Taøi lieäu Laøm vieäc cuûa
Thöôïng Hoäi Ñoàng Toaøn Vuøng Amazon
Taøi lieäu Laøm vieäc cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Toaøn Vuøng Amazon.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 11-07-2019) - Taøi lieäu Laøm vieäc cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Toaøn Vuøng Amazon:
Taøi Lieäu Laøm Vieäc Vuøng Amazon:
Caùc Neûo Ñöôøng Môùi Cho Giaùo Hoäi Vaø Neàn Sinh Thaùi Toaøn Dieän
Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc
Phieân Ñaëc Bieät Daønh Cho Toaøn Vuøng Amazon
Caùc chöõ vieát taét
AG : Saéc leänh Ad Gentes, Vatican Council II, 1965.
AL : Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amoris Laetitia, Francis, 016.
CIMI : Hoäi ñoàng Truyeàn Giaùo Baûn ñòa, Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Ba Taây
CNBB : Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Ba Taây
CV : Thoâng ñieäp Caritas in Veritate, Benedict XVI, 2009.
DAp. : Taøi lieäu cuûa Hoäi Nghò Toaøn theå Thöù V cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu Myõ Latinh vaø Vuøng Caribbean (CELAM), Aparecida, Brazil, 2007.
DM : Taøi lieäu Hoäi Nghò Toaøn Theå thöù II cuûa CELAM, Medellín, Colombia, 1968.
Doc. Bolivia : Taøi lieäu Bolivia: Informe país: consulta pre-sinodal, Bolivia 2019.
Doc. Eje de Fronteras : Taøi lieäu Eje de Fronteras, Preparacaõo ao Sinodo para a Amazoânia. Tabatinga, Brasil, 11 a 13 de fevereiro de 2019
Doc. Manaus : Documento da Assembleia dos Regionais Norte 1 e 2 da CNBB, "A Igreja e faz carne e arma sua tenda na Amazoânia", Manaus, 1997, en: CONFEREÂNCIA NACIONAL DOS BISPOS DO BRASIL, Desafio missionaùrio, Documentos da Igreja na Amazoânia, Coletaânea, Ed. CNBB, Brasília, 2014, 67-84.
Doc. Preparatorio. : Taøi lieäu Chuaån bò cho Thöôïng Hoäi Ñoàng veà Vuøng Amazon: Nhöõng neûo ñöôøng môùi cho Giaùo Hoäi vaø Neàn Dinh thaùi Toøan dieän, Vaên phoøng Toång thö kyù Thöôïng Hoäi Ñoàng giaùm muïc, 2018.
Doc. Venezuela : Taøi lieäu Venezuela. CEV. Respuestas asambleas (2019).
DP : Taøi lieäu cuûa Hoäi Nghò Toaøn theå Thöù III cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu Myõ Latinh vaø Vuøng Caribbean (CELAM), Puebla, Mexico, 1979.
DSD : Taøi lieäu cuûa Hoäi Nghò Toaøn theå Thöù IV cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu Myõ Latinh vaø Vuøng Caribbean (CELAM), Santo Domingo, Dominican Republic, 1992.
DV : Hieán cheá Tín lyù Dei Verbum, Vatican Council II, 1965.
EC : Toâng hieán Episcopalis Communio, Francis, 2018.
EG : Toâng huaán Evangelii Gaudium, Francis, 2013.
Fr.PM : Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi "Cuoäc Gaëp gôõ cuûa Ngöôøi vuøng Amazon", Coliseo Regional Madre de Dios (Puerto Maldonado), 19 thaùng Gieâng 2018.
IBGE : Vieän Ñòa dö vaø Thoáng ke Ba Taây
LS : Thoâng ñieäp Laudato Si', Francis, 2015.
NMI : Toâng thö Novo Millennio Ineunte, John Paul II, 2001.
OA : Toâng thö Octogesima Adveniens, Paul VI, 1971.
PIAV : Caùc Daân toäc Baûn ñòa Töï nguyeän Coâ laäp
RM : Thoâng ñieäp Redemptoris Missio, John Paul II, 1990.
RP : Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Reconciliatio et Paenitentia, John Paul II, 1984.
SC : Hieán cheá Sacrosanctum Concilium, Vatican Council II, 1963.
Sint. REPAM : AA.VV., "Sistematizacioùn de aportes esenciales desde las voces de los actores territoriales", en: REPAM, Amazonía: Nuevos Caminos para la Iglesia y para la Ecología Integral. Síntesis general de la Red Eclesial Panamazoùnica - REPAM - Asambleas Territoriales, Foros Temaùticos, Contribuciones especiales y escuchas sobre el Sínodo,Secretaría Ejecutiva de la REPAM, Quito, 2019.
SRS : Thoâng ñieäp Sollicitudo Rei Socialis, John Paul II, 1987.
VG : Toâng hieán Veritatis Gaudium, Francis, 2017.
Daãn Nhaäp
Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm muïc ngaøy caøng trôû thaønh moät duïng cuï öu tuyeån ñeå laéng nghe daân Chuùa: 'Cho caùc Nghò phuï Thöôïng Hoäi Ñoàng, tröôùc heát, chuùng ta xin Chuùa Thaùnh Thaàn ban ôn bieát laéng nghe: laéng nghe Thieân Chuùa, ñeå cuøng vôùi Ngöôøi chuùng ta coù theå nghe thaáy tieáng keâu than cuûa ngöôøi ta; laéng nghe ngöôøi ta cho ñeán khi hít ñöôïc loøng khao khaùt maø Thieân Chuùa keâu goïi chuùng ta tôùi" (EC 6)
1.Ngaøy 15 thaùng 10 naêm 2017, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coâng boá vieäc trieäu taäp Thöôïng Hoäi Ñoàng Ñaëc bieät cho vuøng Amazon, khôûi dieãn moät dieãn trình laéng nghe cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng baét ñaàu taïi Vuøng Amazon vôùi cuoäc vieáng thaêm cuûa ngaøi taïi Puerto Maldonado (19/01/2018). Taøi lieäu Laøm vieäc naøy laø thaønh quaû cuûa moät dieãn trình daøi bao goàm vieäc soaïn thaûo Taøi lieäu chuaån bò cho Thöôïng Hoäi Ñoàng vaøo thaùng 6 naêm 2018; vaø moät cuoäc thaêm doø saâu roäng caùc coäng ñoàng Amazon [1].
2. Ngaøy nay, Giaùo hoäi laïi coù cô hoäi trôû thaønh ngöôøi laéng nghe, vaø ñaëc bieät taïi khu vöïc naøy, nôi coù raát nhieàu ñieàu ñang gaëp khoù khaên. Laéng nghe nguï yù nhìn nhaän söï xuaát hieän ñaày caûm kích cuûa Amazon nhö moät chuû theå môùi. Vì nhaän ñöôïc söï xem xeùt chöa ñaày ñuû trong boái caûnh quoác gia hoaëc theá giôùi hoaëc trong ñôøi soáng Giaùo hoäi, chuû theå môùi naøy hieän laø moät ngöôøi ñoái thoaïi öu tuyeån.
3. Nhöng laéng nghe khoâng phaûi laø chuyeän deã. Moät maët, vieäc toång hôïp caùc caâu traû lôøi cho baûn caâu hoûi cuûa caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc vaø coäng ñoàng vaãn luoân coù tính taïm thôøi vaø khoâng ñaày ñuû. Maët khaùc, söï caáp thieát phaûi xaùc nhaän caùc noäi dung vaø ñeà nghò phaûi ñöôïc dung hoøa bôûi moät dieãn trình hoùan caûi sinh thaùi vaø muïc vuï cho pheùp noù ñöôïc thaùch thöùc nghieâm tuùc bôûi caùc khu ngoaïi vi veà ñòa dö vaø hieän sinh (xem EG 20). Vaø dieãn trình naøy phaûi tieáp tuïc trong vaø sau Thöôïng Hoäi Ñoàng nhö moät yeáu toá chính cuûa ñôøi soáng töông lai cuûa Giaùo hoäi. Amazon ñang keâu naøi moät ñaùp öùng cuï theå vaø coù tính hoøa giaûi.
4. Taøi lieäu Laøm vieäc bao goàm ba phaàn. Phaàn ñaàu tieân lieân quan ñeán vieäc nhìn - nghe vaø coù töïa ñeà laø "Tieáng noùi Amazon"; muïc ñích cuûa noù laø trình baøy thöïc taïi laõnh thoå vaø caùc daân toäc cuûa noù. Phaàn thöù hai, "Sinh thaùi toaøn dieân": tieáng keâu than cuûa traùi ñaát vaø cuûa ngöôøi ngheøo", neâu ra caùc vaán ñeà sinh thaùi vaø muïc vuï, trong khi phaàn thöù ba, "Moät Giaùo hoäi Tieân tri ôû Amazon: caùc thaùch thöùc vaø hy voïng", ñöôïc daønh cho caùc vaán ñeà giaùo hoäi hoïc vaø muïc vuï.
5. Do ñoù, moät Giaùo hoäi ñöôïc môøi goïi ngaøy moät coù tính ñoàng nghò hôn baét ñaàu baèng caùch laéng nghe caùc daân toäc vaø traùi ñaát nhôø vieäc tieáp xuùc vôùi thöïc taïi phong phuù cuûa moät Amazon ñaày söùc soáng vaø khoân ngoan nhöng cuõng ñaày töông phaûn. Noù tieáp tuïc vôùi tieáng keâu ñöôïc kích thích bôûi caùc hoaït ñoäng phaù röøng vaø khai khoaùng coù tính phaù hoaïi vaø ñoøi phaûi coù moät söï hoùan caûi sinh thaùi toaøn dieän. Vaø noù keát thuùc baèng cuoäc gaëp gôõ vôùi caùc neàn vaên hoùa bieát linh höùng cho nhöõng neûo ñöôøng, thaùch thöùc vaø hy voïng môùi cuûa moät Giaùo hoäi, khi chuû tröông hoùan caûi muïc vuï, öôùc muoán trôû thaønh ngöôøi Samaria nhaân haäu vaø coù tính tieân tri. Theo ñeà nghò cuûa Maïng löôùi Giaùo hoäi Toaøn-Amazon (REPAM), taøi lieäu naøy ñöôïc caáu truùc treân cô sôû ba hoùan caûi maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ môøi goïi chuùng ta thöïc hieän: hoùan caûi muïc vuï maø ngaøi goïi chuùng ta trong Toâng huaán Evangelii Gaudium (xem - nghe); hoùan caûi sinh thaùi maø Thoâng ñieäp Laudato si' thuùc giuïc, thieát laäp ra loä trình (phaùn ñoaùn - haønh ñoäng); vaø hoùan caûi sang tính ñoàng nghò Giaùo Hoäi ñöôïc chi tieát hoùa trong Toâng hieán Episcopalis Communio, 1 toâng hieán höôùng daãn vieäc cuøng nhau böôùc ñi (phaùn ñoaùn - haønh ñoäng). Taát caû nhöõng ñieàu naøy dieãn ra trong moät dieãn trình naêng ñoäng laéng nghe vaø bieän phaân nhöõng neûo ñöôøng môùi, theo ñoù, Giaùo hoäi taïi Amazon seõ coâng boá Tin möøng cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ trong nhöõng naêm tôùi.
Phaàn I. Tieáng Noùi AMAZON
"Thaät laø toát ñeïp khi, giôø ñaây, chính caùc baïn laø nhöõng ngöôøi töï xaùc ñònh chính mình vaø cho chuùng toâi thaáy baûn saéc cuûa caùc baïn. Chuùng toâi caàn laéng nghe caùc baïn" (Fr.PM)
6. Truyeàn giaûng Tin Möøng taïi Chaâu Myõ Latinh laø moät hoàng aân Chuùa Quan Phoøng keâu goïi moïi ngöôøi tôùi vôùi söï cöùu roãi trong Chuùa Kitoâ. Baát chaáp vieäc thuoäc ñòa hoùa veà quaân söï, chính trò vaø vaên hoùa, vaø vuôït quaù tham voïng vaø loøng tham cuûa nhöõng ngöôøi thöïc daân, coù nhieàu nhaø truyeàn giaùo ñaõ hy sinh maïng soáng cuûa mình ñeå truyeàn baù Tin Möøng. Söï nhaïy caûm truyeàn giaùo naøy khoâng chæ linh höùng cho vieäc hình thaønh ra caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu, maø caû vieäc ban haønh luaät leä nhö caùc Ñaïo Luaät cuûa Vuøng Indies nhaèm baûo veä phaåm giaù caùc daân toäc baûn ñòa choáng laïi söï laïm duïng daân soá vaø laõnh thoå cuûa hoï. Nhöõng söï laïm duïng nhö vaäy ñaõ laøm toån thöông coäng ñoàng vaø laøm lu môø thoâng ñieäp cuûa Tin möøng; Chuùa Kitoâ thöôøng bò coâng boá ñoàng loõa vôùi caùc theá löïc khai thaùc taøi nguyeân vaø ñaøn aùp daân chuùng.
7. Ngaøy nay, ñeå thöïc thi vai troø tieân tri cuûa mình moät caùch trong saùng, Giaùo hoäi coù cô hoäi lòch söû ñeå töï laøm cho mình khaùc bieät roõ raøng vôùi caùc theá löïc thöïc daân môùi baèng caùch laéng nghe caùc daân toäc Amazon. Cuoäc khuûng hoaûng xaõ hoäi moâi tröôøng hieän nay môû ra nhöõng cô hoäi môùi ñeå trình baøy Chuùa Kitoâ trong moïi quyeàn naêng giaûi phoùng vaø nhaân baûn hoùa cuûa Ngöôøi. Chöông ñaàu tieân naøy ñöôïc caáu truùc quanh boán khaùi nieäm chuû choát lieân quan chaët cheõ vôùi nhau: söï soáng, laõnh thoå, thôøi gian vaø ñoái thoaïi, trong ñoù, Giaùo hoäi nhaäp theå vôùi moät khuoân maët Amazon vaø truyeàn giaùo.
Chöông I: Söï soáng
"Toâi ñeán ñeå chuùng ñöôïc soáng vaø soáng doài daøo" (Ga 10:10)
Amazon, nguoàn söï soáng
8. Thöôïng Hoäi Ñoàng naøy xoay quanh söï soáng: söï soáng cuûa laõnh thoå Amazon vaø cuûa caùc daân toäc cuûa noù, söï soáng cuûa Giaùo hoäi, söï soáng cuûa haønh tinh. Nhö ñöôïc phaûn aûnh trong caùc cuoäc tham khaûo vôùi caùc coäng ñoàng Amazon, söï soáng ôû Amazon ñöôïc ñoàng hoùa, trong soá nhöõng thöù khaùc, vôùi nöôùc. Soâng Amazon gioáng nhö moät ñoäng maïch cuûa luïc ñòa vaø theá giôùi, noù chaûy nhö nhöõng maïch maùu cung caáp cho heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät cuûa laõnh thoå, gioáng nhö moät doøng suoái cho caùc daân toäc, caùc neàn vaên hoùa vaø nhöõng bieåu thöùc linh ñaïo cuûa noù. Nhö trong Vöôøn Ñòa Ñaøng (St 2: 6), nöôùc laø nguoàn söï soáng, nhöng cuõng laø moái lieân heä giöõa caùc bieåu hieän khaùc nhau cuûa söï soáng, trong ñoù moïi thöù ñeàu ñöôïc noái keát (xem LS, 16, 91, 117, 138, 240). "Doøng soâng khoâng phaân caùch chuùng ta, noù hôïp nhaát chuùng ta, noù giuùp chuùng ta cuøng toàn taïi giöõa caùc neàn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ khaùc nhau" (2).
9. Löu vöïc soâng Amazon vaø caùc khu röøng nhieät ñôùi bao quanh nuoâi döôõng ñaát ñai vaø ñieàu hoøa caùc chu trình nöôùc, naêng löôïng vaø thaùn khí ôû caáp ñoä haønh tinh, nhôø vieäc taùi cheá bieán ñoä aåm. Chæ rieâng soâng Amazon ñaõ chuyeån 15% toång löôïng nöôùc ngoït cuûa haønh tinh moãi naêm vaøo Ñaïi Taây Döông [3]. Amazon raát caàn thieát cho vieäc phaân phoái löôïng nöôùc möa ôû caùc khu vöïc xa xoâi khaùc cuûa Nam Myõ vaø goùp phaàn vaøo söï chuyeån ñoäng lôùn cuûa khoâng khí quanh khaép haønh tinh. Hôn nöõa, noù nuoâi döôõng thieân nhieân, söï soáng vaø vaên hoùa cuûa haøng ngaøn coäng ñoàng baûn ñòa, noâng daân, haäu dueä da ñen (afro-descendant), soâng hoà vaø ñoâ thò. Nhöng caàn löu yù raèng theo caùc chuyeân gia quoác teá, Amazon laø khu vöïc deã bò toån thöông thöù hai cuûa haønh tinh, sau Baéc Cöïc, neáu noùi ñeán söï thay ñoåi khí haäu do con ngöôøi gaây ra.
10. Laõnh thoå Amazon bao goàm moät phaàn cuûa Ba Taây, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname vaø French Guiana. Noù coù toång coäng 7.8 trieäu kiloâ meùt vuoâng ôû trung taâm Nam Myõ. Caùc khu röøng Amazon coù dieän tích khoaûng 5.3 trieäu kiloâ meùt vuoâng, chieám 40% dieän tích röøng nhieät ñôùi hoaøn caàu. Ñaây chæ laø 3.6% dieän tích ñaát cuûa traùi ñaát, chieám khoaûng 149 trieäu kiloâ meùt vuoâng, töông ñöông khoaûng 30% beà maët haønh tinh cuûa chuùng ta. Laõnh thoå Amazon chöùa moät trong nhöõng sinh quyeån (biospheres) giaøu nhaát vaø phöùc taïp nhaát veà ñòa chaát treân haønh tinh. Söï phong phuù töï nhieân cuûa noù veà nöôùc, söùc noùng vaø ñoä aåm coù nghóa laø heä sinh thaùi cuûa Amazon laøm chuû khoaûng 10% ñeán 15% söï ña daïng sinh hoïc cuûa maëct ñaát vaø löu tröõ töø 150 ñeán 200 tyû taán thaùn khí moãi naêm.
Söï soáng doài daøo
11. Chuùa Gieâsu ban söï soáng vieân maõn (x. Ga 10,10), moät söï soáng traøn ñaày Thieân Chuùa, moät söï soáng cöùu roãi (zoe), baét ñaàu vôùi saùng theá vaø töï bieåu loä ngay töø ñaàu trong chieàu kích caên baûn nhaát cuûa söï soáng (bios). ÔÛ Amazon, noù ñöôïc phaûn aûnh trong söï ña daïng sinh hoïc vaø vaên hoùa phong phuù cuûa noù. Ñieàu naøy coù nghóa, moät söï soáng troïn veïn vaø toaøn dieän, moät söï soáng ca haùt, moät baøi haùt nöøng söï soáng, gioáng nhö nhöõng baøi ca ngôïi doøng soâng. Ñoù laø moät söï soáng nhaûy muùa vaø ñaïi dieän cho thieân tính vaø moái lieân heä cuûa chuùng ta vôùi thaàn tính naøy. "Nhö caùc giaùm muïc khaúng ñònh taïi Aparecida, vieäc phuïc vuï muïc vuï cuûa chuùng ta laø moät vieäc phuïc vuï "söï soáng vieân maõn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa [1 ñieàu] ñoøi phaûi coâng boá Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø Tin möøng cuûa Nöôùc Thieân Chuùa, toá caùo caùc tình huoáng toäi loãi, caùc cô caáu cuûa cheát choùc, baïo löïc, vaø caùc baát coâng beân trong vaø beân ngoaøi, vaø coå vuõ ñoái thoaïi lieân vaên hoùa, lieân toân giaùo vaø ñaïi keát (DAp 95). Vieäc coâng boá vaø toá caùo nhö vaäy ñuôïc chuùng ta bieän phaân döôùi aùnh saùng cuûa Chuùa Gieâsu Kytoâ, Ñaáng Haèng Soáng (Kh 1:18), "söï vieân maõn cuûa moïi maëc khaûi" (DV 2).
"Soáng toát" (buen vivir)
12. Vieäc caùc daân toäc baûn ñòa Amazon tìm kieám söï soáng doài daøo ñöôïc phaùt bieåu trong ñieàu hoï goïi laø "soáng toát" (buen vivir) [4]. Töùc laø soáng "haøi hoøa vôùi baûn thaân, vôùi thieân nhieân, vôùi nhöõng con ngöôøi nhaân baûn vaø vôùi ñaáng toái cao, vì coù söï thoâng ñaït qua laïi giöõa toaøn boä vuõ truï, nôi khoâng coù ngöôøi loaïi tröø hay ngöôøi bò loaïi tröø, vaø giöõa moïi ngöôøi chuùng ta, chuùng ta coù theå khuoân ñuùc moät döï aùn soáng vieân maõn" (5).
13. Moät caùi hieåu nhö vaäy veà söï soáng coù ñaëc tröng ôû tính noái keát vaø haøi hoøa caùc moái lieân heä giöõa nöôùc, laõnh thoå vaø thieân nhieân, ñôøi soáng coäng ñoàng vaø vaên hoùa, Thieân Chuùa vaø caùc löïc löôïng taâm linh khaùc nhau. "Soáng toát" nghóa laø hieåu ñöôïc tính trung taâm cuûa ñaëc tính töông quan - sieâu vieät cuûa con ngöôøi nhaân baûn vaø cuûa saùng theá, vaø bao goàm vieäc "laøm toát" hay caùc haønh ñoäng toát. Caùc chieàu kích vaät chaát vaø tinh thaàn khoâng theå bò ngaét keát. Caùch thöùc toaøn dieän naøy töï phaùt bieåu ra trong vieäc töï toå chöùc caùch khaùc bieät, baét ñaàu töø gia ñình vaø coäng ñoàng, vaø chaáp nhaän vieäc söû duïng coù traùch nhieäm moïi cuûa caûi cuûa saùng theá. Moät soá ngöôøi noùi ñeán vieäc böôùc tôùi "vuøng ñaát khoâng coù söï aùc", hoaëc ñi tìm "ngoïn ñoài linh thaùnh", nhöõng hình aûnh phaûn aûnh caùc chuyeån dòch coäng ñoàng vaø khaùi nieäm hieän höõu cuûa hoï.
Söï soáng bò ñe doïa
14. Nhöng söï soáng ôû Amazon ñang bò ñe doïa bôûi söï huûy hoaïi vaø khai thaùc moâi tröôøng vaø bôûi söï vi phaïm coù heä thoáng caùc nhaân quyeàn caên baûn cuûa ngöôøi Amazon. Caùch rieâng, vieäc vi phaïm caùc quyeàn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, nhö quyeàn laõnh thoå, quyeàn töï quyeát, quyeàn phaân ñònh laõnh thoå, ñöôïc tham khaûo vaø ñoàng yù tröôùc. Theo caùc coäng ñoàng tham gia vaøo vieäc laéng nghe coù tính ñoàng nghò naøy, moái ñe doïa ñoái vôùi söï soáng xuaát phaùt töø lôïi ích kinh teá vaø chính trò cuûa caùc nhoùm thoáng trò trong xaõ hoäi ngaøy nay, ñaëc bieät laø caùc coâng ty khai khoaùng taøi nguyeân, thöôøng coù söï thoâng ñoàng hoaëc ñöôïc dung tuùng bôûi chính quyeàn ñòa phöông vaø quoác gia cuõng nhö caùc nhaø laõnh ñaïo baûn ñòa truyeàn thoáng. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khaúng ñònh, nhöõng ngöôøi theo ñuoåi nhöõng lôïi ích nhö vaäy döôøng nhö ñaõ bò ngaét keát hoaëc thôø ô tröôùc caùc tieáng keâu than cuûa ngöôøi ngheøo vaø cuûa traùi ñaát (x. LS 49, 91).
15. Nhieàu cuoäc tham khaûo ñöôïc toå chöùc khaép Amazon cho thaáy caùc coäng ñoàng cho raèng söï soáng ôû Amazon bò ñe doïa ñaëc bieät bôûi: (a) keát toäi vaø aùm saùt caùc nhaø laõnh ñaïo vaø ngöôøi baûo veä laõnh thoå; (b) chieám ñoaït vaø tö nhaân hoùa caùc cuûa caûi töï nhieân, chaúng haïn nhö nöôùc; (c) caû nhöôïng boä khai thaùc goã hôïp phaùp vaø khai thaùc goã baát hôïp phaùp; (d) saên baén vaø caâu caù coù tính traán loät, chuû yeáu ôû caùc doøng soâng; (e) caùc sieâu döï aùn: caùc nhöôïng quyeàn thuûy ñieän vaø röøng, khai thaùc goã ñeå saûn xuaát ñoäc canh, xaây döïng ñöôøng boä vaø ñöôøng saét, hoaëc caùc döï aùn khai thaùc vaø daàu khí; (f) oâ nhieãm do toaøn boä ngaønh coâng nghieäp khai khoaùng gaây ra, taïo neân nhieàu vaán ñeà vaø beänh taät, nhaát laø nôi treû em vaø thanh thieáu nieân; (g) buoân baùn ma tuùy; (h) caùc vaán ñeà xaõ hoäi do ñoù maø ra lieân quan ñeán caùc moái ñe doïa nhö nghieän röôïu, baïo löïc choáng phuï nöõ, maïi daâm, buoân ngöôøi, maát vaên hoùa vaø baûn saéc goác (ngoân ngöõ, caùc thöïc haønh vaø phong tuïc taâm linh), vaø moïi ñieàu kieän ngheøo ñoùi maø ngöôøi daân Amazon bò keát aùn (xem Fr.PM).
16. Hieän nay, bieán ñoåi khí haäu vaø vieäc gia taêng söï can thieäp cuûa con ngöôøi (phaù röøng, hoûa hoaïn vaø thay ñoåi söû duïng ñaát) ñang ñaåy Amazon ñeán moät ñieåm khoâng theå quay trôû laïi, vôùi tyû leä maát röøng cao, daân soá bò buoäc phaûi di dôøi vaø oâ nhieãm. Chuùng ñang ñaët caùc heä sinh thaùi cuûa noù vaøo nguy cô vaø gaây aùp löïc leân caùc neàn vaên hoùa ñòa phöông. Möùc 4 ñoä baùch phaân cuûa vieäc noùng leân hoaëc 40% naïn phaù röøng laø "nhöõng ñieåm quaù ñoä" (tipping points) cuûa quaàn theå sinh vaät Amazon theo höôùng sa maïc hoùa, nghóa laø moät quaù ñoä sang traïng thaùi sinh hoïc môùi thöôøng laø khoâng theå ñaûo ngöôïc. Vaø quaû laø ñieàu ñaùng lo ngaïi khi naïn phaù röøng hieän nay ñaõ ñaït tôùi töø 15 ñeán 20%.
Baûo veä söï soáng, ñoái ñaàu vôùi boùc loät
17. Caùc coäng ñoàng ñöôïc tham khaûo yù kieán cuõng nhaán maïnh moái lieân heä giöõa söï ñe doïa ñoái vôùi söï soáng sinh hoïc vaø söï soáng tinh thaàn, nghóa laø moái ñe doïa toaøn dieän toång theå. Söï phaù huûy nhieàu maët löu vöïc soâng Amazon taïo ra söï maát caân baèng: maát caân baèng veà laõnh thoå ñòa phöông vaø hoaøn caàu, maát caân baèng trong caùc muøa, maát caân baèng veà khí haäu. Moät trong nhöõng ñieàu bò ñieàu naøy aûnh höôûng laø naêng ñoäng löïc sinh saûn vaø taùi sinh ñoäng vaät vaø thöïc vaät, gaây khoán khoå cho moïi coäng ñoàng Amazon. Ví duï, vieäc phaù huûy vaø oâ nhieãm thieân nhieân aûnh höôûng ñeán saûn xuaát, tieáp caän vaø phaåm chaát thöïc phaåm. Vì vaäy, vieäc chaêm soùc coù traùch nhieäm ñoái vôùi söï soáng vaø "soáng toát" gaén lieàn vôùi vieäc khaån tröông ñoái ñaàu vôùi caùc moái ñe doïa, xaâm löôïc vaø thôø ô trong lónh vöïc naøy. Vieäc chaêm soùc söï soáng traùi ngöôïc vôùi neàn vaên hoùa vöùt boû, vôùi neàn vaên hoùa boùc loät, aùp böùc vaø doái traù. Ñoàng thôøi, ñieàu naøy coù nghóa laø choáng laïi vieãn kieán voâ ñoä phaûi gia taêng khoâng giôùi haïn, thôø ngaãu thaàn tieàn baïc, moät theá giôùi bò caét rôøi khoûi coäi nguoàn vaø moâi tröôøng cuûa noù, moät neàn vaên hoùa cheát choùc. Noùi toùm laïi, vieäc baûo veä söï soáng nguï yù baûo veä laõnh thoå vaø caùc taøi nguyeân hoaëc cuûa caûi töï nhieân cuûa noù; noù cuõng nguï yù baûo veä söï soáng vaø neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc cuûa noù, cuûng coá caùc toå chöùc cuûa hoï, khaû naêng thöïc thi ñaày ñuû caùc quyeàn cuûa hoï vaø khaû theå ñöôïc laéng nghe. Theo lôøi cuûa chính ngöôøi daân baûn ñòa: "Chuùng toâi, ngöôøi baûn ñòa Guaviare (Colombia), laø moät phaàn cuûa thieân nhieân bôûi vì chuùng toâi laø nöôùc, khoâng khí, traùi ñaát vaø söï soáng cuûa moâi tröôøng do Thieân Chuùa taïo döïng. Do ñoù, chuùng toâi yeâu caàu chaám döùt vieäc ngöôïc ñaõi vaø huûy dieät 'Meï Traùi ñaát'. Traùi ñaát coù maùu vaø ñang chaûy maùu, caùc coâng ty ña quoác gia ñaõ caét ñöùt caùc tónh maïch cuûa 'Meï Traùi ñaát' cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi muoán tieáng khoùc baûn ñòa cuûa chuùng toâi ñöôïc caû theá giôùi laéng nghe" (6).
