Ngöôøi giaø: thaønh phaàn deã bò gaït ra beân leà
trong ñôøi soáng xaõ hoäi hieän ñaïi
Ngöôøi giaø: thaønh phaàn deã bò gaït ra beân leà trong ñôøi soáng xaõ hoäi hieän ñaïi.
Khaéc Baù, SJ - CTV
Saøigoøn (Vatican News 25-11-2019) - Coù moät hieän töôïng raát phoå bieán ôû ngöôøi giaø: noùi raát nhieàu. Ta thöôøng chæ nghó ñeán vieäc hoï bò 'laãn', bò laåm caåm, hay thích hoài töôûng quaù khöù, neân hoï thöôøng xuyeân nhaéc laïi nhöõng caâu chuyeän coøn laïi trong trí nhôù moät caùch nhaøm chaùn. Tuy nhieân, thieát töôûng coøn moät nguyeân nhaân caên baûn hôn cuûa hieän töôïng naøy: hoï thaáy mình khoâng ñöôïc chuù yù, khoâng ñöôïc ngöôøi khaùc hieåu, vaø thaáy mình bò gaït ra khoûi caùc sinh hoaït cuûa xaõ hoäi. Ñieàu naøy khieán ngöôøi giaø thaáy hoï bò laïc loõng trong xaõ hoäi, thaäm chí caû trong gia ñình. Con ngöôøi töï baûn chaát mang tính töông quan, neân baát cöù ai thaáy mình thieáu moâi tröôøng soáng töông quan, ñeàu coù khuynh höôùng tìm caùch keát noái vôùi ngöôøi khaùc. ÔÛ tröôøng hôïp ngöôøi giaø, nhu caàu naøy laø raát cao, vì nhöõng lyù do hieän sinh gaén lieàn vôùi giai ñoaïn ñaëc bieät naøy trong cuoäc ñôøi. Vì leõ ñoù, töông töï nhö treû con, ngöôøi giaø thöôøng noùi nhieàu ñeå mong ñöôïc ngöôøi khaùc chuù yù.
Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, tính deã toån thöông naøy cuûa ngöôøi giaø caøng lôùn hôn nöõa, vì nhöõng chuyeån ñoäng vaø thay ñoåi dieãn ra nhanh choùng ôû moïi khía caïnh trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Khi moät heä thoáng chuyeån ñoäng maïnh, seõ coù nhöõng thaønh phaàn nhaát ñònh bò 'vaêng ra ngoaøi', maø thaønh phaàn deã thaáy nhaát laø ngöôøi giaø. Ñeå tìm hieåu möùc ñoä bò 'gaït ra rìa' ñoù, chuùng ta coù theå suy xeùt ñeán nhöõng vaán ñeà sau lieân quan ñeán ngöôøi giaø trong thôøi ñaïi hoâm nay, nhaát laø trong xaõ hoäi Vieät Nam:
Ñieàu ñaàu tieân laø ngöôøi giaø vaø ngöôøi treû khoù hieåu ñöôïc suy nghó cuûa nhau. Tæ nhö, maáy coâ caäu hoïc troø coù theå ngaïc nhieân khi thaáy ngöôøi oâng cuûa mình phaûi boû ra haøng giôø ñoàng hoà caëm cuïi vieát thö tay vaø göûi böu ñieän, thay vì chæ caàn ngoài tröôùc maùy tính goõ vaøi phuùt laø xong; vaø ngöôïc laïi, caùc oâng baø lôùn tuoåi cuõng khoâng hình dung ñöôïc lyù do taïi sao ngöôøi ta laïi laøm nhöõng chöông trình treân tivi kieåu 'Hoân nhau ñeå heïn hoø' (Date & Kiss) cho giôùi treû xem, hay hoï cuõng khoâng töôûng töôïng ñöôïc laøm sao maø boïn treû coù theå ñoïc, hieåu vaø nhaén tin cho nhau nhöõng thöù kyù hieäu chaúng phaûi laø con chöõ bình thöôøng. Taát nhieân, thôøi ñaïi naøo cuõng coù vaán ñeà veà caùch bieät suy nghó giöõa giaø vaø treû. Tuy nhieân, trong thôøi ñaïi hoâm nay, khoaûng caùch cuûa söï khaùc bieät naøy ngaøy caøng lôùn hôn. Lyù do laø, ngoaøi nhöõng nguyeân nhaân khaù 'töï nhieân' nhö ñaõ coù töø tröôùc giôø, hieän coøn coù nguyeân nhaân töø loái soáng coâng ngheä cuûa ngöôøi treû, trong ñoù moïi thöù dieãn ra vaø thay ñoåi raát nhanh, trong khi ngöôøi giaø khoâng ñuû möùc ñoä nhaïy beùn vaø naêng ñoäng ñeå coù theå tieáp caän vaø thích öùng vôùi loái soáng naøy.
