"Thieân Chuùa Döïng Neân Hoï Coù Nam Coù Nöõ"
"Male And Female
He Created Them"
Vaên Kieän môùi cuûa Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo
veà Lyù Thuyeát Phaùi tính
Thieân Chuùa Döïng Neân Hoï Coù Nam Coù Nöõ, Vaên Kieän môùi cuûa Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo veà Lyù Thuyeát Phaùi tính
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 11-06-2019) - Thieân Chuùa Döïng Neân Hoï Coù Nam Coù Nöõ, Vaên Kieän môùi cuûa Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo veà Lyù Thuyeát Phaùi tính:
Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo
(phuï traùch Caùc Ñònh Cheá Giaùo Duïc)
"Thieân Chuùa Döïng Neân Hoï Coù Nam Coù Nöõ",
Höôùng Tôùi Con Ñöôøng Ñoái Thoaïi
Veà Vaán Ñeà Lyù Thuyeát Phaùi Tính Trong Giaùo Duïc
Vatican City, 2019
Daãn Nhaäp
Ñieàu ngaøy caøng trôû neân roõ raøng laø chuùng ta ñang phaûi ñoái dieän vôùi ñieàu coù theå chính xaùc goïi laø moät cuoäc khuûng hoaûng giaùo duïc, ñaëc bieät trong lónh vöïc caûm giôùi vaø giôùi tính (sexuality). ÔÛ nhieàu nôi, caùc chöông trình giaûng daïy ñang ñöôïc leân keá hoaïch vaø thi haønh "bò coi laø truyeàn ñaït moät quan nieäm trung laäp veà con ngöôøi vaø söï soáng, aáy theá nhöng, treân thöïc teá, ñaõ phaûn aùnh moät neàn nhaân hoïc choáng laïi ñöùc tin vaø lyù trí ñuùng ñaén" (1). Söï maát phöông höôùng veà nhaân hoïc, voán laø moät neùt phoå bieán cuûa caûnh quan vaên hoùa cuûa chuùng ta, chaéc chaén ñaõ giuùp gaây baát oån cho gia ñình nhö moät ñònh cheá, mang theo noù xu höôùng huûy boû caùc dò bieät giöõa ñaøn oâng vaø ñaøn baø, thay vaøo ñoù, trình baày chuùng chæ nhö saûn phaåm cuûa caùc ñieàu kieän vaên hoùa vaø lòch söû.
2. Boái caûnh trong ñoù söù meänh giaùo duïc ñöôïc thi haønh coù ñaëc ñieåm chòu caùc thaùch thöùc xuaát phaùt töø caùc hình thöùc khaùc nhau cuûa moät yù thöùc heä thöôøng ñöôïc goïi chung laø 'lyù thuyeát phaùi tính', moät lyù thuyeát "baùc boû söï khaùc bieät vaø tính hoã töông trong baûn chaát ñaøn oâng vaø ñaøn baø vaø döï kieán moät xaõ hoäi khoâng coù söï caùc dò bieät giôùi tính, do ñoù loaïi boû cô sôû nhaân hoïc cuûa gia ñình. YÙ thöùc heä naøy daãn ñeán caùc chöông trình giaùo duïc vaø vieäc ban haønh caùc ñaïo luaät nhaèm coå vuõ moät baûn saéc baûn vò vaø moät söï thaân maät xuùc caûm xuùc taùch bieät hoaøn toaøn vôùi söï khaùc bieät sinh hoïc giöõa nam vaø nöõ. Do ñoù, baûn saéc con ngöôøi trôû thaønh söï löïa choïn cuûa caù nhaân, moät löïa choïn cuõng coù theå thay ñoåi theo thôøi gian (2).
3. Ñieàu xem ra roõ raøng laø khoâng neân xem xeùt vaán ñeà naøy taùch bieät vôùi vaán ñeà roäng lôùn hôn veà giaùo duïc trong ôn goïi yeâu thöông (3), moät neàn giaùo duïc, nhö Coâng ñoàng Vatican II ñaõ löu yù, neân cung öùng "moät neàn giaùo duïc tích cöïc vaø khoân ngoan veâ giôùi tính" trong boái caûnh quyeàn baát khaû nhöôïng cuûa moïi ngöôøi ñöôïc nhaän "moät neàn giaùo duïc phuø hôïp vôùi muïc tieâu toái haäu cuûa hoï, khaû naêng, giôùi tính cuûa hoï, vaø vaên hoùa cuøng truyeàn thoáng cuûa ñaát nöôùc hoï, vaø cuõng hoøa hôïp vôùi moái lieân keát anh em cuûa hoï vôùi caùc ds6n toäc khaùc trong vieäc phaùt huy söï hôïp nhaát vaø hoøa bình thöïc söï treân traùi ñaát (4). Thaùnh Boä Giaùo duïc Coâng Giaùo ñaõ cung öùng moät soá suy nghó veà chuû ñeà naøy trong taøi lieäu 'Höôùng daãn giaùo duïc veà tình yeâu con ngöôøi: Ñeà cöông giaùo duïc giôùi tính' (5).
4. Vieãn kieán Kitoâ giaùo veà nhaân hoïc coi giôùi tính laø moät thaønh toá caên baûn cuûa tö caùch ngoâi vò cuûa ngöôøi ta. Ñaây laø moät trong nhöõng phöông thöùc hieän höõu cuûa noù, töï bieåu loä chính noù, thoâng ñaït vôùi ngöôøi khaùc, vaø caûm nhaän, phaùt bieåu vaø soáng tình yeâu nhaân baûn. Do ñoù, giôùi tính cuûa chuùng ta ñoùng moät phaàn khoâng theå thieáu trong söï phaùt trieån nhaân caùch cuûa chuùng ta vaø trong dieãn trình giaùo duïc noù: "Thöïc theá, chính töø giôùi tính cuûa hoï maø con ngöôøi nhaân baûn nhaän ñöôïc nhöõng ñaëc ñieåm maø ôû bình dieän sinh hoïc, taâm lyù vaø taâm linh , bieán ngöôøi ñoù thaønh ñaøn oâng hay ñaøn baø, vaø do ñoù phaàn lôùn taïo ñieàu kieän cho söï tieán boä cuûa anh ta hoaëc coâ ta ñöôïc loàng vaøo xaõ hoäi (6). Khi moãi ngöôøi lôùn leân, "söï ña daïng nhö vaäy, ñöôïc noái keát vôùi tính boå tuùc cho nhau cuûa hai giôùi, cho pheùp moät ñaùp öùng trieät ñeå ñoái vôùi keá saùch cuûa Thieân Chuùa theo ôn goïi cuûa moãi ngöôøi (7). Trong boái caûnh naøy, "giaùo duïc caûm giôùi vaø giôùi tính phaûi xem xeùt tính toaøn boä cuûa con ngöôøi vaø do ñoù nhaán maïnh ñeán söï tích hôïp caùc yeáu toá sinh hoïc, taâm lyù caûm giôùi, xaõ hoäi, xaõ hoäi vaø taâm linh" (8).
5. Boä Giaùo duïc Coâng Giaùo, nhö moät phaàn trong ñeä trình (remit) cuûa mình, mong muoán cung caáp trong taøi lieäu naøy moät soá suy tö hy voïng coù theå höôùng daãn vaø hoã trôï nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong laõnh vöïc giaùo duïc giôùi treû, ñeå giuùp hoï giaûi quyeát moät caùch coù phöông phaùp (vaø döôùi aùnh saùng ôn goïi yeâu thöông phoå quaùt cuûa con ngöôøi) caùc vaán ñeà ñöôïc tranh luaän nhieàu nhaát veà giôùi tính cuûa con ngöôøi (9). Phöông phaùp luaän muoán noùi ôû ñaây döïa treân ba nguyeân taéc höôùng daãn ñöôïc coi laø thích hôïp nhaát ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa caû caù nhaân laãn coäng ñoàng: laéng nghe, lyù luaän vaø ñeà xuaát. Thöïc theá, laéng nghe moät caùch caån thaän caùc nhu caàu cuûa ngöôøi khaùc, keát hôïp vôùi söï hieåu bieát veà söï ña daïng thöïc söï cuûa caùc ñieàu kieän, coù theå daãn ñeán moät taäp hôïp caùc yeáu toá hôïp lyù trong moät luaän ñieåm, vaø coù theå chuaån bò ngöôøi ta ñoùn nhaän moät neàn giaùo duïc Kitoâ giaùo baét nguoàn töø ñöùc tin coù khaû naêng " roõi moät aùnh saùng môùi treân moïi söï, bieåu loä keá saùch cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi ôn goïi toaøn dieän cuûa con ngöôøi, vaø do ñoù ñieàu höôùng taâm trí ñaït tôùi caùc giaûi phaùp hoaøn toaøn xöùng hôïp vôùi con ngöôøi" (10).
6. Neáu chuùng ta muoán tieáp nhaän caùch tieáp caän vaán ñeà lyù thuyeát phaùi tính döïa treân con ñöôøng ñoái thoaïi, thì ñieàu sinh töû laø phaûi löu yù phaân bieät giöõa yù thöùc heä phaùi tính moät maët vaø maët khaùc, toaøn boä lónh vöïc nghieân cöùu veà phaùi tính maø caùc khoa hoïc nhaân vaên ñaõ vaø ñang ñaûm nhieäm. Duø caùc yù thöùc heä phaùi tính cho raèng chuùng ñaùp öùng, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ chæ ra, "ñöôïc ñieàu ñoâi khi laø caùc nguyeän voïng coù theå hieåu ñöôïc", nhöng chuùng cuõng tìm caùch "töï khaúng ñònh laø tuyeät ñoái vaø khoâng theå nghi ngôø, thaäm chí coøn ra leänh treû em neân ñöôïc nuoâi daïy nhö theá naøo" (11), do ñoù loaïi boû ñoái thoaïi. Tuy nhieân, caùc coâng trình khaùc veà phaùi tính ñaõ ñöôïc thi haønh nhaèm ñaït ñöôïc söï hieåu bieát saâu xa hôn veà caùch thöùc trong ñoù söï khaùc bieät giôùi tính giöõa ñaøn oâng vaø ñaøn baø ñöôïc soáng thöïc trong nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau. Chính trong moái lieân heä vôùi loaïi nghieân cöùu naøy maø chuùng ta neân côûi môû hôn ñeå laéng nghe, lyù luaän vaø ñeà xuaát.
7. Trong boái caûnh ñoù, Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo thaáy thích hôïp vieäc cung öùng baûn vaên naøy cho taát caû nhöõng ai ñang quan taâm ñaëc bieät tôùi vieäc giaùo duïc, vaø cho nhöõng ai bò taùc ñoäng bôûi vaán ñeà lyù thuyeát phaùi tính. Noù coù yù ñònh ñöôïc daønh cho coäng ñoàng giaùo duïc coù can döï vaøo caùc tröôøng Coâng Giaùo vaø cho moïi ngöôøi, ñöôïc vieãn kieán Kitoâ giaùo veà söï soáng gôïi höùng, laøm vieäc trong caùc loaïi tröôøng hoïc khaùc. Taøi lieäu naøy ñöôïc cung caáp ñeå caùc phuï huynh, caùc hoïc sinh, caùc nhaø laõnh ñaïo vaø nhaân vieân nhaø tröôøng, caùc giaùm muïc, linh muïc, tu só, caùc phong traøo giaùo hoäi, caùc hieäp hoäi cuûa tín höõu giaùo daân vaø caùc cô quan coù lieân quan khaùc söû duïng.
Laéng Nghe
Toång quan vaén taét
8. Quan ñieåm caàn thieát ñaàu tieân cho baát cöù ai muoán tham gia ñoái thoaïi laø laéng nghe. Treân heát, ñieàu caàn thieát laø laéng nghe caån thaän vaø hieåu caùc bieán coá vaên hoùa cuûa theá kyû gaàn ñaây. Theá kyû 20 ñaõ mang ñeán nhöõng lyù thuyeát nhaân hoïc môùi vaø cuøng vôùi chuùng laø caùc khôûi ñaàu cuûa lyù thuyeát phaùi tính. Nhöõng ñieàu naøy döïa treân vieäc hieåu söï dò bieät hoùa giôùi tính hoaøn toaøn coù tính xaõ hoäi hoïc, döïa vaøo söï nhaán maïnh nhieàu ñeán töï do caù nhaân. Thöïc theá, vaøo khoaûng giöõa theá kyû tröôùc, moät loaït nghieân cöùu ñaõ ñöôïc coâng boá, luoân nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa vieäc ñieàu kieän hoùa töø beân ngoaøi, bao goàm aûnh höôûng cuûa noù trong vieäc xaùc ñònh nhaân caùch. Khi caùc nghieân cöùu nhö vaäy ñöôïc aùp duïng vaøo giôùi tính con ngöôøi, chuùng thöôøng laøm nhö vaäy vôùi muïc ñích chöùng minh raèng baûn saéc giôùi tính laø moät caáu truùc xaõ hoäi hôn laø moät söï kieän töï nhieân hoaëc sinh hoïc nhaát ñònh.