Khoùc cho söï soáng
18. Söï xaâm löôïc vaø caùc moái ñe doïa choáng laïi söï soáng taïo ra caùc tieáng keâu khoùc, caû töø ngöôøi daân laãn töø traùi ñaát. Baét ñaàu töø tieáng keâu khoùc naøy nhö moät chuû ñeà thaàn hoïc (moät nguoàn cöù lieäu [locus] ñeå suy nghó veà ñöùc tin), ngöôøi ta coù theå khôûi xöôùng caùc neûo ñöôøng hoaùn caûi, hieäp thoâng vaø ñoái thoaïi, nhöõng neûo ñöôøng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, cuûa söï doài daøo vaø "soáng toát". Hình aûnh söï soáng vaø "soáng toát" nhö "caùch leân ñoài linh thaùnh", nguï yù hieäp thoâng vôùi nhöõng ngöôøi cuøng haønh höông vaø vôùi thieân nhieân noùi chung, nghóa laø moät con ñöôøng hoøa nhaäp vôùi söï doài daøo söï soáng, vôùi lòch söû vaø vôùi töông lai. Nhöõng neûo ñöôøng môùi naøy laø ñieàu caàn thieát vì, töø goùc ñoä muïc vuï, khoaûng caùch ñòa dö lôùn lao vaø söï ña daïng vaên hoùa phong phuù cuûa Amazon vaãn chöa ñöôïc ñeà caäp veà phöông dieän muïc vuï. Caùc neûo ñöôøng môùi ñaët caên baûn "treân caùc moái lieân heä lieân vaên hoùa trong ñoù, söï ña daïng khoâng coù nghóa ñe doïa vaø khoâng bieän minh cho caùc phaåm traät quyeàn löïc cuûa moät soá ngöôøi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, maø laø ñoái thoaïi töø caùc vieãn kieán vaên hoùa khaùc nhau, caùc cöû haønh, moái lieân heä qua laïi vaø söï hoài sinh hy voïng" (DAp 97).
Chöông II: Laõnh thoå
"Haõy côûi ñoâi deùp cuûa ngöôi ra khoûi ñoâi chaân cuûa Ngöôi, vì nôi ngöôi böôùc leân laø nôi thaùnh thieâng (Xh 3: 5)
Laõnh thoå, söï soáng vaø maëc khaûi Thieân Chuùa
19. Taïi Amazon, söï soáng ñöôïc loàng, lieân keát vaø tích hôïp vaøo laõnh thoå. Khoâng gian vaät chaát quan yeáu vaø nuoâi döôõng naøy cung caáp khaû theå, duy trì vaø giôùi haïn söï soáng. Hôn nöõa, chuùng ta coù theå noùi raèng Amazon - hoaëc moät laõnh thoå hoaëc coäng ñoàng baûn ñòa khaùc - khoâng chæ laø moät ubi hoaëc moät nôi (moät khoâng gian ñòa dö), maø coøn laø moät quid hay moät ñieàu gì ñoù, moät nôi coù yù nghóa ñoái vôùi ñöùc tin hoaëc kinh nghieäm veà Thieân Chuùa trong lòch söû. Do ñoù, laõnh thoå laø moät cöù lieäu thaàn hoïc nôi ñöùc tin ñöôïc soáng, vaø cuõng laø moät nguoàn maëc khaûi ñaëc bieät cuûa Thieân Chuùa: nhöõng nôi hieån dung (epiphanic) trong ñoù, döï tröõ söï soáng vaø söï khoân ngoan daønh cho haønh tinh naøy ñöôïc bieåu loä, moät söï soáng vaø söï khoân ngoan noùi veà Thieân Chuùa. ÔÛ Amazon, "nhöõng caùi vuoát ve cuûa Thieân Chuùa" trôû thaønh hieån hieän vaø nhaäp theå vaøo lòch söû (x. LS 84, "Ñaát, nöôùc, nuùi non: moïi thöù ñeàu nhö theå moät söï vuoát ve cuûa Thieân Chuùa).
Moät laõnh thoå trong ñoù moïi söï ñöôïc noái keát
20. Moät caùi nhìn chieâm nieäm, chaêm chuù vaø toân kính vaøo anh chò em cuûa mình, vaø caû thieân nhieân nöõa - anh caây, chò hoa, chò em chim, anh em caù, vaø thaäm chí caû nhöõng chò em nhoû nhaát nhö kieán, aáu truøng, naám hoaëc coân truøng ( xem LS 233) - cho pheùp caùc coäng ñoàng Amazon khaùm phaù ra moïi söï ñöôïc noái keát vôùi nhau ra sao, traân quùy töøng sinh vaät, thaáy maàu nhieäm veû ñeïp cuûa Thieân Chuùa ñöôïc maëc khaûi trong chuùng (xem LS 84, 88) vaø soáng vôùi nhau moät caùch thaân thieän.
21. Khoâng coù phaàn naøo cuûa laõnh thoå Amazon coù theå töï mình toàn taïi. Caùc boä phaän khoâng nhöõng lieân heä vôùi nhau ôû beân ngoaøi, ñuùng hôn, chuùng laø caùc chieàu kích töø cô caáu, voán hieän höõu trong töông quan, taïo thaønh moät toång theå quan yeáu. Do ñoù, laõnh thoå Amazon cung caáp moät giaùo lyù quan yeáu ñeå ta hieåu moät caùch toaøn dieän caùc töông quan cuûa chuùng ta vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, vôùi thieân nhieân vaø vôùi Thieân Chuùa, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ töøng noùi (xem LS 66).
Veû ñeïp vaø moái ñe doïa ñoái vôùi laõnh thoå
22. Khi chieâm ngöôõng veû ñeïp cuûa laõnh thoå Amazon, chuùng ta khaùm phaù ra moät kieät taùc saùng taïo cuûa Thieân Chuùa Söï Soáng. Caùc chaân trôøi voâ taän vôùi veû ñeïp voâ bieân laø moät baøi ca, moät baøi thaùnh ca daâng leân Ñaáng Taïo Hoùa. "Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa con thôø, Chuùa muoân truøng cao caû! AÙo Ngaøi maëc : toaøn oai phong laãm lieät, caåm baøo Ngaøi khoaùc : muoân vaïn aùnh haøo quang" (Tv 104 (3): 1-2). Bieåu thöùc muoân maàu cuûa söï soáng laø moät böùc tranh gheùp cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng ban cho chuùng ta moät "di saûn nhöng khoâng maø chuùng ta nhaän ñöôïc ñeå baûo veä, nhö moät khoâng gian quyù giaù daønh cho cuoäc soáng chung cuûa con ngöôøi" vaø traùch nhieäm chung "ñoái vôùi lôïi ích cuûa moïi ngöôøi" (DAp. 471). Lôøi môøi goïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ taïi Puerto Maldonado ñeå baûo veä khu vöïc bò ñe doïa naøy, ñeå baûo toàn vaø khoâi phuïc noù vì lôïi ích cuûa moïi ngöôøi, ñem laïi cho chuùng ta nieàm hy voïng vaøo khaû naêng cuûa mình ñeå xaây döïng lôïi ích chung vaø ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta.
23. Ngaøy nay, Amazon ñang bò thöông, veû ñeïp cuûa noù bò bieán daïng, moät nôi ñau ñôùn vaø baïo löïc, nhö caùc baùo caùo cuûa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông ñaõ chæ ra moät caùch huøng hoàn: "Röøng hoang khoâng phaûi laø moät taøi nguyeân ñeå khai thaùc, noù laø moät höõu theå hoaëc nhieàu höõu theå khaùc nhau ñeå ta coù töông quan vôùi" [7]. "Chuùng ta bò toån thöông bôûi vieäc huûy hoaïi thieân nhieân, huûy hoaïi röøng nhieät ñôùi, söï soáng, con caùi chuùng ta vaø caùc theá heä töông lai" [8]. Söï huûy hoaïi ña daïng söï soáng con ngöôøi vaø moâi tröôøng, caùc beänh taät vaø oâ nhieãm soâng ngoøi vaø ñaát ñai, ñoán vaø ñoát caây, maát ña daïng sinh hoïc moät caùch oà aït, nhieàu loaøi dieät chuûng (hôn moät trieäu trong soá taùm trieäu ñoäng vaät vaø thöïc vaät ñang gaëp nguy cô) [9], taïo thaønh moät thöïc taïi taøn baïo thaùch thöùc moïi ngöôøi chuùng ta.
Baïo löïc, hoãn loaïn vaø tham nhuõng traøn lan. Laõnh thoå ñaõ trôû thaønh moät khoâng gian baát hoøa vaø huûy dieät caùc daân toäc, vaên hoùa vaø caùc theá heä. Nhöõng ngöôøi bò buoäc phaûi rôøi khoûi ñaát ñai cuûa hoï thöôøng rôi vaøo baãy cuûa mafias, buoân baùn ma tuùy vaø buoân ngöôøi (chuû yeáu laø phuï nöõ), lao ñoäng treû em vaø maõi daâm treû em [10]. Thöïc taïi bi thaûm vaø phöùc taïp naøy naèm beân ngoaøi giôùi haïn cuûa luaät phaùp vaø nhaân quyeàn. Tieáng khoùc than ñau ñôùn cuûa Amazon vang voïng laïi tieáng khoùc than cuûa daân bò laøm noâ leä ôû Ai Caäp, nhöõng ngöôøi khoâng bò Thieân Chuùa boû rôi: "Ta ñaõ thaáy roõ caûnh khoå cöïc cuûa daân Ta beân Aicaäp, Ta ñaõ nghe tieáng chuùng keâu than vì boïn cai haønh haï. Phaûi, Ta bieát caùc noãi ñau khoå cuûa chuùng. Ta xuoáng giaûi thoaùt chuùng khoûi tay ngöôøi Ai-caäp" (Xh 3: 7-8).
Laõnh thoå cuûa hy voïng vaø "soáng toát"
24. Amazon laø nôi coù khaû theå "soáng toát", vaø höùa heïn cuøng hy voïng coù nhöõng neûo ñöôøng môùi cho söï soáng. Söï soáng ôû Amazon ñöôïc hoøa nhaäp vaø hôïp nhaát vôùi laõnh thoå; khoâng coù söï phaân taùch hoaëc phaân chia giöõa caùc boä phaän. Söï hôïp nhaát naøy bao goàm troïn hieän sinh: vieäc laøm, nghæ ngôi, caùc lieân heä nhaân baûn, caùc nghi thöùc vaø cöû haønh. Moïi söï ñeàu ñöôïc chia seû; khoâng gian tö rieâng, raát ñaëc tröng cuûa thôøi hieän ñaïi, laø ñieàu toái thieåu. Söï soáng dieãn tieán treân neûo ñöôøng coäng ñoàng nôi caùc nhieäm vuï vaø traùch nhieäm ñöôïc phaân phoái vaø chia seû vì lôïi ích chung. Khoâng coù choã cho yù nieäm caù nhaân taùch rôøi khoûi coäng ñoàng hoaëc laõnh thoå cuûa noù.
25. Cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoàng Amazon chöa bò aûnh höôûng bôûi neàn vaên minh phöông Taây ñöôïc phaûn aûnh trong caùc nieàm tin vaø nghi thöùc lieân quan ñeán caùc haønh ñoäng cuûa caùc thaàn linh, cuûa 1 thaàn tính ñöôïc ñaèt baèng nhieàu teân goïi khaùc nhau haønh ñoäng vôùi vaø trong laõnh thoå, vôùi vaø trong töông quan vôùi thieân nhieân. Theá giôùi quan naøy ñöôïc naém baét trong 'caâu thaàn chuù' cuûa Ñöùc Phanxicoâ: "moïi söï ñöôïc noái keát vôùi nhau" (LS 16, 91, 117, 138, 240).
26. Söï hoøa nhaäp cuûa saùng theá, cuûa söï soáng ñöôïc coi nhö moät toång theå bao truøm troïn hieän sinh, laø neàn taûng cuûa neàn vaên hoùa truyeàn thoáng ñöôïc truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä noï qua vieäc laéng nghe tuùi khoân cuûa toå tieân - moät kho döï tröõ soáng ñoäng cuûa neàn linh ñaïo vaø vaên hoùa baûn ñòa. Söï khoân ngoan naøy linh höùng cho vieäc quan taâm vaø toân troïng saùng theá, vì yù thöùc roõ raøng ñöôïc caùc giôùi haïn cuûa noù vaø ngaên caám vieäc laïm duïng noù. Laïm duïng thieân nhieân laø laïm duïng toå tieân, anh chò em mình, saùng theá vaø Ñaáng Taïo hoùa. Laïm duïng taát caû nhöõng ñieàu naøy laø theá chaáp töông lai.
27. Vuõ truï quan cuûa Amazon vaø theá giôùi quan Kitoâ giaùo ñeàu ñang gaëp khuûng hoaûng do vieäc aùp ñaët chuû nghóa troïng thöông, theá tuïc hoùa, neàn vaên hoùa vöùt boû vaø vieäc thôø ngaãu thaàn tieàn baïc (x. EG 54-55). Cuoäc khuûng hoaûng naøy ñaëc bieät aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi treû vaø boái caûnh ñoâ thò voán ñaùnh maát goác reã vöõng chaéc cuûa truyeàn thoáng hoï.
Chöông III: Hoaøng thôøi (Kairoùs)
"Ta ñaõ nhaäm lôøi ngöôi vaøo thôøi Ta thi aân" (Is 49: 8; 2 Cr 6: 2)
Thôøi aân suûng
28. Amazon ñang soáng moät thôøi aân suûng, moät kairoùs (hoaøng thôøi). Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon laø moät daáu chæ thôøi ñaïi khi Chuùa Thaùnh Thaàn môû ra nhöõng neûo ñöôøng môùi maø chuùng ta bieän phaân ñöôïc nhôø moät cuoäc ñoái thoaïi hoã töông giöõa toaøn theå Daân Thieân Chuùa. Cuoäc ñoái thoaïi ñaõ baét ñaàu moät thôøi gian tröôùc ñaây, töø nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát, baét ñaàu töø döôùi ñi leân, vì giaû thieát raèng, "moïi dieãn trình xaây döïng ñeàu chaäm vaø khoù khaên. Noù bao goàm thöû thaùch phaù vôõ khoâng gian vaø côûi môû chính mình ñeå laøm vieäc vôùi nhau, soáng neàn vaên hoùa gaëp gôõ, [...]xaây döïng moät giaùo hoäi chò em (11).
29. Caùc daân toäc nguyeân thuûy cuûa Amazon coù nhieàu ñieàu ñeå daïy chuùng ta. Chuùng ta nhìn nhaän raèng trong haøng ngaøn naêm, hoï ñaõ chaêm soùc ñaát ñai, nöôùc vaø röøng cuûa hoï vaø ñaõ coá gaéng baûo toàn chuùng cho ñeán ngaøy hoâm nay ñeå nhaân loaïi coù theå höôûng lôïi trong vieäc thöôûng thöùc nhöõng hoàng phuùc nhöng khoâng trong saùng theá cuûa Thieân Chuùa. Caùc neûo ñöôøng truyeàn giaûng Tin Möøng môùi phaûi ñöôïc xaây döïng trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi söï khoân ngoan cuûa toå tieân, trong ñoù nhöõng haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa trôû neân hieån hieän.
Moät thôøi ñeå hoäi nhaäp vaên hoùa vaø tính lieân vaên hoùa
30. Giaùo hoäi taïi Amazon ñaõ ñaùnh daáu söï hieän dieän cuûa noù trong khu vöïc baèng nhöõng kinh nghieäm ñaùng chuù yù vaø theo nhöõng caùch ñoäc ñaùo, saùng taïo vaø hoäi nhaäp vaên hoùa. Phong caùch truyeàn giaûng Tin Möøng cuûa noù khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø moät phaûn öùng chieán löôïc ñoái vôùi thöïc taïi hieän nay; ñuùng hôn, noù ñi theo moät neûo ñöôøng töông öùng vôùi caùc kairoùs (hoaøng thôøi) coù theå thuùc ñaåy daân Thieân Chuùa ñeán choã chaøo ñoùn Vöông quoác cuûa Ngöôøi giöõa tính ña daïng sinh hoïc vaø xaõ hoäi cuûa hoï. Giaùo hoäi trôû neân xaùc thòt baèng caùch quyeát ñònh cö nguï - döïng "tapiri" hay nhaø maùi raï - ôû Amazon [12]. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi moät cuoäc haønh trình ñaõ baét ñaàu vôùi Coâng ñoàng Vatican II cho toaøn theå Giaùo hoäi; ñaõ ñöôïc coâng nhaän trong Huaán quyeàn Chaâu Myõ Latinh keå töø Medellin (1968); vaø ñöôïc giaû ñònh roõ raøng cho Amazon ôû Santareùm (1972) [13]. Keå töø ñoù, Giaùo hoäi tieáp tuïc tìm caùch hoäi nhaäp vaên hoùa Tin möøng tröôùc caùc thaùch thöùc laõnh thoå vaø caùc daân toäc cuûa noù, trong cuoäc ñoái thoaïi lieân vaên hoùa vôùi hoï. Söï ña daïng ñoäc ñaùo cuûa khu vöïc Amazon - sinh hoïc, toân giaùo vaø vaên hoùa - gôïi yù moät Leã Nguõ Tuaàn môùi.
Moät thôøi cuûa nhöõng thaùch thöùc nghieâm troïng vaø khaån caáp
31. Ñaåy nhanh dieãn trình ñoâ thò hoùa vaø môû roäng noâng nghieäp ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc doanh nghieäp noâng nghieäp coäng vôùi vieäc laïm duïng taøi saûn thieân nhieân bôûi chính caùc daân toäc Amazon: Taát caû nhöõng ñieàu naøy coäng vôùi caùc than phieàn lôùn ñaõ ñeà caäp tröôùc ñoù. Vieäc boùc loät thieân nhieân vaø caùc daân toäc Amazon (ngöôøi baûn ñòa, ngöôøi mestizos (taïp chuûng), ngöôøi caïo muû cao su, daân soâng nöôùc vaø thaäm chí caû cö daân thaønh phoá) gaây ra moät cuoäc khuûng hoaûng hy voïng.
32. Caùc cuoäc di cö trong nhöõng naêm gaàn ñaây cuõng laøm taêng caùc thay ñoåi veà toân giaùo vaø vaên hoùa trong khu vöïc. Ñoái dieän vôùi caùc dieãn trình bieán ñoåi nhanh choùng, Giaùo hoäi ñaõ khoâng coøn laø ñieåm tham chieáu duy nhaát cho quyeát ñònh cuûa ngöôøi ta. Hôn nöõa, cuoäc soáng môùi taïi thaønh phoá khoâng phaûi luùc naøo cuõng töû teá ñoái vôùi caùc giaác mô vaø khaùt voïng, nhöng thöôøng laøm maát phöông höôùng vaø môû cöûa cho chuû nghóa cöùu theá (messianism) non yeåu, baát noái keát, tha hoùa vaø voâ nghóa.
Moät thôøi cuûa hy voïng
33. Traùi ngöôïc vôùi thöïc taïi treân, Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon vì theá trôû thaønh moät daáu hieäu hy voïng cho ngöôøi daân Amazon vaø cho toaøn nhaân loaïi. Ñoù laø moät cô hoäi lôùn lao ñeå Giaùo hoäi khaùm phaù söï hieän dieän nhaäp theå vaø tích cöïc cuûa Thieân Chuùa: trong caùc bieåu hieän ña daïng nhaát cuûa saùng theá; trong linh ñaïo cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy; trong caùc bieåu thöùc cuûa loøng ñaïo bình daân; trong caùc toå chöùc bình daân khaùc nhau nhaèm choáng laïi caùc sieâu döï aùn; vaø trong ñeà xuaát moät neàn kinh teá lieân ñôùi, coù naêng suaát vaø beàn vöõng, toân troïng thieân nhieân. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, söù meänh cuûa Giaùo hoäi ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong söï hôïp taùc vôùi caùc khaùt voïng vaø ñaáu tranh vì söï soáng vaø toân troïng thieân nhieân cuûa caùc daân toäc Amazon vaø caùc toå chöùc cuûa rieâng hoï.
34. Nhôø quyeàn naêng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, Giaùo hoäi, ñöôïc nhaän dieän nhôø lòch söû thaäp giaù vaø phuïc sinh naøy, muoán hoïc hoûi, ñoái thoaïi vaø ñaùp öùng moät caùch ñaày hy voïng vaø haân hoan caùc daáu chæ thôøi ñaïi cuøng vôùi caùc daân toäc cuûa Amazon. Chuùng ta hy voïng raèng vieäc hoïc hoûi, ñoái thoaïi vaø ñoàng traùch nhieäm nhö vaäy cuõng coù theå môû roäng ñeán moïi ngoõ ngaùch cuûa haønh tinh voán mong muoán ñaït tôùi söï vieân maõn troïn veïn cuûa söï soáng theo moïi yù nghóa. Chuùng ta tin raèng kairoùs (hoaøng thôøi) naøy cuûa Amazon, voán laø thôøi cuûa Thieân Chuùa, seõ trieäu taäp vaø kích thích vaø laø thôøi cuûa aân suûng vaø giaûi phoùng, cuûa kyù öùc vaø hoaùn caûi, cuûa caùc thaùch thöùc vaø hy voïng.
Chöông IV: Ñoái thoaïi
"Chuùng coù maét maø khoâng thaáy, chuùng coù tai maø khoâng nghe" (Mc 8:18)
Caùc neûo ñöôøng ñoái thoaïi môùi
35. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñöa ra cho chuùng ta nhu caàu nhìn laïi ñeå môû ra nhöõng neûo ñöôøng ñoái thoaïi seõ giuùp chuùng ta thoaùt khoûi con ñöôøng töï huûy hoaïi cuûa cuoäc khuûng hoaûng xaõ hoäi moâi tröôøng hieän nay [14]. Ñeà caäp ñeán caùc daân toäc Amazon, Ñöùc Giaùo Hoaøng cho raèng ñieàu chuû yeáu laø thöïc hieän "cuoäc ñoái thoaïi lieân vaên hoùa, trong ñoù chính anh chò em seõ laø 'ñoái taùc ñoái thoaïi chính, nhaát laø khi caùc döï aùn lôùn aûnh höôûng ñeán vuøng ñaát cuûa anh chò em ñöôïc ñeà xuaát'. Vieäc nhìn nhaän vaø ñoái thoaïi seõ laø caùch toát nhaát ñeå bieán ñoåi caùc moái lieân heä lòch söû voán coù ñaëc ñieåm loaïi tröø vaø kyø thò" (Fr.PM). Cuoäc ñoái thoaïi ñòa phöông trong ñoù Giaùo hoäi muoán tham gia laø ñeå phuïc vuï söï soáng vaø "töông lai cuûa haønh tinh chuùng ta" (LS 14).
Ñoái thoaïi vaø söù meänh
36. Vì Amazon laø moät theá giôùi ña saéc toäc, ña vaên hoùa vaø ña toân giaùo (xem DAp 86), neân vieäc thoâng ñaït, vaø do ñoù truyeàn giaûng Tin Möøng, ñoøi hoûi nhöõng caùch gaëp gôõ vaø soáng chung vôùi nhau coù theå coå vuõ ñoái thoaïi. Traùi ngöôïc vôùi ñoái thoaïi laø vieäc thieáu laéng nghe vaø aùp ñaët nhaèm ngaên caûn chuùng ta gaëp gôõ, thoâng ñaït vaø do ñoù, soáng vôùi nhau. Chuùa Gieâsu laø moät ngöôøi ñoái thoaïi vaø gaëp gôõ. Vì vaäy, chuùng ta thaáy Ngöôøi "vôùi ngöôøi phuï nöõ Samaria, taïi chieác gieáng nôi coâ aáy tìm caùch laøm dòu côn khaùt cuûa mình (x. Ga 4: 7-26)" (EG 72); Coâ aáy "ñaõ trôû thaønh moät nhaø truyeàn giaùo ngay sau khi noùi chuyeän vôùi Chuùa Gieâsu", vaø khi coâ trôû veà laøng cuûa mình, "nhieàu ngöôøi Samaria ñaõ tin vaøo Ngöôøi 'vì chöùng töø cuûa ngöôøi phuï nöõ' (Ga 4:39)" (EG 120) . Chuùa Gieâsu ñaõ coù theå ñoái thoaïi vaø yeâu thöông vöôït ra ngoaøi tính ñaëc thuø trong di saûn toân giaùo Samaria cuûa coâ. Ñaây laø caùch truyeàn giaûng Tin Möøng ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc soáng bình thöôøng cuûa Samaria, ôû Amazon, treân toaøn theá giôùi. Ñoái thoaïi laø moät cuoäc thoâng ñaït vui töôi giöõa "nhöõng ngöôøi baøy toû tình yeâu cuûa hoï cho nhau" (EG 142).
37. Keå töø bieán coá Nhaäp theå, cuoäc gaëp gôõ vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ luoân dieãn ra trong phaïm vi moät cuoäc ñoái thoaïi lòch söû vaø caùnh chung cuûa coõi loøng. Noù xaûy ra trong caùc khung caûnh khaùc nhau cuûa theá giôùi ña nguyeân vaø ñan keát qua laïi vôùi nhau cuûa Amazon. Noù bao goàm caùc lieân heä chính trò vôùi caùc quoác gia, caùc lieân heä xaõ hoäi vôùi caùc coäng ñoàng, caùc lieân heä vaên hoùa vôùi nhieàu loái soáng khaùc nhau vaø caùc lieân heä sinh thaùi vôùi thieân nhieân vaø vôùi chính mình. Ñoái thoaïi tìm kieám söï trao ñoåi qua laïi, ñoàng thuaän vaø thoâng ñaït, thoûa hieäp vaø lieân minh, nhöng khoâng ñaùnh maát vaán ñeà caên baûn, nghóa laø, moái quan taâm ñoái vôùi "moät xaõ hoäi coâng baèng, bieát ñaùp öùng vaø bao goàm" (EG 239). Do ñoù, ñoái thoaïi luoân öu tieân choïn ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò gaït boû vaø loaïi tröø. Chính nghóa coâng lyù vaø söï khaùc bieät laø caùc chính nghóa cuûa Nöôùc Thieân Chuùa. Chuùng ta khoâng baûo veä "caùc keá hoaïch do moät soá ít daønh cho moät soá ít, hoaëc moät nhoùm thieåu soá hieåu bieát hoaëc baïo aên baïo noùi phaùc thaûo" (EG 239).
Ñoái thoaïi laø veà vieäc "ñoàng yù soáng vôùi nhau, moät hieäp öôùc vaên hoùa vaø xaõ hoäi" (EG 239). Ñoái vôùi hieäp öôùc naøy, Amazon ñaïi dieän cho moät pars pro toto, moät phaàn cho toaøn boä, moät moâ hình, moät hy voïng cho theá giôùi. Ñoái thoaïi laø phöông phaùp luoân phaûi ñöôïc aùp duïng ñeå ñaït ñöôïc cuoäc soáng toát [neáu buen vivir, thì soáng toát] cho moïi ngöôøi. Nhöõng vaán ñeà lôùn lao cuûa nhaân loaïi phaùt sinh ôû Amazon seõ khoâng tìm ñöôïc giaûi phaùp qua baïo löïc hoaëc aùp ñaët, maø qua ñoái thoaïi vaø thoâng ñaït.
Ñoái thoaïi vôùi caùc daân toäc Amazon
38. Chính caùc daân toäc cuûa Amazon, nhaát laø ngöôøi ngheøo vaø khaùc bieät veà vaên hoùa, laø nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi vaø nhaân vaät chuû ñaïo cuûa cuoäc ñoái thoaïi. Hoï ñoái maët vôùi chuùng ta baèng kyù öùc quaù khöù vaø vôùi nhöõng veát thöông gaây ra trong thôøi kyø laâu daøi cuûa thöïc daân. Ñoù laø lyù do taïi sao Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khieâm toán xin söï tha thöù, khoâng chæ vì nhöõng vi phaïm cuûa chính Giaùo hoäi maø coøn vì nhöõng toäi aùc choáng laïi caùc daân toäc nguyeân thuûy trong cuoäc ñöôïc goïi laø chinh phuïc Myõ Chaâu (15). Ñaõ coù nhöõng khoaûnh khaéc luùc Giaùo Hoäi ñoàng loõa vôùi nhöõng ngöôøi thöïc daân, vaø ñieàu naøy ñaõ boùp ngheït tieáng noùi tieân tri cuûa Tin Möøng. Nhieàu trôû ngaïi ñoái vôùi vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng theo loái ñoái thoaïi vaø vieäc côûi môû vôùi söï khaùc bieät veà vaên hoùa coù tính lòch söû vaø aån khuaát phía sau caùc hoïc thuyeát ñaõ hoùa ñaù. Ñoái thoaïi laø moät dieãn trình hoïc hoûi, ñöôïc taïo ñieàu kieän bôûi "vieäc côûi môû höôùng tôùi sieâu vieät" (EG 205) vaø bò caûn trôû bôûi caùc yù thöùc heä.
Ñoái thoaïi vaø hoïc hoûi
39. Nhieàu ngöôøi Amazon voán coá höõu laø nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi vaø thoâng ñaït. Coù moät dieãn ñaøn ñoái thoaïi roäng lôùn vaø chuû yeáu giöõa caùc linh ñaïo, tín ngöôõng vaø toân giaùo cuûa Amazon, ñoøi hoûi caùch tieáp caän cuûa traùi tim ñoái vôùi caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau. Toân troïng khoâng gian naøy khoâng coù nghóa laø töông ñoái hoùa caùc xaùc tín rieâng cuûa ngöôøi ta, maø laø nhìn nhaän nhöõng con ñöôøng / neûo ñöôøng khaùc bieát tìm caùch giaûi ñoaùn maàu nhieäm khoân doø cuûa Thieân Chuùa. Söï côûi môû khoâng thaønh thaät vôùi ngöôøi khaùc, gioáng nhö thaùi ñoä phoø nhöõng nhoùm quyeàn lôïi lôùn (corporatist), voán chæ daønh ôn cöùu roãi ñoäc nhaát cho tín ngöôõng rieâng cuûa hoï, laø phaù hoaïi chính tín ngöôõng ñoù. Ñaây laø ñieàu Chuùa Gieâsu ñaõ giaûi thích cho Luaät só trong duï ngoân Ngöôøi Samaria nhaân haäu (Lc 10: 30-37). Tình yeâu mang ra soáng trong baát cöù toân giaùo naøo cuõng laøm haøi loøng Thieân Chuùa. "Qua vieäc trao ñoåi caùc ôn phuùc, Chuùa Thaùnh Thaàn coù theå daãn chuùng ta troïn veïn hôn vaøo söï thaät vaø söï thieän" (EG 246).
