Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc
Christus Vivit - Ñöùc Kitoâ ñang soáng
cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
göûi ngöôøi treû vaø toaøn theå daân Chuùa
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông 2
Chuùa Gieâsu, maõi maõi treû trung
22. Chuùa Gieâsu "treû giöõa ngöôøi treû ñeå trôû thaønh taám göông cho ngöôøi treû vaø thaùnh hieán hoï cho Chuùa"[3] Vì lyù do naøy, Thöôïng hoäi ñoàng noùi raèng "tuoåi treû laø moät giai ñoaïn ñoäc ñaùo vaø ñaày kích thích cuûa ñôøi soáng, maø chính Ngöôøi ñaõ traûi qua, do ñoù, ñaõ thaùnh hoùa noù". [4]
Tuoåi treû cuûa Chuùa Gieâsu
23. Chuùa ñaõ "taét thôû" (xem Mt 27:50) treân thaäp giaù khi Ngöôøi môùi hôn ba möôi tuoåi (x. Lc 3, 23). Ñieàu quan troïng laø phaûi nhaän ra raèng, Chuùa Gieâsu laø moät ngöôøi treû tuoåi. Ngöôøi ñaõ hieán cuoäc soáng cuûa mình khi Ngöôøi, noùi theo ngoân ngöõ ngaøy nay, môùi chæ laø moät ngöôøi tröôûng thaønh treû. Ngöôøi baét ñaàu söù meänh coâng khai cuûa mình trong thôøi kyø ñeïp nhaát cuûa cuoäc ñôøi, vaø do ñoù, "moät aùnh saùng ñaõ böøng leân" (Mt 4:16), aùnh saùng naøy seõ toûa saùng röïc rôõ nhaát khi Ngöôøi hieán maïng soáng mình ñeán taän cuøng. Vieäc keát thuùc ñoù khoâng phaûi laø moät ñieàu ñôn giaûn xaûy ra; ñuùng hôn, toaøn boä tuoåi treû cuûa Ngöôøi, trong moïi thôøi ñieåm, laø moät söï chuaån bò quyù giaù cho noù. "Taát caû moïi ñieàu trong cuoäc soáng cuûa Chuùa Gieâsu laø moät daáu chæ söï maàu nhieäm cuûa Ngöôøi" [5]; thöïc vaäy, "toaøn boä cuoäc ñôøi Chuùa Kitoâ laø moät maàu nhieäm cöùu chuoäc" [6].
24. Tin Möøng khoâng cho chuùng ta bieát gì veà thôøi thô aáu cuûa Cuùa Gieâsu, nhöng coù keå laïi moät soá bieán coá thôøi nieân thieáu vaø tuoåi treû cuûa Ngöôøi. Thaùnh Maùttheâu ñaët tuoåi treû cuûa Chuùa giöõa hai bieán coá: gia ñình cuûa Ngöôøi trôû veà Nadareùt sau khi hoï bò löu ñaøy vaø Chuùa Gieâsu chòu pheùp röûa ôû Soâng Gioùcñaêng, khôûi ñaàu thöøa taùc vuï coâng khai cuûa Ngöôøi. Nhöõng hình aûnh cuoái cuøng maø chuùng ta coù veà Chuùa Gieâsu luùc coøn beù laø caùc hình aûnh cuûa moät ngöôøi tò naïn tí hon ôû Ai Caäp (x. Mt 2: 14-15) vaø hoài höông ôû Nadareùt (x. Mt 2: 19-23). Hình aûnh ñaàu tieân cuûa chuùng ta veà Chuùa Gieâsu nhö moät thanh nieân treû tuoåi cho thaáy Ngöôøi ñöùng giöõa ñaùm ñoâng beân bôø soâng Gioùcñaêng ñeå ñöôïc ngöôøi anh em hoï Gioan Taåy Giaû laøm pheùp röûa, gioáng nhö baát cöù thaønh vieân naøo khaùc trong daân toäc cuûa Ngöôøi (x. Mt 3: 13-17) .
25. Pheùp röûa Chuùa Gieâsu chòu khoâng gioáng nhö cuûa chuùng ta, vì pheùp röûa cuûa chuùng ta ñöa chuùng ta vaøo ñôøi soáng ôn thaùnh, nhöng pheùp röûa Ngöôøi chòu laø moät söï thaùnh hieán tröôùc khi Ngöôøi baét tay vaøo söù meänh cao caû cuûa ñôøi mình. Tin Möøng noùi raèng luùc Ngöôøi chòu pheùp röûa, Chuùa Cha ñaõ vui möøng vaø raát haøi loøng: "Con laø con yeâu daáu cuûa Cha" (Lc 3:22). Chuùa Gieâsu ngay laäp töùc xuaát hieän traøn ñaày Chuùa Thaùnh Thaàn, vaø ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn daãn vaøo sa maïc. ÔÛ ñoù, Ngöôøi chuaån bò ñeå ra ñi rao giaûng vaø laøm pheùp laï, ñem laïi töï do vaø chöõa laønh (x. Lc 4: 1-14). Moïi ngöôøi treû naøo caûm thaáy ñöôïc môøi goïi tham gia moät söù meänh trong theá giôùi naøy ñeàu ñöôïc môøi nghe Chuùa Cha noùi cuøng nhöõng lôøi nhö theá trong traùi tim mình: "Con laø con yeâu daáu cuûa Cha".
26. Giöõa hai trình thuaät naøy, chuùng ta tìm thaáy moät trình thuaät khaùc, cho thaáy Chuùa Gieâsu nhö moät thieáu nieân, khi Ngöôøi cuøng cha meï trôû veà Nadareùt, sau khi bò laïc vaø ñöôïc tìm thaáy trong Ñeàn thôø (x. Lc 2: 41-51). ÔÛ ñoù, chuùng ta ñoïc thaáy, Ngöôøi ñaõ vaâng lôøi caùc ngaøi (xem Lc 2:51); Ngöôøi khoâng töø choái gia ñình. Sau ñoù, Thaùnh Luca cho bieát theâm, Chuùa Gieâsu "lôùn leân trong söï khoân ngoan, tuoåi taùc vaø ôn thaùnh tröôùc maët Thieân Chuùa vaø ngöôøi ta" (xem Lc 2:52). Toùm moät lôøi, ñaây laø thôøi chuaån bò, khi Chuùa Gieâsu lôùn leân trong moái lieân heä vôùi Chuùa Cha vaø vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Thaùnh Gioan Phaoloâ II giaûi thích raèng Ngöôøi khoâng chæ lôùn leân veà theå chaát, maø "coøn coù söï taêng tröôûng veà thieâng lieâng nôi Chuùa Gieâsu" vì "söï vieân maõn cuûa ôn thaùnh tyû leä thuaän vôùi tuoåi cuûa Ngöôøi: luoân luoân coù moät söï vieân maõn, nhöng laø moät söï vieân maõn gia taêng vôùi vieäc gia taêng naêm thaùng cuoäc soáng" [7].
