung quanh". Vì theá, hoï thöïc söï bò "baät reã" khi bò "buoäc phaûi di cö ra thaønh phoá".
Phaàn cuoái cuûa chöông ñaàu tieân daønh rieâng ñeå noùi veà "caùc toå chöùc thoaùi hoaù" (23-25) vaø "ñoái thoaïi xaõ hoäi" (26-27). Ñöùc Giaùo hoaøng toá caùo toäi aùc tham nhuõng ñaàu ñoäc nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc cuûa noù. Vaø ngaøi hy voïng raèng Amazon seõ trôû thaønh "moät nôi ñoái thoaïi xaõ hoäi", tröôùc heát vôùi "nhöõng ngöôøi roát heát". Ngaøi khuyeán caùo raèng tieáng noùi cuûa ngöôøi ngheøo phaûi laø "tieáng noùi maïnh meõ nhaát" veà Amazon.
Öôùc mô vaên hoùa: chaêm soùc khoái ña dieän Amazon
Chöông thöù hai daønh rieâng cho "öôùc mô vaên hoùa". Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ngay laäp töùc noùi roõ raèng "thaêng tieán Amazon" khoâng coù nghóa laø "thöïc daân hoùa veà vaên hoùa" (soá 28). Do ñoù, ngaøi trích daãn moät hình aûnh maø ngaøi yeâu thích: "khoái ña dieän Amazon" (ss. 29-32). Caàn ñaáu tranh vôùi loaïi "thöïc daân hoùa haäu hieän ñaïi". Ñoái vôùi Ñöùc Phanxicoâ, caàn caáp thieát "gìn giöõ nhöõng coäi nguoàn" (ss. 33-35). Tröng daãn hai taøi lieäu Laudato sì, vaø Christus vivit, ngaøi nhaán maïnh raèng "loái nhìn tieâu thuï cuûa con ngöôøi" coù xu höôùng "laøm cho caùc vaên hoùa trôû neân ñoàng nhaát" vaø ñieàu naøy taùc ñoäng ñaëc bieät ñeán nhöõng ngöôøi treû. Ñöùc Thaùnh Cha môøi goïi hoï "laõnh laáy traùch nhieäm veà coäi nguoàn", "phuïc hoài kyù öùc bò thöông tích".
Noùi khoâng vôùi chuû nghóa baûn ñòa ñoùng kín, caàn söï gaëp gôõ lieân vaên hoùa
Toâng huaán taäp trung vaøo "cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc neàn vaên hoùa" (ss. 36-38). Ngay caû "caùc neàn vaên hoùa roõ raøng tieân tieán hôn" cuõng coù theå hoïc hoûi töø nhöõng daân toäc "ñaõ phaùt trieån moät kho taøng vaên hoùa nhôø lieân keát vôùi thieân nhieân". Do ñoù, söï ña daïng khoâng phaûi laø "moät ranh giôùi" maø laø "moät caây caàu" vaø noùi khoâng vôùi "chuû nghóa baûn ñòa hoaøn toaøn ñoùng kín".
Phaàn cuoái cuûa chöông II daønh rieâng cho chuû ñeà "caùc neàn vaên hoùa bò ñe doïa, caùc daân toäc ñöùng tröôùc nguy cô" (ss. 39-40). Ñöùc Thaùnh Cha khuyeán nghò: Trong baát kyø döï aùn naøo cho Amazon cuõng "caàn phaûi ñaët trong caùi nhìn veà quyeàn cuûa caùc daân toäc". Nhöõng ñieàu naøy "khoù coù theå ñöôïc baûo toàn khoûi thöông toån" neáu moâi tröôøng, nôi hoï ñöôïc sinh ra vaø phaùt trieån bò "xaáu ñi".
Öôùc mô sinh thaùi: keát hôïp chaêm soùc moâi tröôøng vaø chaêm soùc caù nhaân
Chöông thöù ba, "Moät giaác mô sinh thaùi", laø chöông keát noái tröïc tieáp nhaát vôùi Thoâng ñieäp Laudato sì. Phaàn giôùi thieäu (ss. 41-42) nhaán maïnh raèng taïi Amazon coù moái quan heä chaët cheõ giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân. Ngaøi nhaéc laïi: Chaêm soùc anh chò em chuùng ta nhö Chuùa chaêm soùc chuùng ta, ñoù "laø heä sinh thaùi ñaàu tieân chuùng ta caàn". Chaêm soùc moâi tröôøng vaø chaêm soùc ngöôøi ngheøo laø hai ñieàu "khoâng theå taùch rôøi nhau".