40. Moät cuoäc ñoái thoaïi coù lôïi cho söï soáng laø ñeå phuïc vuï cho "töông lai cuûa haønh tinh chuùng ta" (LS 14), cuûa vieäc bieán ñoåi caùc naõo traïng heïp hoøi, hoùan caûi caùc traùi tim saét ñaù vaø chia seû caùc söï thaät vôùi toaøn theå nhaân loaïi. Chuùng ta coù theå noùi raèng ñoái thoaïi coù tính Nguõ Tuaàn, cuõng nhö söï ra ñôøi cuûa Giaùo hoäi, moät Giaùo Hoäi ñang haønh trình tìm kieám baûn saéc mình höôùng tôùi söï hieäp nhaát trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Chuùng ta khaùm phaù ra baûn saéc cuûa chuùng ta töø cuoäc gaëp gôõ vôùi ngöôøi khaùc, töø caùc khaùc bieät vaø söï truøng hôïp cho chuùng ta thaáy söï khoân doø cuûa thöïc taïi vaø söï maàu nhieäm cuûa vieäc Thieân Chuùa hieän dieän.
Ñoái thoaïi vaø khaùng cöï
41. Saün loøng tham gia ñoái thoaïi thöôøng gaëp phaûi söï khaùng cöï. Caùc lôïi ích kinh teá vaø moâ hình kyõ trò (technocratic) baùc boû baát cöù coá gaéng thay ñoåi naøo. Nhöõng ngöôøi uûng hoä chuùng saün loøng aùp ñaët baèng vuõ löïc, vi phaïm caùc quyeàn caên baûn cuûa caùc daân toäc ôû Amazon vaø caùc qui luaät baûo ñaûm söï beàn vöõng vaø baûo toàn noù. Trong tình huoáng nhö vaäy, caùc khaû theå ñoái thoaïi vaø gaëp gôõ bò giaûm thieåu raát nhieàu vaø thaäm chí bieán maát trong moät soá tröôøng hôïp. Phaûi phaûn öùng vôùi ñieàu naøy ra sao? Moät maët, ngöôøi ta nhaát thieát seõ trôû neân phaãn noä, khoâng phaûi moät caùch baïo ñoäng, nhöng kieân quyeát vaø coù tính tieân tri. Ñoù laø söï phaãn noä cuûa Chuùa Gieâsu choáng laïi ngöôøi Bieät Phaùi (x. Mc 3: 5; Mt 23) hoaëc choáng laïi chính Pheâroâ (Mt 16:23) - ñieàu maø Thaùnh Toâma Aquinoâ goïi laø "söï phaãn noä thaùnh thieän", bò kích ñoäng bôûi caùc baát coâng [16], hoaëc lieân keát vôùi caùc lôøi höùa chöa ñöôïc thöïc hieän hoaëc caùc phaûn boäi ñuû loaïi. Böôùc tieáp theo laø tìm kieám söï thoûa thuaän, nhö chính Chuùa Gieâsu gôïi yù (x. Lc 14: 31-32). Ñaây laø vaán ñeà thieát laäp ra moät cuoäc ñoái thoaïi khaû höõu vaø khoâng bao giôø thôø ô vôùi nhöõng baát coâng cuûa khu vöïc hoaëc cuûa theá giôùi [17].
42. Moät Giaùo hoäi tieân tri laø moät Giaùo Hoäi laéng nghe caùc tieáng khoùc vaø baøi ca veà noãi ñau vaø nieàm vui. Ñoàng thôøi khi chuùng truyeàn caûm höùng, caùc baøi haùt doõi saùng caùc tình huoáng soáng cuûa ngöôøi ta vaø tröïc giaùc ñöôïc caùc giaûi phaùp khaû höõu vaø caùc thay ñoåi coù tính bieán ñoåi. Coù nhöõng daân toäc haùt lòch söû cuûa hoï vaø caû hieän taïi cuûa hoï nöõa, ñeán noãi caùc ngöôøi nghe caùc baøi haùt ñoù coù theå thoaùng thaáy, coù theå phaùc thaûo töông lai cuûa hoï. Noùi toùm laïi, moät Giaùo hoäi tieân tri ôû Amazon laø moät Giaùo Hoäi ñoái thoaïi, bieát caùch tìm kieám caùc thoûa thuaän, vaø, töø vieäc choïn ngöôøi ngheøo vaø caùc chöùng töø cuûa hoï veà söï soáng, bieát tìm kieám caùc ñeà xuaát cuï theå coù lôïi cho moät heä sinh thaùi toaøn dieän. Moät Giaùo hoäi coù khaû naêng bieän phaân vaø taùo baïo khi ñoái maët vôùi vieäc laïm duïng caùc daân toäc vaø vieäc phaù huûy caùc laõnh thoå cuûa hoï, bieát ñaùp öùng khoâng chaäm treã tieáng keâu cuûa traùi ñaát vaø cuûa ngöôøi ngheøo.
Keát luaän
43. Söï soáng ôû Amazon, nôi nöôùc, laõnh thoå, vaø caùc baûn saéc vaø linh ñaïo cuûa caùc daân toäc ñöôïc ñan keát qua laïi vôùi nhau, môøi goïi ñoái thoaïi vaø hoïc hoûi veà tính ña daïng sinh hoïc vaø vaên hoùa cuûa noù. Giaùo hoäi tham döï vaø taïo ra caùc dieãn trình hoïc hoûi nhaèm môû ra caùc neûo ñöôøng ñaøo taïo lieân tuïc veà yù nghóa söï soáng ñöôïc hoøa nhaäp vaøo laõnh thoå cuûa noù vaø ñöôïc laøm giaøu baèng tuùi khoân vaø kinh nghieäm cuûa toå tieân. Caùc dieãn trình nhö vaäy môøi goïi chuùng ta ñaùp öùng moät caùch trung thöïc vaø tieân tri tieáng keâu van söï soáng cuûa caùc daân toäc vaø vuøng ñaát cuûa Amazon. Ñieàu naøy nguï yù moät caûm thöùc ñoåi môùi veà söù meänh cuûa Giaùo hoäi taïi Amazon, baét ñaàu töø cuoäc gaëp gôõ vôùi Chuùa Kitoâ, ñi ra ngoaøi gaëp gôõ ngöôøi khaùc, khôûi dieãn caùc dieãn trình hoùan caûi. Trong boái caûnh naøy, khoâng gian hieän ñang ñöôïc môû roäng ñeå taùi taïo caùc thöøa taùc vuï phuø hôïp vôùi thôøi ñieåm lòch söû naøy. Ñaây laø thôøi ñieåm thích hôïp ñeå laéng nghe tieáng noùi cuûa Amazon vaø ñaùp öùng nhö moät Giaùo Hoäi coù tính tieân tri vaø Samaria.
Phaàn II: Heä Sinh Thaùi Toaøn Dieän: Tieáng Keâu Cuûa Traùi Ñaát Vaø Cuûa Ngöôøi Ngheøo
"Toâi ñeà nghò giôø ñaây chuùng ta neân xem xeùt moät soá yeáu toá cuûa heä sinh thaùi toaøn dieän ... caùc yeáu toá moâi tröôøng, kinh teá vaø xaõ hoäi" (LS 137-8).
44. Phaàn II ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà nghieâm troïng do caùc cuoäc taán coâng choáng laïi söï soáng treân laõnh thoå Amazon gaây ra. Söï gaây haán ñoái vôùi khu vöïc quan troïng naøy cuûa Meï Ñaát vaø cö daân cuûa Meï ñe doïa söï toàn vong, neàn vaên hoùa vaø linh ñaïo cuûa hoï. Noù cuõng aûnh höôûng ñeán söï soáng cuûa toaøn theå nhaân loaïi, nhaát laø ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò loaïi tröø, bò ñaåy qua beân leà, bò ñaøn aùp. Tình hình hieän nay ñang khaån thieát keâu goïi phaûi coù moät cuoäc hoùan caûi sinh thaùi toaøn dieän.
Chöông I: Söï phaù huûy cuûa chính saùch duy khai khoaùng
"Ngaøy nay ... toäi loãi hieån hieän trong moïi söùc maïnh huûy dieät cuûa noù döôùi ... caùc hình thöùc baïo löïc vaø laïm duïng ña daïng, boû rôi nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát vaø taán coâng vaøo thieân nhieân" (LS 66).
Tieáng keâu cuûa Amazon
45. "Caùc daân toäc baûn ñòa Amazon coù leõ chöa bao giôø bò ñe doïa nhö vaäy treân chính laõnh thoå cuûa hoï nhö hieän nay" (Fr.PM). Caùc döï aùn khai khoaùng vaø noâng nghieäp nhaèm khai thaùc laõnh thoå maø khoâng heà xem xeùt baát cöù ñieàu gì ñang phaù huûy laõnh thoå naøy (xem LS 4, 146), moät laõnh thoå ñang coù nguy cô bieán thaønh moät hoang maïc (savannah) [18]. Amazon ñang bò giaønh giaät ôû moät soá traän tuyeán. Moät trong soá naøy ñaùp öùng caùc lôïi ích kinh teá to lôùn chæ muoán daàu hoûa, khí ñoát, goã, vaøng, ñoäc canh coâng noâng nghieäp, v.v. Moät traän tuyeán khaùc laø chuû nghóa duy baûo toàn sinh thaùi chæ quan taâm ñeán sinh quaàn nhöng boû qua caùc daân toäc ôû Amazon. Caû hai moái ñe doïa laøm toån thöông ñaát ñai vaø caùc daân toäc: "Chuùng toâi ñang bò aûnh höôûng bôûi nhöõng ngöôøi khai thaùc goã, chuû trang traïi vaø caùc beân thöù ba khaùc. Chuùng toâi ñang bò ñe doïa bôûi caùc taùc nhaân kinh teá ñang thöïc thi moät moâ hình hoaøn toaøn xa laï trong laõnh thoå cuûa chuùng toâi. Caùc coâng ty ñoán goã vaøo laõnh thoå ñeå khai thaùc röøng. Chuùng toâi chaêm soùc röøng cho con caùi cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi coù thòt, caù, caây döôïc lieäu, caây aên traùi [...] Vieäc laép ñaët thuûy ñieän vaø döï aùn ñöôøng thuûy coù taùc ñoäng ñeán soâng ngoøi vaø caùc vuøng laõnh thoå [...] Chuùng toâi laø moät vuøng laõnh thoå bò ñaùnh caép" (19).
46. Theo caùc cuoäc tham khaûo, tieáng keâu cuûa Amazon phaûn aûnh ba nguyeân nhaân chính gaây ñau ñôùn. (a) Vieäc thieáu söï coâng nhaän, phaân ñònh ranh giôùi vaø quyeàn sôû höõu caùc vuøng ñaát baûn ñòa voán laø moät phaàn taïo ra cuoäc soáng cuûa hoï. (b) Cuoäc xaâm löôïc cuûa caùc döï aùn goïi laø "phaùt trieån" vó ñaïi, maø thöïc söï phaù huûy caû caùc vuøng ñaát laãn caùc daân toäc. Ví duï quan troïng laø caùc döï aùn thuûy ñieän; khai thaùc moû hôïp phaùp vaø baát hôïp phaùp lieân keát vôùi caùc garimpeiros baát hôïp phaùp (nhöõng thôï moû khoâng chính thöùc khai khoaùng vaøng); caùc döï aùn ñöôøng thuûy ñe doïa caùc nhaùnh chính cuûa soâng Amazon; caùc hoaït ñoäng hydrocarbon, caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi, phaù röøng, canh taùc ñoäc canh, kyõ ngheä noâng nghieäp vaø grilagem (chieám duïng ñaát ñai baèng caùch söû duïng taøi lieäu giaû). Nhieàu trong soá caùc döï aùn phaù hoaïi nhaân danh söï tieán boä naøy ñöôïc hoã trôï bôûi chính quyeàn ñòa phöông, quoác gia vaø nöôùc ngoaøi. (c) Söï oâ nhieãm soâng ngoøi, khoâng khí, ñaát vaø röøng vaø söï suy giaûm phaåm chaát söï soáng, caùc neàn vaên hoùa vaø linh ñaïo. Do ñoù, ngaøy nay, "chuùng ta phaûi nhaän ra raèng moät caùch tieáp caän sinh thaùi thöïc söï luoân trôû thaønh moät caùch tieáp caän xaõ hoäi; noù phaûi tích hôïp caùc vaán ñeà coâng lyù trong caùc cuoäc tranh luaän veà moâi tröôøng, ñeå nghe ñöôïc "caû tieáng keâu cuûa traùi ñaát laãn tieáng keâu cuûa ngöôøi ngheøo" (LS 49). Ñoù laø ñieàu Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ goïi laø heä sinh thaùi toaøn dieän.
Heä sinh thaùi toaøn dieän
47. Sinh thaùi toaøn dieän döïa treân vieäc thöøa nhaän ôû trong caùc moái lieân heä laø moät phaïm truø caên baûn cuûa con ngöôøi. Ñieàu naøy coù nghóa: chuùng ta phaùt trieån nhö nhöõng höõu theå nhaân baûn treân cô sôû caùc moái lieân heä cuûa chuùng ta vôùi chính mình, vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, vôùi xaõ hoäi noùi chung, vôùi thieân nhieân / moâi tröôøng vaø vôùi Thieân Chuùa. Tính noái keát toaøn dieän naøy thöôøng xuyeân ñöôïc nhaán maïnh trong caùc cuoäc tham khaûo vôùi caùc coäng ñoàng Amazon.
48. Thoâng ñieäp Laudato Si' (caùc soá 137-142) giôùi thieäu moâ hình lieân heä naøy trong sinh thaùi toaøn dieän nhö laø söï noái khôùp caên baûn caùc daây lieân keát voán laøm cho söï phaùt trieån thöïc söï nhaân baûn trôû thaønh khaû höõu. Caùc höõu theå nhaân baûn laø moät phaàn cuûa heä sinh thaùi taïo ñieàu kieän cho caùc moái lieân heä ñem laïi söï soáng cho haønh tinh cuûa chuùng ta; do ñoù vieäc chaêm soùc caùc heä sinh thaùi naøy laø raát caàn thieát. Vaø noù coù tính neàn taûng ñoái vôùi caû vieäc coå vuõ nhaân phaåm laãn lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi vaø ñoái vôùi vieäc chaêm soùc moâi tröôøng. Khaùi nieäm sinh thaùi toaøn dieän ñaõ vaø ñang soi saùng cho caùc quan ñieåm khaùc nhau tìm caùch giaûi quyeát caùc töông taùc phöùc taïp giöõa moâi tröôøng vaø con ngöôøi, giöõa vieäc quaûn lyù cuûa caûi cuûa saùng theá vaø caùc ñeà xuaát phaùt trieån vaø truyeàn giaûng Tin Möøng.
Sinh thaùi toaøn dieän taïi Amazon
49. Ñoái vôùi söï chaêm soùc vuøng Amazon, caùc coäng ñoàng thoå daân laø nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi khoâng theå thieáu, vì chính hoï laø nhöõng ngöôøi thöôøng chaêm soùc toát nhaát caùc laõnh thoå cuûa hoï (xem LS 149). Do ñoù, luùc baét ñaàu dieãn trình Thöôïng Hoäi Ñoàng, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, trong chuyeán vieáng thaêm ñaàu tieân moät khu vöïc Amazon, ñaõ noùi vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo thoå daân ñòa phöông: "Toâi muoán ñeán thaêm anh chò em vaø laéng nghe anh chò em, ñeå ñöôïc ôû beân nhau giöõa loøng Giaùo hoäi, ñeå hôïp nhaát chuùng ta trong vieäc ñoái ñaàu vôùi caùc thaùch thöùc cuûa anh chò em vaø cuøng anh chò em taùi khaúng ñònh vieäc chaân thaønh löïa choïn baûo veä söï soáng, baûo veä ñaát ñai vaø baûo veä caùc neàn vaên hoùa" (Fr.PM). Caùc coäng ñoàng Amazon chia seû quan ñieåm naøy veà heä sinh thaùi toaøn dieän: "moïi hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi ôû Amazon phaûi baét ñaàu töø tính toaøn dieän cuûa höõu theå nhaân baûn (söï soáng, laõnh thoå vaø vaên hoùa)" [20].
50. Tuy nhieân, ñeå coå vuõ heä sinh thaùi toaøn dieän trong ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa Amazon, ñieàu cuõng caàn laø phaûi hieåu khaùi nieäm thoâng ñaït vaø coâng lyù lieân theá heä, bao goàm vieäc truyeàn taûi kinh nghieäm, vuõ truï hoïc, linh ñaïo vaø thaàn hoïc coù tính toå tieân cuûa ngöôøi baûn ñòa trong vieäc chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta [21]. "Trong cuoäc tranh ñaáu, chuùng ta phaûi tín thaùc vaøo quyeàn naêng cuûa Thieân Chuùa, vì saùng theá laø cuûa Thieân Chuùa, vì Thieân Chuùa tieáp tuïc coâng vieäc cuûa Ngöôøi. Cuoäc tranh ñaáu cuûa toå tieân chuùng ta laø tranh ñaáu cho nhöõng doøng soâng naøy, cho caùc laõnh thoå cuûa chuùng ta, tranh ñaáu cho moät theá giôùi toát ñeïp hôn cho con caùi chuùng ta" (22).
Ñöøng phaù huûy Amazon
51. Noùi moät caùch chuyeân bieät, tieáng keâu cuûa Amazon noùi vôùi chuùng ta veà nhöõng cuoäc ñaáu tranh choáng laïi nhöõng keû muoán huûy dieät söï soáng nhö ñöôïc quan nieäm moät caùch toaøn dieän. Caùc löïc löôïng nhö vaäy ñöôïc höôùng daãn bôûi moät moâ hình kinh teá lieân keát vôùi saûn xuaát, thöông maïi vaø tieâu thuï, trong ñoù vieäc toái ña hoùa lôïi nhuaän öu tieân hôn nhu caàu con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Noùi caùch khaùc, caùc cuoäc ñaáu tranh choáng laïi nhöõng ngöôøi khoâng toân troïng nhaân quyeàn vaø quyeàn thieân nhieân ôû Amazon.
52. Moät cuoäc taán coâng khaùc vaøo nhaân quyeàn laø vieäc qui thaønh toäi phaïm caùc cuoäc bieåu tình choáng laïi vieäc phaù huûy laõnh thoå vaø caùc coäng ñoàng cuûa noù, vì moät soá luaät leä trong khu vöïc moâ taû chuùng laø baát hôïp phaùp [23]. Moät söï laïm duïng nöõa laø phaàn lôùn caùc quoác gia baùc boû vieäc toân troïng quyeàn tham khaûo vaø chaáp thuaän tröôùc cuûa caùc nhoùm baûn ñòa vaø ñòa phöông tröôùc khi ban caùc nhöôïng quyeàn vaø hôïp ñoàng khai thaùc laõnh thoå, maëc duø quyeàn nhö theá ñöôïc Toå chöùc Lao ñoäng Quoác teá coâng nhaän roõ raøng: "nhöõng ngöôøi coù lieân quan coù quyeàn quyeát ñònh caùc öu tieân cuûa hoï ñoái vôùi dieãn trình phaùt trieån vì noù aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng, caùc nieàm tin, ñònh cheá vaø phuùc lôïi tinh thaàn cuûa hoï vaø vuøng ñaát maø hoï chieám giöõ hoaëc söû duïng, vaø thi haønh vieäc kieåm soaùt, tôùi möùc coù theå, trong phaïm vi coù theå, vieäc phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa rieâng hoï" [24]. Cuõng nhöõng quyeàn naøy ñöôïc caùc hieán phaùp cuûa moät soá quoác gia Amazon coâng nhaän.
53. Bi kòch cuûa cö daân Amazon xuaát hieän khoâng nhöõng ôû vieäc maát ñaát do bò buoäc phaûi di dôøi, maø coøn chòu bò khuaát phuïc tröôùc söï duï doã cuûa tieàn baïc, hoái loä vaø tham nhuõng cuûa caùc taùc nhaân cuûa moâ hình kinh teá kyõ thuaät cuûa "neàn vaên hoùa vöùt boû" (xem LS 22), ñaëc bieät laø trong giôùi treû. Söï soáng ñöôïc lieân keát vaø hoøa nhaäp vaøo laõnh thoå, vì vaäy baûo veä söï soáng laø baûo veä laõnh thoå, khoâng coù söï taùch bieät giöõa hai khía caïnh. Ñaây laø thoâng ñieäp trong raát nhieàu chöùng töø: "Hoï ñang laáy maát ñaát ñai cuûa chuùng toâi - chuùng toâi seõ ñi ñaâu? Vì bò laáy maát quyeàn naøy laø heát ñöôøng töï baûo veä mình tröôùc nhöõng keû ñe doïa söï soáng coøn cuûa hoï.
54. Vieäc ñoán caây oà aït, taän dieät röøng nhieät ñôùi baèng nhöõng vuï ñoát röøng coù chuû yù, vieäc môû roäng bieân giôùi noâng nghieäp vaø ñoäc canh laø nguyeân nhaân cuûa söï maát caân baèng khí haäu taïi khu vöïc hieän nay, vôùi nhöõng hieäu quaû roõ reät ñoái vôùi khí haäu hoaøn caàu, vôùi kích thöôùc haønh tinh nhö haïn haùn lôùn vaø luõ luït ngaøy caøng thöôøng xuyeân hôn. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ goïi caùc löu vöïc soâng Amazon vaø Congo laø "nhöõng laù phoåi cuûa haønh tinh chuùng ta", nhaán maïnh söï caáp baùch phaûi baûo veä chuùng (LS 38).
55. Saùng theá ñöôïc trình baøy trong saùch Saùng theá nhö moät bieåu hieän cuûa söï soáng, nuoâi döôõng, khaû theå vaø giôùi haïn. Trong trình thuaät ñaàu tieân (St 1: 1-2: 4a), con ngöôøi ñöôïc môøi goïi lieân heä vôùi saùng theá theo cuøng moät caùch nhö Thieân Chuùa. Trình thuaät thöù hai (St 2: 4b-25) laøm saâu saéc theâm quan ñieåm naøy vôùi meänh leänh phaûi "canh taùc" (trong tieáng Do Thaùi, noù cuõng coù nghóa laø "phuïc vuï") vaø "giöõ" (thaùi ñoä baûo veä vaø yeâu thöông) khu vöôøn (St 2: 15). Ñieàu naøy nguï yù moái quan heä chòu traùch nhieäm laãn nhau giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân" (LS 67), moät quan heä ñoøi hoûi phaûi thöøa nhaän moät giôùi haïn thích hôïp cuûa thaân phaän taïo vaät vaø do ñoù moät thaùi ñoä khieâm nhöôøng vì chuùng ta khoâng phaûi laø chuû sôû höõu höõu hoaøn toaøn (St 3: 3).
Caùc gôïi yù
56. Thaùch thöùc ñöa ra raát lôùn: Laøm theá naøo phuïc hoài ñöôïc laõnh thoå Amazon, giaûi cöùu noù khoûi söï suy thoaùi do chính saùch taân thöïc daân vaø khoâi phuïc laïi phuùc lôïi ñích thöïc vaø laønh maïnh cuûa noù? Ñoái vôùi caùc coäng ñoàng thoå daân, chuùng ta nôï hoï haøng ngaøn naêm chaêm soùc vaø canh taùc Amazon. Trong tuùi khoân toå tieân cuûa hoï, hoï ñaõ nuoâi döôõng xaùc tín raèng toaøn boä saùng theá ñeàu ñöôïc noái keát vôùi nhau, vaø ñieàu naøy ñaùng ñöôïc chuùng toân troïng vaø chòu traùch nhieäm. Neàn vaên hoùa cuûa Amazon, moät neàn vaên hoùa tích hôïp con ngöôøi vôùi thieân nhieân, taïo neân moät chuaån möïc ñeå xaây döïng moät moâ hình môùi veà sinh thaùi toaøn dieän. Trong söù meänh cuûa mình, Giaùo hoäi caàn ñaûm nhaän vieäc chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta:
a) Ñeà xuaát caùc ñöôøng höôùng haønh ñoäng coù tính ñònh cheá coù theå coå vuõ söï toân troïng moâi tröôøng.
b) Saép ñaët caùc chöông trình huaán luyeän chính thöùc vaø khoâng chính thöùc veà vieäc chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta cho caùc taùc nhaân muïc vuï vaø tín höõu, vaø côûi môû ñoái vôùi toaøn theå coäng ñoàng, ñeå "naâng cao yù thöùc cuûa moïi ngöôøi" (LS 214) nhö ñaõ ñöôïc yeâu caàu bôûi caùc chöông V vaø VI cuûa Thoâng ñieäp Laudato Si'.
c) Toá caùo vieäc vi phaïm nhaân quyeàn vaø söï huûy dieät gaây ra bôûi chuû nghóa khai khoaùng khoâng haïn cheá.
Chöông II: Caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän (PIAV): Caùc moái ñe doïa vaø vieäc baûo veä
"Toâi nghó tôùi [...] caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän (PIAV). Chuùng ta bieát raèng hoï laø nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát trong soá nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông" (Fr.PM).
Caùc daân toäc ôû caùc vuøng ngoaïi vi
57. Trong laõnh thoå Amazon, theo caùc döõ kieän cuûa caùc toå chöùc Giaùo hoäi chuyeân ngaønh (ví duï: CIMI) vaø caùc toå chöùc khaùc, hieän coù töø 110 ñeán 130 daân toäc baûn ñòa khaùc nhau trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän hay "caùc daân toäc töï do". Hoï soáng beân leà xaõ hoäi hoaëc chæ tieáp xuùc leû teû vôùi noù. Chuùng ta khoâng bieát teân, ngoân ngöõ hoaëc vaên hoùa rieâng cuûa hoï. Ñoù cuõng laø lyù do taïi sao chuùng ta goïi hoï laø "nhöõng daân toäc coâ laäp", "töï do", "töï trò" hay "caùc daân toäc khoâng coù tieáp xuùc". Nhöõng daân toäc naøy soáng trong moái lieân heä saâu saéc vôùi thieân nhieân. Nhieàu ngöôøi trong soá hoï ñaõ quyeát ñònh töï coâ laäp mình vì tröôùc ñaây hoï bò chaán thöông; nhöõng ngöôøi khaùc ñaõ bò baïo löïc gaït sang moät beân bôûi vieäc boùc loät kinh teá Amazon. Caùc daân toäc naøy choáng laïi moâ hình phaùt trieån kinh teá saên moài, dieät chuûng vaø dieät moâi sinh hieän thôøi, löïa choïn soáng giam haõm ñeå soáng töï do (xem Fr.PM).
56. Moät soá "caùc daân toäc coâ laäp" soáng treân nhöõng vuøng ñaát ñoäc höõu baûn ñòa, nhöõng ngöôøi khaùc soáng treân caùc vuøng ñaát baûn ñòa chung vôùi caùc "daân toäc ñaõ ñöôïc tieáp xuùc", laïi coù nhöõng ngöôøi soáng trong khu vöïc baûo toàn vaø moät soá soáng trong caùc vuøng laõnh thoå bieân giôùi.
Nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông
59. Caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän deã bò toån thöông tröôùc caùc moái ñe doïa cuûa caùc doanh nghieäp kyõ ngheä noâng nghieäp vaø cuûa nhöõng ngöôøi khai thaùc khoaùng saûn, goã vaø caùc taøi nguyeân thieân nhieân khaùc. Hoï cuõng laø naïn nhaân cuûa naïn buoân baùn ma tuùy, caùc sieâu döï aùn veà cô sôû haï taàng nhö ñaäp thuûy ñieän vaø sieâu loä quoác teá, vaø caùc hoaït ñoäng baát hôïp phaùp lieân quan ñeán moâ hình phaùt trieån khai khoaùng.
60. Nguy cô baïo löïc ñoái vôùi phuï nöõ cuûa nhöõng ngoâi laøng naøy gia taêng do söï hieän dieän cuûa nhöõng ngöôøi laäp cö, ñoán goã, binh lính vaø nhaân vieân cuûa caùc kyõ ngheä taøi nguyeân, haàu heát laø ñaøn oâng. ÔÛ moät soá vuøng cuûa Amazon, 90% ngöôøi baûn ñòa bò saùt haïi taïi caùc khu laäp cö bieät laäp laø phuï nöõ. Baïo löïc vaø kyø thò nhö vaäy ñe doïa nghieâm troïng söï soáng coøn veà theå chaát, tinh thaàn vaø vaên hoùa cuûa caùc daân toäc baûn ñòa naøy.
61. Theâm vaøo ñoù laø söï thieáu coâng nhaän quyeàn laõnh thoå cuûa caùc daân toäc baûn ñòa vaø cuûa caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän. Vieäc qui keát laø phaïm toäi caùc ñoàng minh cuûa hoï vì caùc cuoäc bieåu tình vaø vieäc caét giaûm ngaân saùch voán daønh ñeå baûo veä vuøng ñaát cuûa hoï laøm cho vieäc xaâm chieám laõnh thoå cuûa hoï trôû neân deã daøng hôn, do ñoù, ñe doïa hôn nöõa ñeán cuoäc soáng deã bò toån thöông cuûa hoï.