9. Nhöõng tröôøng phaùi tö töôûng naøy ñaõ keát hôïp vôùi nhau trong vieäc phuû nhaän söï hieän höõu cuûa baát cöù yeáu toá nguyeân uûy naøo nôi caù nhaân, voán ñi tröôùc vaø ñoàng thôøi taïo neân baûn saéc baûn vò cuûa chuùng ta, taïo cô sôû caàn thieát cho moïi vieäc chuùng ta laøm. Theo caùc lyù thuyeát nhö vaäy, ñieàu duy nhaát quan troïng trong caùc moái lieân heä baûn thaân laø tình aâu yeám giöõa caùc caù nhaân lieân heä, baát keå dò bieät giôùi tính hoaëc sinh saûn voán bò coi laø khoâng lieân quan gì trong vieäc hình thaønh caùc gia ñình. Do ñoù, moâ hình ñònh cheá cuûa gia ñình (nôi moät cô caáu vaø tính cöùu caùnh hieän höõu, ñoäc laäp ñoái vôùi sôû thích chuû quan cuûa vôï choàng) bò phôùt lôø, laøm lôïi cho moät taàm nhìn coi gia ñình hoaøn toaøn coù tính kheá öôùc vaø töï nguyeän.
10. Vôùi thôøi gian, lyù thuyeát phaùi tính ñaõ môû roäng lónh vöïc aùp duïng cuûa noù. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1990, noù taäp chuù vaøo khaû theå caù nhaân xaùc ñònh ra caùc xu höôùng giôùi tính cuûa chính mình maø khoâng caàn phaûi tính ñeán söï hoã töông vaø tính boå tuùc cho nhau cuûa caùc moái lieân heä nam nöõ, cuõng nhö muïc ñích sinh saûn cuûa giôùi tính. Hôn nöõa, coù yù kieán cho raèng ngöôøi ta coù theå uûng hoä lyù thuyeát veà söï taùch bieät trieät ñeå giöõa phaùi tính (gender) vaø giôùi tính (sex), vôùi ñieàu tröôùc coù öu tieân hôn ñieàu sau. Moät muïc tieâu nhö vaäy ñöôïc coi nhö moät giai ñoaïn quan troïng trong söï bieán hoùa cuûa loaøi ngöôøi, trong ñoù, "moät xaõ hoäi khoâng coù dò bieät giôùi tính" laø ñieàu coù theå döï kieán ñöôïc (12).
11. Trong boái caûnh vaên hoùa naøy, ñieàu roõ raøng laø giôùi tính vaø phaùi tính khoâng coøn ñoàng nghóa hay khoâng coøn laø caùc khaùi nieäm coù theå hoaùn ñoåi cho nhau vì chuùng ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû hai thöïc taïi khaùc nhau. Giôùi tính ñöôïc xem nhö xaùc ñònh vieäc ngöôøi ta thuoäc phaïm truø naøo trong hai phaïm truø sinh hoïc (xuaát phaùt töø haïn töø goác dyad chæ caû nam laãn nöõ). Phaùi tính, maët khaùc, laø caùch trong ñoù caùc dò bieät giöõa hai giôùi ñöôïc soáng trong moãi neàn vaên hoùa. Vaán ñeà ôû ñaây khoâng heä ôû söï phaân bieät giöõa hai thuaät ngöõ, maø ta coù theå giaûi thích moät caùch chính xaùc, maø laø söï taùch bieät giôùi tính khoûi phaùi tính. Söï taùch bieät naøy naèm ôû goác reã cuûa caùc dò bieät ñöôïc ñeà nghò giöõa "caùc xu höôùng giôùi tính" khaùc nhau, khoâng coøn ñöôïc xaùc ñònh bôûi söï khaùc bieät giôùi tính giöõa nam vaø nöõ, vaø do ñoù coù theå maëc caùc hình thöùc khaùc, chæ ñöôïc xaùc ñònh bôûi caù nhaân, ngöôøi ñöôïc coi laø hoaøn toaøn töï trò. Hôn nöõa, khaùi nieäm phaùi tính ñöôïc coi laø phuï thuoäc vaøo taâm thöùc chuû quan cuûa moãi ngöôøi, hoï coù theå choïn phaùi tính khoâng töông öùng vôùi giôùi tính sinh hoïc cuûa hoï vaø do ñoù, vôùi caùch ngöôøi khaùc nhìn ngöôøi naøy (chuyeån giôùi, transgenderism).
12. Trong moät söï töông phaûn ngaøy caøng gia taêng giöõa töï nhieân vaø vaên hoùa, caùc ñeà xuaát cuûa lyù thuyeát phaùi tính gaëp nhau trong khaùi nieäm 'queer', coù yù noùi ñeán caùc chieàu kích giôùi tính coù tính cöïc kyø hay thay ñoåi, linh hoaït, vaø döôøng nhö, coù tính du muïc. Ñieàu naøy ñaït ñeán cao ñieåm trong chuû tröông hoaøn toaøn giaûi phoùng caù nhaân khoûi baát cöù ñònh nghóa tieân thieân ñònh saün naøo veà giôùi tính, vaø vieäc loaïi boû moïi thöù phaân loaïi bò coi laø quaù cöùng ngaéc. Ñieàu naøy seõ taïo ra moät loaït caùc saéc thaùi môùi khaùc nhau thay ñoåi veà möùc ñoä vaø cöôøng ñoä tuøy theo caû xu höôùng giôùi tính laãn phaùi tính maø ngöôøi ta voán ñoàng hoùa mình vôùi.
13. Tính soùng ñoâi (duality) trong caùc caëp nam nöõ, ngoaøi ra, coøn ñöôïc xem laø maâu thuaãn vôùi yù nieäm 'ña aùi' (polyamory), töùc caùc moái lieân heä lieân quan ñeán hôn hai ngöôøi. Vì vaäy, ngöôøi ta cho raèng khoaûng thôøi gian keùo daøi cuûa caùc moái lieân heä, cuõng nhö baûn chaát raøng buoäc cuûa chuùng, neân ñöôïc linh hoaït, tuøy thuoäc caùc theøm muoán hay thay ñoåi cuûa caùc caù nhaân lieân heä. Ñöông nhieân, ñieàu naøy coù nhieàu haäu quaû ñoái vôùi vieäc chia seû traùch nhieäm vaø caùc nghóa vuï voán coá höõu trong chöùc phaän laøm meï vaø laøm cha . Loaït lieân heä môùi naøy trôû thaønh 'söï gioáng nhau veà tính chaát' (kinship)". Chuùng "döïa treân theøm muoán hoaëc tình aâu yeám, thöôøng coù caùc ñaëc ñieåm: chæ keùo daøi trong moät khoaûng thôøi gian giôùi haïn ñaõ ñöôïc ñònh saün, linh hoaït veà maët ñaïo ñöùc hoaëc thaäm chí (ñoâi khi baèng söï ñoàng thuaän minh nhieân) khoâng hy voïng coù baát cöù yù nghóa daøi haïn naøo. Ñieàu ñaùng keå laø quyeàn töï quyeát hoaøn toaøn töï do cuûa moãi caù nhaân vaø caùc löïa choïn maø ngöôøi ñoù ñöa ra tuøy theo hoaøn caûnh cuûa töøng moái lieân heä caûm giôùi.
14. Ñieàu naøy daãn ñeán nhieàu lôøi keâu goïi coâng chuùng coâng nhaän quyeàn löïa choïn phaùi tính cuûa moät ngöôøi, vaø tính ña nguyeân trong caùc loaïi keát hôïp môùi, tröïc tieáp maâu thuaãn vôùi moâ hình hoân nhaân voán coù giöõa moät ngöôøi ñaøn oâng vaø moät ngöôøi ñaøn baø, nhöng bò moâ taû laø moät taøn tích cuûa caùc xaõ hoäi theo cheá ñoä toäc tröôûng (patriarchal). Lyù töôûng ñöôïc trình baøy laø caù nhaân neân coù quyeàn choïn thaân theá (status) cuûa chính mình vaø xaõ hoäi neân töï haïn cheá mình vaøo vieäc baûo ñaûm quyeàn naøy, vaø thaäm chí cung caáp söï hoã trôï vaät chaát, vì neáu khoâng, caùc nhoùm thieåu soá lieân heä coù theå chòu söï kyø thò tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi. Chuû tröông cho raèng caùc quyeàn nhö theá ñaõ trôû thaønh moät phaàn thöôøng xuyeân cuûa cuoäc tranh luaän chính trò vaø ñaõ ñöôïc loàng vaøo caùc taøi lieäu ôû bình dieän quoác teá, vaø moät soá phaàn naøo ñoù cuûa luaät phaùp quoác gia.
Caùc ñieåm ñoàng thuaän
15. Tuy nhieân, töø toaøn boä lónh vöïc tröôùc taùc veà lyù thuyeát phaùi tính, ñaõ xuaát hieän moät soá chuû tröông coù theå cung caáp cho ta caùc ñieåm ñoàng thuaän, coù tieàm naêng phaùt sinh söï gia taêng hieåu bieát laãn nhau. Thí duï, caùc chöông trình giaùo duïc veà lónh vöïc naøy thöôøng coù chung mong muoán ñaùng khen tranh ñaáu choáng laïi moïi phaùt bieåu kyø thò baát coâng, moät ñieàu coù theå ñöôïc chia seû bôûi moïi phía. Nhöõng tö lieäu sö phaïm nhö vaäy thöøa nhaän raèng ñaõ coù nhieàu trì hoaõn vaø sai soùt veà phöông dieän naøy (13). Thaät vaäy, khoâng theå phuû nhaän raèng qua caùc theá kyû, caùc hình thöùc kyø thò baát coâng voán laø moät söï kieän ñaùng buoàn cuûa lòch söû vaø cuõng gaây aûnh höôûng beân trong Giaùo hoäi. Ñieàu naøy ñaõ mang laïi moät nguyeân traïng cöùng ngaéc naøo ñoù, laøm trì hoaõn dieãn trình hoäi nhaäp vaên hoùa caàn thieát vaø caáp tieán cuûa vieäc coâng boá söï thaät cuûa Chuùa Gieâsu veà phaåm giaù bình ñaúng cuûa ñaøn oâng vaø ñaøn baø, vaø ñaõ kích hoaït caùc caùo buoäc toá caùo Giaùo Hoäi coù naõo traïng toân nam tính, nguïy trang döôùi caùc ñoäng cô toân giaùo ôû caùc möùc ñoä lôùn nhoû khaùc nhau.
16. Moät chuû tröông chung khaùc laø nhu caàu giaùo duïc treû em vaø thanh thieáu nieân bieát toân troïng moïi ngöôøi trong tính ñaëc thuø vaø dò bieät cuûa hoï ñeå khoâng ai coøn phaûi chòu bò baét naït, baïo löïc, laêng maï hoaëc kyø thò baát coâng döïa treân caùc ñaëc ñieåm chuyeân bieät cuûa hoï (nhö coù nhu caàu ñaëc bieät, chuûng toäc, toân giaùo, khuynh höôùng giôùi tính v.v...). Trong yeáu tính, ñieàu naøy lieân quan ñeán vieäc giaùo duïc moät neàn coâng daân tích cöïc vaø coù traùch nhieäm, ñöôïc ñaùnh daáu baèng khaû naêng hoan nghinh taát caû caùc phaùt bieåu hôïp phaùp veà tö caùch nhaân vò cuûa con ngöôøi moät caùch ñaày toân troïng.