27. Töø nhöõng gì Tin Möøng noùi vôùi chuùng ta, chuùng ta coù theå noùi raèng, Chuùa Gieâsu, trong nhöõng naêm coøn treû, ñang "ñöôïc huaán luyeän", chuaån bò ñeå thöïc hieän keá hoaïch cuûa Chuùa Cha. Thôøi nieân thieáu vaø tuoåi treû cuûa Ngöôøi ñaõ ñaët Ngöôøi vaøo con ñöôøng tieán ñeán söù meänh cao sieâu ñoù.
28. ÔÛ tuoåi thieáu nieân vaø tuoåi treû, moái lieân heä cuûa Chuùa Gieâsu vôùi Chuùa Cha laø moái lieân heä cuûa ngöôøi Con yeâu daáu. Cuoán huùt vaøo Chuùa Cha, Ngöôøi lôùn leân lo laéng cho caùc vuï vieäc cuûa Chuùa Cha: "Haù cha meï khoâng bieát con phaûi lo coâng vieäc cuûa Cha con sao?" (Lc 2:49). Tuy nhieân, ta khoâng neân nghó raèng, Chuùa Gieâsu laø moät thieáu nieân laõnh ñaïm hoaëc chæ bieát quan taâm ñeán mình. Caùc moái lieân heä cuûa Ngöôøi laø caùc moái lieân heä cuûa moät ngöôøi treû, bieát chia seû ñaày ñuû cuoäc soáng cuûa gia ñình vaø daân cuûa Ngöôøi. Ngöôøi hoïc tay ngheà cuûa cha mình vaø sau ñoù thay theá cha laøm thôï moäc. Taïi moät thôøi ñieåm trong Tin Möøng, Ngöôøi ñöôïc goïi laø "con baùc thôï moäc" (Mt 13:55) vaø moät laàn khaùc chæ ñôn giaûn laø "chuù thôï moäc" (Mc 6: 3). Chi tieát naøy cho thaáy Ngöôøi chæ laø moät ngöôøi treû tuoåi khaùc trong thò traán cuûa Ngöôøi, moät ngöôøi coù lieân heä bình thöôøng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Khoâng ai coi Ngöôøi laø baát thöôøng hoaëc taùch bieät vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Vì lyù do naøy, moät khi Chuùa Gieâsu baét ñaàu rao giaûng, ngöôøi ta khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc do daâu Ngöôøi coù ñöôïc söï khoân ngoan naøy: " Haù ñaây khoâng phaûi laø con trai cuûa oâng Giuse sao?" (Lc 4:22).
29. Treân thöïc teá, "Chuùa Gieâsu ñaõ khoâng lôùn leân trong moái lieân heä heïp hoøi vaø ngoät ngaït vôùi Meï Maria vaø Thaùnh Giuse, nhöng saün saøng töông taùc vôùi gia ñình roäng lôùn hôn, hoï haøng cuûa cha meï vaø baïn beø cuûa hoï [8]. Töø ñoù, chuùng ta coù theå hieåu taïi sao, khi Ngöôøi trôû veà töø chuyeán haønh höông Gieârusalem, cha meï Ngöôøi deã daøng nghó raèng, khi coøn laø moät caäu beù möôøi hai tuoåi (x. Lc 2,42), Ngöôøi ñaõ töï do ñi lang thang trong ñaùm ñoâng, maëc duø caû ngaøy hoï ñaõ khoâng thaáy Ngöôøi: "cho raèng Ngöôøi ôû trong nhoùm du khaùch, hoï ñaõ ñi moät ngaøy ñöôøng" (Lc 2:44). Chaéc chaén, hoï cho raèng, Chuùa Gieâsu ôû ñoù, traø troän vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, ñuøa giôõn vôùi ngöôøi treû khaùc, keå cho ngöôøi lôùn nhöõng caâu chuyeän dôõn (tell stories) vaø chia seû nieàm vui vaø noãi buoàn cuûa nhoùm. Thaät vaäy, chöõ Hy Laïp maø Thaùnh Luca söû duïng ñeå moâ taû nhoùm - synodía - roõ raøng gôïi leân moät "coäng ñoàng lôùn hôn ñang treân haønh trình", maø Thaùnh gia laø moät thaønh phaàn. Nhôø söï tin töôûng cuûa cha meï, Ngöôøi coù theå töï do di chuyeån vaø hoïc caùch löõ haønh cuøng ngöôøi khaùc.
Tuoåi treû cuûa Ngöôøi daïy chuùng ta
30. Nhöõng khía caïnh cuûa ñôøi soáng Chuùa Gieâsu coù theå chöùng minh coù söùc gaây caûm höùng cho taát caû nhöõng ngöôøi treû ñang phaùt trieån vaø chuaån bò laõnh nhaän söù meänh ôû trong ñôøi. Ñieàu naøy lieân quan ñeán vieäc lôùn leân trong moái lieân heä vôùi Chuùa Cha, trong yù thöùc trôû thaønh moät phaàn cuûa gia ñình vaø daân toäc, vaø trong vieäc côûi môû ñeå ñöôïc ñaày daãy Chuùa Thaùnh Thaàn vaø ñöôïc daãn tôùi vieäc thi haønh söù meänh maø Thieân Chuùa ban cho hoï, ôn goïi baûn thaân cuûa hoï. Khoâng neân boû qua baát cöù ñieàu naøo trong coâng vieäc muïc vuï vôùi ngöôøi treû, keûo chuùng ta taïo ra nhöõng döï aùn caùch ly nhöõng ngöôøi treû khoûi gia ñình vaø coäng ñoàng lôùn hôn, hoaëc bieán hoï thaønh thieåu soá öu tuyeån, ñöôïc baûo veä khoûi moïi oâ nhieãm. Thay vaøo ñoù, chuùng ta caàn caùc döï aùn coù theå cuûng coá hoï, ñoàng haønh cuøng hoï vaø thuùc ñaåy hoï gaëp gôõ ngöôøi khaùc, daán thaân vaøo vieäc phuïc vuï quaûng ñaïi, vaøo söù meänh.