Caùc gôïi yù
62. Tröôùc tình huoáng bi thaûm naøy, vaø nghe thaáy nhöõng tieáng keâu than cuûa traùi ñaát vaø cuûa ngöôøi ngheøo (xem LS 49), quaû laø thích ñaùng ñeå:
a) Yeâu caàu caùc chính phuû lieân heä baûo ñaûm caùc nguoàn löïc caàn thieát ñeå baûo veä höõu hieäu caùc daân toäc baûn ñòa soáng coâ laäp. Caùc chính phuû phaûi thöïc hieän moïi bieän phaùp caàn thieát ñeå baûo veä söï toaøn veïn theå lyù cuûa hoï vaø söï toaøn veïn cuûa laõnh thoå hoï, döïa treân nguyeân taéc phoøng ngöøa hoaëc caùc cô cheá baûo veä khaùc theo luaät phaùp quoác teá, nhö caùc Khuyeán caùo chuyheân bieät ñöôïc quy ñònh bôûi UÛy ban Nhaân quyeàn Lieân Myõ (IACHR cuûa OAS) vaø chöùa trong chöông cuoái cuøng cuûa baùo caùo, caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän vaø vieäc tieáp xuùc ban ñaàu ôû chaâu Myõ (2013). Cuõng caàn phaûi baûo ñaûm quyeàn töï do ñöôïc töø boû söï coâ laäp cuûa hoï khi hoï muoán.
b) Yeâu caàu baûo veä caùc khu vöïc / khu baûo toàn thieân nhieân taïi nôi chuùng toïa laïc, ñaëc bieät laø veà vieäc phaân ranh giôùi / quyeàn söû duïng cuûa chuùng ñeå ngaên chaën söï xaâm chieám cuûa nhöõng nôi hoï soáng.
c) Coå vuõ vieäc caäp nhaät ñieàu tra daân soá vaø laäp baûn ñoà caùc vuøng laõnh thoå nôi nhöõng daân toäc naøy sinh soáng.
d) Thaønh laäp caùc nhoùm chuyeân bieät trong caùc giaùo phaän vaø giaùo xöù vaø leân keá hoaïch haønh ñoäng muïc vuï chung taïi caùc vuøng bieân giôùi vì ñoù laø nôi ngöôøi chuyeân di chuyeån ñöôïc tìm thaáy.
e) Thoâng baùo cho caùc daân toäc baûn ñòa veà caùc quyeàn lôïi cuûa hoï vaø thoâng baùo cho coâng chuùng veà tình hình cuûa hoï.
Chöông III: Di daân
"Cha toâi laø moät ngöôøi Aram lang thang..." (Ñnl 26: 5)
Caùc daân toäc Amazon rôøi cö
63. ÔÛ Amazon, di cö ñeå tìm kieám moät cuoäc soáng toát hôn laø moät haèng soá lòch söû. Noù gioáng nhö moät con laéc ñeán roài ñi [25], buoäc phaûi di cö trong cuøng moät ñaát nöôùc vaø ra nöôùc ngoaøi, töï yù di cö töø khu vöïc noâng thoân tôùi caùc thaønh phoá cuõng nhö di cö quoác teá. Söï chuyeån dòch naøy [26] ôû Amazon chöa ñöôïc hieåu roõ hoaëc giaûi quyeát ñaày ñuû theo quan ñieåm muïc vuï. Taïi Puerto Maldonado, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ ñeà caäp ñeán thöïc taïi naøy: "Nhieàu ngöôøi ñaõ di cö ñeán Amazon ñeå tìm kieám nhaø ôû, ñaát ñai vaø vieäc laøm. Hoï ñeán tìm kieám moät töông lai toát hôn cho baûn thaân vaø gia ñình. Hoï töø boû cuoäc soáng ngheøo khoù, nhöng xöùng ñaùng. Nhieàu ngöôøi trong soá hoï, vì hy voïng raèng moät soá coâng vieäc naøo ñoù seõ chaám döùt tình traïng baáp beânh cuûa hoï, ñöôïc loâi keùo bôûi söùc haáp daãn ñaày höùa heïn cuûa vieäc khai thaùc vaøng. Nhöng chuùng ta ñöøng queân raèng vaøng coù theå bieán thaønh moät vò thaàn giaû ñoøi hoûi söï hy sinh cuûa con ngöôøi" (27).
Nguyeân nhaân cuûa di cö
64. Amazon laø moät trong nhöõng khu vöïc coù möùc ñoä di ñoäng quoác noäi vaø quoác teá cao nhaát ôû Chaâu Myõ Latinh. Caùc nguyeân nhaân cuûa noù laø chính trò xaõ hoäi, khí haäu vaø kinh teá cuõng nhö ñaøn aùp saéc toäc. Caùc nguyeân nhaân kinh teá chuû yeáu ñöôïc gaây ra bôûi caùc döï aùn chính trò, caùc sieâu döï aùn vaø caùc coâng ty khai khoaùng, thu huùt coâng nhaân nhöng ñoàng thôøi truïc xuaát cö daân cuûa caùc khu vöïc bò aûnh höôûng. Söï xaâm laêng ñoái vôùi moâi tröôøng döôùi danh nghóa "phaùt trieån" [28] ñaõ laøm giaûm ñaùng keå phaåm chaát cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc Amazon, caû daân cö thaønh thò laãn noâng thoân, do oâ nhieãm laõnh thoå vaø maát khaû naêng sinh saûn.
65. Do nhöõng nguyeân nhaân naøy, treân thöïc teá, khu vöïc ñaõ trôû thaønh moät haønh lang di cö. Nhöõng cuoäc di cö nhö vaäy xaûy ra giöõa caùc quoác gia vuøng Amazon (nhö laøn soùng di cö ñang gia taêng töø Venezuela) hoaëc ñeán caùc khu vöïc khaùc (ví duï: ñeán Chile vaø Argentina) [29].
Caùc haäu quaû cuûa vieäc di cö
66. Hieän töôïng di cö, bò laõng queân caû veà chính trò laãn muïc vuï, ñaõ goùp phaàn gaây baát oån xaõ hoäi trong caùc coäng ñoàng Amazon. Caùc thaønh phoá trong khu vöïc, nôi lieân tuïc nhaän ñöôïc soá löôïng lôùn ngöôøi môùi nhaäp cö, khoâng theå cung caáp caùc dòch vuï caên baûn maø ngöôøi di cö caàn. Ñieàu naøy ñaõ khieán nhieàu ngöôøi ñi lang thang vaø nguû ôû caùc khu vöïc trung taâm thaønh phoá, khoâng coù coâng aên vieäc laøm, khoâng coù thöùc aên, khoâng coù nôi truù aån. Nhieàu ngöôøi trong soá naøy thuoäc caùc daân toäc baûn ñòa buoäc phaûi töø boû vuøng ñaát cuûa hoï. "Caùc thaønh phoá döôøng nhö laø moät vuøng ñaát khoâng coù chuû sôû höõu. Chuùng laø ñích ñeán maø ngöôøi ta thöôøng höôùng veà sau khi bò ñuoåi khoûi laõnh thoå cuûa hoï. Thaønh phoá phaûi ñöôïc hieåu theo moâ hình khai thaùc naøy: laøm troáng caùc vuøng laõnh thoå ñeå chieám ñoaït chuùng, di dôøi daân cö vaø truïc xuaát hoï vaøo thaønh phoá" [30].
67. Hieän töôïng naøy, trong nhieàu ñieàu khaùc, gaây baát oån cho caùc gia ñình khi moät trong hai cha meï ñi xa tìm vieäc laøm, ñeå laïi con caùi vaø ngöôøi treû lôùn leân khoâng coù hình aûnh ngöôøi cha vaø / hoaëc ngöôøi meï. Nhöõng ngöôøi treû cuõng di chuyeån ñeå tìm kieám vieäc laøm hoaëc vieäc laøm khoâng ñaâu vaøo ñaâu mieãn giuùp duy trì nhöõng gì coøn laïi cuûa gia ñình, boû caû neàn giaùo duïc tieåu hoïc vaø chòu ñöïng ñuû thöù laïm duïng vaø boùc loät. ÔÛ nhieàu vuøng Amazon, nhöõng ngöôøi treû naøy laø naïn nhaân cuûa buoân baùn ma tuùy, buoân ngöôøi hoaëc maïi daâm (nam vaø nöõ) [31].
68. Söï lô laø cuûa caùc chính phuû lieân quan ñeán vieäc thöïc thi caùc chính saùch coâng coù chaát löôïng trong noäi ñòa, chuû yeáu laø giaùo duïc vaø y teá, cho pheùp dieãn trình di ñoäng naøy taêng toác moãi ngaøy. Maëc duø Giaùo hoäi ñaõ ñoàng haønh vôùi doøng di cö naøy, nhöõng khoaûng troáng muïc vuï vaãn coøn trong khu vöïc Amazon caàn ñöôïc giaûi quyeát.
Caùc gôïi yù
69. Ngöôøi di cö mong ñôïi gì töø Giaùo hoäi? Laøm theá naøo chuùng ta coù theå giuùp hoï caùch höõu hieäu hôn? Laøm theá naøo chuùng ta coù theå coå vuõ vieäc hoäi nhaäp giöõa ngöôøi di cö vaø coäng ñoàng ñòa phöông?
a) Caàn coù söï hieåu bieát toát hôn veà caùc cô cheá daãn ñeán söï taêng tröôûng baát caân xöùng cuûa caùc trung taâm ñoâ thò vaø vaø vieäc boû caùc khu vöïc noäi ñòa, bôûi vì caû hai naêng ñoäng tính ñeàu laø thaønh phaàn cuûa cuøng moät heä thoáng (moïi söï ñeàu ñöôïc noái keát). Moïi ñieàu naøy ñeàu ñoøi hoûi söï chuaån bò cuûa ñaàu vaø tim cuûa caùc taùc nhaân muïc vuï ñeå ñoái dieän vôùi tình huoáng nguy caáp naøy.
b) Caàn phaûi laøm vieäc theo nhoùm, thaám nhieãm lyù töôûng truyeàn giaùo maïnh meõ vaø ñöôïc phoái hôïp bôûi nhöõng ngöôøi coù kyõ naêng ña daïng vaø boå tuùc cho nhau ñeå haønh ñoäng höõu hieäu. Vaán ñeà di cö caàn ñöôïc xöû lyù moät caùch coù phoái hôïp, nhaát laø bôûi caùc Giaùo Hoäi ôû bieân giôùi.
c) Thieát laäp moät dòch vuï tieáp ñoùn trong moãi coäng ñoàng ñoâ thò, coù theå nhanh choùng chaøo ñoùn nhöõng ngöôøi ñeán baát ngôø coù caùc nhu caàu khaån caáp vaø cuõng coù theå cung caáp söï baûo veä choáng laïi moái ñe doïa cuûa caùc toå chöùc toäi phaïm.
d) Coå vuõ caùc döï aùn noâng nghieäp-gia ñình trong caùc coäng ñoàng noâng thoân.
e) Laøm cho coäng ñoàng giaùo hoäi can döï vaøo vieäc aùp löïc caùc cô quan coâng quyeàn ñaùp öùng caùc nhu caàu vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi di cö.
f) Coå vuõ söï hoøa nhaäp giöõa ngöôøi di cö vaø coäng ñoàng ñòa phöông trong khi toân troïng baûn saéc vaên hoùa cuûa nhau, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ töøng tuyeân boá:
"Hoøa nhaäp, moät ñieàu khoâng phaûi laø ñoàng hoùa hay saùp nhaäp, laø moät dieãn trình hai chieàu, baét nguoàn töø söï thöøa nhaän chung söï giaøu coù veà vaên hoùa cuûa ngöôøi khaùc: ñoù khoâng phaûi laø söï aùp ñaët moät neàn vaên hoùa leân moät neàn vaên hoùa khaùc, cuõng khoâng phaûi laø söï coâ laäp laãn nhau, vôùi ruûi ro xaûo quyeät vaø nguy hieåm taïo neân caùc khu 'ghettos' (bieät cö)" [32].
Chöông IV: Ñoâ thò hoùa
"Caùc thaønh phoá taïo ra moät löôõng phaân (ambivalence) vónh vieãn vì, trong khi cung caáp cho caùc cö daân cuûa chuùng voâ soá khaû theå, chuùng cuõng ñem laïi cho nhieàu ngöôøi ñuû thöù trôû ngaïi ñoái vôùi vieäc phaùt trieån toaøn dieän cuûa cuoäc soáng cuûa hoï" (EG 74).
Ñoâ thò hoùa vuøng Amazon
70. Maëc duø ngaøy nay, ngöôøi ta noùi ñeán Amazon nhö laù phoåi cuûa haønh tinh (xem LS 38) vaø laø roå baùnh cuûa theá giôùi, nhöng vieäc taøn phaù khu vöïc vaø caûnh ngheøo ñoùi ñaõ gaây ra söï rôøi cö lôùn lao cuûa daân chuùng nhaèm tìm kieám moät cuoäc soáng toát hôn. Keát quaû cuûa cuoäc "xuaát haønh naøy ñeå ñi tìm vuøng ñaát höùa" laø söï taêng tröôûng cuûa hieän töôïng ñoâ thò hoùa trong khu vöïc [33], nôi caùc thaønh phoá caáu thaønh moät thöïc taïi löôõng phaân. Kinh thaùnh mieâu taû söï mô hoà naøy khi trình baøy Cain nhö ngöôøi saùng laäp caùc thaønh phoá sau toäi loãi cuûa haén (St 4:17), nhöng sau ñoù cuõng trình baày nhaân loaïi ñang coá gaéng höôùng tôùi vieäc thöïc hieän lôøi höùa veà Gieârusalem treân trôøi, nôi ôû cuûa Thieân Chuùa vôùi loaøi ngöôøi (Kh 21 : 3).
71. Theo thoáng keâ, daân soá ñoâ thò cuûa Amazon ñaõ taêng theo caáp soá nhaân; hieän coù töø 70% ñeán 80% daân soá cö truù taïi caùc thaønh phoá [34]. Nhieàu ngöôøi trong soá hoï thieáu cô sôû haï taàng vaø caùc taøi nguyeân coâng coäng caàn thieát ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa cuoäc soáng ñoâ thò. Khi soá löôïng thaønh phoá taêng leân, soá löôïng cö daân noâng thoân giaûm ñi.
Vaên hoùa ñoâ thò
72. Tuy nhieân, vaán ñeà ñoâ thò hoùa khoâng chæ bao goàm vieäc rôøi cö cuûa ngöôøi daân vaø söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá, maø caû vieäc truyeàn taûi loái soáng ñoâ thò ñaëc thuø. Kieåu maãu cuûa noù ñi vaøo theá giôùi noâng thoân, thay ñoåi taäp quaùn, phong tuïc vaø caùch soáng truyeàn thoáng. Vaên hoùa, toân giaùo, gia ñình, giaùo duïc treû em vaø thanh thieáu nieân, vieäc laøm vaø caùc khía caïnh khaùc cuûa cuoäc soáng thay ñoåi nhanh choùng ñeå ñaùp öùng caùc lôøi môøi goïi môùi cuûa thaønh phoá.
Caùc thaùch thöùc ñoâ thò
73. Ñöa Amazon vaøo thò tröôøng hoaøn caàu hoùa taïo ra nhieàu loaïi tröø hôn, cuõng nhö vieäc ñoâ thò hoùa ngheøo ñoùi. Theo caùc caâu traû lôøi cho Baûng caâu hoûi cuûa Taøi lieäu chuaån bò, caùc vaán ñeà chính naûy sinh vôùi vieäc ñoâ thò hoùa laø:
a) Taêng baïo löïc ñuû loaïi.
b) Laïm duïng vaø khai thaùc tình duïc, maïi daâm vaø buoân baùn ngöôøi, ñaëc bieät laø phuï nöõ.
c) Buoân baùn vaø tieâu thuï ma tuùy.
d) Buoân baùn vuõ khí.
e) Di ñoäng tính nhaân baûn vaø khuûng hoaûng baûn saéc.
f) Gia ñình tan vôõ [35].
g) Caùc xung ñoät vaên hoùa vaø maát yù nghóa trong cuoäc soáng.
h) Söï khoâng höõu hieäu cuûa caùc dòch vuï y teá / veä sinh. [36]
i) Thieáu phaåm chaát giaùo duïc vaø boû hoïc [37].
j) Thieáu ñaùp öùng cuûa caùc cô quan coâng quyeàn ñoái vôùi cô sôû haï taàng vaø vieäc coå vuõ nhaân duïng.
k) Thieáu toân troïng quyeàn töï quyeát vaø quyeàn töï chuû cuûa daân chuùng.
l) Tham nhuõng haønh chaùnh [38].
Caùc gôïi yù
74. Coù ñeà nghò cho raèng :
a) Phaûi coå vuõ moät moâi tröôøng ñoâ thò nôi caùc khoâng gian coâng coäng ñöôïc hoài sinh, vôùi caùc quaûng tröôøng vaø trung taâm vaên hoùa ñöôïc phaân phoái toát.
b) Phaûi coå vuõ vieäc tieáp caän phoå caäp giaùo duïc vaø vaên hoùa.
c) Phaûi coå vuõ yù thöùc veà moâi tröôøng, taùi cheá raùc vaø traùnh ñoát raùc.
d) Phaûi coå vuõ moät heä thoáng veä sinh moâi tröôøng vaø tieáp caän y teá phoå quaùt.
e) Phaûi bieän phaân caùch giuùp caûi thieän cuoäc soáng noâng thoân, vôùi caùc phöông theá sinh toàn khaùc nhö noâng nghieäp gia ñình.
f) Phaûi taïo caùc khoâng gian ñeå töông taùc giöõa tuùi khoân cuûa ngöôøi baûn ñòa, soâng ngoøi vaø caùc daân toäc "quilombola" (noâ leä goác Phi chaâu ñaõ giaûi phoùng ôû Ba Taây) trong caùc khung caûnh ñoâ thò vaø tuùi khoân cuûa ngöôøi daân thaønh thò, ñeå taïo ra cuoäc ñoái thoaïi vaø hoøa nhaäp quanh vieäc chaêm soùc cuoäc soáng.
Chöông V: Gia ñình vaø coäng ñoàng
"Chính Chuùa Gieâsu cuõng ñöôïc sinh ra trong moät gia ñình khieâm toán, phaûi sôùm chaïy troán ñeán moät vuøng ñaát xa laï" (AL 21)
Caùc gia ñình Amazon
75. Moät chieàu kích vuõ truï (cosmovivencia) cuûa kinh nghieäm ñang ñaäp nhòp trong caùc gia ñình. Noù döïa treân kieán thöùc vaø thöïc haønh truyeàn thoáng laâu ñôøi trong caùc lónh vöïc khaùc nhau nhö noâng nghieäp, y hoïc, saên baén vaø caâu caù, haøi hoøa vôùi Thieân Chuùa, thieân nhieân vaø coäng ñoàng. Cuõng chính trong gia ñình, caùc giaù trò vaên hoùa ñöôïc truyeàn taûi, nhö tình yeâu ñaát ñai, tính hoã töông, lieân ñôùi, soáng trong hieän taïi, caûm thöùc gia ñình, söï ñôn giaûn, coâng vieäc coäng ñoàng, töï toå chöùc, y hoïc toå tieân vaø giaùo duïc. Ngoaøi ra, vaên hoùa truyeàn khaåu (nhöõng caâu chuyeän, tín ngöôõng vaø baøi haùt) vôùi maøu saéc, quaàn aùo, thöùc aên, ngoân ngöõ vaø nghi leã cuûa noù laø moät phaàn cuûa di saûn naøy ñöôïc löu truyeàn trong gia ñình. Toùm laïi, gia ñình laø nôi ngöôøi ta hoïc caùch soáng hoøa hôïp: giöõa caùc daân toäc, giöõa caùc theá heä, vôùi thieân nhieân, trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi caùc vò thaàn [39].
Caùc thay ñoåi xaõ hoäi vaø tính deã bò toån thöông cuûa gia ñình
76. Gia ñình ôû vuøng Amazon voán ñaõ laø naïn nhaân cuûa chuû nghóa thöïc daân trong quaù khöù vaø chuû nghóa taân thöïc daân trong hieän taïi. Vieäc aùp ñaët moâ hình vaên hoùa phöông taây ñaõ khaéc saâu moät söï khinh mieät naøo ñoù ñoái vôùi ngöôøi daân vaø phong tuïc cuûa laõnh thoå Amazon, thaäm chí coøn goïi hoï laø nhöõng keû man rôï. Ngaøy nay, vieäc aùp ñaët moâ hình kinh teá khai khoaùng phöông Taây moät laàn nöõa aûnh höôûng ñeán caùc gia ñình baèng caùch xaâm chieám vaø phaù huûy ñaát ñai, vaên hoùa vaø cuoäc soáng cuûa hoï, buoäc hoï phaûi di cö ñeán caùc thaønh phoá vaø vuøng ngoaïi vi.
77. Nhöõng thay ñoåi taêng toác hieän taïi aûnh höôûng ñeán gia ñình ôû vuøng Amazon. Do ñoù, chuùng ta tìm thaáy nhieàu cô caáu gia ñình môùi: gia ñình cha meï ñôn thaân do moät ngöôøi phuï nöõ ñöùng ñaàu; söï gia taêng caùc gia ñình ly thaân, caùc cuoäc keát hôïp ñoàng thuaän vaø caùc gia ñình taäp hôïp; vaø ít hôn laø caùc cuoäc hoân nhaân theo ñònh cheá. Ngoaøi ra, ngöôøi ta vaãn thaáy phuï nöõ bò khuaát phuïc trong gia ñình, trong khi baïo löïc gia ñình, cha meï vaéng maët, mang thai ôû tuoåi thieáu nieân vaø phaù thai ñang gia taêng.
78. Gia ñình trong thaønh phoá laø nôi toång hôïp, trong ñoù, caùc neàn vaên hoùa truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi gaëp nhau. Tuy nhieân, caùc gia ñình thöôøng phaûi chòu caûnh ngheøo ñoùi, nhaø cöûa baáp beânh, thieáu vieäc laøm, taêng tieâu thuï ma tuùy vaø röôïu, kyø thò vaø thieáu nieân töï töû. Ngoaøi ra, thieáu ñoái thoaïi giöõa caùc theá heä trong gia ñình; caùc truyeàn thoáng vaø ngoân ngöõ bò ñaùnh maát. Caùc gia ñình cuõng phaûi ñoái dieän vôùi caùc vaán ñeà môùi veà söùc khoûe; caàn coù söï giaùo duïc ñaày ñuû veà vieäc laøm meï. Ngöôøi ta cuõng thaáy thieáu chuù yù ñeán phuï nöõ trong luùc mang thai vaø caùc giai ñoaïn tröôùc luùc sinh vaø sau khi sinh [40].
Caùc gôïi yù
79. Vuøng Toaøn Amazon raát ña vaên hoùa, do ñoù ñoùng goùp lôùn nhaát laø tieáp tuïc tranh ñaáu ñeå baûo toàn veû ñeïp cuûa noù baèng caùch cuûng coá cô caáu gia ñình-coäng ñoàng cuûa caùc daân toäc cuûa noù. Ñeå ñaït muïc ñích naøy, Giaùo hoäi phaûi coi troïng vaø toân troïng caùc baûn saéc vaên hoùa. Caùch rieâng, neân:
a) Toân troïng caùch toå chöùc coäng ñoàng rieâng. Xeùt vì nhieàu chính saùch coâng aûnh höôûng ñeán baûn saéc gia ñình vaø taäp theå, caàn phaûi khôûi xöôùng vaø hoã trôï caùc dieãn trình baét ñaàu töø gia ñình / thò toäc / coäng ñoàng ñeå coå vuõ lôïi ích chung, giuùp vöôït qua caùc cô caáu nhaèm tha hoaù: "chuùng ta phaûi töï toå chöùc töø gia ñình cuûa mình" [41].
b) Nghe nhöõng baøi haùt hoïc ñöôïc trong gia ñình nhö moät caùch phaùt bieåu lôøi tieân tri trong theá giôùi Amazon.
c) Phaùt huy vai troø cuûa phuï nöõ, nhìn nhaän caùc chöùc naêng caên baûn cuûa hoï trong vieäc hình thaønh vaø lieân tuïc tính cuûa caùc neàn vaên hoùa, trong linh ñaïo, trong caùc coäng ñoàng vaø gia ñình. Phuï nöõ phaûi ñaûm nhaän vai troø laõnh ñaïo trong Giaùo hoäi.
d) Noùi roõ raøng caùc yeáu toá cuûa thöøa taùc vuï gia ñình phaûn aûnh lôøi khuyeân cuûa Toâng huaán Amoris laetitia:
i. Moät thöøa taùc muïc vuï ñoàng haønh toaøn dieän vôùi gia ñình, khoâng loaïi tröø caùc gia ñình bò thöông tích.
ii. Moät thöøa taùc muïc vuï bí tích coù theå cuûng coá vaø khuyeán khích moïi ngöôøi vaø khoâng loaïi tröø ai.
iii. Ñaøo taïo lieân tuïc caùc taùc nhaân muïc vuï, löu yù tôùi Thöôïng Hoäi Ñoàng gaàn ñaây vaø caùc thöïc taïi cuûa caùc gia ñình Amazon.
iv. Moät thöøa taùc muïc vuï gia ñình trong ñoù gia ñình vöøa laø chuû theå vöøa laø nhaø chuû ñaïo.
Chöông VI: Tham nhuõng
"Moïi ñieàu naøy caøng khieán nhöõng ngöôøi bò thieät thoøi trôû neân böïc töùc hôn trong boái caûnh tham nhuõng traøn lan vaø coù goác reã saâu xa ôû nhieàu quoác gia - trong chính phuû, doanh nghieäp vaø caùc ñònh cheá cuûa hoï - baát keå yù thöùc heä chính trò naøo cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa hoï" (EG 60)
Tham nhuõng ôû Amazon
80. Tham nhuõng ôû Amazon aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc vaø laõnh thoå cuûa noù. Coù ít nhaát hai loaïi tham nhuõng: moät loaïi toàn taïi beân ngoaøi luaät phaùp vaø loaïi kia ñöôïc baûo veä bôûi luaät phaùp phaûn boäi lôïi ích chung.
81. Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, vieäc ñaàu tö vaøo vieäc khai thaùc caùc taøi nguyeân phong phuù cuûa khu vöïc Amazon bôûi caùc coâng ty lôùn ñaõ taêng toác. Nhieàu coâng ty trong soá naøy theo ñuoåi lôïi nhuaän baèng moïi giaù maø khoâng quan taâm ñeán söï thieät haïi xaõ hoäi - moâi tröôøng maø hoï gaây ra. Caùc chính phuû töøng cho pheùp caùc thöïc haønh nhö vaäy, vì caàn ngoaïi hoái ñeå thuùc ñaåy caùc chính saùch coâng cuûa hoï, khoâng phaûi luùc naøo cuõng chu toaøn nghóa vuï baûo veä moâi tröôøng vaø quyeàn lôïi ngöôøi daân cuûa hoï. Do ñoù, tham nhuõng chaêng baãy caùc thaåm quyeàn chính trò, tö phaùp, laäp phaùp, xaõ hoäi, giaùo hoäi vaø toân giaùo, nhöõng ngöôøi nhaän ñöôïc lôïi ích, nhöng ñoåi laïi, phaûi cho pheùp caùc haønh ñoäng cuûa caùc coâng ty naøy (xem DAp 77). Coù nhöõng tröôøng hôïp trong ñoù caùc coâng ty lôùn vaø chính phuû taïo ra caùc heä thoáng tham nhuõng. Moät soá caù nhaân giöõ chöùc vuï coâng coäng hieän ñang bò xeùt xöû, ñang ôû tuø hoaëc ñaõ boû troán. Nhö Taøi lieäu Aparecida noùi: "Cuõng baùo ñoäng töông töï laø möùc ñoä tham nhuõng trong caùc neàn kinh teá, bao goàm caùc khu vöïc coâng vaø tö, gia troïng bôûi söï thieáu minh baïch vaø traùch nhieäm giaûi trình ñoái vôùi toaøn theå coâng daân. Tham nhuõng thöôøng lieân keát vôùi tai hoïa buoân baùn ma tuùy hoaëc caùc doanh nghieäp ma tuùy ñöôïc taøi trôï laø nhöõng doanh nghieäp thöïc söï ñang phaù huûy cô caáu kinh teá vaø xaõ hoäi trong toaøn boä khu vöïc" (DAp. 70).
Moät tai hoïa ñaïo ñöùc thuoäc cô caáu
82. Moät neàn vaên hoùa ñöôïc taïo ra nhö theá ñeå ñaàu ñoäc nhaø nöôùc vaø caùc ñònh cheá cuûa noù, thaám nhieãm moïi taàng lôùp xaõ hoäi, keå caû caùc coäng ñoàng baûn ñòa. Ñaây thöïc söï laø moät tai hoïa ñaïo ñöùc; keát quaû laø, nieàm tin vaøo caùc ñònh cheá vaø ñaïi dieän cuûa noù bò maát ñi, chính trò vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi hoaøn toaøn maát uy tín. Caùc daân toäc Amazon khoâng xa laï gì vôùi tham nhuõng, vaø hoï trôû thaønh naïn nhaân chính cuûa noù.
Caùc gôïi yù
83. Xeùt vì roõ raøng thieáu caùc phöông tieän kinh teá cuûa caùc Giaùo hoäi ñaëc thuø ôû Amazon, caàn ñaëc bieät chuù yù ñeán nguoàn goác cuûa caùc quyeân goùp hoaëc caùc loaïi phuùc lôïi khaùc, cuõng nhö caùc khoaûn ñaàu tö cuûa caùc ñònh cheá giaùo hoäi hoaëc Kitoâ giaùo. Caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc coù theå cung caáp moät dòch vuï tö vaán vaø ñoàng haønh, tham vaán vaø coå vuõ caùc chieán löôïc chung khi ñoái dieän vôùi tham nhuõng traøn lan vaø cuõng ñeå giaûi quyeát nhu caàu taïo ra vaø ñaàu tö caùc nguoàn löïc ñeå hoã trôï coâng vieäc muïc vuï. Moät phaân tích caån thaän laø ñieàu caàn thieát khi ñoái ñaàu vôùi vieäc buoân baùn ma tuùy.
a) Chuaån bò haøng giaùo só ñuùng caùch ñeå ñoái ñaàu vôùi söï phöùc taïp, tinh teá vaø traàm troïng cuûa caùc vaán ñeà caáp baùch lieân keát vôùi tham nhuõng vaø thi haønh quyeàn löïc.
b) Coå vuõ neàn vaên hoùa trung thöïc vaø toân troïng ngöôøi khaùc vaø lôïi ích chung.
c) Ñoàng haønh, coå vuõ vaø huaán luyeän giaùo daân, ñeå hoï hieän dieän coâng khzai vaø coù yù nghóa trong chính trò, kinh teá, ñôøi soáng hoïc thuaät vaø moïi hình thöùc laõnh ñaïo (xem DAp. 406).
d) Ñoàng haønh cuøng ngöôøi daân trong cuoäc tranh ñaáu cuûa hoï ñeå chaêm soùc caùc laõnh thoå cuûa hoï vaø toân troïng quyeàn lôïi cuûa hoï.
e) Ñieàu tra caùch taïo ra tieàn baïc vaø caùch ñaàu tö trong Giaùo hoäi, vöôït qua söï ngaây thô veà vaán ñeà naøy qua moät heä thoáng quaûn trò vaø kieåm toaùn coäng ñoàng, löu yù ñeán caùc quy taéc hieän haønh cuûa giaùo hoäi.
f) Thieát laäp caùc hình thöùc huøn haïp (partnership) cuûa Giaùo hoäi vôùi caùc thöïc theå khaùc trong caùc saùng kieán ñoøi hoûi caùc coâng ty chòu traùch nhieäm ñoái vôùi caùc taùc ñoäng xaõ hoäi - sinh thaùi trong haønh ñoäng cuûa hoï, phuø hôïp vôùi caùc thoâng soá phaùp lyù cuûa chính caùc quoác gia.