17. Moät söï phaùt trieån tích cöïc khaùc nöõa trong caùi hieåu nhaân hoïc cuõng tìm thaáy trong caùc tröôùc taùc veà phaùi tính ñaõ xoay quanh caùc giaù trò cuûa nöõ tính. Thí duï, 'khaû naêng vì ngöôøi khaùc' cuûa ñaøn baø coù lôïi cho caùch ñoïc thöïc tieãn vaø tröôûng thaønh hôn veà caùc tình huoáng ñang dieãn bieán, ngoõ haàu, "moät caûm thöùc vaø moät söï toân troïng ñoái vôùi nhöõng gì cuï theå phaùt trieån nôi hoï, traùi vôùi nhöõng ñieàu tröøu töôïng thöôøng gaây haïi cheát ngöôøi cho söï hieän höõu cuûa caùc caù nhaân vaø xaõ hoäi" (14). Ñaây laø moät ñoùng goùp laøm phong phuù caùc moái lieân heä cuûa con ngöôøi vaø caùc giaù trò thieâng lieâng "baét ñaàu vôùi caùc moái lieân heä haøng ngaøy giöõa ngöôøi ta vôùi nhau". Vì ñieàu naøy, xaõ hoäi nôï moät moùn nôï ñaùng keå ñoái vôùi nhieàu phuï nöõ, "nhöõng ngöôøi tham gia vaøo nhieàu lónh vöïc giaùo duïc khaùc nhau beân ngoaøi gia ñình: caùc tröôøng maàm non, caùc tröôøng hoïc, caùc ñaïi hoïc, caùc cô quan phuïc vuï xaõ hoäi, caùc giaùo xöù, caùc hieäp hoäi vaø phong traøo (15).
18. Phuï nöõ coù caùi hieåu ñoäc ñaùo veà thöïc taïi. Hoï coù khaû naêng chòu ñöïng nghòch caûnh vaø "giöõ cho cuoäc soáng tieáp dieãn ngay caû trong nhöõng tình huoáng cöïc ñoan" vaø kieân trì "giöõ vöõng töông lai" (16). Ñieàu naøy giuùp giaûi thích taïi sao "baát cöù nôi naøo coâng vieäc giaùo duïc ñöôïc yeâu caàu, chuùng ta ñeàu coù theå nhaän thaáy phuï nöõ luoân saün saøng vaø saün loøng hieán thaân moät caùch quaûng ñaïi cho ngöôøi khaùc, nhaát laø phuïc vuï nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái vaø ít töï veä nhaát. Trong coâng trình naøy, hoï cho thaáy moät kieåu laøm meï coù tính xuùc caûm, vaên hoùa vaø tinh thaàn coù giaù trò voâ löôøng ñoái vôùi vieäc phaùt trieån cuûa caùc caù nhaân vaø töông lai cuûa xaõ hoäi. ÔÛ ñieåm naøy, laøm theá naøo toâi coù theå khoâng ñeà caäp ñeán chöùng taù cuûa raát nhieàu phuï nöõ Coâng Giaùo vaø Tu Hoäi nöõ thuoäc moïi chaâu luïc töøng choïn giaùo duïc, nhaát laø giaùo duïc caùc beù trai vaø beù gaùi, laøm vieäc toâng ñoà chính cuûa hoï?" (17)
Pheâ bình
19. Tuy nhieân, caùc tình huoáng soáng thöïc cho thaáy lyù thuyeát phaùi tính coù moät soá ñieåm ñaùng bò pheâ phaùn. Lyù thuyeát phaùi tính (ñaëc bieät laø döôùi caùc hình thöùc cöïc ñoan nhaát) noùi ñeán moät dieãn trình phi töï nhieân hoùa (denaturalisation) töø töø, nghóa laø moät söï di chuyeån ra khoûi töï nhieân vaø höôùng tôùi phöông thöùc tuyeät ñoái ñeå cho xuùc caûm cuûa con ngöôøi ñöôïc quyeàn quyeát ñònh. Theo caùch hieåu söï vaät naøy, quan ñieåm veà caû baûn saéc giôùi tính laãn gia ñình trôû thaønh phuï thuoäc cuøng moät 'tính loûng' (liquidity) vaø 'tính löu chaûy' (fluidity) voán laøm ñaëc tröng cho caùc khía caïnh khaùc cuûa neàn vaên hoùa haäu hieän ñaïi, thöôøng chæ ñöôïc ñaët neàn treân moät khaùi nieäm nhaàm laãn veà töï do trong phaïm vi caûm xuùc vaø nhu caàu khoâng haún caàn thieát (wants), hoaëc nhöõng ham muoán nhaát thôøi ñöôïc kích thích bôûi caùc xung ñoäng caûm xuùc vaø yù chí caù nhaân, traùi ngöôïc vôùi baát cöù ñieàu gì döïa treân söï thaät cuûa hieän sinh.
20. Caùc giaû ñònh caên baûn cuûa caùc lyù thuyeát naøy coù theå ñöôïc truy nguyeân töø neàn nhaân hoïc duy nhò nguyeân, taùch bieät cô theå (bò giaûn löôïc vaøo tình traïng vaät chaát) vaø yù chí con ngöôøi, moät yù chí ñaõ trôû thaønh moät tuyeät ñoái coù theå thao tuùng cô theå tuøy thích. Söï keát hôïp cuûa chuû nghóa duy theå lyù (physicalism) vaø duy yù chí (voluntarism) naøy laøm phaùt sinh ra chuû nghóa duy töông ñoái, trong ñoù, moïi söï hieän höõu ñeàu coù giaù trò nhö nhau vaø ñoàng thôøi khoâng dò bieät hoùa, khoâng coù baát cöù traät töï hay muïc ñích thöïc söï naøo. Trong taát caû caùc lyù thuyeát nhö vaäy, töø hình thöùc oân hoøa nhaát tôùi caáp tieán nhaát, coù söï nhaát trí raèng phaùi tính cuûa ngöôøi ta keát cuïc ñöôïc xem laø quan troïng hôn so vôùi giôùi tính nam hay nöõ. Hieäu quaû cuûa ñoäng thaùi naøy laø thöù nhaát taïo ra moät cuoäc caùch maïng vaên hoùa vaø yù thöùc heä ñöôïc thuùc ñaåy bôûi chuû nghóa duy töông ñoái, vaø thöù ñeán laø moät cuoäc caùch maïng phaùp lyù, vì caùc nieàm tin ñoù ñoøi hoûi caùc quyeàn lôïi chuyeân bieät cho caù nhaân vaø khaép xaõ hoäi.
21. Trong thöïc teá, phe coå vuõ cho caùc caên tính khaùc nhau thöôøng trình baày chuùng nhö coù giaù trò hoaøn toaøn baèng nhau khi saùnh vôùi nhau. Tuy nhieân, ñieàu naøy thöïc söï phuû nhaän tính lieân quan cuûa moãi ngöôøi. Ñieàu naøy coù taàm quan troïng ñaëc bieät ñoái vôùi vaán ñeà dò bieät giôùi tính. Treân thöïc teá, khaùi nieäm chung veà "vieäc khoâng kyø thò" thöôøng che giaáu moät yù thöùc heä voán baùc boû söï khaùc bieät cuõng nhö söï hoã töông töï nhieân hieän höõu giöõa ñaøn oâng vaø ñaøn baø. "Thay vì ñaáu tranh vôùi nhöõng dieãn giaûi sai laàm veà söï dò bieät giôùi tính voán laøm giaûm taàm quan troïng caên baûn cuûa söï dò bieät ñoù ñoái vôùi nhaân phaåm, moät ñeà xuaát nhö vaäy seõ ñôn giaûn loaïi boû noù baèng caùch ñeà xuaát caùc thuû tuïc vaø thöïc haønh laøm cho noù khoâng coøn lieân quan gì ñeán vieäc phaùt trieån con ngöôøi vaø caùc moái lieân heä cuûa con ngöôøi. Nhöng tính khoâng töôûng cuûa 'neuter' (trung laäp) loaïi boû caû nhaân phaåm trong tính dò bieät giôùi tính laãn baûn chaát baûn vò cuûa theá heä söï soáng môùi" (18). Cô sôû nhaân hoïc cuûa yù nieäm gia ñình vì theá bò loät boû yù nghóa.
22. YÙ thöùc heä naøy truyeàn caûm höùng cho caùc chöông trình giaùo duïc vaø caùc xu höôùng laäp phaùp chuyeân coå vuõ caùc yù nieäm baûn saéc baûn thaân vaø thaân maät xuùc caûm nhaèm phaù vôõ trieät ñeå söï dò bieät sinh hoïc thöïc söï giöõa nam vaø nöõ. Baûn saéc con ngöôøi ñöôïc uûy thaùc cho löïa choïn cuûa caù nhaân, moät löïa choïn cuõng coù theå thay ñoåi theo thôøi gian. Nhöõng yù nieäm naøy noùi leân caùch suy nghó vaø haønh ñoäng roäng raõi trong neàn vaên hoùa ngaøy nay, moät neàn vaên hoùa laàm laãn "töï do chaân thöïc vôùi yù nieäm cho raèng moãi caù nhaân coù theå haønh ñoäng tuøy tieän nhö theå khoâng coù söï thaät, giaù trò vaø nguyeân taéc ñeå cung caáp höôùng daãn, vaø moïi söï ñeàu coù theå vaø ñöôïc pheùp" (19).
23. Coâng ñoàng Vatican II, khi muoán baøy toû quan ñieåm cuûa Giaùo hoäi veà con ngöôøi nhaân baûn, ñaõ tuyeân boá raèng "maëc duø ñöôïc taïo neân coù thaân xaùc coù linh hoàn, con ngöôøi laø moät. Qua thaønh phaàn thaân xaùc cuûa mình, hoï thu thaäp cho mình caùc yeáu toá cuûa theá giôùi vaät chaát; do ñoù, chuùng ñaït ñöôïc trieàu thieân cuûa chuùng qua hoï, vaø qua hoï caát tieáng töï nguyeän ca ngôïi Ñaáng Taïo Hoùa (20). Vì phaåm giaù naøy, "con ngöôøi khoâng laàm khi töï coi mình nhö cao hôn so vôùi caùc moái quan taâm thuoäc thaân xaùc, vaø khoâng phaûi chæ laø moät maûnh cuûa thieân nhieân hoaëc moät thaønh phaàn khoâng teân cuûa kinh thaønh con ngöôøi (21). Do ñoù, caùc kieåu noùi 'traät töï töï nhieân' vaø 'traät töï sinh hoïc' khoâng ñöôïc nhaàm laãn hoaëc coi laø ñoàng nhaát, 'traät töï sinh hoïc' thöïc söï coù nghóa y heät nhö traät töï töï nhieân nhöng chæ bao laâu coù theå tieáp caän ñöôïc baèng caùc phöông phaùp cuûa khoa hoïc thöïc nghieäm vaø khoa hoïc moâ taû töï nhieân, chöù khoâng nhö moät traät töï hieän höõu chuyeân bieät, vôùi moái lieân heä roõ raøng vôùi Nguyeân Nhaân Ñeä Nhaát, vôùi Thieân Chuùa Saùng Taïo (22).
Lyù Luaän
Caùc luaän ñieåm hôïp lyù
24. Sau khi xem xeùt caùi nhìn toång quaùt coù tính lòch söû cuûa chuùng ta, cuøng vôùi vieäc nhaän dieän moät soá ñieåm ñoàng thuaän, vaø pheâ bình lyù thuyeát phaùi tính, giôø ñaây chuùng ta coù theå chuyeån sang moät soá xem xeùt veà vaán ñeà treân döïa vaøo aùnh saùng cuûa lyù trí. Thöïc theá, coù nhöõng luaän ñieåm hôïp lyù ñeå hoã trôï tính trung taâm cuûa cô theå nhö yeáu toá tích hôïp cuûa baûn saéc baûn thaân vaø moái lieân heä gia ñình. Cô theå laø chuû quan tính thoâng ñaït baûn saéc cuûa höõu theå (23). Döôùi aùnh saùng cuûa thöïc taïi naøy, chuùng ta coù theå hieåu taïi sao caùc döõ kieän cuûa khoa hoïc sinh hoïc vaø y hoïc cho thaáy 'tính löôõng hình giôùi tính' (sexual dimorphism) - (töùc söï dò bieät giôùi tính giöõa ñaøn oâng vaø ñaøn baø) coù theå ñöôïc chöùng minh moät caùch khoa hoïc bôûi caùc lónh vöïc nhö di truyeàn hoïc, noäi tieát hoïc vaø thaàn kinh hoïc. Töø quan ñieåm cuûa di truyeàn hoïc, caùc teá baøo nam (coù chöùa caùc nhieãm saéc theå XY), töø thôøi ñieåm thuï thai, khaùc vôùi caùc teá baøo caùi (vôùi caùc nhieãm saéc theå XX cuûa chuùng). Tuy noùi theá, nhöng trong nhöõng tröôøng hôïp giôùi tính cuûa moät ngöôøi khoâng ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng, thì caùc chuyeân gia y hoïc coù theå thöïc hieän moät can thieäp coù tính trò lieäu. Trong caùc tình huoáng nhö vaäy, cha meï khoâng theå thöïc hieän moät söï löïa choïn tuøy tieän trong vaán ñeà naøy, phöông chi laø xaõ hoäi. Thay vaøo ñoù, khoa hoïc y khoa neân haønh ñoäng nhaèm caùc muïc ñích trò lieäu ñôn thuaàn vaø can thieäp moät caùch ít xaâm phaïm (invasive) nhaát, döïa treân cô sôû caùc thoâng soá khaùch quan vaø nhaèm thieát laäp baûn saéc caáu thaønh cuûa ngöôøi ta.