31. Chuùa Gieâsu khoâng daïy caùc caùc baïn, nhöõng ngöôøi treû, töø xa hay töø beân ngoaøi, nhöng töø trong chính tuoåi treû cuûa caùc baïn, moät tuoåi treû Ngöôøi chia seû vôùi caùc baïn. Ñieàu raát quan troïng ñoái vôùi baïn laø chieâm ngöôõng Chuùa Gieâsu treû trung nhö ñöôïc trình baøy trong caùc saùch Tin möøng, vì Ngöôøi thöïc söï laø moät trong soá caùc baïn, vaø chia seû nhieàu ñaëc ñieåm cuûa traùi tim treû cuûa caùc baïn. Chuùng ta thaáy ñieàu naøy, chaúng haïn, trong chi tieát sau: "Chuùa Gieâsu coù nieàm tin voâ ñieàu kieän vaøo Chuùa Cha; Ngöôøi duy trì tình baïn vôùi caùc moân ñeä vaø ngay caû trong nhöõng giaây phuùt khuûng hoaûng, Ngöôøi vaãn trung thaønh vôùi hoï. Ngöôøi ñaõ bieåu loä loøng traéc aån saâu saéc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhaát, ñaëc bieät laø ngöôøi ngheøo, ngöôøi beänh, toäi nhaân vaø nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø. Ngöôøi ñaõ can ñaûm ñoái ñaàu vôùi caùc thaåm quyeàn toân giaùo vaø chính trò thôøi baáy giôø; Ngöôøi bieát theá naøo laø caûm thaáy bò hieåu laàm vaø bò töø choái; Ngöôøi traûi qua noãi sôï ñau khoå vaø Ngöôøi bieát söï yeáu ñuoái cuûa Cuoäc Khoå Naïn. Ngöôøi höôùng aùnh maét veà töông lai, phoù mình trong baøn tay an toaøn cuûa Chuùa Cha, trong söùc maïnh cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Nôi Chuùa Gieâsu, moïi baïn treû ñeàu coù theå nhìn thaáy mình". [9]
32. Maët khaùc, Chuùa Gieâsu ñaõ troãi daäy vaø Ngöôøi muoán laøm cho chuùng ta trôû thaønh nhöõng ngöôøi tham döï vaøo söï soáng môùi cuûa phuïc sinh. Ngöôøi laø söï treû trung thöïc söï cuûa moät theá giôùi ñaõ trôû thaønh giaø coãi, söï treû trung cuûa moät vuõ truï ñang chôø ñôïi "trong ñau ñeû" (Rm 8:22) ñeå ñöôïc maëc laáy aùnh saùng vaø soáng söï soáng cuûa Ngöôøi. Vôùi Ngöôøi ôû beân caïnh, chuùng ta coù theå uoáng töø nguoàn suoái chaân thöïc, nguoàn suoái giöõ cho moïi öôùc mô, döï aùn, lyù töôûng tuyeät vôøi cuûa chuùng ta luoân soáng ñoäng, trong khi thuùc ñaåy chuùng ta coâng boá ñieàu laøm cho cuoäc soáng thöïc söï ñaùng giaù. Hai chi tieát gaây toø moø trong Tin möøng Maccoâ cho thaáy nhöõng ngöôøi troãi daäy vôùi Chuùa Kitoâ ñöôïc keâu goïi böôùc vaøo tuoåi treû ñích thöïc nhö theá naøo. Trong cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa, chuùng ta thaáy moät chaøng trai treû muoán theo Chuùa Gieâsu, nhöng vì sôï ñaõ chaïy troán traàn truïi (xem 14: 51-52); anh thieáu söùc maïnh ñeå ñaùnh cuoäc moïi thöù maø theo Chuùa. Theá nhöng, taïi ngoâi moä troáng, chuùng ta thaáy moät ngöôøi treû tuoåi khaùc, "maëc moät chieác aùo daøi maøu traéng" (16: 5), ngöôøi noùi vôùi caùc phuï nöõ ñöøng sôï haõi vaø coâng boá nieàm vui cuûa söï phuïc sinh (xem 16: 6-7).
33. Chuùa ñang keâu goïi chuùng ta thaép saùng caùc vì sao trong ñeâm toái cuûa nhöõng ngöôøi treû khaùc. Ngöôøi yeâu caàu caùc baïn nhìn vaøo nhöõng vì sao ñích thöïc, moïi daáu hieäu khaùc nhau maø Ngöôøi ban cho ñeå daãn ñöôøng chuùng ta vaø baét chöôùc ngöôøi noâng daân ngaém caùc vì sao tröôùc khi ra ngoaøi caøy ruoäng. Thieân Chuùa thaép saùng caùc vì sao giuùp chuùng ta tieáp tuïc böôùc ñi: "Caùc tinh tuù, moãi ngoâi ôû vò trí mình, töng böøng chieáu saùng. Ngöôøi goïi chuùng, chuùng thöa: Coù maët, vaø haân hoan chieáu saùng" (Br 3: 34-35). Chính Chuùa Kitoâ laø aùnh saùng hy voïng lôùn lao vaø laø ngöôøi daãn ñöôøng cuûa chuùng ta trong ñeâm toái, vì Ngöôøi laø "ngoâi sao mai saùng laïn" (Kh 22: 16).
Tuoåi treû cuûa Giaùo hoäi
34. Tuoåi treû khoâng chæ ñôn giaûn laø moät khoaûng thôøi gian; noù laø moät traïng thaùi cuûa taâm trí. Ñoù laø lyù do taïi sao moät ñònh cheá coå xöa nhö Giaùo hoäi coù theå traûi nghieäm söï ñoåi môùi vaø trôû laïi tuoåi treû ôû nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau trong lòch söû laâu ñôøi cuûa mình. Thaät vaäy, vaøo nhöõng thôøi khaéc bi thaûm nhaát trong lòch söû, Giaùo hoäi caûm thaáy ñöôïc keâu goïi heát loøng trôû laïi vôùi moái tình ñaàu. Nhaéc laïi söï thaät naøy, Coâng ñoàng Vatican II löu yù raèng, "trôû neân phong phuù vôùi moät lòch söû laâu daøi vaø soáng ñoäng, vaø tieán tôùi söï hoaøn thieän nhaân baûn trong thôøi gian vaø nhöõng vaän meänh toái haäu cuûa lòch söû vaø cuoäc soáng, Giaùo hoäi laø tuoåi treû thöïc söï cuûa theá giôùi". Nôi Giaùo hoäi, ngöôøi ta luoân coù khaû naêng gaëp gôõ Chuùa Kitoâ "ngöôøi baïn ñoàng haønh vaø laø baïn beø cuûa tuoåi treû" [10].