Chöông VII: Vaán Ñeà Söùc Khoûe Toaøn Dieän
"Nöôùc naøy chaûy veà mieàn ñaát phía ñoâng, xuoáng vuøng Arava, roài ñoå ra bieån Cheát vaø laøm cho nöôùc bieån hoaù laønh ... Traùi duøng laøm löông thöïc coøn laù ñeå laøm thuoác" (Edk 47: 8,12 ).
Söùc khoûe ôû Amazon
88. Khu vöïc Amazon ngaøy nay chöùa ñöïng söï ña daïng lôùn nhaát cuûa heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät treân theá giôùi, vaø daân soá baûn ñòa cuûa noù coù moät yù thöùc toaøn dieän veà söï soáng khoâng bò oâ nhieãm bôûi chuû nghóa duy vaät kinh teá. Amazon laø moät laõnh thoå laønh maïnh trong lòch söû laâu daøi vaø sinh hoa traùi cuûa noù, maëc duø khoâng thieáu beänh taät. Tuy nhieân, vôùi tính di ñoäng cuûa ngöôøi daân, vôùi söï xaâm laán khoâng kieåm soaùt cuûa caùc ngaønh kyõ ngheä gaây oâ nhieãm, vôùi caùc ñieàu kieän bieán ñoåi khí haäu, vaø tröôùc söï thôø ô cuûa caùc cô quan y teá coâng coäng, nhieàu beänh môùi ñaõ xuaát hieän vaø caùc beänh lyù ñaõ xuaát hieän trôû laïi. Moâ hình phaùt trieån taäp trung hoaøn toaøn vaøo khai thaùc kinh teá röøng, khai thaùc moû vaø söï phong phuù hydrocarbon cuûa Toaøn Vuøng Amazon aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa caùc sinh quaàn Amazon, coäng ñoàng cuûa hoï vaø toaøn boä haønh tinh! Thieät haïi khoâng chæ aûnh höôûng ñeán söùc khoûe theå chaát maø coøn caû vaên hoùa vaø linh ñaïo cuûa ngöôøi daân: noù gaây thieät haïi tôùi "söùc khoûe toaøn dieän" cuûa hoï. Ngöôøi daân Amazon coù quyeàn coù söùc khoûe vaø "soáng khoûe maïnh", coù nghóa laø haøi hoøa vôùi "nhöõng gì Meï Ñaát cung öùng cho chuùng ta" [42].
Ñaùnh giaù vaø phaùt trieån caùc loaïi thuoác truyeàn thoáng
85. Ñaùp laïi "neàn vaên hoùa vöùt boû" (xem LS 22), caùc moân ñeä cuûa Chuùa Kitoâ ñöôïc keâu goïi coå vuõ neàn vaên hoùa chaêm soùc vaø söùc khoûe. Do ñoù, cam keát chaêm soùc söùc khoûe ñoøi hoûi caùc thay ñoåi khaån caáp trong loái soáng baûn thaân vaø trong caùc cô caáu.
86. Söï phong phuù cuûa heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät cuûa röøng nhieät ñôùi chöùa "döôïc ñieån (pharmacopoeias) soáng ñoäng" chaân chính vaø caùc nguyeân taéc di truyeàn chöa ñöôïc khaùm phaù. Naïn phaù röøng ôû Amazon seõ ngaên chuùng ta chia seû nhöõng phong phuù nhö vaäy, laøm ngheøo naøn caùc theá heä töông lai. Hieän taïi, tyû leä tuyeät chuûng cuûa caùc loaøi ôû Amazon do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi lôùn hôn haøng ngaøn laàn so vôùi caùc dieãn trình töï nhieân. Caùch duy nhaát ñeå baûo toàn söï phong phuù naøy laø chaêm soùc laõnh thoå vaø röøng nhieät ñôùi Amazon vaø trao quyeàn cho ngöôøi daân vaø coâng daân baûn ñòa.
87. Caùc nghi thöùc vaø nghi leã baûn ñòa raát chuû yeáu ñoái vôùi söùc khoûe toaøn dieän vì chuùng tích hôïp caùc chu kyø khaùc nhau cuûa söï soáng con ngöôøi vaø thieân nhieân. Chuùng taïo ra söï haøi hoøa vaø caân baèng giöõa con ngöôøi vaø vuõ truï. Chuùng baûo veä söï soáng khoûi nhöõng toäi aùc coù theå gaây ra bôûi caû con ngöôøi laãn caùc sinh vaät khaùc. Chuùng giuùp chöõa caùc beänh gaây haïi cho moâi tröôøng, söï soáng con ngöôøi vaø caùc sinh vaät khaùc.
Caùc gôïi yù
88. Chaêm soùc söùc khoûe cuûa caùc cö daân bao goàm kieán thöùc chi tieát veà caây thuoác vaø caùc yeáu toá truyeàn thoáng khaùc voán laø thaønh phaàn cuûa dieãn trình chöõa beänh. Ñeå ñaït muïc tieâu naøy, ngöôøi daân baûn ñòa döïa vaøo nhöõng ngöôøi, trong suoát cuoäc ñôøi cuûa hoï, chuyeân quan saùt thieân nhieân vaø laéng nghe cuøng thu thaäp kieán thöùc cuûa ngöôøi cao nieân, ñaëc bieät laø phuï nöõ. Nhöng vì oâ nhieãm moâi tröôøng, caû thieân nhieân laãn cô theå cuûa ngöôøi daân ôû Amazon ñang xaáu ñi. Vieäc tieáp xuùc vôùi caùc yeáu toá ñoäc haïi môùi nhö thuûy ngaân laøm cho caùc beänh môùi xuaát hieän maø cho ñeán nay, caùc thaày lang cao tuoåi chöa bieát ñeán. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñaët tuùi khoân cuûa toå tieân vaøo nguy cô. Ñoù laø lyù do taïi sao caùc caâu traû lôøi cho Taøi lieäu Chuaån bò nhaán maïnh söï caàn thieát phaûi baûo toàn vaø truyeàn ñaït kieán thöùc veà y hoïc coå truyeàn [43]. Coù ñeà nghò cho raèng phaûi giuùp caùc daân toäc cuûa Amazon duy trì, phuïc hoài, heä thoáng hoùa vaø phoå bieán kieán thöùc naøy ñeå coå vuõ söùc khoûe toaøn dieän.
89. Ñöông ñaàu vôùi nhöõng caên beänh môùi naøy, cö daân buoäc phaûi mua thuoác töø caùc coâng ty döôïc phaåm söû duïng cuøng loaïi caây coû töø Amazon. Sau khi ñöôïc tung ra thò tröôøng, caùc loaïi thuoác naøy naèm ngoaøi khaû naêng taøi chính cuûa hoï vì nhöõng lyù do bao goàm baèng saùng cheá thuoác vaø giaù quaù cao. Do ñoù, coù ñeà nghò phaûi coi troïng y hoïc coå truyeàn, söï khoân ngoan cuûa ngöôøi cao nieân vaø caùc nghi thöùc baûn ñòa, vaø ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän ñeå tieáp caän vôùi caùc loaïi thuoác chöõa caùc beänh môùi.
90. Nhöng khoâng phaûi chæ coù döôïc lieäu vaø thuoác hoã trôï chöõa beänh. Nöôùc vaø khoâng khí saïch, vaø thöïc phaåm laønh maïnh, traùi caây cuûa chính hoï troàng troït, haùi löôïm, saên baén vaø ñaùnh caù, ñeàu laø caùc ñieàu kieän caàn thieát cho söùc khoûe toaøn dieän cuûa caùc daân toäc baûn ñòa [44]. Do ñoù, coù ñeà nghò yeâu caàu caùc chính phuû ra qui ñònh nghieâm ngaët cho caùc ngaønh kyõ ngheä vaø toá caùo nhöõng kyõ ngheä laøm oâ nhieãm moâi tröôøng. Maët khaùc, coù ñeà nghò phaûi taïo ra caùc khoâng gian ñeå töông taùc vaø ñoàng haønh giaùo duïc ñeå phuïc hoài caùc thoùi quen "soáng toát", nhôø theá, taïo ra moät neàn vaên hoùa chaêm soùc vaø phoøng ngöøa.
91. Cuoái cuøng, coù ñeà nghò phaûi ñaùnh giaù caùc cô caáu y teá cuûa Giaùo hoäi, nhö caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá, veà maët söùc khoûe toaøn dieän saün saøng coù ñoù cho moïi cö daân voán caäy nhôø y hoïc coå truyeàn nhö moät thaønh phaàn trong caùc chöông trình söùc khoûe cuûa hoï.
Chöông VIII: Giaùo duïc toaøn dieän
"Nhöõng ngöôøi treû chuùng toâi ñaõ vaø ñang ñaùnh maát baûn saéc vaên hoùa vaø ngoân ngöõ cuûa chuùng toâi noùi rieâng. Chuùng toâi queân raèng chuùng toâi coù nguoàn goác cuûa mình, raèng chuùng toâi thuoäc veà moät daân toäc nguyeân thuûy vaø chuùng toâi ñang ñeå baûn thaân mình bò kyõ ngheä keùo ñi. Khoâng phaûi laø ñieàu teä haïi khi ñi baèng caû hai chaân, vöøa bieát hieän ñaïi vöøa chaêm soùc truyeàn thoáng. Luoân luoân ôû nôi baïn coù caû hai thöù naøy hieän dieän, ghi nhôù nguoàn goác cuûa baïn, nôi baïn phaùt xuaát vaø ñöøng queân ñi" (Slendy Grefa, Doc. Consulta, Ecuador)
Moät Giaùo hoäi Ñoàng nghò: Troø vaø Thaày
92. Thoâng qua vieäc laéng nghe hoã töông caùc daân toäc vaø thieân nhieân, Giaùo hoäi bieán thaønh moät Giaùo hoäi ñi ra ngoaøi caû veà phöông dieän ñòa lyù laãn cô caáu, vaø moät Giaùo hoäi laø chò em vaø moân ñeä thoâng qua tính Ñoàng nghò (synodality). Ñaây laø ñieàu Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ noùi roõ trong Toâng Hieán Episcopalis Communio: "Do ñoù, Giaùm muïc vöøa laø thaày vöøa laø troø ... Ngaøi laø troø khi, nhôø bieát raèng Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ ñöôïc ban cho moïi ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi, ngaøi laéng nghe tieáng Chuùa Kitoâ noùi qua toaøn theå daân Chuùa" (EC 5). Chính Ñöùc Phanxicoâ ñaõ trôû thaønh hoïc troø ôû Puerto Maldonado baèng caùch baøy toû söï saün loøng laéng nghe tieáng noùi cuûa Amazon.
Giaùo duïc nhö moät cuoäc gaëp gôõ
93. Giaùo duïc haøm yù moät cuoäc gaëp gôõ vaø trao ñoåi trong ñoù caùc giaù trò ñöôïc thaåm hoùa. Moãi neàn vaên hoùa ñeàu giaøu vaø ngheøo cuøng moät luùc. Vì coù tính lòch söû, vaên hoùa luoân coù moät chieàu kích sö phaïm hoïc taäp vaø caûi tieán. "Khi caùc phaïm truø naøo ñoù cuûa lyù trí vaø khoa hoïc ñöôïc tieáp nhaän vaøo vieäc coâng boá söù ñieäp, caùc phaïm truø naøy seõ trôû thaønh coâng cuï truyeàn giaûng Tin Möøng; nöôùc ñöôïc ñoåi thaønh röôïu. Baát cöù ñieàu gì ñöôïc tieáp nhaän khoâng chæ ñöôïc cöùu chuoäc, maø coøn trôû thaønh moät coâng cuï cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå khai saùng vaø laøm môùi theá giôùi" (EG 132). Cuoäc gaëp gôõ "laø vieäc môû loøng ra laøm thaønh khaû höõu söï gaàn guõi ñoù" (EG 171) cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, moät söï gaàn guõi coù theå daãn ñeán nhieàu hoïc hoûi ña daïng.
94. Neàn giaùo duïc naøy, moät neàn giaùo duïc phaùt trieån qua söï gaëp gôõ, khaùc vôùi neàn giaùo duïc tìm caùch aùp ñaët leân ngöôøi khaùc (vaø ñaëc bieät laø ngöôøi ngheøo vaø deã bò toån thöông) chính caùc theá giôùi quan voán laø chính nguyeân nhaân gaây ra söï ngheøo ñoùi vaø deã bò toån thöông cuûa hoï. Giaùo duïc ôû Amazon khoâng coù nghóa laø aùp ñaët caùc thoâng soá vaên hoùa, trieát hoïc, thaàn hoïc, phuïng vuï vaø caùc phong tuïc xa laï leân caùc daân toäc Amazon. Ngaøy nay, "moät soá ngöôøi chæ ñôn giaûn töï haøi loøng vôùi vieäc ñoå loãi cho ngöôøi ngheøo vaø caùc nöôùc ngheøo hôn vì ñaõ gaây raéc roái cho hoï; töï cho pheùp mình toång quaùt hoùa khoâng chính ñaùng, hoï cho raèng giaûi phaùp laø moät neàn 'giaùo duïc' laøm cho hoï traàm laëng, khieán hoï thuaàn hoùa vaø voâ haïi" (EG 60). "Ñeå ñaùp laïi, chuùng ta caàn cung caáp moät neàn giaùo duïc daïy suy tö coù pheâ phaùn vaø khuyeán khích söï phaùt trieån caùc giaù trò ñaïo ñöùc tröôûng thaønh" (EG 64), moät neàn giaùo duïc côûi môû ñoái vôùi tính lieân vaên hoùa.
Giaùo duïc trong moät heä sinh thaùi toaøn dieän
95. Theá giôùi quan cuûa caùc daân toäc baûn ñòa Amazon bao goàm lôøi keâu goïi töï giaûi thoaùt khoûi moät taàm nhìn rôøi raïc veà thöïc taïi, khoâng coù khaû naêng tri nhaän caùc noái keát ña daïng, caùc lieân heä laãn nhau vaø phuï thuoäc laãn nhau. Giaùo duïc trong moät heä sinh thaùi toaøn dieän bao goàm moïi moái lieân heä caáu thaønh cuûa caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc. Ñeå hieåu vieãn kieán giaùo duïc naøy, ñieàu ñaùng laøm laø aùp duïng cuøng moät nguyeân taéc nhö trong vaán ñeà söùc khoûe: muïc tieâu laø quan saùt toaøn boä cô theå vaø caùc nguyeân nhaân gaây beänh chöù khoâng chæ caùc trieäu chöùng maø thoâi. Moät heä sinh thaùi laâu beàn cho caùc theá heä töông lai "khoâng theå bò giaûn löôïc thaønh moät loaït caùc giaûi ñaùp khaån caáp vaø phieán dieän cho caùc vaán ñeà töùc thôøi nhö oâ nhieãm, suy thoaùi moâi tröôøng vaø caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân. Caàn phaûi coù moät caùch nhìn söï vaät khaùc bieät, caùch suy nghó, caùc chính saùch, moät chöông trình giaùo duïc..." (LS 111). Moät neàn giaùo duïc chæ döïa treân caùc giaûi phaùp kyõ thuaät cho caùc vaán ñeà moâi tröôøng phöùc taïp ñaõ che giaáu "caùc vaán ñeà thöïc söï vaø saâu saéc nhaát cuûa heä thoáng hoaøn caàu" (LS 111).
96. Nhö theá, ñaây laø moät neàn giaùo duïc veà söï lieân ñôùi phaùt sinh töø vieäc "yù thöùc ñöôïc nguoàn goác chung cuûa chuùng ta" vaø "töông lai chung cuûa moïi ngöôøi" (LS 202). Caùc daân toäc baûn ñòa coù moät phöông phaùp daïy-hoïc döïa treân truyeàn toáng truyeàn khaåu vaø thöïc haønh kinh nghieäm vôùi moät dieãn trình sö phaïm ñöôïc boái caûnh hoùa trong töøng giai ñoaïn. Thaùch thöùc laø tích hôïp phöông phaùp naøy trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi caùc ñeà xuaát giaùo duïc khaùc. Ñieàu naøy ñoøi hoûi "moät cuoäc phaùt trieån moät neàn ñaïo ñöùc sinh thaùi vaø giuùp ngöôøi ta, qua neàn sö phaïm höõu hieäu, phaùt trieån trong tình lieân ñôùi, traùch nhieäm vaø chaêm soùc caûm thöông" (LS 210). Amazon môøi chuùng ta khaùm phaù ra nhieäm vuï giaùo duïc nhö moät dòch vuï toaøn dieän ñoái vôùi toaøn nhaân loaïi nhaèm moät neàn coâng daân coù tinh thaàn sinh thaùi" (LS 211).
97. Giaùo duïc nhö vaäy keát hôïp cam keát chaêm soùc traùi ñaát vôùi cam keát ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, vaø kích thích thaùi ñoä ñieàu ñoä vaø toân troïng mang ra soáng qua "loái soáng ñôn giaûn coù traùch nhieäm, trong chieâm nieäm moät caùch bieát ôn theá giôùi cuûa Thieân Chuùa vaø quan taâm ñeán caùc nhu caàu cuûa ngöôøi ngheøo vaø baûo veä moâi tröôøng" (LS 214). Neàn giaùo duïc nhö vaäy "phaûi ñöôïc dieãn dòch thaønh caùc thoùi quen môùi" (LS 209) löu yù ñeán caùc giaù trò vaên hoùa. Giaùo duïc, theo quan ñieåm sinh thaùi vaø Amazon, coå vuõ vieäc 'soáng toát', vieäc 'soáng toát vôùi nhau' vaø 'caùc haønh ñoäng toát'; caùc ñieàu naøy phaûi coù theå tri nhaän ñöôïc vaø beàn bæ ñeå coù taùc ñoäng ñaùng keå ñoái vôùi ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta.
Caùc gôïi yù
98. Caùc ñieàu sau ñaây ñaõ ñöôïc gôïi yù:
a) Ñaøo taïo caùc taùc nhaân muïc vuï giaùo daân tröôûng thaønh ñeå giuùp hoï phaùt trieån veà tinh thaàn traùch nhieäm vaø oùc saùng taïo.
b) Ñaøo taïo caùc thöøa taùc vieân ñöôïc phong chöùc:
1. Caùc keá hoaïch ñaøo taïo phaûi phaûn aûnh moät neàn vaên hoùa thaàn vaø trieát hoïc thích nghi vôùi caùc neàn vaên hoùa cuûa Amazon, coù khaû naêng ñöôïc hieåu roõ vaø do ñoù nuoâi döôõng ñöôïc ñôøi soáng Kitoâ höõu. Neàn thaàn hoïc vaø sinh thaùi hoïc baûn ñòa neân ñöôïc tích hôïp vì chính lyù do naøy: ñieàu naøy seõ chuaån bò cho hoï bieát laéng nghe vaø môû ra cuoäc ñoái thoaïi trong ñoù vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng dieãn ra.
2. Coù ñeà nghò caûi caùch caùc cô caáu chuûng vieän ñeå taïo ñieàu kieän cho vieäc tích nhaäp caùc öùng cöû vieân chöùc linh muïc trong coäng ñoàng.
c) Caùc trung taâm ñaøo taïo:
1. Caùc tröôøng hoïc: caùc keá hoaïch giaùo duïc caàn thieát ñeå taäp chuù vaøo neàn giaùo duïc coù theå phaûn aûnh neàn vaên hoùa cuûa chính ngöôøi ta vaø toân troïng ngoân ngöõ baûn ñòa, moät neàn giaùo duïc toaøn dieän töông öùng vôùi thöïc taïi cuûa chính ngöôøi ta, ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng boû hoïc vaø muø chöõ, ñaëc bieät laø nôi phuï nöõ.
2. Ñaïi hoïc: caàn coå vuõ khoâng nhöõng ñònh höôùng lieân khoa maø coøn giaûi quyeát caùc vaán ñeà theo caùch thöùc lieân khoa, nghóa laø, uûng hoä moät caùch tieáp caän coù theå khoâi phuïc söï thoáng nhaát trong ña daïng ñoái vôùi kieán thöùc con ngöôøi, doïc theo ñöôøng höôùng nghieân cöùu moät heä sinh thaùi toaøn dieän theo lôøi môû ñaàu cuûa Toâng Hieán Veritatis Gaudium.
3. Vieäc giaûng daïy neàn thaàn hoïc baûn ñòa Toaøn-Amazon ñöôïc yeâu caàu trong moïi ñònh cheá giaùo duïc.
d) Neàn thaàn hoïc thoå daân vuøng Amazon:
1. Ñieàu ñaùng öôùc ao laø laøm saâu saéc hôn neàn thaàn hoïc thoå daân cuûa ngöôøi Amazon hieän nay, moät ñieàu seõ giuùp hieåu roõ hôn vaø nhieàu hôn veà neàn linh ñaïo baûn ñòa vaø do ñoù traùnh phaïm caùc sai laàm lòch söû töøng xuùc phaïm neàn vaên hoùa nguyeân thuûy.
2. Chaúng haïn, coù yeâu caàu phaûi löu yù ñeán caùc huyeàn thoaïi, truyeàn thoáng, bieåu töôïng, kieán thöùc, nghi thöùc vaø caùc cöû haønh nguyeân thuûy, nhöõng ñieàu voán bao goàm caùc chieàu kích sieâu vieät, coäng ñoàng vaø sinh thaùi.
Chöông IX: Hoaùn caûi sinh thaùi
"Vì vaäy, ñieàu moïi ngöôøi caàn laø moät söï hoaùn caûi sinh thaùi, nhôø ñoù, caùc hieäu quaû cuûa vieäc hoï gaëp gôõ Chuùa Gieâsu Kitoâ trôû neân roõ raøng trong moái lieân heä cuûa hoï vôùi theá giôùi xung quanh" (LS 217).
Chuùa Kitoâ keâu goïi chuùng ta hoaùn caûi (x. Mc 1:15)
99. Moät khía caïnh caên baûn cuûa goác reã toäi loãi con ngöôøi laø taùch mình ra khoûi thieân nhieân vaø khoâng nhìn nhaän noù nhö moät phaàn cuûa con ngöôøi vaø khai thaùc thieân nhieân khoâng giôùi haïn, do ñoù phaù vôõ giao öôùc nguyeân thuûy vôùi saùng theá vaø vôùi Thieân Chuùa (St 3: 5). "Söï haøi hoøa giöõa Taïo hoùa, nhaân loaïi vaø saùng theá nhö moät toaøn boä ñaõ bò phaù vôõ bôûi söï cao ngaïo cuûa chuùng ta muoán thay theá Thieân Chuùa vaø töø choái thöøa nhaän caùc haïn cheá trong thaân phaän taïo vaät cuûa chuùng ta" (LS 66).
Sau caùc giaùn ñoaïn do toäi loãi vaø traän luït hoaøn caàu, Thieân Chuùa laäp laïi giao öôùc vôùi chính con ngöôøi vaø vôùi saùng theá (St 9: 9-17), keâu goïi loaøi ngöôøi chaêm soùc noù.
100. Söï hoøa giaûi vôùi saùng theá maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ môøi goïi chuùng ta (xem LS 218) tröôùc nhaát haøm yù chuùng ta phaûi vöôït qua söï thuï ñoäng - nhö thaùi ñoä thuï ñoäng cuûa Vua David töø choái nhaän söù meänh cuûa mình (x. 2 Sm 11: 1). Dieãn trình phaïm toäi cuûa Vua David baét ñaàu vôùi vieäc ñích thaân boû soùt (ngaøi ôû laïi cung ñieän cuûa mình khi quaân ñoäi xoâng pha ngoaøi chieán traän) vaø sau ñoù mang hình thöùc tích cöïc vi phaïm caùc haønh vi ñaùng traùch döôùi con maét Thieân Chuùa (ngoaïi tình, noùi doái vaø gieát ngöôøi) lieân quan ñeán nhöõng ngöôøi khaùc, taïo ra moät maïng löôùi ñoàng loõa (2 Sm 11: 3-25). Töông töï nhö vaäy, Giaùo hoäi coù theå bò caùm doã cöù maõi kheùp kín trong chính mình, töø boû söù meänh loan baùo Tin Möøng vaø laøm cho Nöôùc Thieân Chuùa hieän dieän. Traùi laïi, moät Giaùo hoäi höôùng ngoaïi laø moät giaùo hoäi ñoái ñaàu vôùi toäi loãi cuûa theá giôùi naøy maø mình khoâng heà xa laï (x. EG 20-24). Toäi loãi naøy, nhö thaùnh Gioan Phaoloâ II ñaõ noùi, khoâng chæ mang tính baûn thaân maø coøn coù tính xaõ hoäi vaø cô caáu nöõa (Xem RP 16; SRS 36; SD 243; DAp. 92). "Moïi söï ñeàu ñöôïc noái keát", Ñöùc Phanxicoâ voán cho bieát (LS 138); "moät khi con ngöôøi tuyeân boá ñoäc laäp khoûi thöïc taïi vaø haønh xöû moät caùch thoáng trò tuyeät ñoái, thì chính caùc neàn taûng cuûa cuoäc soáng chuùng ta baét ñaàu suïp ñoå" (LS 117). Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc toaøn boä saùng theá voán bò nhaân loaïi quy phuïc vaøo toäi loãi (Rm 8: 19-22).
Hoaùn caûi toaøn dieän
101. Do ñoù, hoaùn caûi cuõng phaûi coù cuøng nhöõng bình dieän cuï theå: baûn thaân, xaõ hoäi vaø cô caáu, löu yù caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa tính töông quan. Ñoù laø "moät söï hoaùn caûi baûn thaân toaøn dieän" xuaát phaùt töø traùi tim vaø môû ra "moät söï hoaùn caûi coäng ñoàng" nhìn nhaän caùc lieân keát xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cuûa noù, nghóa laø, moät "hoaùn caûi sinh thaùi" (xem LS 216-221). Vieäc hoaùn caûi naøy nguï yù nhìn nhaän söï ñoàng loõa cuûa baûn thaân vaø xaõ hoäi trong caùc cô caáu toäi loãi, vaïch maët nhöõng yù thöùc heä chuyeân bieän minh cho moät loái soáng taán coâng saùng theá. Chuùng ta thöôøng nghe nhöõng caâu chuyeän nhaèm bieän minh cho haønh ñoäng phaù hoaïi cuûa caùc nhoùm quyeàn löïc chuyeân khai thaùc thieân nhieân, thoáng trò cö daân cuûa noù moät caùch chuyeân cheá (x. LS 56, 200) vaø phôùt lôø tieáng khoùc ñau ñôùn cuûa traùi ñaát vaø cuûa ngöôøi ngheøo (x. LS 49 ).
Hoaùn caûi Giaùo Hoäi ôû Amazon
102. Dieãn trình hoaùn caûi maø Giaùo hoäi ñöôïc keâu goïi thöïc hieän lieân quan ñeán vieäc hoïc boû (unlearning), hoïc hoûi vaø hoïc laïi. Con ñöôøng naøy ñoøi moät söï quan taâm pheâ phaùn vaø töï pheâ giuùp chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc ñieàu chuùng ta caàn phaûi hoïc boû, ñieàu gaây haïi cho ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta vaø cö daân cuûa noù. Chuùng ta caàn thöïc hieän moät haønh trình noäi taâm ñeå tìm ra thaùi ñoä vaø naõo traïng ngaên caûn chuùng ta noái keát vôùi chính mình, vôùi ngöôøi khaùc vaø vôùi thieân nhieân. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñictoâ XVI ñaõ noùi, "caùc sa maïc beân ngoaøi treân theá giôùi ñang phaùt trieån, vì caùc sa maïc beân trong ñaõ trôû neân quaù roäng lôùn" [45]. Dieãn trình naøy tieáp dieãn khi ngöôøi ta baét ñaàu thaùn phuïc tuùi khoân cuûa caùc daân toäc baûn ñòa. Cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa hoï cho chuùng ta nhieàu chöùng töø cho thaáy hoï töøng chieâm nieäm, chaêm soùc vaø lieân heä vôùi thieân nhieân. Hoï daïy chuùng ta nhaän ra chính mình nhö moät phaàn cuûa sinh quaàn vaø nhö nhöõng ngöôøi ñoàng traùch nhieäm cho vieäc chaêm soùc noù trong hieän taïi vaø töông lai. Do ñoù, chuùng ta phaûi hoïc laïi caùch deät caùc moái daây nhaèm noái keát moïi chieàu kích cuûa cuoäc soáng vaø thöïc hieän moät cuoäc khoå haïnh baûn thaân vaø coäng ñoàng giuùp chuùng ta "vun sôùi moät cuoäc soáng ñieàu ñoä vaø thoûa maõn" (LS 225).
103. Hoaùn caûi ñöôïc trình baøy trong Saùch Thaùnh nhö moät chuyeån ñoäng töø toäi loãi böôùc sang tình baïn vôùi Thieân Chuùa trong Chuùa Gieâsu Kitoâ; ñoù laø lyù do taïi sao noù thuoäc veà tieán trình ñöùc tin (Mc 1:15). Nhìn vaøo thöïc taïi cuûa Amazon baèng con maét ñöùc tin giuùp chuùng ta ñaùnh giaù cao coâng vieäc cuûa Thieân Chuùa trong saùng theá vaø caùc daân toäc cuûa noù, nhöng chuùng ta cuõng thaáy söï hieän dieän cuûa caùi aùc ôû nhieàu bình dieän khaùc nhau: chuû nghóa thöïc daân (thoáng trò), moät naõo traïng duy kinh teá - duy thöông maïi, chuû nghóa duy tieâu thuï, chuû nghóa duy caù nhaân, kyõ trò, vaên hoùa vöùt boû.
* Moät naõo traïng ñaõ ñöôïc phaùt bieåu trong lòch söû trong moät heä thoáng thoáng trò laõnh thoå, chính trò, kinh teá vaø vaên hoùa vaãn toàn taïi cho ñeán ngaøy nay theo nhieàu caùch khaùc nhau nhaèm keùo daøi chuû nghóa thöïc daân.