Keá ñeán, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ chuù yù ñeán "giaác mô lieân quan ñeán nöôùc" (ss. 43-46). Ngaøi trích daãn nhaø thô Pablo Neruda vaø caùc nhaø thô ñòa phöông khaùc veà söùc maïnh vaø veû ñeïp cuûa soâng Amazon. Vôùi nhöõng baøi thô cuûa hoï, ngaøi vieát, "hoï giuùp chuùng ta giaûi phoùng baûn thaân khoûi moâ hình duy coâng ngheä vaø tieâu thuï laøm ngheït thôû thieân nhieân".
Laéng nghe tieáng keâu cuûa Amazon, söï phaùt trieån beàn vöõng
Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, vieäc nghe "tieáng keâu cuûa Amazon" laø raát caáp baùch (ss. 47-52). Ngaøi nhaéc raèng söï caân baèng cuûa haønh tinh phuï thuoäc vaøo söùc khoûe cuûa noù. Ngaøi vieát: Coù nhöõng lôïi ích lôùn lao khoâng chæ ñòa phöông, maø caû quoác teá. Do ñoù, giaûi phaùp ñöa ra khoâng phaûi laø "quoác teá hoùa" Amazon; nhöng phaûi taêng "traùch nhieäm cuûa caùc chính phuû caùc nöôùc".
Söï phaùt trieån beàn vöõng ñoøi hoûi raèng ngöôøi daân phaûi luoân ñöôïc thoâng baùo veà caùc döï aùn lieân quan ñeán hoï vaø hy voïng taïo ra "moät heä thoáng quy ñònh" vôùi "nhöõng giôùi haïn baát khaû vi phaïm". Do ñoù, ngaøi môøi goïi haõy laéng nghe "lôøi tieân tri cuûa chieâm nieäm" (53-57). Baèng caùch laéng nghe nhöõng ngöôøi baûn ñòa, chuùng ta coù theå yeâu Amazon "vaø khoâng chæ söû duïng noù"; chuùng ta coù theå tìm thaáy trong noù "moät nôi thaàn thieâng, moät khoâng gian nôi Thieân Chuùa toû mình vaø keâu goïi con caùi mình".
Phaàn cuoái cuûa Chöông III taäp trung vaøo "giaùo duïc vaø thoùi quen sinh thaùi" (ss. 58-60). Ñöùc Thaùnh Cha nhaán maïnh raèng sinh thaùi hoïc khoâng phaûi laø moät vaán ñeà kyõ thuaät, nhöng luoân bao goàm "moät khía caïnh giaùo duïc".
Öôùc mô Giaùo hoäi: phaùt trieån moät Giaùo hoäi vôùi khuoân maët Amazon
Chöông cuoái cuøng, ñaày ñuû nhaát, daønh noùi veà, caùch "tröïc tieáp hôn", caùc muïc töû vaø tín höõu Coâng giaùo,vaø taäp trung vaøo "giaác mô Giaùo hoäi". Ñöùc Thaùnh Cha môøi chuùng ta "phaùt trieån moät Giaùo hoäi vôùi khuoân maët Amazon" thoâng qua moät "cuoäc loan baùo tin möøng vó ñaïi" (s. 61), moät "cuoäc loan baùo khoâng theå thieáu taïi Amazon" (ss. 62-65). Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, chæ mang "thoâng ñieäp xaõ hoäi" thoâi thì khoâng ñuû. Nhöõng daân toäc naøy coù "quyeàn ñöôïc nghe loan baùo Tin Möøng", neáu khoâng thì "moïi caáu truùc Giaùo hoäi seõ trôû thaønh" moät toå chöùc phi chính phuû.
Keá ñeán, moät phaàn ñaùng keå ñöôïc daønh cho ñeà taøi hoäi nhaäp vaên hoaù. Laáy laïi Hieán cheá Gaudium et spes, ngaøi noùi veà söï "hoäi nhaäp vaên hoaù" (66-69) nhö moät quaù trình mang laïi "söï troïn veïn döôùi aùnh saùng Tin möøng" cho nhöõng gì toát ñeïp trong caùc neàn vaên hoùa cuûa Amazon.
Moät söï canh taân hoäi nhaäp vaên hoaù cuûa Tin Möøng ôû Amazon
Ñöùc Thaùnh Cha chuù yù hôn ñeán chieàu saâu khi chæ ra "nhöõng caùch thöùc hoäi nhaäp vaên hoaù taïi Amazon" (ss.70-74). Caùc giaù trò toàn taïi trong nhöõng coäng ñoaøn baûn ñòa phaûi ñöôïc chuù yù ñeán "trong vieäc loan baùo Tin Möøng".