25. Dieãn trình nhaän dieän baûn saéc giôùi tính trôû neân khoù khaên hôn bôûi moät daøn döïng hö caáu ñöôïc bieát ñeán döôùi teân "phaùi trung tính" hay "phaùi thöù ba", coù taùc duïng che khuaát söï kieän naøy: giôùi tính moät ngöôøi laø yeáu toá coù tính cô caáu xaùc ñònh ra baûn saéc nam hay nöõ. Caùc coá gaéng vöôït quaù dò bieät giôùi tính voán taïo ra nam-nöõ, chaúng haïn nhö yù nieäm "intersex" (lieân giôùi) hoaëc "transgender" (chuyeån phaùi tính), daãn ñeán moät nam tính hoaëc nöõ tính mô hoà, maëc duø (theo caùch töï maâu thuaãn), caùc khaùi nieäm naøy thöïc söï giaû ñònh phaûi coù chính söï dò bieät giôùi tính, ñieàu maø hoï ñeà nghò phaûi phuû nhaän hoaëc thay theá. Söï dao ñoäng giöõa nam vaø nöõ naøy cuoái cuøng trôû thaønh chæ coøn laø moät maøn trình dieãn 'khieâu khích' choáng laïi caùi goïi laø'khuoân khoå truyeàn thoáng', vaø moät moät maøn trình dieãn, treân thöïc teá, laøm ngô söï ñau khoå cuûa nhöõng ngöôøi phaûi soáng tình huoáng khoâng xaùc ñònh veà giôùi tính. Caùc lyù thuyeát töông töï nhaèm tieâu dieät khaùi nieäm 'töï nhieân', (nghóa laø moïi thöù chuùng ta ñöôïc ban cho laøm neàn taûng tieàn hieän sinh cho höõu theå vaø haønh ñoäng cuûa chuùng ta trong theá giôùi), trong khi ñoàng thôøi maëc nhieân taùi khaúng ñònh laïi söï hieän höõu cuûa noù.
26. Phaân tích trieát hoïc cuõng chöùng minh raèng söï dò bieät giôùi tính giöõa nam vaø nöõ laø yeáu toá caáu thaønh cuûa baûn saéc con ngöôøi. caùc nhaø tö töôûng Hy Laïp vaø La Maõ ñaët yeáu tính laøm khía caïnh cuûa höõu theå vöôït leân treân, mang laïi vôùi nhau vaø laøm haøi hoøa söï dò bieät nam-nöõ trong tính thoáng nhaát cuûa con ngöôøi nhaân baûn. Trong truyeàn thoáng trieát hoïc giaûi thích vaø hieän töôïng luaän, caû söï phaân bieät laãn boå sung giôùi tính ñöôïc giaûi thích baèng caùc thuaät ngöõ töôïng tröng vaø aån duï. Söï dò bieät giôùi tính trong caùc moái lieân heä ñöôïc coi laø caùc yeáu toá caáu thaønh ra baûn saéc baûn thaân, baát keå ôû bình dieän ngang (trong dyad [boä ñoâi] ñaøn oâng-ñaøn baø) hoaëc ôû bình dieän doïc (trong triad [boä ba] ñaøn oâng-ñaøn baø-Thieân Chuùa). Ñieàu naøy cuõng aùp duïng töông töï vaøo caùc moái lieân heä nam nöõ lieân ngaõ "Anh-Em" vaø caùc moái lieân heä gia ñình (Em-Anh-Chuùng Mình).
27. Söï hình thaønh ra baûn saéc moät ngöôøi töï noù ñaët cô sôû treân nguyeân taéc tính khaùc (otherness), vì chính cuoäc gaëp gôõ tröïc tieáp giöõa moät "em" khaùc khoâng phaûi laø toâi ñaõ laøm toâi coù khaû naêng nhaän ra yeáu tính cuûa "Anh", ngöôøi chính laø toâi. Thöïc theá, söï dò bieät laø moät ñieàu kieän cuûa moïi nhaän thöùc, bao goàm caû nhaän thöùc veà chính baûn saéc mình. Trong gia ñình, nhaän thöùc veà meï vaø cha cuûa em ñaõ giuùp ñöùa treû xaây döïng ñöôïc baûn saéc vaø söï dò bieät giôùi tính cuûa chính em.
Lyù thuyeát phaân taâm hoïc chöùng minh giaù trò ba cöïc cuûa treû em - caùc lieân heä cha meï, baèng caùch cho thaáy baûn saéc giôùi tính chæ coù theå xuaát hieän ñaày ñuû döôùi aùnh saùng so saùnh hieäp löïc (synergetic comparison) maø söï dò bieät hoùa giôùi tính ñaõ taïo ra.
28. Tính boå tuùc sinh lyù cuûa dò bieät giôùi tính nam-nöõ baûo ñaûm caùc ñieàu kieän caàn thieát cho vieäc sinh saûn. Ngöôïc laïi, chæ coù chaïy ñeán vôùi kyõ thuaät sinh saûn môùi coù theå cho pheùp moät trong caùc ñoái taùc cuûa moái lieân heä giöõa hai ngöôøi cuøng giôùi tính sinh con, baèng caùch söû duïng thuï tinh 'trong oáng nghieäm' vaø moät ngöôøi meï ñeû thay (surrogate mother). Tuy nhieân, vieäc söû duïng moät kyõ thuaät nhö vaäy khoâng phaûi laø söï thay theá cho vieäc thuï thai töï nhieân, vì noù lieân heä ñeán vieäc thao tuùng caùc phoâi thai ngöôøi, moät thöù phaân maûnh tö caùch laøm cha meï, moät thöù coâng cuï hoùa vaø / hoaëc thöông maïi hoùa cô theå con ngöôøi cuõng nhö vieäc giaûn löôïc em beù thaønh moät ñoái töôïng trong tay khoa hoïc vaø kyõ thuaät (24).
29. Vì vaán ñeà naøy lieân quan ñeán theá giôùi giaùo duïc, ñieàu roõ raøng laø töø baûn chaát cuûa noù, giaùo duïc coù theå giuùp ñaët neàn moùng cho moät cuoäc ñoái thoaïi hoøa bình vaø taïo ñieàu kieän cho moät cuoäc gaëp gôõ höõu hieäu giöõa caùc daân toäc vaø moät cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc taâm trí. Hôn nöõa, döôøng nhö trieån voïng môû roäng lyù do ñeå bao goàm chieàu kích sieâu vieät khoâng phaûi laø ñieàu quan troïng thöù yeáu. Cuoäc ñoái thoaïi giöõa Ñöùc tin vaø Lyù trí, "neáu khoâng muoán bò giaûn löôïc thaønh moät thao taùc trí tueä voâ boå, thì noù phaûi baét ñaàu töø tình huoáng cuï theå hieän taïi cuûa nhaân loaïi vaø treân ñieàu naøy khai trieån moät suy tö döïa vaøo söï thaät sieâu hình höõu theå hoïc (25). Söù meänh truyeàn giaûng Tin Möøng cuûa Giaùo hoäi cho caùc ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø ñöôïc thöïc hieän beân trong chaân trôøi naøy.
Ñeà Xuaát
Nhaân hoïc Kitoâ giaùo
30. Giaùo hoäi, meï vaø thaày, khoâng chæ ñôn giaûn laéng nghe. Luoân baùm saùt söù meänh nguyeân thuûy cuûa mình, vaø ñoàng thôøi luoân côûi môû ñoùn nhaän söï ñoùng goùp cuûa lyù trí, Giaùo Hoäi töï ñaët mình vaøo vieäc phuïc vuï coäng ñoàng caùc daân toäc, baèng caùch ñeà nghò vôùi hoï moät caùch soáng. Ñieàu roõ raøng laø neáu chuùng ta phaûi cung caáp caùc chöông trình giaùo duïc coù keát caáu vöõng chaõi, phuø hôïp vôùi baûn chaát ñích thöïc cuûa con ngöôøi (nhaèm höôùng daãn hoï höôùng tôùi moät caùch troïn veïn vieäc hieän thöïc hoùa baûn saéc giôùi tính cuûa hoï trong boái caûnh ôn goïi töï hieán mình), thì ta khoâng theå ñaït ñöôïc ñieàu naøy neáu khoâng coù moät neàn nhaân hoïc roõ raøng vaø thuyeát phuïc bieát cung caáp moät neàn taûng coù yù nghóa cho giôùi tính vaø caûm giôùi.
Böôùc ñaàu tieân trong dieãn trình roïi saùng vaøo nhaân hoïc naøy bao goàm vieäc thöøa nhaän raèng "ñaøn oâng cuõng coù moät baûn chaát maø hoï phaûi toân troïng vaø khoâng theå thao tuùng theo yù muoán (26). Ñaây laø ñieåm töïa hoã trôï cho heä sinh thaùi nhaân baûn töø "vieäc toân troïng phaåm giaù cuûa chuùng ta nhö nhöõng höõu theå nhaân baûn", vaø töø moái lieân heä caàn thieát cuûa cuoäc soáng cuûa chuùng ta di chuyeån qua "luaät luaân lyù voán ñöôïc ghi khaéc vaøo baûn chaát cuûa chuùng ta" (27).
31. Nhaân hoïc Kitoâ giaùo coù nguoàn goác trong trình thuaät veà nguoàn goác loaøi ngöôøi xuaát hieän trong Saùch Saùng theá, nôi chuùng ta ñoïc thaáy raèng "Thieân Chuùa ñaõ döng neân con ngöôøi gioáng hình aûnh cuûa chính Ngöôøi [...] Ngöôøi döïng neân hoï coù nam coù nöõ" (St 1:27) Nhöõng lôøi naøy naém baét khoâng chæ yeáu tính cuûa caâu chuyeän saùng theá maø coøn laø cau chuyeän veà moái lieân heä mang laïi söï soáng giöõa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø, moät moái lieân heä ñöa hoï vaøo söï keát hôïp maät thieát vôùi Thieân Chuùa. Baûn ngaõ (self) ñöôïc hoaøn taát bôûi moät ngöôøi khaùc hôn laø baûn ngaõ, theo baûn saéc chuyeân bieät cuûa moãi ngöôøi vaø caû hai coù moät ñieåm gaëp gôõ taïo thaønh naêng ñoäng tính hoã töông coù nguoàn goác töø vaø ñöôïc duy trì bôûi Ñaáng Taïo Döïng.
32. Kinh thaùnh maëc khaûi söï khoân ngoan trong keá saùch cuûa Ñaáng Taïo Döïng, moät keá saùch "ñaõ giao phoù cho con ngöôøi cô theå, nam tính vaø nöõ tính cuûa hoï laøm nhieäm vuï; vaø moät caùch naøo ñoù, trong nam tính vaø nöõ tính, Ngöôøi giao cho hoï laøm nhieäm vuï chính nhaân tính cuûa hoï, phaåm giaù nhaân vò, vaø caû daáu hieäu roõ raøng cuûa söï hieäp thoâng lieân ngaõ trong ñoù con ngöôøi töï hoaøn thaønh chính mình qua vieäc hieán thaân ñich thöïc" (28). Nhö vaäy, baûn chaát con ngöôøi phaûi ñöôïc hieåu döïa treân söï hôïp nhaát giöõa thaân xaùc vaø linh hoàn, khaùc xa vôùi baát cöù loaïi chuû nghóa duy vaät lyù hay chuû nghóa duy töï nhieân naøo, vì "trong söï hôïp nhaát giöõa caùc xu höôùng tinh thaàn vaø sinh hoïc cuûa hoï vaø cuûa moïi ñaëc ñieåm chuyeân bieät khaùc caàn thieát cho vieäc theo ñuoåi cuøng ñích cuûa hoï" (29).