Moät Giaùo hoäi côûi môû ñoái vôùi ñoåi môùi
35. Chuùng ta haõy caàu xin Chuùa giaûi thoaùt Giaùo hoäi khoûi nhöõng ngöôøi khieán Giaùo hoäi giaø ñi, giam caàm Giaùo hoäi trong quaù khöù, caàm chaân Giaùo hoäi hoaëc giöõ cho Giaùo hoäi daäm chaân taïi choã. Nhöng chuùng ta cuõng haõy caàu xin Ngöôøi giaûi thoaùt Giaùo hoäi khoûi moät caùm doã khaùc: ñoù laø côn caùm doã muoán nghó raèng Giaùo hoäi treû bôûi vì Giaùo hoäi chaáp nhaän moïi thöù ñöôïc theá giôùi môøi moïc Giaùo hoäi, nghó raèng Giaùo hoäi ñöôïc ñoåi môùi vì Giaùo hoäi gaït thoâng ñieäp cuûa mình sang moät beân vaø haønh ñoäng nhö moïi ngöôøi khaùc. Khoâng! Giaùo hoäi treû trung khi Giaùo hoäi laø chính mình, khi Giaùo hoäi nhaän ñöôïc moät laàn nöõa söùc maïnh ñöôïc sinh ra töø lôøi Chuùa, töø Bí tích Thaùnh Theå, vaø söï hieän dieän haøng ngaøy cuûa Chuùa Kitoâ vaø söùc maïnh cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta. Giaùo hoäi treû trung khi Giaùo hoäi chöùng toû mình coù khaû naêng lieân tuïc trôû veà nguoàn cuûa mình.
36. Chaéc chaén, trong tö caùch chi theå cuûa Giaùo hoäi, chuùng ta khoâng neân taùch bieät vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Moïi ngöôøi neân coi chuùng ta laø baïn beø vaø haøng xoùm, gioáng nhö caùc toâng ñoà, nhöõng ngöôøi "ñöôïc höôûng thieän chí moïi ngöôøi" (Cv 2:47; xem 4: 21,33; 5: 13). Nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta phaûi daùm soáng khaùc bieät, ñeå neâu roõ caùc lyù töôûng khaùc vôùi caùc lyù töôûng cuûa theá giôùi naøy, laøm chöùng cho veû ñeïp cuûa loøng quaûng ñaïi, vieäc phuïc vuï, ñöùc trong saïch, loøng kieân trì, söï tha thöù, loøng trung thaønh vôùi ôn goïi baûn thaân, lôøi caàu nguyeän, theo ñuoåi coâng lyù vaø ích chung, tình yeâu ñoái vôùi ngöôøi ngheøo vaø tình baïn xaõ hoäi.
37. Giaùo hoäi Chuùa Kitoâ luoân coù theå sa vaøo côn caùm doã ñeå maát nhieät tình vì khoâng coøn nghe thaáy tieáng Chuùa keâu goïi mình phaûi chaáp nhaän maïo hieåm ñöùc tin, cho Giaùo hoäi taát caû maø khoâng tính ñeán caùc nguy hieåm; Giaùo hoäi coù theå bò caùm doã trôû lui tìm kieám moät hình thöùc an toaøn giaû maïo, traàn tuïc. Nhöõng ngöôøi treû coù theå giuùp giöõ cho Giaùo hoäi treû trung. Hoï coù theå ngaên Giaùo hoäi khoûi thoái naùt; hoï coù theå giöõ cho Giaùo hoäi tieán veà phía tröôùc, ngaên Giaùo hoäi kieâu caêng vaø beø phaùi, giuùp Giaùo hoäi ngheøo hôn vaø laøm chöùng toát hôn, ñöùng veà phía ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò ruoàng boû, ñaáu tranh cho coâng lyù vaø khieâm toán ñeå mình bò thöû thaùch. Nhöõng ngöôøi treû coù theå cung hieán cho Giaùo hoäi veû ñeïp cuûa tuoåi treû baèng caùch ñoåi môùi khaû naêng cuûa Giaùo hoäi bieát "vui möøng vôùi nhöõng khôûi ñaàu môùi, hieán mình khoâng deø daët, ñoåi môùi vaø leân ñöôøng thöïc hieän caùc thaønh töïu lôùn lao hôn bao giôø heát". [11]
38. Nhöõng ngöôøi trong chuùng ta khoâng coøn treû nöõa caàn tìm caùch gaàn guõi vôùi caùc tieáng noùi vaø moái quan taâm cuûa ngöôøi treû. "Saùp laïi gaàn nhau taïo ñieàu kieän ñeå Giaùo hoäi trôû thaønh nôi ñoái thoaïi vaø laøm chöùng cho tình huynh ñeä mang laïi söï soáng". [12] Chuùng ta caàn taïo theâm choã cho caùc tieáng noùi cuûa ngöôøi treû ñöôïc laéng nghe: "Laéng nghe laøm vieäc trao ñoåi caùc ôn phuùc trong boái caûnh ñoàng caûm trôû thaønh khaû höõu... Ñoàng thôøi, noù ñaët ra caùc ñieàu kieän ñeå vieäc rao giaûng Tin Möøng coù theå ñaùnh ñoäng traùi tim thaät söï, döùt khoaùt vaø höõu hieäu" [13].
Moät Giaùo hoäi löu yù ñeán caùc daáu chæ thôøi ñaïi
39. "Maëc duø ñoái vôùi nhieàu ngöôøi treû, Thieân Chuùa, toân giaùo vaø Giaùo hoäi xem nhö chæ laø nhöõng haïn töø troáng roãng, nhöng hoï raát nhaïy caûm ñoái vôùi khuoân maët Chuùa Gieâsu khi Ngöôøi ñöôïc trình baøy moät caùch haáp daãn vaø höõu hieäu" [14]. Do ñoù, Giaùo Hoäi khoâng neân quaù baän taâm veà chính mình maø treân heát, phaûi phaûn aûnh Chuùa Gieâsu Kitoâ. Ñieàu naøy coù nghóa: khieâm toán nhìn nhaän moät soá ñieàu caàn phaûi thay ñoåi moät caùch cuï theå, vaø neáu ñieàu naøy xaûy ra, Giaùo Hoäi caàn ñaùnh giaù cao vieãn kieán vaø caû caùc lôøi chæ trích cuûa ngöôøi treû.