Trong hai ñoaïn keá tieáp, ngaøi taäp trung vaøo "söï hoäi nhaäp vaên hoaù veà xaõ hoäi vaø thieâng lieâng" (ss. 75-76). Ñöùc Thaùnh Cha nhaán maïnh raèng, vôùi ñieàu kieän ngheøo khoå cuûa nhieàu cö daân taïi Amazon, söï hoøa nhaäp phaûi coù "daáu aán xaõ hoäi maïnh meõ". Tuy nhieân, ñoàng thôøi, chieàu kích xaõ hoäi phaûi ñöôïc keát hôïp vôùi chieàu kích thieâng lieâng.
Ñeå caùc bí tích coù theå ñeán vôùi moïi ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo
Toâng huaán chæ ra "ñieåm xuaát phaùt cho söï moät thaùnh thieän cuûa Amazon" (ss. 77-80) khoâng ñöôïc sao cheùp "nhöõng khuoân maãu töø nhöõng nôi khaùc". Ngaøi nhaán maïnh raèng "coù theå ñoùn nhaän moät caùch naøo ñoù moät bieåu töôïng baûn ñòa, maø khoâng nhaát thieát phaûi coi noù nhö laø thôø thaàn töôïng". Ngaøi noùi theâm, coù theå nhaän ra giaù trò moät huyeàn thoaïi vôùi "yù nghóa thieâng lieâng" maø khoâng coi ñoù laø "moät loãi ngoaïi ñaïo". Ñieàu töông töï cuõng aùp duïng ñoái vôùi moät soá ngaøy leã toân giaùo "chöùa ñöïng moät yù nghóa thaùnh thieâng", maëc duø ñoøi hoûi moät "quaù trình thanh taåy".
Moät ñoaïn quan troïng khaùc cuûa Toâng huaán laø söï hoäi nhaäp vaên hoaù veà phuïng vuï (ss. 81-84). Ñöùc Thaùnh Cha löu yù raèng Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ yeâu caàu moät noã löïc "hoäi nhaäp vaên hoaù veà phuïng vuï nôi caùc daân toäc baûn ñòa". Ngaøi cuõng nhaéc nhôù raèng taïi Thöôïng hoäi ñoàng "ñeà xuaát soaïn thaûo moät nghi leã Amazon ñaõ ñöôïc ñöa ra". Ngaøi thuùc giuïc: Caùc bí tích "phaûi coù theå ñöôïc tieáp caän, ñaëc bieät laø cho ngöôøi ngheøo". Nhaéc laïi toâng huaán Amoris laetitia, ngaøi nhaán maïnh raèng Giaùo hoäi khoâng theå bieán mình thaønh moät "cöûa haûi quan".
Xin caùc giaùm muïc Myõ Latinh göûi caùc nhaø truyeàn giaùo ñeán Amazon
Lieân keát vôùi ñieàu naøy laø chuû ñeà "söï hoäi nhaäp vaên hoaù veà söù vuï" (ss. 85-90) ñoøi Giaùo hoäi phaûi ñöa ra moät caâu traû lôøi "can ñaûm". Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, "vieäc cöû haønh Thaùnh Theå thöôøng xuyeân hôn" phaûi ñöôïc ñaûm baûo. Veà vaán ñeà naøy, ngaøi nhaéc laïi, ñieàu quan troïng laø "xaùc ñònh nhöõng ñieàu cuï theå hôn veà linh muïc". Caâu traû lôøi laø nôi bí tích Chöùc Thaùnh cuûa linh muïc quy ñònh raèng chæ coù linh muïc cöû haønh Thaùnh Theå. Nhö theá, laøm theá naøo ñeå "ñaûm baûo söù vuï linh muïc" nôi nhöõng vuøng xa xoâi? Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ keâu goïi taát caû caùc giaùm muïc, ñaëc bieät laø nhöõng vò ôû chaâu Myõ Latinh, "haõy quaûng ñaïi hôn", ñònh höôùng cho nhöõng ngöôøi "toû ra coù ôn goïi truyeàn giaùo" choïn Amazon vaø ngaøi môøi caùc giaùm muïc xem xeùt laïi vieäc huaán luyeän caùc linh muïc.