Thöù nöõa, cô caáu cuûa gia ñình treû cuõng ñang thay ñoåi: hieän nay, hình thöùc gia ñình tam hoaëc töù ñaïi ñoàng ñöôøng khoâng coøn toàn taïi nhieàu, maø thay vaøo ñoù laø gia ñình haït nhaân. Hôn nöõa, soá con trong caùc gia ñình ñang ngaøy caøng giaûm maïnh hôn so vôùi caùc theá heä tröôùc. Söï thu heïp quy moâ vaø caáu truùc gia ñình seõ aûnh höôûng ñeán taát caû moïi thaønh phaàn trong gia ñình, nhöng ngöôøi giaø laø ñoái töôïng chòu taùc ñoäng caùch ñaëc bieät. Trong cô caáu naøy, ngöôøi giaø khoâng coøn vai troø 'neàn taûng ñònh höôùng' cuûa gia ñình nhö trong truyeàn thoáng nöõa.
Theâm vaøo ñoù, loái soáng hieän ñaïi ñang chi phoái söï gaén keát giöõa ngöôøi treû vaø ngöôøi giaø. Nhòp soáng 'coâng nghieäp hoaù' khieán ngöôøi treû daønh chuû yeáu thôøi gian vaø söùc löïc cho coâng vieäc. Taát caû nhöõng gì tích cöïc vaø 'chaát löôïng' nhaát ñaõ ñöôïc giaønh cho coâng sôû roài; vì vaäy, naêng löôïng tieâu cöïc thöôøng phaùt ra trong thôøi gian ôû nhaø cuûa hoï. Beân caïnh coâng vieäc, raát nhieàu thöù khaùc cuõng ñang chi phoái taâm trí con ngöôøi hieän ñaïi, khieán hoï trôû veà nhaø trong taâm traïng moûi meät vaø caêng thaúng. Vì vaäy, raát nhieàu ngöôøi khoâng coøn khaû naêng quan taâm vaø ñoái xöû nheï nhaøng vôùi nhöõng ngöôøi trong gia ñình, nhaát laø vôùi ngöôøi giaø - nhöõng ngöôøi deã gaây khoù chòu vì neáp soáng cuõ cuûa hoï.
Cuoái cuøng, nhöõng quan nieäm môùi veà loái soáng gia ñình, nhaát laø trong thôøi ñaïi 'hoäi nhaäp vaên hoaù', ñang khieán cho khoaûng caùch giöõa theá heä gia ñình treû vaø ngöôøi giaø ngaøy moät xa caùch hôn. Ví duï, neáu nhö tröôùc kia, vieäc nuoâi daïy moät ñöùa treû laø coâng vieäc chung daønh cho moïi ngöôøi trong gia ñình, trong ñoù, ñoùng goùp cuûa oâng baø ñöôïc xem nhö moät phaàn ñaëc bieät, thì ngaøy nay, nhieàu oâng baø khoâng coøn ñöôïc trao cô hoäi naøy nöõa. Thaäm chí, coù ngöôøi coøn khoâng ñöôïc pheùp tieáp xuùc, chaêm soùc con caùi, chaùu chaét. Lyù do laø vì quan ñieåm giaùo duïc cuûa cha meï treû raát khaùc bieät vôùi oâng baø. Ñieàu naøy ñaëc bieät nghieâm troïng vôùi tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi giaø ôû mieàn queâ vaø con chaùu soáng ôû thaønh thò. Tröôùc kia, caùc gia ñình treû thöôøng hay ñöa con caùi veà soáng vôùi oâng baø ôû queâ trong caùc dòp heø hoaëc leã laïc, ñeå cho boïn treû ñöôïc hoaø mình vaøo baàu khí thoân daõ vaø ñöôïc oâng baø nuoâi daïy. Nhöng hieän nay, moät phaàn vì tuïi nhoû phaûi hoïc nhö chính khoaù trong Heø, moät phaàn vì boá meï cuõng khoâng muoán con tieáp xuùc vôùi loái giaùo duïc xöa cuõ cuûa oâng baø, neân chaúng maáy ai laøm nhö tröôùc. Keát quaû laø töông quan giöõa oâng baø vôùi gia ñình treû, ñaëc bieät laø vôùi chaùu chaét, ngaøy caøng bò taùch bieät.