40. Thöôïng hoäi ñoàng coâng nhaän raèng, "moät soá löôïng ñaùng keå ngöôøi treû, vì moïi lyù do, khoâng yeâu caàu Giaùo hoäi baát cöù ñieàu gì vì hoï khoâng thaáy Giaùo hoäi coù yù nghóa ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa hoï. Moät soá ngöôøi thaäm chí coøn yeâu caàu ñöôïc ñeå yeân, vì hoï thaáy söï hieän dieän cuûa Giaùo hoäi laø moät phieàn toaùi, thaäm chí laø moät ñieàu gaây khoù chòu. Yeâu caàu naøy khoâng phaûi luoân luoân phaùt xuaát töø söï khinh mieät khoâng pheâ phaùn hoaëc boác ñoàng. Noù cuõng coù theå coù nhöõng lyù do nghieâm tuùc vaø deã hieåu: caùc tai tieáng tình duïc vaø taøi chính; giaùo só khoâng ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû ñeå tham gia höõu hieäu vaøo caùc nhaïy caûm cuûa giôùi treû; thieáu quan taâm trong vieäc soïan vaø trình baày Lôøi Chuùa; vai troø thuï ñoäng ñöôïc giao cho giôùi treû trong coäng ñoàng Kitoâ giaùo; khoù khaên cuûa Giaùo Hoäi trong vieäc giaûi thích caùc laäp tröôøng tín lyù vaø ñaïo ñöùc cuûa mình cho xaõ hoäi ñöông thôøi" [15].
41. Maëc duø nhieàu ngöôøi treû raát vui khi thaáy moät Giaùo hoäi khieâm toán nhöng töï tin vaøo caùc hoàng phuùc cuûa mình vaø coù khaû naêng cung öùng nhöõng lôøi chæ trích coâng baèng vaø huynh ñeä, nhieàu ngöôøi khaùc muoán coù moät Giaùo hoäi bieát laéng nghe nhieàu hôn, laøm nhieàu ñieàu hôn thay vì chæ ñôn giaûn leân aùn theá giôùi. Hoï khoâng muoán thaáy moät Giaùo hoäi im laëng vaø sôï seät leân tieáng, nhöng khoâng phaûi laø moät Giaùo hoäi luoân luoân tranh ñaáu moät caùch ñaày aùm aûnh trong hai hoaëc ba vaán ñeà. Ñeå ñöôïc ñaùng tin caäy ñoái vôùi nhöõng ngöôøi treû, coù nhöõng luùc Giaùo hoäi caàn laáy laïi ñöôïc söï khieâm nhöôøng cuûa mình vaø caàn laéng nghe, nhìn nhaän raèng nhöõng gì ngöôøi khaùc noùi coù theå cung caáp moät chuùt aùnh saùng naøo ñoù giuùp Giaùo hoäi hieåu Tin Möøng toát hôn. Moät Giaùo hoäi luoân luoân ôû theá phoøng thuû, maát ñi söï khieâm nhöôøng cuûa mình vaø ngöng laéng nghe ngöôøi khaùc, khoâng daønh choã cho caùc caâu hoûi, ñaùnh maát tuoåi treû cuûa mình vaø bieán thaønh moät vieän baûo taøng. Nhö theá, laøm theá naøo, Giaùo Hoäi coù theå ñaùp öùng caùc giaác mô cuûa ngöôøi treû? Cho duø Giaùo hoäi coù sôû höõu ñöôïc söï thaät cuûa Tin Möøng ñi nöõa, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø Giaùo hoäi ñaõ hoaøn toaøn hieåu ñöôïc noù; ñuùng hôn, Giaùo hoäi ñöôïc keâu goïi tieáp tuïc lôùn leân trong vieäc naém baét kho baùu voâ taän naøy. [16]
42. Ví duï, moät Giaùo hoäi quaù sôï haõi vaø bò coät chaët vaøo caùc cô caáu cuûa noù coù theå lieân tuïc chæ trích caùc noã löïc nhaèm baûo veä caùc quyeàn cuûa phuï nöõ vaø lieân tuïc chæ ra nhöõng ruûi ro vaø sai soùt tieàm taøng cuûa nhöõng yeâu caàu naøy. Thay vaøo ñoù, moät Giaùo hoäi soáng ñoäng coù theå phaûn öùng baèng caùch löu yù ñeán caùc yeâu saùch chính ñaùng cuûa phuï nöõ muoán tìm coâng baèng vaø bình ñaúng nhieàu hôn. Moät Giaùo hoäi soáng ñoäng coù theå nhìn laïi lòch söû vaø thöøa nhaän moät phaàn quaû mình sai laàm trong chuû nghóa toaøn trò, thoáng trò nam giôùi, nhieàu hình thöùc noâ dòch, laïm duïng vaø baïo löïc tình duïc. Vôùi quan ñieåm naøy, Giaùo hoäi coù theå uûng hoä lôøi keâu goïi toân troïng nöõ quyeàn, vaø cung hieán söï hoã trôï ñaày thuyeát phuïc cho tính hoã töông lôùn hôn giöõa nam vaø nöõ, duø khoâng nhaát trí vôùi moïi ñieàu ñöôïc moät soá nhoùm nöõ quyeàn ñeà xuaát. Doïc theo nhöõng ñöôøng höôùng naøy, Thöôïng hoäi ñoàng ñaõ tìm caùch ñoåi môùi cam keát cuûa Giaùo hoäi "choáng laïi moïi söï kyø thò vaø baïo löïc döïa treân cô sôû tính duïc" [17]. Ñaây laø ñaùp öùng cuûa moät Giaùo hoäi bieát giöõ cho mình treû trung vaø cho pheùp baûn thaân ñöôïc thaùch thöùc vaø thuùc ñaåy bôûi söï nhaïy caûm cuûa ngöôøi treû".