* Moät neàn kinh teá chæ ñoäc nhaát döïa vaøo lôïi nhuaän nhö muïc tieâu duy nhaát cuûa noù, loaïi tröø vaø chaø ñaïp leân keû yeáu nhaát vaø leân thieân nhieân, taïo thaønh moät ngaãu thaàn gieo raéc huûy dieät vaø cheát choùc (x. EG 53-56).
* Moät naõo traïng thöïc duïng quan nieäm thieân nhieân nhö moät nguoàn taøi nguyeân ñôn thuaàn vaø con ngöôøi nhö nhöõng ngöôøi saûn xuaát- tieâu duøng ñôn thuaàn, xoùa boû giaù trò noäi taïi vaø ñaëc tính töông quan cuûa taïo vaät.
* "Chuû nghóa duy caù nhaân laøm suy yeáu caùc daây noái keát coäng ñoàng" (DAp. 44), laøm lu môø traùch nhieäm ñoái vôùi ngöôøi haøng xoùm, coäng ñoàng vaø thieân nhieân cuûa ta.
* Söï phaùt trieån kyõ thuaät ñaõ mang laïi nhieàu lôïi ích to lôùn cho nhaân loaïi, nhöng noù cuõng ñaõ trôû thaønh moät tuyeät ñoái vaø moät coâng cuï ñeå sôû höõu, thoáng trò vaø thao tuùng (xem LS 106) thieân nhieân vaø con ngöôøi. Taát caû nhöõng ñieàu naøy taïo ra moät neàn vaên hoùa hoaøn caàu chieám öu theá maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ goïi laø "moâ hình kyõ trò" (LS 109).
* Keát quaû laø söï maát ñi moät chaân trôøi sieâu vieät vaø nhaân ñaïo vaø söï traøn lan cuûa luaän lyù hoïc "söû duïng roài vöùt ñi" (LS 123), taïo ra "moät neàn vaên hoùa vöùt boû" (LS 22) taán coâng chính saùng theá.
Caùc gôïi yù
104. Ñaõ coù caùc gôïi yù sau ñaây:
a. Vaïch maët caùc hình thöùc môùi cuûa chuû nghóa thöïc daân hieän dieän ôû Amazon.
b. Nhaän dieän vaø phaân tích coù pheâ phaùn caùc yù thöùc heä môùi chuyeân bieän minh cho naïn dieät chuûng ôû Amazon.
c. Toá caùo caùc cô caáu toäi loãi taïi nôi laøm vieäc trong laõnh thoå Amazon.
d. Nhaän dieän caùc lyù do maø chuùng ta thöôøng duøng ñeå bieän minh cho söï tham gia cuûa chuùng ta vaøo caùc cô caáu toäi loãi ñeå phaân tích chuùng moät caùch coù pheâ phaùn.
e. UÛng hoä moät giaùo hoäi nhö moät ñònh cheá phuïc vuï (chöù khoâng phaûi moät ñònh cheá töï qui chieáu vaøo chính mình) bieát chia seû traùch nhieäm chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta vaø baûo veä caùc quyeàn cuûa caùc daân toäc.
f. Coå vuõ caùc thò tröôøng lieân ñôùi sinh thaùi (eco-solidarity), tieâu thuï hôïp tình hôïp lyù vaø "ñieàu ñoä haïnh phuùc" (LS 224, 225) bieát toân troïng thieân nhieân vaø caùc quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng. "Mua haøng luoân luoân laø moät haønh ñoäng ñaïo ñöùc - chöù khoâng chæ ñôn giaûn kinh teá" (CV 66; LS 206).
g. Coå vuõ thoùi quen veà taùc phong, saûn xuaát vaø tieâu thuï, taùi cheá bieán vaø taùi söû duïng chaát thaûi.
h. Cöùu caùc huyeàn thoaïi vaø caäp nhaät caùc nghi thöùc vaø cöû haønh coäng ñoàng coù khaû naêng goùp phaàn ñaùng keå vaøo dieãn trình hoaùn caûi sinh thaùi.
i. Caûm ôn caùc daân toäc baûn ñòa ñaõ chaêm soùc laõnh thoå suoát thôøi gian qua vaø nhaän ra trong ñoù tuùi khoân toå tieân töøng taïo cô sôû cho caùch hieåu toát ñeïp veà sinh thaùi toaøn dieän.
j. Taïo neân caùc haønh trình muïc vuï höõu cô treân cô sôû neàn sinh thaùi toaøn dieän ñeå baûo veä ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta, vôùi söï höôùng daãn cuûa chöông 5 vaø 6 trong thoâng ñieäp Laudato Si'.
k. Giaùo hoäi ñòa phöông chính thöùc coâng nhaän thöøa taùc vuï ñaëc bieät cuûa caùc taùc nhaân muïc vuï, nhaèm coå vuõ vieäc chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta.
Phaàn III: Moät Giaùo Hoäi Tieân Tri Taïi Amazon: Caùc Thaùch Thöùc Vaø Hy Voïng
"Phaûi chi toaøn daân cuûa Chuùa ñeàu ñöôïc laøm tieân tri! Öôùc chi Chuùa ban Thaàn khí cuûa Ngöôøi xuoáng treân hoï" (Ds 11:29)
105. Vieäc tuyeân xöng Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø vieäc ñöôïc gaëp gôõ saâu saéc vôùi Ngöôøi qua hoaùn caûi vaø kinh nghieäm ñöùc tin giaû ñònh moät Giaùo hoäi bieát chaøo ñoùn vaø coù tinh thaàn truyeàn giaùo ñöôïc nhaäp theå vaøo caùc neàn vaên hoùa. Giaùo Hoäi naøy phaûi löu yù caùc böôùc ñaõ thöïc hieän ñeå ñaùp öùng caùc chuû ñeà ñaày thaùch thöùc veà tính trung taâm cuûa söù ñieäp sô truyeàn (kerygma) vaø cuûa söù meänh trong khu vöïc Amazon. Moâ hình naøy cuûa haønh ñoäng Giaùo Hoäi truyeàn caûm höùng cho caùc thöøa taùc vuï, giaùo lyù, phuïng vuï vaø thöøa taùc muïc vuï xaõ hoäi ôû caû noâng thoân laãn thaønh thò.
106. Nhöõng neûo ñöôøng môùi cho thöøa taùc muïc vuï ôû Amazon ñoøi hoûi "phaûi taùi phaùt ñoäng ... moät caùch trung thaønh vaø taùo baïo" söù meänh cuûa Giaùo Hoäi (DAp. 11) taïi laõnh thoå vaø laøm saâu saéc theâm "dieãn trình hoäi nhaäp vaên hoùa" (EG 126) vaø tính lieân vaên hoùa (x. LS 63, 143, 146). Ñieàu naøy ñoøi hoûi nhöõng ñeà xuaát "maïnh baïo" cuûa Giaùo hoäi taïi Amazon; ngöôïc laïi, Giaùo Hoäi naøy giaû thieát phaûi coù can ñaûm vaø ñam meâ, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ yeâu caàu chuùng ta. Truyeàn giaûng Tin Möøng taïi Amazon laø moät taäp hôïp caùc thöû nghieäm cho Giaùo hoäi vaø cho xaõ hoäi [46].
Chöông I: Moät Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët Amazon vaø truyeàn giaùo
"Haõy ñeå khuoân maët Ngaøi toûa saùng treân toâi tôù Ngaøi" (Tv 31 [30]: 17)
Moät khuoân maët bieåu caûm phong phuù
107. Boä maët Amazon cuûa Giaùo hoäi ñöôïc bieåu loä roõ qua söï ña daïng cuûa caùc daân toäc, neàn vaên hoùa vaø heä sinh thaùi cuûa noù. Söï ña daïng naøy ñoøi hoûi Giaùo hoäi phaûi quyeát ñònh trôû thaønh moät Giaùo hoäi ñi ra ngoaøi vaø truyeàn giaùo, ñöôïc nhaäp theå vaøo moïi hoaït ñoäng, caùch dieãn ñaït vaø ngoân ngöõ cuûa noù. Caùc Giaùm muïc ôû Santo Domingo ñeà nghò vôùi chuùng ta muïc tieâu cuûa moät vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng hoäi nhaäp vaên hoùa "seõ luoân laø söï cöùu roãi vaø giaûi thoaùt toaøn dieän moät daân toäc hoaëc moät nhoùm ngöôøi ñaëc thuø; noù cuõng seõ cuûng coá baûn saéc vaø nieàm tin cuûa hoï vaøo töông lai chuyeân bieät, choáng laïi quyeàn löïc söï cheát" (DSD, Keát luaän 243). Vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ phaùt bieåu roõ raøng nhu caàu phaûi coù moät Giaùo hoäi hoäi nhaäp vaên hoùa vaø lieân vaên hoùa naøy: "chuùng ta caàn caùc daân toäc baûn ñòa leân khuoân neàn vaên hoùa cuûa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông ôû Amazon" (Fr.PM).
108. Söï hoøa nhaäp vaø tính lieân vaên hoùa khoâng ñoái nghòch laãn nhau; chuùng boå tuùc cho nhau. Nhö Chuùa Gieâsu nhaäp theå vaøo moät neàn vaên hoùa ñaëc thuø (hoäi nhaäp vaên hoùa) theá naøo, caùc moân ñeä truyeàn giaùo cuûa Ngöôøi cuõng daán böôùc theo chaân Ngöôøi nhö vaäy. Vì lyù do naøy, caùc Kitoâ höõu töø moät neàn vaên hoùa naøy ñi ra ngoaøi ñeå gaëp gôõ nhöõng ngöôøi töø caùc neàn vaên hoùa khaùc (tính lieân vaên hoùa). Ñieàu naøy xaûy ra töø buoåi ñaàu cuûa Giaùo hoäi khi caùc Toâng ñoà ngöôøi Do Thaùi mang Tin möøng ñeán caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, chaúng haïn nhö vaên hoùa Hy Laïp, phaùt hieän ôû ñoù "nhieàu haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa" [47]. Nhöõng neûo ñöôøng môùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn xuaát hieän töø cuoäc gaëp gôõ vaø ñoái thoaïi aáy giöõa caùc neàn vaên hoùa. Ngaøy nay, trong cuoäc gaëp gôõ vaø ñoái thoaïi vôùi caùc neàn vaên hoùa Amazon, Giaùo hoäi tieáp tuïc tìm kieám nhöõng neûo ñöôøng môùi.
109. Theo Taøi lieäu Aparecida, vieäc öu tieân choïn ngöôøi ngheøo laø tieâu chuaån giaûi thích ñeå phaân tích caùc ñeà nghò xaây döïng xaõ hoäi (501, 537, 474, 475) vaø tieâu chuaån ñeå Giaùo hoäi töï hieåu chính mình. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm theo qui luaät töï nhieân raát ñaëc tröng cho Giaùo hoäi Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribbean (391, 524, 533) vaø moïi cô caáu cuûa noù, töø giaùo xöù ñeán caùc trung taâm giaùo duïc vaø xaõ hoäi (176, 179, 199, 334 , 337, 338, 446, 550). Khuoân maët Amazon laø khuoân maët cuûa moät Giaùo hoäi vôùi vieäc roõ raøng löïa choïn ngöôøi ngheøo (vaø vôùi ngöôøi ngheøo) [48] vaø söï chaêm soùc saùng theá. Töø ngöôøi ngheøo, vaø töø thaùi ñoä chaêm soùc cuûa caûi Thieân CHuùa ban, nhöõng neûo ñöôøng môùi ñöôïc môû ra cho Giaùo hoäi ñòa phöông vaø töø ñoù höôùng tôùi Giaùo hoäi hoaøn vuõ.
Moät khuoân maët ñòa phöông vôùi chieàu kích hoaøn vuõ
110. Moät Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët Amazon coá gaéng trôû thaønh moät Giaùo Hoäi "ñi ra ngoaøi" (EG 20-23), baùc boû truyeàn thoáng chæ coù moät neàn vaên hoùa, giaùo só trò vaø thöïc daân töï aùp ñaët leân chính mình, vaø bieát caùch bieän phaân vaø khoâng sôï haõi uûng hoä caùc bieåu thöùc vaên hoùa ña daïng cuûa caùc daân toäc. Khuoân maët naøy caûnh caùo raèng quaû thaät laø nguy hieåm "khi chuùng ta phaûi thoát ra moät thoâng ñieäp thoáng nhaát vaø ñöa ra moät giaûi phaùp coù giaù trò phoå quaùt" (x. OA 4; EG 184). Chaéc chaén thöïc taïi xaõ hoäi vaên hoùa phöùc taïp, ña nguyeân, maâu thuaãn vaø môø ñuïc ngaên caûn vieäc aùp duïng "moät boä hoïc thuyeát ñoäc khoái ñöôïc baûo veä bôûi moïi ngöôøi vaø khoâng chöøa choã naøo cho caùc saéc thaùi" (EG 40). Do ñoù, tính phoå quaùt hay Coâng Giaùo cuûa Giaùo hoäi ñöôïc laøm phong phuù "bôûi veû ñeïp treân khuoân maët ña daïng cuûa Giaùo hoäi" (NMI 40) treân ñoù caùc bieåu hieän khaùc nhau cuûa caùc giaùo hoäi ñaëc thuø vaø caùc neàn vaên hoùa cuûa hoï taïo neân moät Giaùo hoäi ña dieän (xem EG 236).
Moät khuoân maët thaùch thöùc ñoái ñaàu vôùi caùc baát coâng
111. Leân khuoân moät Giaùo hoäi vôùi khuoân maët Amazon bao goàm moät chieàu kích giaùo hoäi, xaõ hoäi, sinh thaùi vaø muïc vuï, thöôøng xung ñoät nhau. Thöïc theá, toå chöùc chính trò vaø phaùp lyù khoâng phaûi luùc naøo cuõng löu yù ñeán boä maët vaên hoùa cuûa neàn coâng lyù rieâng cuûa caùc daân toäc vaø ñònh cheá cuûa hoï. Giaùo hoäi khoâng xa laï gì vôùi söï caêng thaúng naøy. Ñoâi khi noù coù xu höôùng aùp ñaët moät neàn vaên hoùa xa laï ñoái vôùi Amazon khieán chuùng ta khoâng theå hieåu ñöôïc caùc daân toäc cuûa noù vaø ñaùnh giaù ñöôïc theá giôùi quan cuûa hoï.
112. Thöïc taïi cuûa caùc giaùo hoäi ñòa phöông ñoøi moät Giaùo hoäi bieát tham gia töï laøm cho mình hieän dieän trong ñôøi soáng xaõ hoäi, chính trò, kinh teá, vaên hoùa vaø sinh thaùi cuûa cö daân; moät Giaùo hoäi bieát chaøo ñoùn hieáu khaùch ñoái vôùi söï ña daïng vaên hoùa, xaõ hoäi vaø sinh thaùi ñeå coù theå phuïc vuï caùc caù nhaân hoaëc caùc nhoùm maø khoâng kyø thò; moät Giaùo hoäi coù oùc saùng taïo bieát ñoàng haønh cuøng ngöôøi daân cuûa mình trong vieäc ñöa ra caùc ñaùp öùng cho nhöõng nhu caàu môùi meû; vaø moät Giaùo hoäi hoøa hôïp bieát phaùt huy caùc giaù trò hoøa bình, thöông xoùt vaø hieäp thoâng.
Moät khuoân maët hoäi nhaäp vaên hoùa vaø truyeàn giaùo
113. Söï ña daïng veà vaên hoùa ñoøi hoûi moät söï nhaäp theå maïnh meõ hôn ñeå ñoùn nhaän nhöõng caùch soáng vaø caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau. "Nguyeân taéc nhaäp theå ñöôïc Thaùnh Ireâneâ phaùt bieåu vaãn coøn hieäu löïc trong traät töï muïc vuï: 'Ñieàu gì khoâng ñöôïc tieáp nhaän thì khoâng ñöôïc cöùu chuoäc'"[49]. Nhöõng thuùc ñaåy vaø caûm höùng quan troïng cho vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa haèng mong muoán naøy ñöôïc tìm thaáy trong huaán quyeàn Giaùo hoäi vaø trong tieán trình cuûa caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc cuûa Giaùo Hoäi Chaâu Myõ Latinh (Medellín, 1968, Puebla, 1979, Santo Domingo, 1992, Aparecida, 2007), cuûa caùc coäng ñoàng, caùc vò thaùnh vaø caùc vò töû ñaïo cuûa noù [50]. Moät thöïc taïi quan troïng cuûa dieãn trình naøy laø söï xuaát hieän cuûa neàn thaàn hoïc Myõ Latinh, nhaát laø neàn thaàn hoïc Thoå daân.
114. Xaây döïng moät Giaùo hoäi truyeàn giaùo vôùi khuoân maët ñòa phöông coù nghóa laø tieán boä trong vieäc xaây döïng moät Giaùo hoäi hoäi nhaäp vaên hoùa, bieát caùch laøm vieäc vaø aên khôùp (nhö caùc doøng soâng trong löu vöïc soâng Amazon) vôùi nhöõng gì coù saün veà maët vaên hoùa, trong moïi lónh vöïc nôi noù hieän dieän vaø hoaït ñoäng. "Laøm Giaùo Hoäi coù nghóa laøm daân Thieân Chuùa" (EG 114), ñöôïc nhaäp theå "vaøo caùc daân toäc treân traùi ñaát" vaø vaøo neàn vaên hoùa cuûa hoï (EG 115).
Chöông II: Nhöõng thaùch thöùc cuûa vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa vaø tính lieân vaên hoùa [51]
"Trong söï ña daïng cuûa caùc daân toäc ñang traûi nghieäm ôn phuùc cuûa Thieân Chuùa, moãi daân toäc theo vaên hoùa rieâng cuûa mình, Giaùo hoäi phaùt bieåu tính Coâng Giaùo chaân chính cuûa mình vaø cho thaáy 'veû ñeïp khuoân maët ña daïng cuûa mình'" (EG 116).
Treân neûo ñöôøng daãn ñeán moät Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët Amazon vaø baûn ñòa
115. Söù meänh cuûa Giaùo hoäi laø loan baùo Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu thaønh Nadareùt, Ngöôøi Samaria nhaân haäu (Lc 10: 25-36), Ñaáng coù loøng caûm thöông ñoái vôùi nhaân loaïi bò thöông vaø bò boû rôi. Giaùo hoäi coâng boá maàu nhieäm söï cheát vaø söï phuïc sinh cuûa Ngöôøi cho moïi neàn vaên hoùa vaø moïi daân toäc, röûa toäi cho hoï nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn (Mt 28:19). Theo göông cuûa Thaùnh Phaoloâ, ngöôøi ñaõ muoán trôû thaønh ngöôøi Hy Laïp vôùi ngöôøi Hy Laïp, coá gaéng töï thích nghi: "ñeå giaønh chieán thaéng caøng nhieàu caøng toát ... Toâi ñaõ trôû thaønh moïi moïi thöù cho moïi ngöôøi (xem 1 Cr 9: 19- 22), Giaùo hoäi ñaõ laøm moät coá gaéng lôùn ñeå truyeàn giaûng Tin Möøng cho moïi daân toäc trong suoát lòch söû. Giaùo Hoäi ñaõ coá gaéng thi haønh meänh leänh truyeàn giaùo naøy baèng caùch nhaäp thaân vaø phieân dòch söù ñieäp Tin Möøng trong caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, giöõa nhöõng khoù khaên ñuû loaïi - chính trò, vaên hoùa, ñòa lyù. Nhöng vaãn coøn nhieàu vieäc phaûi laøm.
116. Giaùo hoäi ñaõ coá gaéng trong nhieàu theá kyû ñeå chia seû Tin Möøng vôùi caùc daân toäc Amazon, nhieàu daân toäc trong soá naøy ñaõ tham gia coäng ñoàng Giaùo Hoäi. Caùc ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø truyeàn giaùo coù moät lòch söû lieân heä saâu xa vôùi khu vöïc naøy. Hoï ñaõ ñeå laïi daáu veát saâu thaúm trong taâm hoàn cuûa ngöôøi Coâng Giaùo Amazon. Giaùo hoäi ñaõ ñi moät chaëng ñöôøng daøi, nhöng vieäc ñaøo saâu vaø caäp nhaät vaãn caàn thieát ñeå trôû thaønh moät Giaùo hoäi vôù khuoân maët baûn ñòa vaø Amazon.
117. Tuy nhieân, nhö ñaõ ñöôïc tieát loä trong caùc cuoäc tham khaûo khu vöïc cuûa chuùng ta, vaãn coøn moät veát thöông toang hoùac do caùc laïm duïng trong quaù khöù. Thöïc theá, vaøo naêm 1912, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ X ñaõ nhìn nhaän ra söï taøn aùc maø ngöôøi daân baûn ñòa bò ñoái xöû trong Thoâng ñieäp Lacrimabili Statu Indorum (tình theá ñaày nöôùc maét cuûa ngöôøi thoå daân). Caùc giaùm muïc Chaâu Myõ Latinh ôû Puebla ñaõ chaáp nhaän söï hieän höõu cuûa "moät dieãn trình thoáng trò khoång loà", ñaày "caùc maâu thuaãn vaø nöôùc maét" (DP 6). ÔÛ Aparecida, caùc giaùm muïc keâu goïi "phi thöïc daân hoùa caùc taâm trí" (DAp 96). Trong cuoäc gaëp gôõ vôùi caùc daân toäc Amazon ôû Puerto Maldonado, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc laïi nhöõng lôøi cuûa Thaùnh Toribio de Mogrovejo: "khoâng nhöõng trong thôøi quaù khöù, caùc sai laàm lôùn vaø caùc haønh ñoäng cöôõng cheá ñaõ ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoán khoå naøy, maø trong chính thôøi ñaïi cuûa chuùng ta, nhieàu ngöôøi tìm caùch laøm ñieàu y heät" [52]. Xeùt vì naõo traïng thuoäc ñòa vaø cha chuù vaãn coøn toàn taïi, moät dieãn trình hoaùn caûi vaø hoøa giaûi saâu saéc hôn laø ñieàu caàn thieát [53].
Caùc gôïi yù
118. Caùc coäng ñoàng ñöôïc hoûi yù kieán mong muoán Giaùo hoäi cam keát chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta vaø cö daân cuûa noù, "[...] baûo veä caùc laõnh thoå, giuùp caùc daân toäc baûn ñòa toá caùo nhöõng gì gaây ra cheát choùc vaø ñe doïa caùc laõnh thoå" [54]. Moät Giaùo hoäi tieân tri khoâng theå ngöøng bieän hoä cho nhöõng ngöôøi bò vöùt boû vaø cho nhöõng ngöôøi ñau khoå (xem Fr.PM).
119. Laéng nghe tieáng noùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong tieáng khoùc than cuûa caùc daân toäc Amazon vaø trong huaán quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñoøi hoûi moät dieãn trình hoùan caûi muïc vuï vaø truyeàn giaùo (x. EG 25). Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, coù nhöõng gôïi yù sau ñaây:
a) Traùnh ñoàng nhaát hoùa vaên hoùa ñeå nhìn nhaän vaø phaùt huy giaù trò cuûa caùc neàn vaên hoùa ôû Amazon.
b) Baùc boû lieân minh vôùi neàn vaên hoùa thoáng trò vaø vôùi quyeàn löïc chính trò vaø kinh teá ñeå coå vuõ caùc neàn vaên hoùa vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi baûn ñòa, cuûa ngöôøi ngheøo vaø cuûa laõnh thoå.
c) Vöôït qua moïi hình thöùc giaùo só trò; soáng tình huynh ñeä vaø phuïc vuï nhö caùc giaù trò Tin Möøng voán laøm sinh ñoäng moái lieân heä giöõa thaåm quyeàn vaø caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng.
d) Loaïi boû caùc chuû tröông cöùng ngaéc khoâng löu yù ñeán cuoäc soáng cuï theå cuûa con ngöôøi vaø thöïc taïi muïc vuï, ñeå thay vaøo ñoù thoûa maõn caùc nhu caàu thöïc söï cuûa caùc daân toäc vaø vaên hoùa baûn ñòa.
Truyeàn giaûng Tin Möøng trong caùc neàn vaên hoùa [55]
120. Thaùnh Thaàn Taïo Döïng, Ñaáng laáp ñaày vuõ truï (Kn 7: 1), laø Ñaáng ñaõ nuoâi döôõng neàn linh ñaïo cuûa caùc daân toäc naøy trong nhieàu theá kyû, tröôùc caû luùc coâng boá Tin Möøng, vaø ñaõ thuùc ñaåy hoï chaáp nhaän noù töø beân trong caùc neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng cuûa hoï. Vieäc coâng boá naøy phaûi löu yù ñeán caùc "haït gioáng Lôøi Chuùa" [56] hieän dieän trong chuùng. Noù cuõng nhìn nhaän raèng haït gioáng ñaõ moïc leân vaø sinh hoa traùi ôû nhieàu neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng naøy. Noù giaû ñònh vieäc laéng nghe ñaày toân troïng, khoâng aùp ñaët caùc coâng thöùc ñöùc tin ñaõ ñöôïc phaùt bieåu vôùi caùc tham chieáu (referents) vaên hoùa khaùc, nhöõng coâng thöùc khoâng ñaùp öùng vôùi thöïc taïi soáng cuûa hoï. Traùi laïi, haõy laéng nghe "tieáng Chuùa Kitoâ noùi qua toaøn theå daân Chuùa" (EC 5).
121. Ñieàu caàn thieát laø phaûi naém baét nhöõng gì Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa ñaõ daïy cho caùc daân toäc naøy trong suoát nhieàu theá kyû: ñöùc tin vaøo Thieân Chuùa Cha-Meï Taïo Döïng; hieäp thoâng vaø hoøa hôïp vôùi traùi ñaát; lieân ñôùi vôùi caùc baïn ñoàng haønh cuûa mình; phaán ñaáu ñeå 'soáng toát'; tuùi khoân cuûa caùc neàn vaên minh ñaõ toàn taïi haøng ngaøn naêm maø ngöôøi cao nieân voán sôû höõu vaø aûnh höôûng ñeán söùc khoûe, cuoäc soáng chung, giaùo duïc, canh taùc ñaát ñai, moái lieân heä soáng ñoäng vôùi thieân nhieân vaø "Meï Ñaát", caùc khaû naêng ñeà khaùng vaø phuïc hoài nöõ giôùi noùi rieâng, caùc nghi thöùc vaø bieåu thöùc toân giaùo, caùc moái lieân heä vôùi toå tieân, thaùi ñoä chieâm nieäm, caûm thöùc cho khoâng, cöû haønh vaø leã hoäi, vaø yù nghóa thaùnh thieâng cuûa laõnh thoå.
122. Vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa cuûa ñöùc tin khoâng phaûi laø moät dieãn trình töø treân xuoáng döôùi hay moät aùp ñaët töø beân ngoaøi, maø laø vieäc laøm phong phuù laãn nhau cuûa caùc neàn vaên hoùa trong ñoái thoaïi (lieân vaên hoùa) [57]. Caùc chuû theå tích cöïc cuûa vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa chính laø caùc daân toäc baûn ñòa. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ khaúng ñònh, "ôn thaùnh giaû thieát vaên hoùa" (EG 115).
Caùc gôïi yù
123. Ñieàu thích ñaùng laø:
a) Baét ñaàu töø neàn linh ñaïo ñöôïc soáng bôûi nhöõng caùc daân toäc baûn ñòa khi tieáp xuùc vôùi thieân nhieân vaø vaên hoùa cuûa hoï, ñeå chuùng ñöôïc soi saùng bôûi tính môùi meû cuûa Chuùa Kitoâ ñaõ cheát vaø soáng laïi vaø ñaït ñöôïc söï neân troïn nôi Ngöôøi.
b) Nhìn nhaän neàn linh ñaïo baûn ñòa nhö nguoàn phong phuù cho kinh nghieäm Kitoâ giaùo.
c) Xeùt vì tính töï söï laø moät ñaëc ñieåm cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy vaø laø caùc phöông tieän ñeå hoï truyeàn ñaït tuùi khoân laâu ñôøi cuûa hoï, neân haõy thöïc hieän moät thöù giaùo lyù mang ngoân ngöõ vaø yù nghóa cuûa caùc caâu chuyeän trong caùc neàn vaên hoùa baûn ñòa vaø haäu dueä Chaâu Phi hoøa hôïp vôùi caùc trình thuaät Kinh Thaùnh.
d) Theo cuøng moät ñöôøng höôùng treân, caùch giaûng caùc baøi giaûng phaûi ñaùp öùng caùc kinh nghieäm soáng vaø vôùi thöïc taïi xaõ hoäi moâi tröôøng cuûa ngöôøi ta (EG 135-144) trong moät vaên phong keå chuyeän thích hôïp. Hy voïng raèng ñieàu naøy seõ khôi daäy söï quan taâm vaø tham gia cuûa caùc tín höõu vaø aên khôùp vôùi theá giôùi quan baûn ñòa toaøn dieän, kích thích moät söï hoùan caûi muïc vuï uûng hoä heä sinh thaùi toaøn dieän.
e) Tröôùc söï xaâm chieám thöïc daân cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, caùc coäng ñoàng ñaõ kieân quyeát yeâu caàu caùc loái truyeàn thoâng thay theá, ñaët cô sôû treân caùc ngoân ngöõ vaø neàn vaên hoùa cuûa chính hoï. Ñeå ñaït muïc ñích naøy, chính caùc chuû theå baûn ñòa neân coù maët treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñöông thôøi [58].
f) Cuõng seõ thuaän lôïi khi taïo ra caùc ñaøi phaùt thanh môùi cuûa Giaùo hoäi nhaèm coå vuõ Tin Möøng vaø caùc neàn vaên hoùa, truyeàn thoáng vaø ngoân ngöõ nguyeân thuûy [59].
Chöông III: Cöû haønh ñöùc tin, moät phuïng vuï hoäi nhaäp vaên hoùa
"Vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng trong nieàm vui trôû thaønh veû ñeïp trong phuïng vuï, nhö moät phaàn trong quan taâm haøng ngaøy cuûa chuùng ta muoán truyeàn baù söï toát laønh" (Evangelii Gaudium, 24).