Noùi theá khoâng phaûi ñeå leân aùn ngöôøi treû noùi chung vaø caùc gia ñình treû noùi rieâng, vì nhöõng thay ñoåi ñoù dieãn ra theo chuyeån ñoäng chung cuûa caû xaõ hoäi, cuûa thôøi ñaïi. Coù nhöõng thay ñoåi döôøng nhö taát yeáu phaûi dieãn ra, ngoaøi yù muoán chuû quan cuûa caù nhaân; hôn nöõa, khoâng haún taát caû nhöõng thay ñoåi ñoù ñeàu mang tính tieâu cöïc. Vì vaäy, ngöôøi giaø khoâng theå ñoøi hoûi ngöôøi treû ñaùp öùng heát moïi mong muoán chuû quan cuûa mình. Tuy nhieân, phía ngöôøi treû phaûi yù thöùc veà nhöõng khaùc bieät vaø thay ñoåi; vaø phaûi tìm caùch hoäi nhaát heát möùc coù theå nhöõng giaù trò caên baûn vaøo nhöõng bieán chuyeån ñoù, ñeå nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi - nhöõng ngöôøi xöùng ñaùng ñöôïc nhaän söï toân troïng vaø chuù taâm cuûa xaõ hoäi - khoâng bò gaït beân leà. Trong noã löïc naøy, coù hai nhu caàu chính ñaùng sau cuûa ngöôøi giaø caàn ñöôïc ñeå yù:
Thöù nhaát laø nhu caàu tieáp xuùc vôùi con chaùu. Theo leõ thöôøng, öôùc mong baûo toaøn söï soáng laø ñieàu aên saâu nôi taâm thöùc con ngöôøi. Chính qua con caùi, cha meï thaáy caùi cheát cuûa mình coøn ñeå laïi moät caùnh cöûa môû, vaø cuoäc soáng cuûa mình ñöôïc noái tieáp. Vì vaäy, ñoái vôùi caùc baäc cha meï, nhìn thaáy con chaùu chính laø nhìn thaáy söï noái daøi cuûa mình, laø 'di saûn ñeå daønh' cuûa baûn thaân. Theo nghóa ñoù, nieàm haïnh phuùc haøng ñaàu cuûa ngöôøi giaø laø ñöôïc chöùng kieán söï tröôûng thaønh vaø phaùt trieån cuûa con chaùu mình, vaø coù cô hoäi chaêm soùc, ñuïng chaïm vaøo tieán trình phaùt trieån ñoù. Do vaäy, caùch baùo hieáu ñeïp nhaát cuûa ngöôøi treû laø haõy ñeå cho caùc baäc oâng baø, cha meï coù nhieàu cô hoäi gaëp gôõ, tieáp xuùc vaø chaêm soùc mình, nhaát laø ñoái vôùi caùc chaùu nhoû. Ñoù laø nieàm an uûi lôùn lao cuûa hoï, nhaát laø trong giai ñoaïn tuoåi giaø, voán laø thôøi gian deã bò toån thöông veà taâm lyù.