Maria, ngöôøi phuï nöõ treû cuûa Nadareùt
43. Meï Maria toûa saùng ngay taïi trung taâm Giaùo hoäi. Ñöùc Meï laø hình maãu toái cao cho moät Giaùo hoäi treû trung tìm caùch böôùc theo Chuùa Kitoâ vôùi loøng nhieät tình vaø söï ngoan ngoaõn. Khi coøn raát treû, Ñöùc Meï ñaõ chaáp nhaän söù ñieäp cuûa thieân thaàn, nhöng Ñöùc Meï khoâng ngaïi ñaët caâu hoûi (x. Lc 1, 34). Vôùi traùi tim vaø linh hoàn roäng môû, Ñöùc Meï traû lôøi, "naøy, toâi laø nöõ tyø cuûa Chuùa" (Lc 1:38).
44. "Chuùng ta luoân bôõ ngôõ tröôùc söùc maïnh cuûa tieáng 'xin vaâng' cuûa coâ gaùi treû Maria, söùc maïnh cuûa nhöõng lôøi 'xin haõylaøm cho toâi' maø ngaøi ñaõ noùi vôùi thieân thaàn ñoù. Ñaây khoâng chæ laø söï chaáp nhaän thuï ñoäng hay cam chòu, hay moät tieáng 'xin vaâng' yeáu xìu nhö theå muoán noùi 'thoâi thì haõy thöû xem sao'. Ñöùc Meï khoâng bieát nhöõng lôøi ñoù, 'haõy thöû xem sao'. Ngaøi ñaõ quyeát taâm; ngaøi bieát ñieàu naøy coù nghóa gì vaø ngaøi noùi, 'xin vaâng', khoâng caàn suy nghó hai laàn. Tieáng xin vaâng cuûa ngaøi laø tieáng xin vaâng cuûa moät ngöôøi saün saøng daán thaân, moät ngöôøi saün loøng maïo hieåm, saün saøng ñaùnh cuoäc moïi thöù ngaøi coù, khoâng coù gì chaéc chaén hôn laø bieát raèng ngaøi laø ngöôøi mang moät lôøi höùa Vì vaäy, toâi hoûi moãi ngöôøi trong caùc baïn: baïn coù coi mình laø ngöôøi mang moät lôøi höùa hay khoâng? Lôøi höùa naøo hieän dieän trong traùi tim toâi maø toâi coù theå ñaûm nhaän? Söù meänh cuûa Meï Maria chaéc chaén seõ khoù khaên, nhöng caùc thaùch thöùc khoâng phaûi laø lyù do ñeå noùi 'khoâng'. Taát nhieân söï vieäc seõ trôû neân phöùc taïp, nhöng khoâng gioáng nhö caùch luùc söï heøn nhaùt laøm chuùng ta teâ lieät vì söï vieäc bieát tröôùc laø khoâng roõ raøng hoaëc khoâng chaéc chaén. Ñöùc Maria ñaõ khoâng mua baûo hieåm! Ngaøi ñaõ maïo hieåm, vaø vì lyù do naøy, ngaøi maïnh meõ, ngaøi laø moät 'ngöôøi gaây aûnh höôûng', 'ngöôøi gaây aûnh höôûng' cuûa Thieân Chuùa. Tieáng 'xin vaâng cuûa ngaøi vaø mong muoán phuïc vuï cuûa ngaøi maïnh meõ hôn baát cöù nghi ngôø hay khoù khaên naøo'". [18]
45. Khoâng chòu troán traùnh hay aûo töôûng, ngaøi "ñaõ ñoàng haønh vôùi söï ñau khoå cuûa Con mình; ngaøi hoã trôï Ngöôøi baèng aùnh maét vaø baûo veä Ngöôøi baèng traùi tim. Ngaøi chia seû noãi khoå cuûa Ngöôøi, nhöng khoâng bò noù aùp ñaûo. Ngaøi laø ngöôøi phuï nöõ maïnh meõ ñaõ thoát ra tieáng xin vaâng, ngöôøi hoã trôï vaø ñoàng haønh, baûo veä vaø oâm aüm. Ngaøi laø ngöôøi baûo veä tuyeät vôøi nieàm hy voïng... Töø ngaøi, chuùng ta hoïc ñöôïc caùch noùi 'xin vaâng' tröôùc söï beàn bæ chòu ñöïng vaø tính saùng taïo cuûa nhöõng ngöôøi, khoâng naûn loøng, luoân saün saøng ñeå baét ñaàu laïi moät laàn nöõa" [19].
46. Ñöùc Maria laø moät phuï nöõ treû coù traùi tim traøn ngaäp nieàm vui (x. Lc 1,47), coù ñoâi maét, phaûn chieáu aùnh saùng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, nhìn ñôøi baèng ñöùc tin vaø traân quùi giöõ gìn moïi ñieàu trong traùi tim treû trung cuûa mình (x. Lc 2 : 19,51). Ngaøi traøn ñaày naêng löïc, saün saøng leân ñöôøng ngay laäp töùc moät khi bieát raèng ngöôøi chò em hoï cuûa mình caàn mình. Ngaøi ñaõ khoâng nghó tôùi caùc keá hoaïch cuûa rieâng mình, nhöng ñaõ "voäi vaõ" leân ñöôøng, ñeán vuøng ñoài nuùi (Lc 1, 39).
47. Khi con trai nhoû cuûa ngaøi caàn ñöôïc baûo veä, Ñöùc Maria ñaõ leân ñöôøng cuøng Thaùnh Giuse ñeán moät vuøng ñaát xa xoâi (x. Mt 2: 13-14). Ngaøi cuõng tham gia vôùi caùc moân ñeä khi chôø ñôïi söï tuoân ñoå cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn (xem Cv 1:14). Vôùi söï hieän dieän cuûa ngaøi, moät Giaùo hoäi treû ñaõ ra ñôøi, khi caùc toâng ñoà leân ñöôøng haï sinh moät theá giôùi môùi (xem Cv 2: 4-11).
48. Ngaøy nay, Ñöùc Maria laø ngöôøi Meï luoân chaêm soùc chuùng ta, nhöõng ñöùa con cuûa ngaøi, treân haønh trình xuyeân qua cuoäc ñôøi, thöôøng meät moûi vaø thieáu thoán, lo laéng ñeå aùnh saùng hy voïng khoâng bò daäp taét. Vì ñoù laø mong muoán cuûa chuùng ta: raèng aùnh saùng cuûa hy voïng khoâng bao giôø bò daäp taét. Ñöùc Maria Meï cuûa chuùng ta höôùng nhìn daân löõ haønh naøy: moät daân treû trung maø ngaøi yeâu thöông vaø tìm kieám ngaøi trong söï im laëng cuûa traùi tim hoï giöõa moïi oàn aøo, huyeân thuyeân vaø sao laõng cuûa cuoäc löõ haønh. Döôùi aùnh maét cuûa Meï chuùng ta, chæ coøn choã cho söï im laëng cuûa hy voïng. Do ñoù Ñöùc Maria chieáu saùng tuoåi treû cuûa chuùng ta.