33. "Tính toaøn boä hôïp nhaát hoùa" (30) (unified totality) naøy tích hôïp chieàu kích doïc (con ngöôøi hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa) vôùi chieàu kích ngang ñöôïc caáu thaønh bôûi söï hieäp thoâng lieân ngaõ maø ñaøn oâng vaø ñaøn baø voán ñöôïc keâu goïi phaûi soáng (31). Baûn saéc nhö moät nhaân vò cuûa moät ngöôøi ñaït ñeán söï tröôûng thaønh ñích thöïc bao laâu hoï côûi môû vôùi ngöôøi khaùc, bôûi chính lyù do laø "trong vieäc caáu hình ra caùch theá hieän höõu cuûa rieâng ta, baát keå laø nam hay nöõ, khoâng chæ ñôn giaûn laø keát quaû cuûa caùc nhaân toá sinh hoïc hoaëc di truyeàn, nhöng cuûa nhieàu yeáu toá coù lieân heä vôùi tính khí, lòch söû gia ñình, vaên hoùa, kinh nghieäm, giaùo duïc, aûnh höôûng cuûa baïn beø, caùc thaønh vieân gia ñình vaø nhöõng ngöôøi ñöôïc toân troïng cuõng nhö caùc tình huoáng ñaøo taïo khaùc" ( 32). Thöïc theá, "söï kieän coù tính yeáu tính laø con ngöôøi nhaân baûn chæ trôû thaønh chính mình vôùi ngöôøi khaùc. Caùi 'Toâi/anh/con' chæ trôû thaønh chính noù töø caùi 'Ngaøi' vaø töø caùi 'em/anh'. Noù ñöôïc döïng neân ñeå ñoái thoaïi, ñeå hieäp thoâng ñoàng ñaïi (synchronic) vaø dò ñaïi (diachronic). Chæ laø nhôø cuoäc gaëp gôõ vôùi caùi 'em/anh' vaø cuøng vôùi caùi 'chuùng mình', maø caùi 'toâi' môû ra vôùi chính noù" (33).
34. Caàn phaûi taùi khaúng ñònh nguoàn goác sieâu hình cuûa söï dò bieät giôùi tính, nhö moät baùc boû nhaân hoïc caùc möu toan phuû nhaän tính soùng ñoâi nam-nöõ cuûa baûn chaát con ngöôøi, töø ñoù gia ñình ñaõ ñöôïc taïo ra. Vieäc phuû nhaän tính soùng ñoâi naøy khoâng nhöõng xoùa boû vieãn kieán coi con ngöôøi nhö keát quaû cuûa moät haønh ñoäng taïo döïng maø coøn taïo ra yù nieäm coi con ngöôøi nhö moät loaïi tröøu töôïng hoùa "töï choïn cho mình baûn tính mình seõ laø".
Ñaøn oâng vaø ñaøn baø ôû traïng thaùi taïo vaät nhö laø caùc phieân baûn boå tuùc cho nhau cuûa ñieàu coù nghóa laø nhaân baûn ñang bò tranh caõi. Nhöng neáu khoâng coù tính soùng ñoâi ñaøn oâng ñaøn baø ñöôïc xeáp ñaët töø tröôùc trong saùng theá, thì caû gia ñình cuõng khoâng coøn laø moät thöïc taïi ñöôïc saùng theá thieát laäp. Töông töï nhö vaäy, ñöùa treû maát ñi vò trí em ñaõ chieám höõu töø ñoù vaø phaåm giaù voán thuoäc veà em" (34).
35. Nhìn töø quan ñieåm naøy, giaùo duïc veà giôùi tính vaø caûm giôùi phaûi coù söï tham gia cuûa moãi ngöôøi vaøo dieãn trình hoïc hoûi "moät caùch kieân trì vaø nhaát quaùn, yù nghóa cuûa cô theå mình" (35) trong söï thaät troïn veïn nguyeân uûy cuûa nam tính vaø nöõ tính. Ñieàu naøy coù nghóa laø "hoïc hoûi ñeå chaáp nhaän cô theå chuùng ta, ñeå chaêm soùc cho noù vaø toân troïng yù nghóa ñaày ñuû nhaát cuûa noù [...] Ngoaøi ra, bieát ñaùnh giaù cô theå cuûa mình trong nöõ tính hay nam tính cuûa noù laø ñieàu caàn thieát neáu toâi coù khaû naêng töï nhaän ra mình trong moät cuoäc gaëp gôõ vôùi moät ai ñoù khaùc vôùi mình [...] vaø tìm söï phong phuù hoùa laãn nhau" (36). Do ñoù, döôùi aùnh saùng heä sinh thaùi hoaøn toaøn nhaân baûn vaø toaøn veïn, caùc ngöôøi ñaøn baø vaø ñaøn oâng seõ hieåu yù nghóa thöïc söï cuûa giôùi tính vaø duïc quan tính (genitality) theo quan ñieåm yù höôùng tính coù tính töông quan vaø thoâng ñaït noäi taïi voán vöøa thoâng tri cho baûn chaát thaân xaùc cuûa hoï vöøa thuùc ñaåy moãi ngöôøi veà phía ngöôøi kia moät caùch hoã töông.
Gia ñình
36. Gia ñình laø nôi töï nhieân ñeå moái lieân heä hoã töông vaø hieäp thoâng giöõa ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø tìm ñöôïc theå hieän troïn veïn nhaát. Vì chính trong gia ñình, ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø, keát hôïp baèng moät kheá öôùc yeâu thöông vôï choàng töï do vaø hoaøn toaøn coù yù thöùc, coù theå soáng thöïc "tính toaøn boä trong ñoù moïi yeáu toá cuûa con ngöôøi ñeàu döï phaàn - söùc haáp daãn cuûa cô theå vaø baûn naêng, söùc maïnh cuûa caûm giaùc vaø caûm giôùi, khaùt voïng cuûa tinh thaàn vaø yù chí" (37). Gia ñình laø "moät söï kieän nhaân hoïc, vaø do ñoù laø moät söï kieän xaõ hoäi, vaên hoùa". Maët khaùc, "leân ñaëc ñieåm cho noù baèng caùc khaùi nieäm yù thöùc heä chæ loâi cuoán trong moät khoaûnh khaéc lòch söû, vaø sau ñoù suy giaûm" (38) coù nghóa laø phaûn boäi laïi yù nghóa thöïc söï cuûa noù. Gia ñình, nhìn nhö moät ñôn vò xaõ hoäi töï nhieân taïo thuaän lôïi cho vieäc theå hieän toái ña tính hoã töông vaø boå sung giöõa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø, ñi tröôùc caû traät töï chính trò - xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc maø quyeàn töï do laäp phaùp phaûi löu yù tôùi noù vaø daønh cho noù söï nhìn nhaän thích ñaùng.
37. Lyù trí cho chuùng ta bieát raèng hai quyeàn caên baûn, baét nguoàn töø chính baûn chaát cuûa gia ñình, phaûi luoân ñöôïc baûo ñaûm vaø baûo veä.
Ñaàu tieân, quyeàn gia ñình ñöôïc coâng nhaän nhö laø moâi tröôøng sö phaïm chính cho söï ñaøo taïo giaùo duïc cuûa treû em. Chính "quyeàn ñeä nhaát ñaúng" naøy phaûi tìm ñöôïc phaùt bieåu cuï theå nhaát cuûa noù trong "nhieäm vuï naëng neà nhaát" (39) maø cha meï phaûi chòu traùch nhieäm trong vieäc "giaùo duïc baûn thaân vaø xaõ hoäi toaøn dieän cho con caùi hoï (40), bao goàm giaùo duïc giôùi tính vaø caûm giôùi cuûa chuùng, trong khuoân khoå roäng lôùn hôn cuûa neàn giaùo duïc tình yeâu, hieán thaân cho nhau" (41). Cuøng moät luùc, noù vöøa laø moät quyeàn vöøa laø moät traùch nhieäm giaùo duïc coù "tính yeáu tính", vì noù ñöôïc noái keát vôùi vieäc löu truyeàn söï soáng con ngöôøi; noù coù tính nguyeân uûy vaø ñeä nhaát ñaúng lieân quan ñeán vai troø giaùo duïc ngöôøi khaùc, neáu tính ñeán tính ñoäc ñaùo trong moái lieân heä yeâu thöông giöõa cha meï vaø con caùi; vaø noù laø ñieàu khoâng theå thay theá vaø baát khaû nhöôïng, vaø do ñoù, khoâng theå uûy thaùc hoaøn toaøn cho ngöôøi khaùc hoaëc bò ngöôøi khaùc chieám ñoaït (42).
38. Treû em ñöôïc höôûng moät quyeàn khaùc coù taàm quan troïng khoâng keùm: "ñöôïc lôùn leân trong moät gia ñình coù cha vaø meï coù khaû naêng taïo ra moät moâi tröôøng thích hôïp cho söï phaùt trieån vaø söï tröôûng thaønh veà caûm xuùc cuûa ñöùa con" vaø "tieáp tuïc lôùn leân vaø tröôûng thaønh trong moái lieân heä ñuùng ñaén ñöôïc phaùt bieåu bôûi nam tính vaø nöõ tính cuûa moät ngöôøi cha vaø moät ngöôøi meï vaø do ñoù chuaån bò cho söï tröôûng thaønh veà caûm giôùi (43). Chính trong haït nhaân cuûa ñôn vò gia ñình maø treû em coù theå hoïc caùch nhaän bieát giaù trò vaø veû ñeïp cuûa caùc khaùc bieät giöõa hai giôùi, cuøng vôùi phaåm giaù bình ñaúng vaø söï hoã töông cuûa hoï treân bình dieän sinh hoïc, chöùc naêng, taâm lyù vaø xaõ hoäi. "Ñoái dieän vôùi moät neàn vaên hoùa chuyeân giaûn löôïc phaàn lôùn giôùi tính con ngöôøi vaøo bình dieän cuûa moät ñieàu gì thoâng thöôøng, vì noù dieãn giaûi vaø soáng noù moät caùch giaûn löôïc vaø ngheøo naøn baèng caùch chæ noái keát noù vôùi cô theå vaø vôùi khoaùi laïc ích kyû, vieäc phuïc vuï giaùo duïc cuûa phuï huynh phaûi nhaém vöõng vaøo vieäc ñaøo taïo trong lónh vöïc giôùi tính coù tính baûn thaân thöïc söï vaø troïn veïn: vì giôùi tính laø moät söï vieäc laøm phong phuù toaøn boä con ngöôøi - cô theå, caûm xuùc vaø linh hoàn - vaø noù bieåu loä yù nghóa thaâm saâu nhaát cuûa noù trong vieäc daãn daét con ngöôøi ñeán vieäc hieán mình trong tình yeâu"
(44). Taát nhieân, caùc quyeàn nhö vaäy hieän höõu song song vôùi moïi quyeàn caên baûn khaùc cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng quyeàn lieân quan ñeán töï do tö töôûng, löông taâm vaø toân giaùo. Baát cöù nôi naøo nhöõng ñieàu nhö vaäy ñöôïc chuû tröông chung, nhöõng ngöôøi tham gia vaøo giaùo duïc cuõng coù theå tìm ñöôïc nôi ñeå hôïp taùc sinh ích cho moïi ngöôøi.
Tröôøng hoïc
39. Tính ñeä nhaát ñaúng cuûa gia ñình trong vieäc giaùo duïc treû em ñöôïc boå sung bôûi vai troø phuï ñôùi cuûa tröôøng hoïc. Ñöôïc cuûng coá bôûi nguoàn goác cuûa noù trong Tin Möøng, "Caùc tröôøng Coâng Giaùo ñang leân ñöôøng trôû thaønh moät tröôøng hoïc cho con ngöôøi nhaân baûn vaø cuûa nhöõng con ngöôøi nhaân baûn. 'Con ngöôøi cuûa moãi höõu theå nhaân baûn caù theå, trong caùc nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa hoï, ñeàu naèm ôû trung taâm lôøi daïy cuûa Chuùa Kitoâ: ñaây laø lyù do taïi sao vieäc coå vuõ con ngöôøi nhaân baûn laø muïc tieâu cuûa tröôøng Coâng Giaùo'. Söï khaúng ñònh nhaán maïnh ñeán moái lieân heä soáng coøn vôùi Chuùa Kitoâ cuûa con ngöôøi naøy nhaéc nhôû chuùng ta raèng chính trong con ngöôøi cuûa Ngöôøi maø söï vieân maõn cuûa söï thaät lieân quan ñeán con ngöôøi phaûi ñöôïc tìm thaáy. Vì lyù do naøy, tröôøng Coâng Giaùo, khi töï daán thaân vaøo vieäc phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän, ñaõ laøm nhö vaäy ñeå vaâng theo söï thuùc giuïc cuûa Giaùo hoäi, trong vieäc yù thöùc raèng moïi giaù trò cuûa con ngöôøi ñeàu tìm ñöôïc söï thaønh toaøn vaø hieäp nhaát cuûa chuùng trong Chuùa Kitoâ. YÙ thöùc naøy noùi leân tính trung taâm cuûa con ngöôøi nhaân baûn trong döï aùn giaùo duïc cuûa tröôøng Coâng Giaùo" (45).