124. Hieán cheá Sacrosanctum Concilium (37-40, 65, 77, 81) ñeà nghò raèng phuïng vuï neân ñöôïc hoäi nhaäp vaên hoùa nôi caùc daân toäc baûn ñòa. Tính ña daïng vaên hoùa chaéc chaén khoâng ñe doïa tính hôïp nhaát cuûa Giaùo Hoäi; ñuùng hôn, Giaùo Hoäi phaùt bieåu tính Coâng Giaùo chaân thöïc cuûa mình baèng caùch tröng baøy "veû ñeïp treân khuoân maët ña daïng cuûa mình" (Evangelii Gaudium 116). Ñoù laø lyù do taïi sao "chuùng ta phaûi baïo daïn ñuû ñeå khaùm phaù ra caùc daáu chæ môùi vaø caùc bieåu töôïng môùi, caùc xöông thòt môùi ñeå hieän thaân vaø thoâng truyeàn lôøi Chuùa, vaø caùc hình thöùc khaùc cuûa veû ñeïp voán ñöôïc traân quùy trong caùc khung caûnh vaên hoùa khaùc..." (Evangelii Gaudium 167). Khoâng coù söï hoäi nhaäp vaên hoùa naøy, phuïng vuï coù theå bò giaûn löôïc thaønh "moùn ñoà ôû vieän baûo taøng" hay "taøi saûn cuûa moät ít ngöôøi öu tuyeån" (Evangelii Gaudium 95).
125. Vieäc cöû haønh ñöùc tin phaûi ñöôïc tieán haønh moät caùch hoäi nhaäp vaên hoùa ñeå noù trôû thaønh moät bieåu thöùc cho kinh nghieäm toân giaùo cuûa rieâng ngöôøi ta vaø trôû thaønh sôïi daây hieäp thoâng trong coäng ñoaøn cöû haønh. Moät neàn phuïng vuï hoäi nhaäp vaên hoùa cuõng seõ laø moät baûng thaêm doø ñoái vôùi caùc tranh ñaáu vaø hoaøi voïng cuûa caùc coäng ñoàng vaø laø moät löïc ñaåy coù tính bieán ñoåi höôùng tôùi moät "laõnh thoå khoâng coù söï aùc".
Caùc Gôïi YÙ
126. Neân löu yù caùc ñieàu sau ñaây:
a) Moät dieãn trình bieän phaân laø ñieàu caàn thieát lieân quan ñeán caùc nghi leã, bieåu töôïng, vaø phong thaùi cöû haønh caùc neàn vaên hoùa baûn ñòa khi tieáp xuùc vôùi thieân nhieân, nhöõng ñieàu caàn ñöôïc tích nhaäp vaøo caùc nghi thöùc phuïng vuï vaø bí tích. Ñieàu caàn laø chuù yù ñeå naém baét yù nghóa ñích thöïc cuûa caùc bieåu töôïng, moät yù nghóa vöôït leân treân thaåm myõ vaø vaên hoùa daân gian, ñaëc bieät trong bí tích khai taâm Kitoâ Giaùo vaø Hoân Phoái. Coù gôïi yù cho raèng caùc cöû haønh neân coù tính leã hoäi, vôùi aâm nhaïc vaø ñieäu muùa cuûa rieâng hoï, söû duïng ngoân ngöõ vaø trang phuïc baûn ñòa, trong hieäp thoâng vôùi thieân nhieân vaø coäng ñoàng. Moät phuïng vuï bieát ñaùp öùng naàn vaên hoùa rieâng cuûa hoï ñeå trôû thaønh nguoàn coäi vaø ñænh cao ñôøi soáng Kitoâ höõu cuûa hoï (xem Sacrosanctum Concilium 10) vaø lieân keát vôùi caùc tranh ñaáu, ñau khoå vaø nieàm vui cuûa hoï.
b) Caùc bí tích neân laø nguoàn soáng vaø thuoác chöõa ai cuõng vôùi tôùi ñöôïc (xem Evangelii Gaudium 47), nhaát laø ngöôøi ngheøo (xem Evangelii Gaudium 200). Chuùng ta ñöôïc yeâu caàu vöôït quaù caùc cöùng ngaéc veà kyû luaät voán coù tính loaïi tröø vaø tha hoùa, vaø thöïc haønh moät nhaäy caûm muïc vuï bieát ñoàng haønh vaø tích nhaäp (Amoris Laetitia 297, 312).
c) Caùc coäng ñoàng thaáy khoù coù theå cöû haønh bí tích Thaùnh Theå vì thieáu linh muïc. "Giaùo Hoäi ruùt tæa söï soáng cuûa mình töø Thaùnh Theå" vaø Thaùnh Theå xaây döïng Giaùo Hoäi (60). Do ñoù, thay vì ñeå caùc coäng ñoàng khoâng coù Thaùnh Theå, caàn phaûi coù söï thay ñoåi trong caùc tieâu chuaån löïa choïn vaø chuaån bò caùc thöøa taùc vieân ñöôïc pheùp cöû haønh bí tích Thaùnh Theå.
d) Phuø hôïp vôùi vieäc "taûn quyeàn laønh maïnh" trong Giaùo Hoäi (Evangelii Gaudium 16), caùc coäng ñoàng yeâu caàu caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc thích öùng caùc nghi thöùc cuûa bí tích Thaùnh Theå theo neàn vaên hoùa cuûa hoï.
e) Caùc coäng ñoàng yeâu caàu ñaùnh giaù cao hôn, ñoàng haønh vaø coå vuõ loøng ñaïo ñöùc maø ngöôøi ngheøo vaø nhöõng ngöôøi ñôn sô voán duøng ñeå phaùt bieåu ñöùc tin cuûa hoï qua hình aûnh, bieåu töôïng, truyeàn thoáng, nghi leã vaø caùc aù bí tích khaùc. Taát caû caùc ñieàu naøy dieãn ra nhôø caùc hieäp hoäi cuûa coäng ñoàng bieát toå chöùc caùc bieán coá nhö caàu nguyeän, haønh höông, thaêm vieáng caùc ñeàn thaùnh, vaø röôùc kieäu cuõng nhö caùc leã hoäi möøng thaùnh quan thaày. Ñaây laø baèng chöùng cuûa tuùi khoân vaø neàn linh ñaïo töøng taïo neân moät nguoàn cöù lieäu thaàn hoïc (theological locus) thöïc söï coù tieàm naêng truyeàn giaûng Tin Möøng (xem Evangelii Gaudium 122-126).
Chöông IV: Toå chöùc caùc coäng ñoàng
"Vieäc ñuùng laø phaûi thöøa nhaän söï hieän höõu cuûa caùc saùng kieán ñaày höùa heïn phaùt xuaát töø caùc coäng ñoàng vaø toå chöùc cuûa rieâng anh chò em" (Fr.PM).
Theá giôùi quan cuûa ngöôøi baûn ñòa
127. Giaùo hoäi phaûi ñöôïc nhaäp theå vaøo caùc neàn vaên hoùa Amazon voán coù caûm thöùc coäng ñoàng, bình ñaúng vaø lieân ñôùi roõ reät - vaø ñoù laø lyù do taïi sao chuû nghóa giaùo só trò khoâng ñöôïc chaáp nhaän döôùi moïi chieâu baøi cuûa noù. Caùc daân toäc baûn ñòa coù moät truyeàn thoáng toå chöùc xaõ hoäi phong phuù, nôi thaåm quyeàn coù tính luaân phieân vaø coù caûm thöùc phuïc vuï saâu saéc. Vì kinh nghieäm toå chöùc naøy, ñieàu thích hôïp laø xem xeùt laïi yù nieäm cho raèng vieäc thöïc thi quyeàn taøi phaùn (quyeàn cai trò) phaûi ñöôïc lieân keát trong moïi lónh vöïc (bí tích, tö phaùp, haønh chính) vaø theo caùch vónh vieãn vôùi Bí tích Truyeàn Chöùc Thaùnh.
Caùc khoaûng caùch ñòa dö vaø muïc vuï
128. Ngoaøi tính ña nguyeân vaên hoùa taïi Amazon, caùc khoaûng caùch cuõng taïo ra moät thaùch thöùc muïc vuï nghieâm troïng khoâng theå giaûi quyeát baèng caùc phöông theá maùy moùc vaø kyõ thuaät maø thoâi. Caùc khoaûng caùch ñòa dö laøm xuaát hieän caû caùc khoaûng caùch vaên hoùa vaø muïc vuï nöõa; thaønh thöû "thöøa taùc muïc vuï thaêm vieáng" caàn nhöôøng böôùc cho "thöøa taùc muïc vuï hieän dieän". Ñieàu naøy ñoøi giaùo hoäi ñòa phöông taùi caáu hình moïi chieàu kích cuûa noù: caùc thöøa taùc vuï, caùc bí tích, thaàn hoïc vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi.
Caùc Gôïi YÙ
129. Caùc gôïi yù sau ñaây töø caùc coäng ñoàng gôïi nhôù caùc khía caïnh cuûa Giaùo Hoäi sô khai khi ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa mình baèng caùch taïo ra caùc thöøa taùc vuï thích ñaùng (Cv 6:1-7; 1 Tm 3:1-13):
a) Caùc thöøa taùc vuï môùi ñeå ñaùp öùng höõu hieäu hôn caùc nhu caàu cuûa caùc daân toäc vuøng Amazon:
1. Coå vuõ caùc ôn goïi nôi caùc ñaøn oâng vaø ñaøn baø baûn ñòa ñeå ñaùp öùng nhu caàu chaêm soùc muïc vuï vaø bí tích. Vieäc ñoùng goùp chuû yeáu cuûa hoï naèm trong phong traøo höôùng tôùi moät vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng chaân chính theo quan ñieåm baûn ñòa phuø hôïp vôùi caùc thoùi quen vaø phong tuïc cuûa hoï. Ñaây seõ laø vieäc ngöôøi baûn ñòa truyeàn giaûng cho ngöôøi baûn ñòa theo moät nhaän thöùc saâu saéc neàn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ cuûa hoï, coù khaû naêng thoâng ñaït söù ñieäp Tin Möøng baèng söùc maïnh vaø söï höõu hieäu cuûa nhöõng ngöôøi coù chung moät boái caûnh vaên hoùa vôùi hoï. Ñieàu caàn laø chuyeån dòch töø moät "Giaùo Hoäi thaêm vieáng" sang moät "Giaùo Hoäi hieän dieän", moät Giaùo Hoäi bieát ñoàng haønh vaø hieän dieän qua caùc thöøa taùc vieân xuaát phaùt töø chính caùc coäng ñoàng cuûa hoï.
2. Trong khi quaû quyeát raèng soáng ñoäc thaân laø moät hoàng phuùc ñoái vôùi Giaùo Hoäi, coù yeâu caàu cho raèng, ñoái vôùi caùc khu vöïc xa xoâi heûo laùnh nhaát trong vuøng, neân nghieân cöùu khaû theå truyeàn chöùc linh muïc cho caùc ngöôøi cao nieân, öu tieân laø ngöôøi baûn ñòa, ñöôïc coäng ñoàng cuûa hoï kính troïng vaø chaáp nhaän, duø hoï ñang coù moät gia ñình vöõng oån, ñeå baøo ñaûm coù saün caùc bí tích ñeå ñoàng haønh vaø naâng ñôõ ñôøi soáng Kitoâ höõu.
3. Nhaän dieän loaïi thöøa taùc vuï chính thöùc coù theå trao cho phuï nöõ, löu yù ñeán vai troø trung taâm maø ngaøy nay hoï ñang ñoùng trong Giaùo hoäi ôû Amazon.
b) Vai troø cuûa giaùo daân:
1. Caùc coäng ñoàng baûn ñòa coù tính tham gia vôùi moät caûm thöùc ñoàng traùch nhieäm cao. Vôùi suy nghó naøy, coù yeâu caàu ñaët giaù trò ñuùng ñaén vaøo vai troø chuû ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø Kitoâ höõu vaø nhìn nhaän vò trí cuûa hoï nhö caùc chuû theå trong Giaùo hoäi bieát vöôn tay ra.
2. Cung caáp caùc giaûi phaùp ñaøo taïo toaøn dieän ñeå ñaûm nhaän vai troø cuûa hoï nhö nhöõng ngöôøi coå vuõ ñaùng tin caäy vaø ñoàng traùch nhieäm cuûa caùc coäng ñoàng.
3. Taïo ra caùc haønh trình ñaøo taïo döôùi aùnh saùng cuûa Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi vôùi taäp chuù Amazon cho caùc ngöôøi nam nöõ laøm vieäc trong caùc laõnh thoå cuûa Amazon, ñaëc bieät laø trong caùc lónh vöïc coâng daân vaø chính trò.
4. Môû caùc keânh môùi cuûa caùc dieãn trình ñoàng nghò, vôùi söï tham gia cuûa moïi tín höõu, nhaèm höôùng tôùi vieäc toå chöùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo ñeå thoâng truyeàn ñöùc tin.
c) Vai troø cuûa phuï nöõ:
1. Trong lónh vöïc giaùo hoäi, söï hieän dieän cuûa phuï nöõ trong caùc coäng ñoàng khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöôïc coi troïng. Vieäc coâng nhaän phuï nöõ ñöôïc tìm kieám vì caùc ñaëc suûng vaø taøi naêng cuûa hoï. Hoï yeâu caàu laáy laïi vò trí maø Chuùa Gieâsu ñaõ ban cho phuï nöõ, "trong ñoù taát caû chuùng ta, ñaøn oâng vaø ñaøn baø, taát caû chuùng ta ñeàu thích ñaùng" [61].
2. Cuõng coù ñeà nghò cho raèng phuï nöõ ñöôïc baûo ñaûm coù cô hoäi laõnh ñaïo, cuõng nhö phaïm vi ngaøy caøng roäng vaø thích hôïp trong lónh vöïc ñaøo taïo: thaàn hoïc, giaùo lyù, phuïng vuï vaø caùc tröôøng phaùi ñöùc tin vaø chính trò.
3. Cuõng coù lôøi yeâu caàu phaûi laéng nghe tieáng noùi cuûa phuï nöõ, hoï ñöôïc tham khaûo vaø tham gia vaøo vieäc ra quyeát ñònh, vaø do ñoù coù theå ñoùng goùp vôùi söï nhaïy caûm cuûa hoï vaøo tính ñoàng nghò trong Giaùo hoäi.
4. Mong sao Giaùo hoäi ñoùn nhaän ngaøy caøng nhieàu phong caùch nöõ trong haønh ñoäng vaø hieåu caùc bieán coá.
d) Vai troø cuûa ñôøi soáng thaùnh hieán:
1. "Caùc daân toäc Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ raát mong ñôïi nôi ñôøi soáng thaùnh hieán [...moät ñôøi soáng cho thaáy] khuoân maët maãu thaân cuûa Giaùo Hoäi. Loøng khao khaùt laéng nghe, chaøo ñoùn vaø phuïc vuï cuûa hoï, vaø chöùng taù cuûa hoï ñoái vôùi caùc giaù trò thay theá cuûa Nöôùc Chuùa, cho ta thaáy raèng moät xaõ hoäi Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ môùi, ñöôïc ñaët neàn taûng treân Chuùa Kitoâ, laø ñieàu khaû höõu" (DAp. 224). Do ñoù, coù ñeà nghò phaûi coå vuõ moät ñôøi soáng thaùnh hieán thay theá vaø coù tính tieân tri, lieân hoäi doøng vaø lieân ñònh cheá, chuyeân ñeå hieän dieän ôû nhöõng nôi khoâng ai muoán hieän dieän vaø vôùi nhöõng ngöôøi khoâng ai muoán trôû thaønh.
2. Hoã trôï nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø thaùnh hieán trong vieäc hoï ñi tôùi vaø hieän dieän vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo khoå vaø bò loaïi tröø nhaát, vaø vaøo vieäc vaän ñoäng chính trò, ñeå bieán ñoåi thöïc taïi.
3. Khuyeán khích caùc tu só nam nöõ ñeán töø nöôùc ngoaøi saün loøng chia seû cuoäc soáng ñòa phöông vôùi heát traùi tim, ñaàu oùc vaø tay chaân cuûa hoï ñeå hoïc boû caùc moâ hình, coâng thöùc, keá saùch vaø cô caáu ñaõ thieát laäp tröôùc; vaø ñeå hoïc hoûi caùc ngoân ngöõ, vaên hoùa, truyeàn thoáng khoân ngoan, vuõ truï hoïc vaø thaàn thoaïi hoïc cuûa caùc daân toäc baûn ñòa.
4. Vì caùc caáp baùch muïc vuï vaø côn caùm doã muoán laøm vieäc ngay töùc khaéc, neân coù khuyeán caùo phaûi daønh thôøi gian ñeå hoïc ngoân ngöõ vaø vaên hoùa nhaèm taïo ra caùc daây noái keát vaø phaùt trieån moät thöøa taùc muïc vuï toaøn dieän.
5. Coù khuyeán caùo neân bao goàm vaøo vieäc ñaøo taïo ñôøi soáng tu trì caùc dieãn trình ñaøo taïo taäp chuù vaøo tính lieân vaên hoùa, hoäi nhaäp vaên hoùa vaø ñoái thoaïi giöõa caùc neàn linh ñaïo vaø theá giôùi quan cuûa Amazon.
6. Coù gôïi yù phaûi daønh öu tieân cho caùc nhu caàu cuûa ngöôøi daân ñòa phöông hôn laø caùc hoäi doøng.
e) Vai troø cuûa ngöôøi treû:
1. Coù moät nhu caàu caáp thieát laø ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi treû ñeå laéng nghe caùc nhu caàu cuûa hoï.
2. Caàn phaûi ñoàng haønh vôùi caùc dieãn trình trong gia ñình ñeå truyeàn taûi vaø tieáp nhaän di saûn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ [62] ñeå vöôït qua caùc khoù khaên trong thoâng ñaït lieân theá heä.
3. Nhöõng ngöôøi treû tuoåi thaáy mình ôû giöõa hai theá giôùi, giöõa naõo traïng baûn ñòa vaø söï loâi cuoán cuûa naõo traïng hieän ñaïi, ñaëc bieät khi hoï di cö ñeán caùc thaønh phoá. Moät maët, caàn coù caùc chöông trình ñeå cuûng coá baûn saéc vaên hoùa cuûa hoï tröôùc söï maát maùt caùc giaù trò, ngoân ngöõ vaø moái lieân heä vôùi thieân nhieân; maët khaùc, caùc chöông trình giuùp hoï böôùc vaøo cuoäc ñoái thoaïi vôùi vaên hoùa ñoâ thò hieän ñaïi.
4. Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà di cö cuûa ngöôøi treû ñeán caùc thaønh phoá laø ñieàu raát caáp baùch [63].
5. Caàn nhaán maïnh hôn vaøo vieäc baûo veä vaø phuïc hoài caùc naïn nhaân cuûa caùc maïng löôùi buoân baùn ma tuùy vaø buoân ngöôøi, cuõng nhö nghieän ma tuùy vaø röôïu.
f) Caùc giaùo phaän ôû khu vöïc bieân giôùi:
1. Bieân giôùi laø moät nhaân toá caên baûn trong cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc Amazon. Ñaây laø vò trí raát toát cho caùc xung ñoät vaø baïo löïc trôû neân toài teä hôn; vaø laø nôi luaät phaùp khoâng ñöôïc toân troïng vaø tham nhuõng laøm suy yeáu vieäc kieåm soaùt cuûa Nhaø nöôùc, khieán nhieàu coâng ty töï do khai thaùc böøa baõi. Vì taát caû nhöõng lyù do naøy, caàn phaûi laøm vieäc ñeå bieán Amazon thaønh ngoâi nhaø cho moïi ngöôøi vaø ñaùng ñöôïc söï chaêm soùc cuûa moïi ngöôøi. Caùc Giaùo hoäi bieân giôùi neân tham gia vôùi nhau vaøo haønh ñoäng muïc vuï ñeå ñoái phoù vôùi caùc vaán ñeà chung nhö khai thaùc laõnh thoå, phaïm phaùp, buoân baùn ma tuùy, buoân baùn ngöôøi, maïi daâm, v.v.
2. Caùc maïng löôùi muïc vuï taïi caùc khu vöïc bieân giôùi neân ñöôïc khuyeán khích vaø cuûng coá nhö moät neûo ñöôøng daãn ñeán haønh ñoäng muïc vuï xaõ hoäi vaø sinh thaùi höõu hieäu hôn, tieáp tuïc dòch vuï cuûa Maïng Löôùi Giaùo Hoäi Toaøn Amazon (REPAM).
3. Vì caùc ñaëc ñieåm chuyeân bieät cuûa laõnh thoå Amazon, neân phaûi xem xeùt cô caáu giaùm muïc cuûa Amazon ñeå thöïc thi Thöôïng Hoäi Ñoàng.
4. Coù lôøi yeâu caàu phaûi taïo ra moät quyõ kinh teá ñeå hoã trôï vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng, coå vuõ nhaân baûn vaø sinh thaùi toaøn veïn, nhaát laø vieäc thi haønh caùc ñeà nghò cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng.
Chöông V: Truyeàn giaûng Tin Möøng trong caùc thaønh phoá [64]
"Moät neàn vaên hoùa hoaøn toaøn môùi ñaõ ñi vaøo cuoäc soáng vaø tieáp tuïc lôùn maïnh ôû caùc thaønh phoá" (EG 73).
Söù meänh ñoâ thò
130. Thaùnh Gioan Phaoloâ II töøng caûnh baùo chuùng ta: "Ngaøy nay hình aûnh cuûa söù meänh ad gentes (ñi tôùi caùc daân toäc, truyeàn giaùo) coù leõ ñang thay ñoåi: neân taäp trung caùc coá gaéng vaøo caùc thaønh phoá lôùn, nôi caùc phong tuïc vaø phong caùch soáng môùi cuøng phaùt sinh vôùi caùc hình thöùc vaên hoùa vaø truyeàn thoâng môùi, laø caùc hình thöùc sau ñoù aûnh höôûng ñeán daân soá roäng lôùn hôn" (RM, 37b). Giaùo hoäi caàn phaûi ñoái thoaïi thöôøng tröïc vôùi thöïc taïi ñoâ thò, moät thöïc taïi ñoøi hoûi nhöõng phaûn öùng khaùc nhau vaø saùng taïo. Ñoái vôùi ñieàu naøy, ñieàu caàn thieát laø caùc linh muïc, nam vaø nöõ tu só, vaø giaùo daân cuûa caùc thöøa taùc vuï, phong traøo, coäng ñoàng vaø caùc nhoùm khaùc nhau trong cuøng moät thaønh phoá hoaëc giaùo phaän, neân ngaøy caøng hôïp nhaát trong vieäc thöïc hieän caùc hoaït ñoäng truyeàn giaùo chung, thoâng minh vaø coù khaû naêng tham gia caùc löïc löôïng. Söù meänh ñoâ thò seõ chæ tieán trieån chöøng naøo coøn coù söï hieäp thoâng lôùn lao giöõa nhöõng ngöôøi laøm vöôøn nho cuûa Chuùa, vì, ñoái dieän vôùi söï phöùc taïp cuûa thaønh phoá, haønh ñoäng muïc vuï caù nhaân vaø bieät laäp seõ maát hieäu quaû.
Caùc thaùch thöùc ñoâ thò
131. Thaønh phoá, duø coù nhöõng thaùch thöùc cuûa noù, coù theå chöùng kieán moät vuï böøng nôû cuoäc soáng. Caùc thaønh phoá laø moät phaàn cuûa laõnh thoå, vì vaäy chuùng phaûi chaêm soùc röøng vaø toân troïng ngöôøi daân baûn ñòa. Tuy nhieân, nhieàu cö daân cuûa caùc thaønh phoá Amazon, coi ngöôøi baûn ñòa nhö moät trôû ngaïi cho söï tieán boä cuûa hoï vaø soáng quay löng ñoái vôùi röøng.
132. Caùc caù nhaân baûn ñòa trong thaønh phoá laø nhöõng ngöôøi di cö, nhöõng con ngöôøi khoâng coù ñaát ñai, nhöõng keû soáng soùt traän chieán lòch söû ñeå phaân ñònh ñaát ñai cuûa hoï, vôùi baûn saéc vaên hoùa cuûa hoï rôi vaøo khuûng hoaûng. ÔÛ caùc trung taâm ñoâ thò, caùc cô quan chính phuû thöôøng neù traùnh traùch nhieäm cuûa mình trong vieäc baûo ñaûm quyeàn lôïi cuûa hoï, baùc boû caên tính cuûa hoï vaø buoäc hoï phaûi voâ hình. Veà phaàn hoï, moät soá giaùo xöù, vaãn chöa nhaän traùch nhieäm hoaøn toaøn trong theá giôùi ña vaên hoùa voán ñang chôø moät thöøa taùc muïc vuï muïc vuï chuyeân bieät, truyeàn giaùo vaø coù tính tieân tri.
133. Moät hieän töôïng quan troïng caàn ñöôïc löu yù laø söï taêng tröôûng nhanh choùng cuûa caùc nhaø thôø Phuùc AÂm môùi ñöôïc thaønh laäp gaàn ñaây coù nguoàn goác Nguõ Tuaàn, ñaëc bieät ôû caùc vuøng ngoaïi vi [65].
134. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù khieán chuùng ta phaûi töï hoûi: cô caáu giaùo xöù naøo coù theå ñaùp öùng toát nhaát vôùi theá giôùi ñoâ thò, nôi vieäc aån danh, aûnh höôûng cuûa truyeàn thoâng vaø söï baát bình ñaúng xaõ hoäi roõ reät ñang ngöï trò moät caùch toái cao? Caùc ñònh cheá Coâng Giaùo coù theå coå vuõ neàn giaùo duïc naøo ôû caùc bình dieän chính thöùc vaø khoâng chính thöùc?
Caùc gôïi yù
135. Nhöõng ñieàu coù theå thích ñaùng laø:
a. Coå vuõ moät thöøa taùc muïc vuï chuyeân bieät cho nhöõng ngöôøi baûn ñòa soáng ôû caùc thaønh phoá, vôùi vieäc hoï tham gia nhö caùc nhaân vaät chuû ñoäng.
b. Coå vuõ söï hoøa nhaäp ngöôøi daân baûn ñòa vaøo caùc hoaït ñoäng muïc vuï khaùc nhau cuûa giaùo xöù vôùi söï theo doõi vaø ñaøo taïo, bieát ñaùnh giaù söï ñoùng goùp cuûa hoï ngaøy caøng nhieàu hôn.
c. Phaùt trieån moät chieán löôïc chung cho coâng vieäc muïc vuï taïi caùc thaønh phoá [66].
d. Suy nghó laïi veà cô caáu Giaùo Hoäi, khaéc phuïc caùc hình thöùc vaên hoùa loãi thôøi ñaõ thu löôïm ñöôïc trong nhieàu theá kyû qua [67].
e. Coå vuõ caùc cô hoäi cho moät söï ñaøo taïo toaøn dieän [68].
f. Naâng cao yù thöùc veà taàm quan troïng soáng coøn cuûa vò trí thaønh phoá trong laõnh thoå vaø ñaùnh giaù cao khu röøng vaø cö daân cuûa noù. Coå vuõ caùc thay ñoåi caàn thieát trong cô caáu kinh teá vaø xaõ hoäi ñeå söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá khoâng laø moät moái ñe doïa.
g. Nhaïy caûm hoùa coäng ñoàng veà caùc cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi, hoã trôï caùc phong traøo xaõ hoäi khaùc nhau ñeå coå vuõ neàn coâng daân sinh thaùi vaø baûo veä caùc nhaân quyeàn [69].
h. Coå vuõ moät Giaùo hoäi truyeàn giaùo vaø truyeàn giaûng Tin Möøng, thaêm vieáng vaø laéng nghe thöïc taïi hieän nay trong caùc khu phoá môùi.
i. Caäp nhaät giaûi phaùp daønh cho nhöõng ngöôøi treû [70], leân khuoân moät thöøa taùc muïc vuï trong ñoù chính hoï laø caùc nhaân vaät chuû choát [71].
j. Coù maët treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaø chính truyeàn thoâng ñeå truyeàn giaûng Tin Möøng vaø coå vuõ caùc neàn vaên hoùa nguyeân thuûy [72].
Chöông VI: Ñoái thoaïi ñaïi keát vaø lieân toân
"Baây giôø chuùng ta seõ coá gaéng phaùc thaûo nhöõng neûo ñöôøng chính cuûa cuoäc ñoái thoaïi coù theå giuùp chuùng ta thoaùt khoûi voøng xoaùy töï huûy dieät hieän ñang nhaán chìm chuùng ta" (LS 163)
136. Cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát dieãn ra giöõa nhöõng ngöôøi coù chung nieàm tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ nhö Con Thieân Chuùa vaø Ñaáng Cöùu Theá, vaø döïa vaøo Kinh thaùnh, tìm caùch laøm chöùng chung. Cuoäc ñoái thoaïi lieân toân dieãn ra giöõa nhöõng tín ñoà chia seû cuoäc soáng, cuoäc ñaáu tranh, caùc moái quan taâm vaø kinh nghieäm cuûa hoï veà Thieân Chuùa, laøm cho söï khaùc bieät cuûa hoï trôû thaønh moät söï kích thích ñeå phaùt trieån vaø ñaøo saâu ñöùc tin cuûa chính hoï.
137. Moät soá nhoùm truyeàn baù moät neàn thaàn hoïc thònh vöôïng vaø haïnh phuùc döïa treân caùch hoï ñoïc Kinh thaùnh. Cuõng coù nhöõng xu höôùng ñònh meänh thuyeát tìm caùch laøm boái roái ngöôøi nghe; sau ñoù, traû lôøi cho caùi nhìn tieâu cöïc veà theá giôùi, hoï ñöa ra moät caàu noái daãn ñeán söï moät söï cöùu roãi naøo ñoù. Nhöõng xu höôùng naøy coù taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán caùc nhoùm taïi Amazon, moät soá baèng sôï haõi vaø soá khaùc baèng caùch tìm kieám thaønh coâng.