Caùc thaùnh treû
49. Traùi tim Giaùo hoäi cuõng ñaày nhöõng vò thaùnh treû ñaõ hieán maïng soáng mình cho Chuùa Kitoâ, nhieàu ngöôøi trong soá caùc ngaøi thaäm chí ñaõ cheát caùi cheát töû vì ñaïo. Caùc ngaøi laø nhöõng phaûn chieáu quyù giaù cuûa Chuùa Kitoâ treû trung; chöùng taù raïng rôõ cuûa caùc ngaøi khuyeán khích chuùng ta vaø ñaùnh thöùc chuùng ta khoûi söï thôø ô cuûa chuùng ta. Thöôïng hoäi ñoàng chæ ra raèng, "nhieàu vò thaùnh treû ñaõ ñeå cho caùc ñaëc ñieåm cuûa tuoåi treû toûa saùng trong moïi veû ñeïp cuûa chuùng, vaø vaøo thôøi cuûa caùc ngaøi, caùc ngaøi ñaõ laø nhöõng tieân tri thöïc söï cuûa söï thay ñoåi. Göông saùng cuûa caùc ngaøi cho thaáy nhöõng gì ngöôøi treû coù khaû naêng thöïc hieän, khi hoï môû loøng ra ñeå gaëp gôõ Chuùa Kitoâ" [20].
50. "Qua söï thaùnh thieän cuûa giôùi treû, Giaùo hoäi coù theå ñoåi môùi nhieät taâm thieâng lieâng vaø söùc soáng toâng ñoà cuûa mình. Daàu thôm thaùnh thieän phaùt sinh töø cuoäc soáng toát ñeïp cuûa raát nhieàu ngöôøi treû coù theå chöõa laønh caùc veát thöông cuûa Giaùo hoäi vaø theá giôùi, ñöa chuùng ta trôû laïi vôùi tình yeâu vieân maõn maø chuùng ta luoân ñöôïc môøi goïi höôùng tôùi: nhöõng vò thaùnh treû gôïi höùng ñeå chuùng ta trôû veà vôùi tình yeâu ñaàu tieân cuûa chuùng ta (xem Kh 2: 4) [21]. Moät soá vò thaùnh khoâng bao giôø tôùi tuoåi tröôûng thaønh, nhöng hoï ñaõ cho chuùng ta thaáy coù moät caùch khaùc ñeå soáng tuoåi treû cuûa chuùng ta. Chuùng ta haõy nhôù laïi ít nhaát moät vaøi vò trong soá caùc ngaøi, moãi vò theo caùch rieâng cuûa mình vaø ôû caùc giai ñoaïn lòch söû khaùc nhau, ñaõ soáng cuoäc soáng thaùnh thieän:
51. Vaøo theá kyû thöù ba, Thaùnh Sebastian laø moät ñoäi tröôûng treû cuûa Ñoäi caän veä Praetorian. Ngöôøi ta noùi raèng ngaøi ñaõ lieân tuïc noùi veà Chuùa Kitoâ vaø coá gaéng laøm caùc ñoàng ñoäi cuûa mình trôû laïi, ñeán möùc ngaøi ñöôïc leänh phaûi töø boû ñöùc tin. Vì töø khöôùc, ngaøi bò baén baèng muõi teân, nhöng ngaøi soáng soùt vaø tieáp tuïc coâng boá Chuùa Kitoâ moät caùch khoâng sôï haõi. Cuoái cuøng, Sebastian bò ñaùnh cho ñeán cheát.
52. Thaùnh Phanxicoâ Assisi, khi coøn raát treû vaø ñaày nhöõng giaác mô vó ñaïi, ñaõ nghe lôøi keâu goïi cuûa Chuùa Gieâsu trôû neân ngheøo nhö Ngöôøi vaø xaây döïng laïi Giaùo hoäi baèng chöùng taù cuûa ngaøi. Ngaøi vui möøng töø boû taát caû nhöõng gì mình coù vaø giôø ñaây laø vò thaùnh cuûa tình huynh ñeä phoå quaùt, anh em cuûa moïi ngöôøi. Ngaøi ca ngôïi Chuùa vì taïo vaät cuûa Ngöôøi. Thaùnh Phanxicoâ maát naêm 1226.
53. Thaùnh Gioan Arc sinh naêm 1412. Baø laø moät coâ gaùi noâng daân treû, maëc duø coù nhöõng naêm thaùng dòu daøng, ñaõ chieán ñaáu ñeå baûo veä nöôùc Phaùp khoûi nhöõng keû xaâm löôïc. Bò hieåu laàm vì thaùi ñoä, haønh ñoäng vaø caùch soáng ñöùc tin cuûa baø, Gioan ñaõ bò thieâu soáng.
54. Chaân phuùc Anreâ Phuù Yeân laø moät chaøng trai treû ngöôøi Vieät ôû theá kyû XVII. Ngaøi laø moät giaùo lyù vieân vaø trôï giuùp caùc nhaø truyeàn giaùo. Ngaøi bò caàm tuø vì ñöùc tin, vaø vì khoâng chòu töø boû noù, ngaøi ñaõ bò gieát. Anreâ cheát khi thoát ra teân Chuùa Gieâsu.
55. Cuõng trong theá kyû ñoù, Thaùnh Kateri Tekakwitha, moät ngöôøi treû baûn ñòa Baéc Myõ, ñaõ bò böùc haïi vì ñöùc tin cuûa mình vaø, ñeå troán thoaùt, ñaõ ñi boä hôn ba traêm kiloâmeùt trong vuøng hoang daõ. Kateri taän hieán cho Chuùa vaø cheát trong khi noùi, "Laïy Chuùa Gieâsu, con yeâu Chuùa!"