40. Tröôøng Coâng Giaùo phaûi laø moät coäng ñoàng giaùo duïc, trong ñoù con ngöôøi coù theå töï phaùt bieåu vaø lôùn leân trong nhaân tính cuûa hoï, trong moät dieãn trình ñoái thoaïi töông quan, töông taùc theo caùch xaây döïng, thöïc thi khoan dung, hieåu caùc quan ñieåm khaùc vaø taïo tin töôûng vaøo moät baàu khí haøi hoøa ñích thöïc. Moät tröôøng hoïc nhö vaäy thöïc söï laø "moät coäng ñoàng giaùo duïc, moät nôi caùc dò bieät soáng hoøa thuaän vôùi nhau.
Coäng ñoàng tröôøng hoïc laø nôi ñeå gaëp gôõ vaø coå vuõ söï tham gia. Noù ñoái thoaïi vôùi gia ñình, voán laø coäng ñoàng ñeä nhaát haïng maø caùc hoïc sinh theo hoïc voán thuoäc veà. Nhaø tröôøng phaûi toân troïng neàn vaên hoùa cuûa gia ñình. Noù phaûi laéng nghe caån thaän caùc nhu caàu noù tìm thaáy vaø nhöõng kyø voïng höôùng tôùi noù" (46). Theo caùch naøy, caùc beù gaùi vaø beù trai ñöôïc ñoàng haønh bôûi moät coäng ñoàng daïy doã chuùng "bieát khaéc phuïc chuû nghóa duy caù nhaân vaø khaùm phaù, döôùi aùnh saùng ñöùc tin, ôn goïi chuyeân bieät cuûa chuùng vaøo moät ñôøi soáng coù traùch nhieäm trong coäng ñoàng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc" (47).
41. Caùc Kitoâ höõu naøo ñang soáng ôn goïi giaùo duïc trong caùc tröôøng khoâng Coâng Giaùo cuõng coù theå laøm chöùng, phuïc vuï vaø coå vuõ söï thaät veà con ngöôøi nhaân baûn. Thöïc theá, "Vieäc ñaøo taïo toaøn dieän con ngöôøi nhaân baûn, voán laø muïc ñích cuûa giaùo duïc, bao goàm vieäc phaùt trieån moïi quan naêng nhaân baûn cuûa hoïc sinh, cuøng vôùi vieäc chuaån bò cho ñôøi soáng chuyeân nghieäp, ñaøo taïo ñaïo ñöùc vaø yù thöùc xaõ hoäi, coù yù thöùc veà moät neàn giaùo duïc sieâu vieät vaø toân giaùo" (48). Nhaân chöùng baûn thaân, khi tham gia moät caùch chuyeân nghieäp, ñoùng goùp raát lôùn vaøo vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu naøy.
42. Giaùo duïc veà caûm giôùi ñoøi hoûi thöù ngoân ngöõ thích ñaùng cuõng nhö caân baèng. Treân heát, noù phaûi löu yù raèng, trong khi treû em vaø nhöõng ngöôøi treû chöa ñeán tuoåi tröôûng thaønh hoaøn toaøn, hoï ñang chuaån bò vôùi moät quan taâm lôùn ñeå caûm nghieäm moïi khía caïnh cuûa cuoäc soáng. Do ñoù, caàn phaûi giuùp hoïc sinh "phaùt trieån caûm thöùc pheâ phaùn trong vieäc ñoái phoù caùc taán coâng cuûa caùc yù nieäm vaø ñeà xuaát môùi, söï traøn ngaäp vaên hoùa khieâu daâm vaø söùc naëng quaù taûi cuûa caùc kích thích coù theå laøm bieán daïng giôùi tính" (49). Tröôùc söï oanh kích lieân tuïc cuûa caùc thoâng ñieäp mô hoà vaø khoâng roõ raøng, vaø keát cuïc chæ taïo ra söï maát phöông höôùng veà caûm xuùc cuõng nhö caûn trôû söï tröôûng thaønh veà taâm lyù vaø töông quan, nhöõng ngöôøi treû "neân ñöôïc giuùp ñôõ ñeå nhaän ra vaø tìm kieám caùc aûnh höôûng tích cöïc, trong khi xa laùnh caùc ñieàu laøm teâ lieät khaû naêng yeâu thöông cuûa hoï" (50).
Xaõ hoäi
43. Moät vieãn caûnh toång theå veà tình hình xaõ hoäi ñöông thôøi phaûi trôû thaønh moät phaàn cuûa dieãn trình giaùo duïc. Söï bieán ñoåi cuûa caùc moái lieân heä xaõ hoäi vaø lieân ngaõ, "thöôøng vaãy ngoïn côø töï do, nhöng, trong thöïc teá, noù ñaõ ñem laïi moät söï taøn phaù veà tinh thaàn vaø vaät chaát cho voâ soá con ngöôøi nhaân baûn, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát vaø deã bò toån thöông nhaát. Ñieàu coøn hieån nhieân hôn bao giôø heát laø söï suy giaûm cuûa neàn vaên hoùa hoân nhaân coù lieân heä vôùi caûnh ngheøo ñoùi gia taêng vaø moät loaït caùc beänh xaõ hoäi khaùc aûnh höôûng baát töông xöùng tôùi ñaøn baø, treû em vaø ngöôøi giaø. Luoân luoân hoï laø nhöõng ngöôøi phaûi chòu khoå nhieàu nhaát trong cuoäc khuûng hoaûng naøy" (51).
44. Döôùi aùnh saùng cuûa taát caû nhöõng ñieàu treân, khoâng ñöôïc ñeå gia ñình phaûi ñoái dieän vôùi caùc thaùch thöùc töï mình phaûi giaùo duïc giôùi treû. Giaùo hoäi, veà phaàn mình, tieáp tuïc hoã trôï caùc gia ñình vaø nhöõng ngöôøi treû tuoåi trong caùc coäng ñoàng côûi môû vaø chaøo ñoùn. Caùc tröôøng hoïc vaø coäng ñoàng ñòa phöông ñöôïc keâu goïi, caùch rieâng, thöïc thi moät söù meänh quan troïng ôû ñaây, maëc duø hoï khoâng thay theá ñöôïc vai troø cuûa cha meï nhöng boå sung cho noù (52). Söï khaån caáp ñaùng chuù yù cuûa caùc thaùch thöùc maø coâng vieäc ñaøo taïo nhaân baûn ñang phaûi ñoái dieän, neân haønh ñoäng nhö chaát kích thích höôùng tôùi vieäc taùi thieát lieân minh giaùo duïc giöõa gia ñình, nhaø tröôøng vaø xaõ hoäi.
45. Ñieàu ñöôïc nhieàu ngöôøi thöøa nhaän laø lieân minh giaùo duïc treân ñaõ tham gia vaøo cuoäc khuûng hoaûng. Hieän coù nhu caàu caáp thieát phaûi coå vuõ moät lieân minh môùi chaân chính chöù khoâng ñôn giaûn chæ ôû bình dieän baøn giaáy, moät döï aùn chung coù theå cung caáp moät "neàn giaùo duïc giôùi tính tích cöïc vaø khoân ngoan" (53), coù theå hoøa hôïp traùch nhieäm chính cuûa phuï huynh vôùi coâng vieäc cuûa caùc thaày coâ. Chuùng ta phaûi taïo ñieàu kieän thích hôïp cho cuoäc gaëp gôõ xaây döïng giöõa caùc taùc nhaân khaùc nhau coù lieân heä, taïo neân moät baàu khí minh baïch trong ñoù taát caû caùc beân lieân tuïc thoâng baùo cho ngöôøi khaùc veà nhöõng gì hoï ñang laøm, taïo ñieàu kieän cho söï tham gia toái ña vaø do ñoù traùnh ñöôïc nhöõng caêng thaúng khoâng caàn thieát thöôøng naûy sinh vì caùc hieåu laàm gaây ra bôûi söï thieáu roõ raøng, thieáu thoâng tin hoaëc thieáu naêng löïc.
46. Ñoái vôùi toaøn boä lieân minh giaùo duïc naøy, hoaït ñoäng sö phaïm neân ñöôïc thoâng tri theo nguyeân taéc phuï ñôùi: "Taát caû nhöõng ngöôøi tham gia khaùc trong dieãn trình giaùo duïc chæ coù theå thöïc thi traùch nhieäm cuûa hoï nhaân danh caùc phuï huynh, vôùi söï ñoàng yù cuûa hoï vaø, ôû moät möùc ñoä naøo ñoù, vôùi söï cho pheùp cuûa hoï" (54). Neáu hoï thaønh coâng trong vieäc laøm vieäc vôùi nhau, gia ñình, tröôøng hoïc vaø xaõ hoäi roäng lôùn hôn coù theå taïo ra caùc chöông trình giaùo duïc veà caûm giôùi vaø giôùi tính bieát toân troïng giai ñoaïn tröôûng thaønh cuûa rieâng moãi ngöôøi lieân quan tôùi caùc laõnh vöïc naøy vaø ñoàng thôøi coå vuõ söï toân troïng ñoái vôùi cô theå cuûa ngöôøi khaùc. Caùc chöông trình naøy cuõng seõ löu yù ñeán tính ñaëc thuø sinh lyù vaø taâm lyù cuûa ngöôøi treû, cuõng nhö giai ñoaïn taêng tröôûng vaø tröôûng thaønh nhaän thöùc thaàn kinh (neurocognitive) cuûa moãi ngöôøi, vaø do ñoù coù theå ñoàng haønh vôùi hoï trong vieäc hoï phaùt trieån moät caùch laønh maïnh vaø coù traùch nhieäm.
Ñaøo taïo caùc nhaø ñaøo taïo
47. Taát caû nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong vieäc ñaøo taïo nhaân baûn ñeàu ñöôïc keâu goïi thöïc thi traùch nhieäm lôùn lao trong vieäc thöïc hieän höõu hieäu caùc döï aùn sö phaïm trong ñoù hoï coù can döï. Neáu hoï laø ngöôøi tröôûng thaønh vaø caân baèng baûn thaân, ñöôïc chuaån bò toát, ñieàu naøy coù theå coù aûnh höôûng tích cöïc maïnh meõ ñoái vôùi caùc hoïc sinh (55). Do ñoù, ñieàu quan troïng laø vieäc ñaøo taïo chính hoï khoâng chæ bao goàm boä moân chuyeân nghieäp maø coøn ñöôïc chuaån bò caû veà vaên hoùa vaø tinh thaàn nöõa. Vieäc giaùo duïc con ngöôøi nhaân baûn, nhaát laø veà phöông dieän phaùt trieån, ñoøi hoûi söï löu taâm lôùn lao vaø ñaøo taïo lieân tuïc. Chæ ñôn giaûn laëp laïi caùc ñieåm tieâu chuaån cuûa moät moân hoïc laø ñieàu khoâng ñuû. Ngöôøi ta chôø mong caùc nhaø giaùo duïc hoâm nay coù khaû naêng "ñoàng haønh vôùi hoïc sinh cuûa mình höôùng tôùi nhöõng muïc tieâu cao caû vaø ñaày thaùch thöùc, traân troïng caùc kyø voïng cao ñoái vôùi hoï, laøm cho caùc hoïc sinh can döï vaø noái keát vôùi nhau vaø vôùi theá giôùi" (56).