138. Tuy nhieân, ôû giöõa röøng nhieät ñôùi Amazon cuøng vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát, caùc nhoùm khaùc coù maët, truyeàn giaûng Tin Möøng vaø giaùo duïc; hoï duy trì ñöôïc moät söùc haáp daãn lôùn ñoái vôùi ngöôøi daân maëc duø khoâng ñaùnh giaù tích cöïc neàn vaên hoùa cuûa hoï. Söï hieän dieän cuûa hoï ñaõ cho pheùp hoï phoå bieán vaø daïy Kinh Thaùnh ñöôïc dòch sang caùc ngoân ngöõ nguyeân thuûy. Phaàn lôùn caùc phong traøo naøy ñaõ lan roäng do söï vaéng maët cuûa caùc thöøa taùc vieân Coâng Giaùo. Caùc muïc sö cuûa hoï ñaõ taïo ra caùc coäng ñoàng nhoû vôùi khuoân maët ngöôøi, nôi ngöôøi ta ñích thaân caûm thaáy mình coù giaù trò. Moät yeáu toá tích cöïc khaùc laø söï hieän dieän ñòa phöông, gaàn guõi vaø cuï theå cuûa caùc muïc sö ñeán thaêm vieáng, ñoàng haønh, an uûi, bieát vaø caàu nguyeän cho caùc nhu caàu chuyeân bieät cuûa caùc gia ñình. Hoï laø nhöõng ngöôøi gioáng nhö nhöõng ngöôøi khaùc, deã gaëp gôõ, soáng cuøng nhöõng vaán ñeà vaø trôû neân "gaàn guõi hôn" vaø ít "khaùc bieät" hôn vôùi caùc thaønh vieân khaùc trong coäng ñoàng. Hoï ñang chæ cho chuùng ta moät caùch khaùc ñeå laøm Giaùo Hoäi nôi ngöôøi ta caûm thaáy hoï laø nhöõng nhaân vaät chuû ñoäng vaø laø nôi tín höõu coù theå töï do töï phaùt bieåu maø khoâng bò kieåm duyeät hay giaùo ñieàu hay kyû luaät nghi leã.
Caùc gôïi yù
139. Nhöõng ñieàu coù theå thích ñaùng laø:
a. Tìm kieám cô sôû chung qua caùc cuoäc gaëp gôõ ñònh kyø vôùi ñaïi dieän cuûa caùc toân giaùo khaùc ñeå cuøng laøm vieäc vôùi nhau chaêm soùc ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta vaø cuøng nhau ñaáu tranh vì lôïi ích chung tröôùc söï xaâm laán töø beân ngoaøi.
b. Haõy xem xeùt nhöõng khía caïnh naøo cuûa vieäc laøm Giaùo Hoäi maø caùc toân giaùo khaùc coù theå daïy chuùng ta vaø nhöõng khía caïnh naøo caàn ñöôïc keát hôïp vaøo nhöõng neûo ñöôøng môùi cho Giaùo hoäi ôû Amazon.
c. Khuyeán khích dòch Kinh thaùnh sang caùc ngoân ngöõ nguyeân thuûy cuûa Amazon.
d. Coå vuõ caùc cuoäc gaëp gôõ vôùi caùc nhaø thaàn hoïc Kitoâ giaùo Phuùc AÂm.
Chöông VII: Söù meänh cuûa Caùc Phöông Tieän Truyeàn thoâng vaø cuûa chính Truyeàn Thoâng
"Giaùo hoäi seõ daønh taàm quan troïng lôùn hôn cho caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi vaø seõ söû duïng chuùng ñeå truyeàn giaûng Tin Möøng" (DP 158)
Caùc phöông tieän truyeàn thoâng, caùc yù thöùc heä vaø caùc neàn vaên hoùa
140. Moät trong nhöõng thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi Giaùo hoäi laø suy nghó veà vieäc laøm caùch naøo töï ñònh vò mình trong theá giôùi lieân noái keát naøy. Caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi ñaïi chuùng truyeàn taûi caùc maãu möïc taùc phong, loái soáng, caùc giaù trò vaø naõo traïng nhaèm truyeàn baù moät neàn vaên hoùa coù xu höôùng töï aùp ñaët vaø tieâu chuaån hoùa theá giôùi noái keát qua laïi cuûa chuùng ta. Vaán ñeà laø söï quyeán ruõ veà yù thöùc heä bôûi naõo traïng duy tieâu thuï, chuû yeáu aûnh höôûng ñeán giôùi treû. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi treû bò daãn ñeán choã khoâng coøn quùy chuoäng - vaø thaäm chí baùc boû - neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng rieâng cuûa chính hoï, chaáp nhaän moät caùch khoâng pheâ phaùn moâ hình vaên hoùa ñöông thònh. Ñieàu naøy gaây ra vieäc böùng goác vaø maát baûn saéc.
Caùc phöông tieän truyeàn thoâng cuûa Giaùo Hoäi
141. Giaùo hoäi coù moät cô sôû haï taàng caùc phöông tieän truyeàn thoâng, ñaëc bieät laø caùc ñaøi phaùt thanh, voán laø phöông tieän truyeàn thoâng chính cuûa mình. Caùc phöông tieän truyeàn thoâng coù theå laø moät duïng cuï raát quan troïng ñeå truyeàn taûi loái soáng Tin Möøng, caùc giaù trò vaø tieâu chuaån cuûa noù. Chuùng cuõng laø moät phöông tieän ñeå cung caáp thoâng tin veà nhöõng gì ñang xaûy ra ôû Amazon, ñaëc bieät lieân quan ñeán caùc haäu quaû cuûa moät loái soáng nhaèm huûy hoaïi - ñöôïc truyeàn thoâng che giaáu trong tay caùc taäp ñoaøn lôùn. Ñaõ coù moät soá trung taâm truyeàn thoâng xaõ hoäi ñöôïc ñieàu haønh bôûi chính ngöôøi daân baûn ñòa; hoï traûi nghieäm nieàm vui khi coù theå phaùt bieåu lôøi leõ vaø tieáng noùi cuûa chính hoï khoâng nhöõng vôùi caùc coäng ñoàng cuûa chính hoï maø coøn vôùi caû theá giôùi beân ngoaøi nöõa. Theá giôùi baûn ñòa cho thaáy caùc giaù trò khoâng ñöôïc theá giôùi hieän ñaïi chia seû. Ñoù laø lyù do taïi sao ñieàu quan troïng laø chính caùc ngöôøi baûn ñòa ñöôïc trao quyeàn söû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng. Vieäc ñoùng goùp cuûa hoï coù theå coäng höôûng vôùi vaø hoã trôï cho vieäc hoaùn caûi sinh thaùi cuûa Giaùo hoäi vaø haønh tinh. Ñaây laø veà thöïc taïi Amazon phaùt sinh töø Amazon vaø coù caùc haäu quaû haønh tinh.
Caùc gôïi yù (xem DAp. 486)
142. Nhöõng ñieàu sau ñaây ñöôïc ñeà nghò:
a. Huaán luyeän toaøn dieän caùc nhaø truyeàn thoâng baûn ñòa, ñaëc bieät laø ngöôøi baûn ñòa, ñeå taêng cöôøng caùc trình thuaät chuyeân bieät ñoái vôùi laõnh thoå.
b. Söï hieän dieän cuûa caùc taùc nhaân muïc vuï trong caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng.
c. Taïo ra, coå vuõ vaø cuûng coá caùc ñaøi phaùt thanh vaø caùc ñaøi truyeàn hình môùi vôùi caùc noäi dung phuø hôïp vôùi thöïc taïi Amazon.
d. Söï hieän dieän cuûa Giaùo hoäi treân Internet vaø caùc maïng truyeàn thoâng khaùc ñeå naâng cao yù thöùc veà thöïc taïi cuûa Amazon ôû caùc phaàn khaùc cuûa theá giôùi.
e. Moät keá hoaïch muïc vuï chuyeân bieät bao goàm caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc nhau trong tay cuûa Giaùo hoäi vaø nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc.
f. Phaûi coå vuõ trong caùc cô caáu vaø maùng chuyeån cuûa Giaùo hoäi hoaøn vuõ vieäc taïo ra vaø phoå bieán noäi dung veà tính lieân quan cuûa Amazon, caùc daân toäc vaø caùc neàn vaên hoùa cuûa noù ñoái vôùi theá giôùi.
Chöông VIII: Vai troø tieân tri cuûa Giaùo hoäi vaø vieäc coå vuõ nhaân baûn toaøn dieän
"Töø taâm ñieåm cuûa Tin Möøng, chuùng ta thaáy moái noái keát saâu saéc giöõa vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng vaø söï tieán boä cuûa con ngöôøi, moät ñieàu nhaát thieát phaûi tìm ñöôïc bieåu thöùc vaø phaùt trieån trong moïi coâng vieäc truyeàn giaûng Tin Möøng" (EG 178)
Giaùo hoäi vöôn tay ra
143. Giaùo hoäi coù söù meänh truyeàn giaûng Tin Möøng, moät ñieàu cuõng nguï yù cam keát coå vuõ vieäc thi haønh troïn veïn caùc quyeàn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa. Thöïc theá, khi nhöõng daân toäc naøy hoïp nhau, hoï noùi veà linh ñaïo cuõng nhö veà nhöõng gì ñang xaûy ra vôùi hoï vaø caùc vaán ñeà xaõ hoäi cuûa hoï. Giaùo hoäi khoâng theå töø boû moái quan taâm cuûa mình ñoái vôùi söï cöùu roãi toaøn dieän con ngöôøi, moät ñieàu ñoøi phaûi uûng hoä neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, noùi ñeán caùc nhu caàu soáng coøn cuûa hoï, ñoàng haønh vôùi caùc cuoäc di chuyeån cuûa hoï vaø tham gia caùc löïc löôïng ñeå ñaáu tranh cho quyeàn lôïi cuûa hoï.
Giaùo hoäi laéng nghe
144. Chuùa Thaùnh Thaàn noùi trong tieáng noùi cuûa ngöôøi ngheøo; Giaùo hoäi phaûi laéng nghe hoï vì hoï laø nguoàn cöù lieäu tö töôûng thaàn hoïc. Khi laéng nghe noãi ñau, söï im laëng trôû neân caàn thieát ñeå coù theå nghe ñöôïc tieáng noùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Gioïng noùi tieân tri nguï yù moät aùnh maét chieâm nieäm môùi coù khaû naêng thöông xoùt vaø cam keát. Laø thaønh phaàn cuûa ngöôøi daân Amazon, Giaùo hoäi laøm môùi lôøi tieân tri töø truyeàn thoáng baûn ñòa vaø Kitoâ giaùo. Nhöng noù cuõng coù nghóa laø nhìn baèng moät löông taâm coù pheâ phaùn moät loaït caùc taùc phong vaø thöïc taïi cuûa caùc daân toäc baûn ñòa ñi ngöôïc laïi Tin Möøng. Theá giôùi Amazon yeâu caàu Giaùo hoäi laøm ñoàng minh cuûa noù.
Giaùo hoäi vaø quyeàn löïc
145. Laøm Giaùo hoäi ôû Amazon moät caùch thöïc teá coù nghóa laø neâu vaán ñeà veà quyeàn löïc moät caùch tieân tri, vì ôû khu vöïc naøy, ngöôøi daân khoâng theå khaúng ñònh quyeàn cuûa hoï choáng laïi caùc lôïi ích kinh teá vaø ñònh cheá chính trò to lôùn. Ngaøy nay, ñaët vaán ñeà quyeàn löïc trong vieäc baûo veä laõnh thoå vaø caùc nhaân quyeàn laø lieàu maïng soáng cuûa mình, laø böôùc leân con ñöôøng thaäp giaù vaø töû ñaïo. Soá caùc töû ñaïo ôû Amazon raát ñaùng baùo ñoäng (ví duï, chæ rieâng ôû Brazil, 1,119 ngöôøi baûn ñòa ñaõ bò saùt haïi töø naêm 2003 ñeán naêm 2017 vì baûo veä laõnh thoå cuûa hoï) [73]. Giaùo hoäi khoâng theå thôø ô; ngöôïc laïi, noù phaûi giuùp baûo veä nhöõng ngöôøi nam nöõ ñang baûo veä nhaân quyeàn vaø töôûng nhôù caùc vò töû ñaïo cuûa hoï, trong soá ñoù coù caùc nhaø laõnh ñaïo nhö Nöõ tu Dorothy Stang.
Caùc gôïi yù
146. Laø moät coäng ñoàng lieân ñôùi khaép theá giôùi, Giaùo hoäi phaûn öùng coù traùch nhieäm ñoái vôùi tình hình hoaøn caàu veà baát coâng, ngheøo ñoùi, baát bình ñaúng, baïo löïc vaø loaïi tröø ôû Amazon. Giaû ñònh caên baûn cuûa Giaùo Hoäi laø thöøa nhaän caùc moái lieân heä baát coâng. Do ñoù, ñieàu caàn laø phaûi:
a. Toá caùo caùc moâ hình khai khoaùng gaây thieät haïi cho laõnh thoå vaø vi phaïm quyeàn lôïi cuûa caùc coäng ñoàng. Caát cao tieáng noùi choáng laïi caùc döï aùn aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng vaø coå vuõ cheát choùc.
b. Tham gia caùc phong traøo xaõ hoäi cô sôû, ñeå coâng boá caùch tieân tri moät chöông trình nghò söï veà coâng lyù noâng nghieäp nhaèm coå vuõ vieäc caûi caùch noâng nghieäp saâu saéc, hoã trôï noâng nghieäp vaø noâng laâm höõu cô. Tieáp nhaän chính nghóa neàn sinh thaùi noâng nghieäp baèng caùch loàng noù vaøo caùc hoaït ñoäng huaán luyeän cuûa hoï nhaèm phaùt trieån moät yù thöùc lôùn hôn ñoái vôùi chính ngöôøi daân baûn ñòa [74].
c. Coå vuõ vieäc ñaøo taïo, baûo veä vaø tính coù theå chaáp phaùp caùc nhaân quyeàn cuûa caùc daân toäc Amazon, cuûa caùc saéc daân khaùc vaø cuûa thieân nhieân. Baûo veä caùc nhoùm thieåu soá vaø nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát.
d. Laéng nghe tieáng khoùc cuûa "Meï Ñaát" ñang bò taán coâng vaø bò toån thöông nghieâm troïng bôûi moâ hình kinh teá cuûa vieäc phaùt trieån saên moài vaø tieâu dieät sinh thaùi, voán ñöôïc hình thaønh vaø aùp ñaët töø beân ngoaøi ñeå phuïc vuï caùc lôïi ích beân ngoaøi heát söùc maïnh meõ, vaø laø nhöõng lôïi ích saùt haïi, cöôùp boùc, tieâu dieät vaø taøn phaù, truïc xuaát vaø vöùt boû.
e. Coå vuõ phaåm giaù vaø söï bình ñaúng cuûa phuï nöõ ôû nôi coâng coäng, tö rieâng vaø Giaùo hoäi, baèng caùch baûo ñaûm coù cô hoäi ñeå tham gia; baèng caùch choáng laïi baïo löïc theå xaùc, gia ñình vaø taâm lyù, saùt haïi con gaùi, phaù thai, khai thaùc vaø buoân baùn tình duïc; vaø baèng caùch cam keát ñaáu tranh ñeå baûo ñaûm quyeàn lôïi cuûa hoï vaø vöôït qua baát cöù loaïi tieân maãu naøo.
f. Coå vuõ moät yù thöùc sinh thaùi môùi coù theå daãn chuùng ta ñeán choã thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï, coå vuõ vieäc söû duïng naêng löôïng taùi taïo, traùnh caùc vaät lieäu coù haïi vaø thöïc thi caùc neûo ñöôøng haønh ñoäng khaùc ñöôïc neâu baät bôûi thoâng ñieäp Laudato Si'" [75]. Coå vuõ caùc lieân minh ñeå choáng phaù röøng vaø coå vuõ vieäc taùi troàng röøng.
g. Tieáp nhaän moät caùch khoâng sôï haõi vaø cuï theå vieäc öu tieân choïn ngöôøi ngheøo trong cuoäc ñaáu tranh cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, caùc coäng ñoàng truyeàn thoáng, caùc di daân vaø ngöôøi treû ñeå hình thaønh ñaëc tính cuûa Giaùo hoäi ôû Amazon.
h. Taïo ra caùc maïng löôùi hôïp taùc trong caùc lónh vöïc vaän ñoäng khu vöïc, toaøn caàu vaø quoác teá, trong ñoù Giaùo hoäi tham gia moät caùch höõu cô, ñeå chính caùc daân toäc coù theå toá caùo söï vi phaïm caùc nhaân quyeàn cuûa hoï.
Keát luaän
147. Trong suoát haønh trình daøi cuûa noù, Taøi lieäu Laøm vieäc naøy ñaõ laéng nghe tieáng noùi cuûa Amazon döôùi aùnh saùng ñöùc tin (Phaàn I); vaø noù ñaõ coá gaéng ñaùp laïi tieáng keâu cuûa ngöôøi daân vaø laõnh thoå Amazon veà neàn sinh thaùi toaøn dieän (Phaàn II) vaø tìm kieám nhöõng neûo ñöôøng môùi cho moät Giaùo hoäi tieân tri ôû Amazon (Phaàn III). Nhöõng tieáng noùi cuûa Amazon naøy keâu goïi moät ñaùp öùng môùi cho caùc thaùch thöùc ña daïng; hoï yeâu caàu nhöõng neûo ñöôøng môùi ñeå laøm moät "kairoùs" (hoaøng thôøi) trôû thaønh khaû höõu, moät thôøi cuûa ôn thaùnh vaø hy voïng trong Giaùo hoäi vaø cho theá giôùi. Chuùng ta keát luaän döôùi söï che chôû cuûa Meï Maria, ñaáng ñöôïc toân kính döôùi nhieàu töôùc hieäu khaùc nhau khaép Amazon. Chuùng ta hy voïng raèng Thöôïng Hoäi Ñoàng naøy seõ laø moät bieåu thöùc cuï theå cuûa tính ñoàng nghò cuûa moät Giaùo hoäi ñang vöôn tay ra ngoaøi, ñeå söï soáng vieân maõn maø Chuùa Gieâsu ñaõ mang ñeán cho theá giôùi (Ga 10:10) coù theå ñeán tay moïi ngöôøi, nhaát laø ngöôøi ngheøo.
* * * * * *
[1] Ngoaøi dieãn trình chính thöùc naøy, nhieàu cuoäc hoäi thaûo ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Washington D.C., Rome vaø Bogotaù, vôùi caùc chuyeân vieân thuoäc nhieàu khu vöïc vaø ñaïi dieän caùc daân toäc Amazon, ñeå suy tö veà caùc vaán ñeà ñöôïc phaân tích ôû ñaây.
[2] Taøi lieäu Eje de Fronteras, p. 3.
[3] Xem Nobre, C. A., Sampaio, G., Borma, L. S., Castilla-Rubio, J. C., Silva, J. S., Cardoso, M., et al., "The Fate of the Amazon Forests: land-use and climate change risks and the need of a novel sustainable development paradigm", Proceedings of the National Academy of Sciences U.S.A., 113(39), September 2016.
[4] Coù moät soá kieåu phaùt bieåu khaùc nhau veà ñieàu naøy trong ngoân ngöõ cuûa hoï nhö Sumak Kawsay trong tieáng Quechua, hay Suma Qamana trong tieáng Aymara, hay Teko Poraõ trong tieáng Guaraní. Trong trieát hoïc Chaâu Phi, chöõ ubuntu coù nghóa töông töï nhö sumak kawsay cuûa tieáng quechua: ñaïi löôïng, lieân ñôùi, caûm thöông ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thieáu thoán, vaø thaønh thöïc mong muoán haïnh phuùc vaø hoaø hôïp giöõa moïi ngöôøi.
[5] Xem "The cry of sumak kawsay in the Amazon,'' Tuyeân ngoân cuûa caùc daân toäc vaø quoác tòch baûn ñòa caùc vuøng Mesoamerican, Andean, Caribbean, Southern Cone vaø Amazon, tuï hoïp taïi thaønh phoá Pujili-Cotopaxi nhaèm muïc ñích ñaøo saâu yù nghóa chaân thöïc cuûa sumak kawsay, trong: trang nhaø cuûa Toøa Ñaïi dieän Aguarico; Acosta, A., Good living, an opportunity to build, Ecuador Debate: Quito, 2008; xem "Sumak Kawsa, Suma Qamana, Teko Poraõ. O Bem-Viver" (Year X, n. 340, 23.08.2010), in: IHUOnlineEdicao 340.pdf.
[6] Giaùo phaän San Joseù del Guaviare vaø Toång giaùo phaän Villavicencio vaø Granada (Colombia, Bieân giôùi Brazil, Colombia vaø Peru).
[7] Taøi lieäu Bolivia, 36.
[8] Taøi lieäu Venezuela, 1.
[9] IPBES, Nature's Dangerous Decline 'Unpredented' Species Extintion Rates 'Accelerating'; https://www.ipbes.net/news/Media-Release-Global-Assessment#_Indigenous_Peoples,_Local
[10] Xem Phaàn II, Chöông III cuûa Taøi lieäu naøy: Di Daân.
[11] Taøi lieäu Eje de Fronteras, 1.
[12] Taøi lieäu cuûa Assembleia dos Regionais Norte 1 e 2 da CNBB, "A Igreja e faz carne e arma sua tenda na Amazoânia", Manaus, 1997, trong: CNBB, Desafio missionaùrio: Caùc Vaên kieän cuûa Giaùo Hoäi vuøng Amazoânia. Coletaânea, Ed. CNBB, Brasília, 2014, 67-84.
[13] Santareùm (1972) vaø Manaus (1997) trong CNBB, Desafio missionaùrio: Caùc Vaên kieän cuûa Giaùo Hoäi vuøng Amazoânia. Coletaânea, Ed. CNBB, Brasília, 2014, 9-28 vaø 67-84.
[14] Xem LS 163, vaø Taøi lieäu Chuaån bò soá 13.
[15] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên Nhaân Cuoäc Gaëp gôõ Caùc Phong traøo Bình daân Theá giôùi Laàn II, Santa Cruz de la Sierra, Bolivia, 9 Thaùng Baày 2015. Xem Phaàn II, Ch. I: Söï huûy dieät cuûa duy khai khoaùng.
[16] Xem Summa Theologiae II-II, q. 158, art. 1.
[17] XemSint. REPAM, 135.
[18] Moät chöõ Taây Ban Nha môùi, "sabanizarse", ñaët teân cho dieãn trình qua ñoù 1 caùnh röøng hay 1 caùnh röøng nhieät ñôùi bò bieán thaønh thaûo nguyeân.
[19] Xem Sint. REPAM - Brazil, 120.
[20] Xem Sint. REPAM, 43.
[21] Xem Sint. REPAM, 86.
[22] Xem Sint. REPAM, Antonio, Brazil, 57.
[23] Xem Phaàn II, Ch. II: Caùc daân toäc baûn ñòa trong vuøng Coâ laäp Töï nguyeän (PIAV): Caùc moái ñe doïa vaø vieäc baûo veä.
[24] Toå chöùc Lao ñoäng Quoác teá (ILO), Coâng Öôùc 169: Veà Caùc Daân toäc vaø Boä laïc Baûn ñòa, 1989, ñieàu 7.
[25] Moät soá ngöôøi di cö tôùi caùc thaønh phoá ñeå mua baùn caùc nhu yeáu phaåm hay ñeå laøm vieäc taïm bôï kieám tieàn nuoâi soáng gia ñình (thí duï vieäc di cö ñu ñöa noäi ñòa ñeå laøm vieäc vôùi caùc ngöôøi ñoán caây).
[26] Thoùi quen chuyeån leân nuùi döïa vaøo hai hieän töôïng töï nhieân coù lieân heä qua laïi vôùi nhau: söï khaùc bieät veà muøa trong saûn xuaát noâng nghieäp vaø vieäc rôøi cö cuûa thuù vaät. Nhö theá, vieäc chuyeån ngöôøi leân nuùi ñöôïc lieân keát vôùi neàn sinh thaùi toaøn dieän: con ngöôøi caàn saûn xuaát, vaø vôùi tình hình sinh thaùi khieán moät soá nhoùm ngöôøi phaûi di cö.
[27] Ñöùc Phanxicoâ, Gaëp maët Daân chuùng, Vieän Jorge Basadre (Puerto Maldonado), 19 thaùng Gieâng 2018.
[28] Xem Phaàn I, Ch. I, soá 14; Phaàn II, Ch. I, soá 48.
[29] Caùc Moân Ñeä Truyeàn Giaùo vuøng Amazoânia, 2007. Taøi lieäu IX, Phieân hoïp caùc Giaùm muïc vuøng Amazoânia, Manaus (2007), trong: CNBB, Desafio missionaùrio: Caùc Vaên kieän cuûa Giaùo Hoäi vuøng Amazoânia, Coletaânea, Ed. CNBB, Brasília, 2014, 161-216 (269).
[30] Xem REPAM Synthesis, 124.
[31] Xem Taøi lieäu Venezuela, Toùm taét Cuoái cuøng, 4.
[32] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi caùc Tham döï vieân Dieãn ñaøn Quoác teá "Di daân vaø Hoøa bình" 21 thaùng Hai 2017.
[33] Xem Phaàn II, Ch. III: Di daân.
[34] Xem Taøi lieäu Chuaån bò, 6.
[35] Xem Phaàn II, Ch. V: Gia ñình vaø Coäng ñoàng.
[36] Xem Phaàn II, Ch. VII: Vaán ñeà Söùc khoûe Toaøn dieän.
[37] Xem Phaàn II, Ch. VIII: Giaùo duïc Toøa dieän.
[38] Xem Phaàn II, Ch. VI: Tham nhuõng.
[39] Sint. REPAM, 42.
[40] Xem Sint. REPAM, 71, vaø Phaàn II, Ch. VII: Vaán ñeà Söùc khoûe Toaøn dieän.
[41] Sint. REPAM, 57.
[42] Xem Sint. REPAM, 161.
[43] Xem Sint. REPAM, 125.
[44] Xem Sint. REPAM, 125.
[45] Ñöùc Beâneâñictoâ XVI, Baøi giaûng trong Thaùnh leã Khai maïc Thöøa taùc vuï Pheâroâ (24 thaùng Tö 2005).
[46] Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên tröôùc Hoäi Nghò caùc Giaùm muïc Ba taây (27 thaùng Baåy 2013).
[47] Xem Thaùnh Justinoâ, II Apologia, 7,3; 8,1; 13, 2-3; 13, 6; AG 11; DP 401, 403.
[48] Xem Huaán quyeàn chaâu Myõ Latinh trong caùc Phieân hoïp Toaøn theå cuûa CELAM; Thaùnh Gioan Phaoloâ II, Sollicitudo Rei Socialis 42 vaø Centesimus annus 11, 57; Ñöùc Beâneâñictoâ XVI, Dieãn vaên tröôùc Phieân Khai maïc Hoäi Nghò Toaøn theå laàn Thöù 5 caùc Giaùm muïc chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ (2007); EG 197-201.
[49] DP 400; xem Thaùnh Ireâneâ thaønh Lyon, Contra Herejes, V, praef; I, 6, 1.
[50] Trong soá nhöõng ngöôøi khaùc, ta coù theå keå: Rodolfo Lunkenbein SDB vaø Simaõo Bororo (1976), Marçal de Souza Tupaõ-i (1983, Guaraní), Ezequiel Ramin (1985, Comboniano), Sr. Cleusa Carolina Rody (1985, nhaø truyeàn giaùo thuoäc Doøng Caûi Caùch Thaùnh Augustinoâ), Josimo Moraes Tavavares (1986, linh muïc trieàu), Vicente Canas SJ (1987), Ñöùc Cha Alejandro Labaka vaø Nöõ tu Ineùs Arango (1987, caû hai thuoäc doøng Capuchins), Chico Mendes (1988, nhaø sinh thaùi hoïc), Galdino Jesus dos Santos (1997, Pataxoù Haõ-Haõ-Haõe), Ademir Federici (2001), Sr. Dorothy Mae Stang (2005, Doøng N.S. de Namur).
[51] Xem EG 68-70, 116, 122, 126, 129.
[52] Ibid.
[53] Ibid.
[54] Xem Taøi lieäu Chuaån bò, 4; Phaàn I, Ch. IV: Ñoái thoaïi.
[55] Sint. REPAM, 58.
[56] Xem Phaàn I, Ch. III: Hoaøng thôøi (kairoùs), soá 30; Phaàn III, Ch. I: Moät Giaùo hoäi vôùi Khuoân maët Amazon vaø Truyeàn giaùo, caùc soá 106-107, 113.
[57] Xem Thaùnh Justinoâ, Apología II, 8; AG 11.
[58] Xem Phaàn III, Ch. I: Moät Giaùo hoäi vôùi Khuoân maët Amazon vaø Truyeàn giaùo, soá 107.
[59] Xem Phaàn III, Ch. VI: Söù meänh cuûa caùc Phöông tieän Truyeàn thoâng.
[60] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Ecclesia de Eucharistia (2003), 1, Ch. II.
[61] Xem Sint. REPAM, 78.
[62] Xem Phaàn II, Ch. V: Gia ñình vaø Coäng ñoàng.
[63] Xem Phaàn II, Ch. III: Di daân.
[64] Xem Phaàn II, Ch. IV: Ñoâ thò hoùa.
[65] Xem Phaàn III, Ch. V: Ñoái thoaïi Ñaïi keát vaø Lieân toân.
[66] Xem Phaàn II, Ch. IV: Ñoâ thò hoùa.
[67] Xem Phaàn III, Ch. IV: Vieäc Toå chöùc caùc coäng ñoàng.
[68] Xem Phaàn III, Ch. IV: Vieäc Toå chöùc caùc coäng ñoàng.
[69] Xem Phaàn III, Ch. VII: Vai troø Tieân tri cuûa Giaùo Hoäi vaø vieäc Coå Vuõ Con ngöôøi Toaøn dieän.
[70] Xem DP 1166-1205; Taøi lieäu Sau cuøng cuûa Khoùa Hoïp Thöôøng Leä laàn thöù XV cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm muïc veà Ngöôøi treû, Ñöùc tin vaø vieäc Bieän phaân Ôn goïi; Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Haäu-Thöôïng Hoäi Ñoàng Christus Vivit (25 thaùng Ba 2019).
[71] Xem Phaàn III, Ch. IV: Vieäc Toå chöùc caùc coäng ñoàng.
[72] Xem Phaàn III, Ch. II: Caùc Thaùch ñoá Hoäi nhaäp Vaên hoùa vaø Tính Lieân Vaên hoùa.
[73] Xem CIMI, "Relatoùrio de violeância contra os Povos Indígenas no Brasil".
[74] Xem Sint. REPAM, 142, 146.
[75] Xem Phaàn II, Ch. IX, Hoaùn caûi Sinh thaùi.