UÛng hoä vai chính cuûa giaùo daân trong caùc coäng ñoaøn
Sau caùc bí tích, toâng huaán Querida Amazonia taäp trung vaøo "caùc coäng ñoaøn traøn ñaày söùc soáng" (ss. 91-98), trong ñoù giaùo daân phaûi ñaûm nhaän nhöõng "traùch nhieäm quan troïng". Thaät vaäy, ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà "chæ lieân quan ñeán söï hieän dieän nhieàu hôn cuûa caùc thöøa taùc vieân coù chöùc thaùnh". Muïc tieâu seõ "bò giôùi haïn" neáu khoâng khôi daäy "moät cuoäc soáng môùi trong coäng ñoaøn". Do ñoù, "nhöõng vieäc phuïc vuï cuûa giaùo daân" raát caàn thieát. Chæ khi giaùo daân ñoùng vai chính, thì Giaùo hoäi môùi coù theå ñaùp laïi ñöôïc "nhöõng thaùch thöùc cuûa Amazon". Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, nhöõng ngöôøi taän hieán cuõng coù moät vò trí ñaëc bieät, ñoàng thôøi ngaøi cuõng nhaéc laïi vai troø cuûa caùc coäng ñoaøn caên baûn, nhöõng ngöôøi baûo veä caùc quyeàn xaõ hoäi vaø ñaëc bieät khuyeán khích caùc hoaït ñoäng cuûa REPAM vaø cuûa "caùc nhoùm truyeàn giaùo löu ñoäng".
Khoâng gian môùi cho phuï nöõ, maø khoâng phaûi chöùc thaùnh
Ñöùc Thaùnh Cha daønh moät vò trí ñaëc bieät noùi veà söùc maïnh vaø moùn quaø cuûa phuï nöõ (ss. 99-103). Ngaøi thöøa nhaän raèng moät soá coäng ñoàng ôû Amazon töï hoã trôï mình chæ "nhôø söï hieän dieän cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ maïnh meõ vaø quaûng ñaïi". Nhöng ngaøi caûnh baùo raèng "Giaùo hoäi khoâng ñöôïc giaûm thieåu thaønh nhöõng caáu truùc chöùc naêng". Vì neáu nhö theá thì vai troø cuûa hoï chæ coù theå ñöôïc thaáy neáu hoï coù chöùc thaùnh. Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, vieäc phong chöùc cho phuï nöõ bò töø choái nhöng thay vaøo ñoù laø ñoùn nhaän söï ñoùng goùp theo caùch phuï nöõ, noái daøi "söùc maïnh vaø söï dòu daøng cuûa Ñöùc Maria". Ngaøi khuyeán khích caùc hình thöùc phuïc vuï môùi cuûa phuï nöõ, vôùi söï coâng nhaän cuûa caùc giaùm muïc, aûnh höôûng ñeán caùc quyeát ñònh cho caùc coäng ñoaøn.
Kitoâ höõu cuøng nhau ñaáu tranh baûo veä ngöôøi ngheøo ôû Amazon
Ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, chuùng ta phaûi "môû roäng taàm nhìn vöôït leân nhöõng xung ñoät" (ss. 104-105) vaø ñeå mình bò Amazon thaùch thöùc ñeå "vöôït qua nhöõng taàm nhìn giôùi haïn" voán "vaãn coøn bò ñoùng khung töøng phaàn". Chöông IV keát thuùc vôùi chuû ñeà "cuøng chung soáng ñaïi keát vaø lieân toân" (106-110). Ñöùc Thaùnh Cha môøi caùc tín höõu "tìm khoâng gian ñeå ñoái thoaïi vaø haønh ñoäng cuøng nhau vì lôïi ích chung". Ñöùc Thaùnh Cha ñaët caâu hoûi: "Sao chuùng ta khoâng theå cuøng nhau chieán ñaáu? Sao chuùng ta khoâng theå caàu nguyeän cuøng nhau vaø laøm vieäc cuøng nhau ñeå baûo veä ngöôøi ngheøo cuûa Amazon"?
Trao phoù Amazon vaø caùc daân toäc cho Ñöùc Maria
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ keát luaän toâng huaán Querida Amazonia baèng lôøi caàu nguyeän vôùi Ñöùc Meï cuûa Amazon (111). "Laïy Meï, xin nhìn ñeán nhöõng ngöôøi ngheøo cuûa Amazon bôûi vì ngoâi nhaø cuûa hoï bò phaù huûy vì nhöõng lôïi loäc nhoû nhen (...) ñuïng ñeán söï nhaïy caûm cuûa nhöõng quyeàn löïc bôûi vì, duø chuùng con caûm thaáy ñaõ muoän, Meï ñang keâu goïi chuùng con cöùu laáy nhöõng gì coøn ñang soáng".