48. Caùc nhaø quaûn lyù tröôøng hoïc, nhaân vieân giaûng daïy vaø caùc nhaân vieân khaùc ñeàu coù chung traùch nhieäm vöøa baûo ñaûm cung caáp moät vieäc phuïc vuï coù phaåm chaát cao nhaát quaùn vôùi caùc nguyeân taéc Kitoâ giaùo voán naèm ôû trung taâm döï aùn giaùo duïc cuûa hoï, vöøa giaûi thích caùc thaùch thöùc cuûa thôøi ñaïi trong khi haøng ngaøy laøm chöùng cho söï hieåu bieát, tính khaùch quan vaø ñöùc khoân ngoan cuûa hoï (57). Moät söï kieän thöôøng ñöôïc chaáp nhaän laø "con ngöôøi hieän ñaïi saün loøng laéng nghe caùc nhaân chöùng hôn caùc thaày daïy, vaø neáu hoï coù laéng nghe caùc thaày daïy, thì laø vì caùc vò naøy laø caùc nhaân chöùng" (58). Do ñoù, thaåm quyeàn cuûa moät nhaø giaùo duïc ñöôïc xaây döïng treân söï keát hôïp cuï theå "cuûa moät cuoäc ñaøo taïo toång quaùt, ñaët cô sôû treân khaùi nieäm xaây döïng coù tính tích cöïc vaø chuyeân nghieäp veà söï soáng vaø noã löïc khoâng ngöøng ñeå theå hieän noù. Moät vieäc ñaøo taïo nhö vaäy vöôït quaù vieäc ñaøo taïo thuaàn chuyeân moân caàn thieát ñeå giaûi quyeát caùc khía caïnh thaân thieát hôn cuûa nhaân caùch, bao goàm caùc khía caïnh toân giaùo vaø taâm linh" (59).
49. Khi vieäc 'ñaøo taïo caùc nhaø ñaøo taïo' ñöôïc tieán haønh treân cô sôû caùc nguyeân taéc Kitoâ giaùo, noù coù muïc tieâu khoâng nhöõng laø vieäc ñaøo taïo caùc thaày coâ caù theå nhöng caû vieäc xaây döïng vaø cuûng coá toaøn boä coäng ñoàng giaùo duïc qua vieäc trao ñoåi höõu hieäu giöõa moïi ngöôøi coù lieân heä, moät cuoäc trao ñoåi coù caû chieàu kích moâ phaïm laãn caûm xuùc. Do ñoù, caùc moái lieân heä naêng ñoäng phaùt trieån giöõa caùc nhaø giaùo duïc vaø vieäc phaùt trieån chuyeân nghieäp ñöôïc laøm giaøu baèng söï phaùt trieån baûn thaân toaøn dieän, ngoõ haàu coâng vieäc giaûng daïy ñöôïc thöïc hieän ñeå phuïc vuï vieäc nhaân baûn hoùa. Bôûi ñoù, caùc nhaø giaùo duïc Coâng Giaùo caàn ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû veà caùc phöùc taïp cuûa nhieàu vaán ñeà khaùc nhau maø lyù thuyeát giôùi tính töøng neâu ra vaø ñöôïc thoâng tri ñaày ñuû veà caû phaùp luaät hieän haønh laãn ñöôïc ñeà nghò trong khu vöïc taøi phaùn lieân heä cuûa hoï, ñöôïc söï hoã trôï cuûa nhöõng ngöôøi coù trình ñoä trong lónh vöïc naøy, theo caùch caân baèng vaø coù ñònh höôùng ñoái thoaïi. Ngoaøi ra, caùc vieän vaø trung taâm nghieân cöùu caáp ñaïi hoïc ñöôïc keâu goïi cung caáp söï ñoùng goùp chuyeân bieät cuûa hoï ôû ñaây, ñeå vieäc hoïc hoûi thoaû ñaùng, caäp nhaät vaø keùo daøi suoát ñôøi veà ñeà taøi naøy luoân coù saün ñoù cho caùc nhaø giaùo duïc.
50. Veà traùch vuï chuyeân bieät cuûa vieäc giaùo duïc veà tình yeâu con ngöôøi, thöïc hieän "vôùi söï trôï giuùp cuûa nhöõng tieán boä môùi nhaát trong taâm lyù hoïc vaø ngheä thuaät vaø khoa hoïc giaûng daïy" (60), caùc nhaø ñaøo taïo caàn "coù moät khoùa ñaøo taïo taâm lyù sö phaïm thích hôïp vaø nghieâm tuùc, cho pheùp naém baét caùc tình huoáng cuï theå caàn ñöôïc quan taâm ñaëc bieät" (61). Keát quaû laø, "moät vieãn kieán roõ raøng veà tình hình laø ñieàu caàn thieát vì phöông phaùp ñöôïc aùp duïng khoâng chæ daàn daàn taïo ñieàu kieän cho söï thaønh coâng cuûa vieäc giaùo duïc tinh teá naøy, nhöng cuõng taïo ñieàu kieän cho vieäc hôïp taùc giöõa nhöõng ngöôøi khaùc nhau coù traùch nhieäm" (62).
51. Quyeàn töï chuû vaø töï do giaûng daïy ngaøy nay ñöôïc coâng nhaän trong nhieàu heä thoáng phaùp luaät. Trong boái caûnh nhö vaäy, caùc tröôøng hoïc coù theå hôïp taùc vôùi caùc ñònh cheá giaùo duïc Coâng Giaùo cao hôn ñeå phaùt trieån caùi hieåu saâu saéc hôn veà caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa giaùo duïc giôùi tính, vôùi muïc ñích xa hôn laø taïo ra taøi lieäu giaûng daïy môùi, caùc coâng trình tham khaûo sö phaïm vaø caùc thuû baûn giaûng daïy döïa treân "vieãn kieán Kitoâ Giaùo veà ñaøn oâng vaø ñaøn baø" (63).
Vì muïc ñích naøy, caùc nhaø sö phaïm, nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong laõnh vöïc huaán luyeän caùc giaùo vieân vaø caùc chuyeân gia veà vaên hoïc daønh cho treû em vaø thieáu nieân ñeàu coù theå ñoùng goùp vaøo vieäc taïo ra moät boä duïng cuï ñaày saùng kieán vaø saùng taïo, moät boä duïng cuï, ñoái dieän vôùi caùc vieãn kieán khaùc chæ coù tính phieán dieän hoaëc bò boùp meùo, coù theå cung caáp moät neàn giaùo duïc vöõng chaéc vaø tích hôïp veà con ngöôøi nhaân baûn töø tuoåi thô trôû ñi. Tröôùc boái caûnh ñoåi môùi cuûa lieân minh giaùo duïc, söï hôïp taùc ôû bình dieän ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá giöõa moïi beân lieân heä khoâng neân töï giôùi haïn vaøo vieäc chia seû caùc yù töôûng hoaëc trao ñoåi höõu ích caùc thöïc haønh toát nhaát maø neân trôû thaønh saün coù ñoù nhö moät phöông theá chuû yeáu ñeå thöôøng tröïc ñaøo taïo chính caùc nhaø giaùo duïc.
Keát Luaän
52. Toùm laïi, con ñöôøng ñoái thoaïi, töùc con ñöôøng bao haøm laéng nghe, lyù luaän vaø ñeà xuaát, döôøng nhö laø moät caùch hieäu quaû nhaát höôùng tôùi vieäc tích cöïc bieán ñoåi caùc moái lo aâu vaø hieåu laàm, cuõng nhö laø moät nguoàn löïc maø ngay trong chính noù ñaõ coù theå giuùp khai trieån moät maïng löôùi lieân heä vöøa côûi môû hôn vöøa nhaân baûn hôn. Ngöôïc laïi, maëc duø caùc caùch tieáp caän do yù thöùc heä thuùc ñaåy ñoái vôùi caùc vaán ñeà teá nhò xoay quanh phaùi tính tuyeân boá chuùng toân troïng tính ña daïng, nhöng thöïc söï chuùng coù nguy cô coi caùc dò bieät nhö vaäy nhö caùc thöïc taïi tónh vaø keát cuïc khieán chuùng bò coâ laäp vaø maát noái keát vôùi nhau.
53. Ñeà xuaát giaùo duïc Kitoâ giaùo phaùt huy cuoäc ñoái thoaïi saâu saéc hôn, chaân thöïc vôùi muïc tieâu cuûa noù laø "coå vuõ vieäc theå hieän ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø qua vieäc phaùt trieån troïn höõu theå cuûa hoï, caùc tinh thaàn nhaäp theå vaø caùc hoàng phuùc töï nhieân vaø ôn thaùnh nhôø ñoù hoï ñöôïc Thieân Chuùa laøm cho phong phuù" (64) Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät coá gaéng chaân thaønh ñeå xích laïi gaàn ngöôøi khaùc hôn vaø noù coù theå laø lieàu thuoác giaûi ñoäc töï nhieân ñoái vôùi neàn vaên hoùa vöùt boû vaø coâ laäp. Theo caùch naøy, chuùng ta quaû quyeát laïi raèng "phaåm giaù nguyeân thuûy cuûa moãi ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø laø baát khaû nhöôïng vaø khoâng theå naém baét ñöôïc bôûi baát cöù quyeàn löïc hay yù thöùc heä naøo" (65).
54. Caùc nhaø giaùo duïc Coâng Giaùo ñöôïc keâu goïi vöôït quaù moïi chuû nghóa duy giaûn löôïc yù thöùc heä hoaëc chuû nghóa duy töông ñoái ñoàng nhaát hoùa (homologizing relativism) baèng caùch maõi trung thaønh vôùi baûn saéc döïa treân phuùc aâm cuûa chính hoï, ñeå bieán ñoåi caùch tích cöïc caùc thaùch ñoá cuûa thôøi ñaïi hoï thaønh caùc cô hoäi baèng caùch ñi theo con ñöôøng laéng nghe, lyù luaän vaø ñeà xuaát vieãn kieán Kitoâ giaùo, trong khi laøm chöùng baèng chính söï hieän dieän cuûa hoï, vaø baèng tính nhaát quaùn cuûa lôøi hoï noùi vaø haønh ñoäng (66). Caùc nhaø ñaøo taïo coù moät söù meänh giaùo duïc haáp daãn "daïy cho hoï söï nhaïy caûm ñoái vôùi caùc caùch phaùt bieåu khaùc nhau cuûa tình yeâu, quan taâm vaø chaêm soùc laãn nhau, toân troïng ñaày yeâu thöông vaø thoâng ñaït coù yù nghóa saâu saéc. Taát caû nhöõng ñieàu naøy chuaån bò ñeå hoï hieán thaân toaøn dieän vaø quaûng ñaïi, moät söï hieán thaân seõ ñöôïc phaùt bieåu, theo moät cam keát coâng khai, qua vieäc hieán daâng cô theå hoï. Do ñoù, söï keát hôïp giôùi tính trong hoân nhaân seõ xuaát hieän nhö daáu chæ moät cam keát bao goàm moïi ngöôøi, ñöôïc laøm cho phong phuù nhôø taát caû nhöõng gì coù tröôùc noù" (67).
55. Neàn vaên hoùa ñoái thoaïi khoâng heà maâu thuaãn vôùi caùc nguyeän voïng chính ñaùng cuûa caùc tröôøng Coâng Giaùo trong vieäc duy trì vieãn kieán cuûa chính hoï veà giôùi tính con ngöôøi, phuø hôïp vôùi quyeàn cuûa caùc gia ñình ñöôïc töï do ñaët caên baûn cho neàn giaùo duïc cuûa con caùi hoï treân neàn nhaân hoïc toaøn dieän, coù khaû naêng haøi hoøa baûn saéc theå lyù, taâm lyù vaø taâm linh cuûa con ngöôøi. Thöïc theá, moät nhaø nöôùc daân chuû khoâng theå giaûn löôïc troïn neàn giaùo duïc vaøo vieäc cung caáp moät tröôøng phaùi tö töôûng, caøng nhö theá hôn nöõa, khi lieân quan ñeán chuû ñeà cöïc kyø teá nhò naøy, moät chuû ñeà, xeùt theo moät maët, coù lieân quan ñeán caùc ñieàu caên baûn cuûa baûn chaát con ngöôøi, vaø maët khaùc, coù lieân quan ñeán quyeàn töï nhieân cuûa cha meï trong vieäc töï do choïn löïa baát cöù moâ hình giaùo duïc naøo phuø hôïp vôùi phaåm giaù cuûa con ngöôøi nhaân baûn. Do ñoù, moïi hoïc vieän giaùo duïc neân cung caáp cô caáu toå chöùc vaø caùc chöông trình giaùo khoa coù theå baûo ñaûm caùc quyeàn cuûa phuï huynh naøy ñöôïc toân troïng ñaày ñuû vaø cuï theå. Neáu ñuùng nhö theá, phöông phaùp sö phaïm Kitoâ giaùo hieän coù coù theå cung caáp moät ñaùp öùng vöõng chaéc cho caùc neàn nhaân hoïc voán coù ñaëc ñieåm phaân maûnh vaø taïm thôøi.