56. Thaùnh Ñaminh Savio daâng taát caû nhöõng ñau khoå cuûa mình cho Ñöùc Maria. Khi Thaùnh Gioan Bosco daïy ngaøi raèng söï thaùnh thieän heä ôû vieäc luoân vui veû, ngaøi ñaõ môû loøng ra ñoùn nhaän moät nieàm vui laây lan. Ngaøi muoán gaàn guõi vôùi ngöôøi treû bò boû rôi vaø yeáu ñuoái nhaát. Ñaminh qua ñôøi naêm 1857 luùc möôøi boán tuoåi, khi cheát noùi raèng: "Toâi ñang traûi nghieäm moät ñieàu kyø dieäu xieát bao!"
57. Thaùnh Teâreâxa Haøi Ñoàng Gieâsu sinh naêm 1873. Naêm möôøi laêm tuoåi, vöôït qua nhieàu khoù khaên, baø ñaõ thaønh coâng gia nhaäp tu vieän Cameâloâ. Thaùnh Teâreâxa soáng theo con ñöôøng beù nhoû hoaøn toaøn tin töôûng vaøo tình yeâu cuûa Chuùa vaø quyeát taâm duøng lôøi caàu nguyeän quaït cho ngoïn löûa tình yeâu buøng chaùy trong loøng Giaùo hoäi.
58. Chaân phuùc Ceferino Namuncuraù laø moät ngöôøi AÙ Caên Ñình treû tuoåi, con trai cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu moät boä laïc xa xoâi cuûa ngöôøi baûn ñòa. Ngaøi trôû thaønh moät chuûng sinh Saleâdieâng, traøn ñaày öôùc mong trôû veà boä laïc cuûa mình, mang Chuùa Kitoâ ñeán vôùi hoï. Ceferino cheát naêm 1905.
59. Chaân phuùc Isidore Bakanja laø moät giaùo daân töø Congo, laøm chöùng cho ñöùc tin cuûa mình. Ngaøi ñaõ bò tra taán raát laâu vì ñaõ ñeà xuaát Kitoâ giaùo cho nhöõng ngöôøi treû khaùc. Tha thöù cho teân ñao phuû cuûa mình, Isidore cheát naêm 1909.
60. Chaân phuùc Giorgio Frassati, ngöôøi qua ñôøi naêm 1925, "laø moät chaøng trai treû traøn ñaày nieàm vui, loâi cuoán moïi ñieàu theo vôùi noù, moät nieàm vui thaéng vöôït caû nhieàu khoù khaên trong cuoäc soáng cuûa ngaøi" [22]. Pier Giorgio noùi raèng ngaøi muoán ñaùp traû tình yeâu Chuùa Gieâsu maø ngaøi ñaõ nhaän ñöôïc trong vieäc hieäp leã baèng caùch ñeán thaêm vaø giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo.
61. Chaân phuùc Marcel Callo laø moät chaøng trai treû ngöôøi Phaùp ñaõ cheát naêm 1945. Marcel bò giam caàm trong moät traïi taäp trung ôû AÙo, nôi ngaøi cuûng coá caùc baïn tuø cuûa mình trong ñöùc tin giöõa luùc lao ñoäng khaéc nghieät.
62. Chaân phuùc treû Chiara Badano, ngöôøi ñaõ cheát naêm 1990, "ñaõ traûi nghieäm noãi ñau coù theå bieán ñoåi nhö theá naøo bôûi tình yeâu... Chìa khoùa cuûa söï bình an vaø nieàm vui cuûa baø laø nieàm tín thaùc hoaøn toaøn vaøo Chuùa vaø söï chaáp nhaän beänh taät cuûa baø nhö moät bieåu thöùc maàu nhieäm cuûa yù chí Ngöôøi vì lôïi ích cuûa baø vaø cuûa nhöõng ngöôøi khaùc" [23].
63. Xin caùc vò naøy vaø raát nhieàu ngöôøi treû khaùc, nhöõng ngöôøi coù leõ trong im laëng vaø aån daät ñaõ soáng Tin Möøng troïn veïn, caàu baàu cho Giaùo hoäi, ñeå Giaùo hoäi coù theå traøn ñaày nieàm vui, can ñaûm vaø nhöõng ngöôøi treû daán thaân, nhöõng ngöôøi coù theå cung hieán cho theá giôùi nhöõng chöùng töø thaùnh thieän môùi meû.
- - - - - - -
[3] Thaùnh Ireâneâ, Adversus Haereses, II, 22, 4: PG 7, 784.
[4] Taøi lieäu sau cuøng khoùa hoïp thöôøng leä laàn thöù 15 cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc, 60. Vieát taét laø FD. Taøi lieäu ñöôïc tìm thaáy ôû: http://www.vatican.va/roman_curia/synod/documents/rc_synod_doc_20181027_doc-final-instrumentum-xvassemblea-giovani_en.html.
[5] Saùch Giaùo Lyù Cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, 515.
[6] Nt, 517.
[7] Huaán giaùo (27-6-1990), 2-3: Insegnamenti 13, 1 (1990), 1680-1681.
[8] Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi ñoàng Amoris Laetitia (19-3-2016), 182: AAS 108 (2016), 384.
[9] FD 63.
[10] Coâng Ñoàng Chung Vatican II, Söù ñieäp göûi ngöôøi treû vaø phuï nöõ (8-12-1965): AAS 58 (1966), 18.
[11] Nt.
[12] FD 1
[13] Nt, 8.
[14] Nt, 50.
[15] Nt, 53
[16] Xem Coâng Ñoàng Chung Vatican II, Hieán cheá tín lyù veà Maëc khaûi Dei Verbum, 8.
[17] FD 150.
[18] Dieãn vaên trong ñeâm canh thöùc vôùi giôùi treû, Ñaïi hoäi giôùi treû Theá giôùi thöù 34 taïi Panama (26-1-2019): L'Osservatore Romano, 28-29 thaùng 1-2019, 6.
[19] Lôøi nguyeän keát thuùc Ñi Ñaøng Thaùnh giaù Ñaïi hoäi giôùi treû Theá giôùi thöù 34 taïi Panama (26-1-2019): L'Osservatore Romano, 27-1-2019, 12.
[20] FD 65.
[21] Nt, 167.
[22] Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Noùi chuyeän vôùi giôøi treû ôû Turin (13-4- 1980), 4: Insegnamenti 3, 1 (1980), 905.
[23] Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñictoâ XVI, Söù ñieäp cho Ñaïi hoäi giôùi treû theá giôùi thöù 27 (15-3- 2012): AAS 194 (2012), 359.