56. Caùc chöông trình lieân quan ñeán vieäc ñaøo taïo caûm giôùi vaø giôùi tính do caùc trung taâm giaùo duïc Coâng Giaùo ñeà nghò phaûi tính ñeán nhoùm tuoåi cuûa caùc hoïc sinh sinh vieân ñang ñöôïc giaûng daïy vaø ñoái xöû vôùi moãi ngöôøi moät caùch toân troïng toái ña. Ñieàu naøy coù theå ñaït ñöôïc qua moät caùch ñoàng haønh kín ñaùo vaø baûo maät, coù khaû naêng vôùi tôùi nhöõng ngöôøi ñang traûi qua nhöõng tình huoáng phöùc taïp vaø ñau loøng. Do ñoù, moïi tröôøng hoïc neân baûo ñaûm phaûi coù moät moâi tröôøng ñaùng tin caäy, thanh thaûn vaø côûi môû, ñaëc bieät ôû nhöõng nôi coù nhöõng tröôøng hôïp ñoøi hoûi thôøi gian vaø söï bieän phaân caån thaän.
Ñieàu chuû yeáu laø phaûi taïo ra caùc ñieàu kieän thích ñaùng ñeå cung caáp moät ñoâi tai kieân nhaãn vaø hieåu bieát khoâng coù baát cöù söï kyø thò baát coâng naøo.
57. Thaùnh Boä Giaùo duïc Coâng Giaùo yù thöùc roõ noã löïc haøng ngaøy vaø söï quan taâm quaûng ñaïi cuûa nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong caùc tröôøng hoïc vaø haøng loaït noã löïc sö phaïm chính thöùc vaø khoâng chính thöùc. Thaùnh Boä muoán khuyeán khích hoï theo ñuoåi coâng trình ñaøo taïo ngöôøi treû cuûa hoï, ñaëc bieät nhöõng ngöôøi trong soá hoï ñang bò aûnh höôûng bôûi baát cöù hình thöùc ngheøo ñoùi naøo, vaø nhöõng ngöôøi caàn tình yeâu ñöôïc caùc nhaø giaùo duïc cuûa hoï bieåu loä vôùi hoï, ñeå, nhö lôøi Thaùnh Gioan Bosco töøng noùi, ngöôøi treû khoâng nhöõng ñöôïc yeâu thöông, nhöng bieát raèng hoï ñöôïc yeâu thöông. Thaùnh Boä naøy cuõng muoán baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc nhaát ñeán taát caû caùc Kitoâ höõu ñang giaûng daïy trong caùc tröôøng Coâng Giaùo hoaëc caùc loaïi tröôøng khaùc, vaø, nhö lôøi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, khuyeán khích hoï "kích thích nôi caùc hoïc sinh söï côûi môû ñoái vôùi ngöôøi khaùc coi hoï nhö moät khuoân maët, nhö moät con ngöôøi, nhö moät anh chò em ñeå bieát vaø toân troïng, vôùi ñuû lòch söû cuûa hoï, caùc coâng phuùc vaø khuyeát ñieåm, caùc phong phuù vaø giôùi haïn cuûa hoï. Thaùch thöùc laø hôïp taùc ñeå ñaøo taïo nhöõng ngöôøi treû bieát côûi môû vaø quan taâm ñeán thöïc taïi vaây quanh hoï, coù khaû naêng quan taâm vaø dòu daøng" (68).
Thaønh phoá Vatican, ngaøy 2 thaùng 2 naêm 2019, Leã Daâng Chuùa vaøo Ñeàn Thôø.
Ñöùc Hoàng Y Giuseppe Versaldi
Toång tröôûng
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Angelo Vincenzo Zani
Thö kyù
- - - - - - -
Chuù Thích
1 Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi Caùc Thaønh Vieân Ngoaïi Giao Ñoaøn, 10 thaùng 1, 2011.
2 Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amoris Laetitia, 19 thaùng 3, 2016, 56.
3 Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Familiaris Consortio, 22 thaùng 11, 1981, 6; Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö Göûi Caùc Gia Ñình Gratissimam Sane, 2 thaùng 2, 1994,
4 Coâng Ñoàng Vatican II, Tuyeân Ngoân veà Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Gravissimum Educationis, 28 thaùng 10, 1965, 1.
5 Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính, 1 thaùng 11, 1983.
6 Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Nhaân Vò, Tuyeân Boá veà Moät Soá Vaán Ñeà Lieân Quan ñeán Ñaïo Ñöùc Giôùi Tính, 29 thaùng 12, 1975, 1.
7 Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính, 5.
8 Ñaõ daãn, 35.
9 Xem Ñaõ daãn, 21-47, trong ñoù, vieãn kieán Kitoâ Giaùo veà giôùi tính ñöôïc trình baày.
10 Coâng Ñoàng Vatican II, Hieán cheá Muïc vuï veà Giaùo Hoäi trong Theá giôùi Ngaøy nay, Gaudium et Spes, 7 thaùng 12, 1965, 11.
11 Amoris Laetitia, 56.
12 Ñaõ daãn.
13 Xem Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Kyø hoïp Toaøn theå caùc Thaønh vieân cuûa Giaùo Hoaøng Haøn Laâm vieän Söï soáng, 5 thaùng 10, 2017.
14 Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Thö Göûi Caùc Giaùm Muïc cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo veà Vieäc Hôïp taùc cuûa caùc Ngöôøi Ñaøn oâng vaø Ñaøn baø trong Giaùo Hoäi vaø trong theá giôùi, 31 thaùng 5, 2004, 13.
15 Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö Göûi Phuï nöõ, 29 thaùng 6, 1995, 9.
16 Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Thö Göûi Caùc Giaùm Muïc, 13.
17 Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö Göûi Phuï nöõ, 9.
18 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Kyø hoïp Toaøn theå caùc Thaønh vieân cuûa Giaùo Hoaøng Haøn Laâm vieän Söï soáng, 5 thaùng 10, 2017, 3.
19 Amoris Laetitia, 34.
20 Gaudium et Spes, 14.
21 Ñaõ daãn.
22 K. Wojtyla, Love and Responsibility, London 1981, tr.56-57.
23 Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Veritatis Splendor, 6 thaùng 8, 1993, 48.
24 Xem Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Huaán thò veà Vieäc Toân troïng Söï soáng Con ngöôøi trong Ngöoàn goác cuûa Noù vaø Phaåm giaù cuûa vieäc Sonh saûn, Donum Vitae, 22 thaùng 2, 1987, 4.
25 Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Hoäi nghò chuyeân ñeà laàn Thöù saùu cuûa caùc Giaùo sö Ñaïi hoïc, Rome, 7 thaùng 6, 2008.
26 Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên taïi Toøa Nhaø Reichstag, Berlin, 22 thaùng 9, 2011.
27 Ñöùc Phanxicoâ, Thoâng ñieäp veà vieäc Chaêm soùc Caên Nhaø chung cuûa Chuùng ta, Laudato Si', 24 thaùng 5, 2015, 154-155.
28 Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Yeát kieán chung, 8 thaùng 4, 1981 trong Insegnamenti, IV/1 (1981), tr. 904.
29 Veritatis Splendor, 50.
30 Xem ñaõ daãn.
31. "Ñaøn oâng vaø ñaøn baø taïo thaønh hai caùch theå hieän, veà phía con ngöôøi taïo vaät, moät söï tham gia kieân quyeát vaøo Höõu theå Thieân Chuùa: hoï ñöôïc taïo döïng gioáng 'hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Thieân Chuùa' vaø hoï hoaøn toaøn chu toaøn ôn goïi ñoù khoâng nhöõng nhö nhöõng con ngöôøi ñôn leû maø coøn nhö nhöõng caëp vôï choàng, voán laø nhöõng coäng ñoàng tình yeâu. Höôùng ñeán söï hôïp nhaát vaø sinh nôû, ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø keát hoân tham gia vaøo tình yeâu saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, soáng trong söï hieäp thoâng vôùi Ngöôøi qua ngöôøi khaùc" Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính; Cuõng neân xem Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Giaùo duïc Ñoái thoaïi Lieân vaên hoùa trong Caùc Tröôøng Coâng Giaùo, 28 thaùng 10, 2013, 35-36.
32 Amoris Laetitia, 286.
33 Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi Kyø hoïp Toaøn theå cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc YÙ, 27 thaùng 5, 2010.
34 Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Dieãn vaên vôùi Giaùo Trieàu Roâma, 21 thaùng 12, 2012.
35 Amoris Laetitia, 151.
36 Laudato Si', 155.
37 Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, 1643
38 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Hoäi thoaïi Quoác teá veà Tính Boå tuùc giöõa Ñaøn oâng vaø Ñaøn baø do Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin baûo trôï, 17 thaùng 11, 2014, 3.
39 Boä Giaùo luaät, ñieàu 1136; Xem Boä Giaùo luaät Caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông, ñieàu 627.
40 Gravissimum Educationis, 3.
41 Amoris Laetitia, 280.
42 Familiaris Consortio, 36.
43 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Thaønh vieân Ñaïi dieän Vaên Phoøng Treû em Coâng Giaùo Quoác teá, 11 thaùng 4, 2014.
44 Familiaris Consortio, 37.
45 Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Tröôøng Coâng Giaùo treân Ngöôõng cöûa Ngaøn naêm Thöù ba, 28 thaùng 12, 1997, 9.
46 Giaùo duïc Ñoái thoaïi Lieân vaên hoùa trong Caùc Tröôøng Coâng Giaùo, 58.
47 Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Tröôøng Coâng Giaùo, 19 thaùng 3, 1977, 45.
48 Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Ngöôøi Giaùo daân Coâng Giaùo trong Caùc Tröôøng hoïc: Caùc Chuùng nhaân Ñöùc tin, 15 thaùng 10, 1982, 17.
49 Amoris Laetitia, 281.
50 Ñaõ daãn.
51 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Hoäi thoaïi Quoác teá veà Tính Boå tuùc giöõa Ñaøn oâng vaø Ñaøn baø do Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin baûo trôï, 17 thaùng 11, 2014, 2.
52 Xem Amoris Laetitia, 84.
53 Gravissimum Educationis, 1.
54 Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö göûi Caùc Gia ñình Gratissimam Sane, 2 thaùng 2, 1994, 16; xem Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Gia Ñình, Giôùi Tính Con Ngöôøi: Söï Thaät vaø YÙ Nghóa. Caùc Höôùng Daãn Giaùo Duïc trong Gia Ñình, 8 thaùng 12, 1995, 23.
55 Xem Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính, 79.
56 Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Giaùo duïc Ngaøy nay vaø Ngaøy mai. Moät Ñam meâ Ñoåi môùi, Vatican City, 2014, Chöông II, 7.
57 Xem Thaùnh Boä Giaùo Duïc Coâng Giaùo, Cuøng nhau Giaùo duïc trong Tröôøng Coâng Giaùo. Moät Söù meänh chung cuûa caùc Ngöôøi Thaùnh hieán vaø Tín höõu Giaùo daân, 8 thaùng 9, 2007, 34-37.
58 Ñöùc Phaoloâ VI, Toâng huaán Evangelii Nuntiandi, 8 thaùng 12, 1975, 41.
59 Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính, 80.
60 Gravissimum Educationis, 1.
61 Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính, 81.
62 Ñaõ daãn, 83.
63 Ñaõ daãn, 22.
64 Höôùng Daãn Giaùo Duïc Veà Tình Yeâu Nhaân Baûn, Caùc Neùt Phaùc Thaûo veà Giaùo Duïc Giôùi Tính,, 21.
65 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi Ñaïi dieän Vieän 'Dignitatis Humanae', 7 thaùng 12, 2013.
66 Xem Giaùo duïc Ñoái thoaïi Lieân vaên hoùa trong Caùc Tröôøng Coâng Giaùo, keát luaän.
67 Amoris Laetitia, 283.
68 Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi Hieäp hoäi Giaùo chöùc Caùc Tröôøng Tieåu hoïc YÙ, 5 thaùng 1, 2018.