Thöù hai, haõy ñeå ngöôøi giaø coù cô hoäi laøm vieäc, neáu söùc khoeû theå lyù vaø taâm lyù cuûa hoï coøn cho pheùp. Coù leõ moät trong nhöõng saàu khoå lôùn nhaát cuûa con ngöôøi laø caûm giaùc thaáy mình voâ duïng. Caùch naøy hay caùch khaùc, con ngöôøi luoân muoán mình coù söï höõu ích, coù nhöõng ñoùng goùp naøo ñoù, vaø ñöôïc ngöôøi khaùc coâng nhaän nhöõng coâng traïng ñoù. Khi khoâng coøn caûm nhaän ñöôïc söï coù ích cuûa mình, ngöôøi ta thaáy mình chaúng coù nhieàu lyù do ñeå toàn taïi nöõa. Söï troáng traûi naøy chính laø thöù khuûng hoaûng maø ngöôøi giaø deã gaëp phaûi nhaát. Vì vaäy, nhieàu ngöôøi giaø deã bò suy suïp söùc khoeû moät thôøi gian raát ngaén sau khi bò cho nghæ höu. Raát tieác laø nhieàu ngöôøi treû laïi khoâng yù thöùc veà nguy cô naøy. Hôn nöõa, vì nhöõng lyù do raát toát laønh, raèng nhöõng ngöôøi giaø caàn ñöôïc nghæ ngôi hoaøn toaøn, neân hoï caét heát taát caû moïi coâng vieäc cuûa cha meï lôùn tuoåi noùi rieâng vaø cuûa ngöôøi giaø noùi chung. Hoï khoâng ngôø raèng mình ñang goùp phaàn lôùn vaøo khuûng hoaûng cuûa cha meï mình. Vì vaäy, ngöôøi treû haõy coá gaéng taïo nhöõng khoâng gian vaø cô hoäi nhaát ñònh cho ngöôøi giaø ñöôïc ñoùng goùp coâng söùc, tuyø theo hoaøn caûnh vaø ñieàu kieän söùc khoeû cuûa hoï.
Trong Lôøi Töïa cho quyeån saùch Chia Seû Söï Khoân Ngoan cuûa Thôøi Ñaïi, Ñöùc Giaùo Hoaøng nhaán maïnh raèng söï khoân ngoan, kinh nghieäm vaø hieåu bieát cuûa ngöôøi giaø chính laø nhöõng ñoùng goùp truï coät cho xaõ hoäi; vaø ngöôøi treû caàn phaûi beùn reã saâu vaøo trong truyeàn thoáng khoân ngoan cuûa cha oâng baèng caùch thaét chaët moái töông quan vôùi ngöôøi giaø. Roõ raøng, töø phaïm vi caù nhaân cho tôùi taàm möùc xaõ hoäi, chuùng ta khoâng theå trieån nôû trong hieän taïi, cuõng nhö khoâng theå tìm ñöôïc phöông höôùng cho töông lai, neáu chuùng ta bò caét ñöùt khoûi nguoàn coäi cua mình. Hôn nöõa, nhö Kinh Thaùnh dieãn taû, tuoåi giaø laø bieåu töôïng cho Vónh Cöûu: Thieân Chuùa - Ñaáng Vónh Cöûu - ñaõ hieän ra vôùi Daniel döôùi hình daùng moät vò kyø laõo (Ñn 7,9); hay saùch Khaûi Huyeàn nhaéc ñeán 24 vò kyø laõo - bieåu tröng cho trieàu ñình cuûa Thieân Chuùa - haèng ca haùt ngôïi khen vinh quang Ngaøi ñeán muoân ñôøi (Kh 4,4; 5,14).[1] Theo nghóa ñoù, höôùng veà ngöôøi giaø cuõng laø höôùng veà maàu nhieäm cuûa cuoäc soáng vaø maàu nhieäm Nöôùc Trôøi. Vì theá, lôøi daïy sau ñaây cuûa Toâng huaán Christus vivit thaät quan troïng, nhaát laø trong thôøi ñaïi hoâm nay:
Ngöôøi treû vaø ngöôøi giaø cuøng nhau beùn reã saâu trong hieän taïi, ñeå töø ñoù, thaêm laïi quaù khöù vaø höôùng ñeán töông lai. Thaêm laïi quaù khöù ñeå hoïc töø lòch söû vaø chöõa laønh nhöõng veát thöông ñoâi khi aûnh höôûng ñeán chuùng ta. Höôùng ñeán töông lai ñeå nuoâi döôõng loøng nhieät thaønh, laøm cho nhöõng giaác mô naûy maàm, hoài sinh nhöõng lôøi tieân tri, khieán hy voïng nôû hoa. Baèng caùch naøy, cuøng nhau, chuùng ta coù theå hoïc hoûi laãn nhau, söôûi aám taâm hoàn nhau, gaây höùng khôûi cho taâm trí nhau baèng aùnh saùng Tin Möøng vaø ban cho ñoâi tay chuùng ta söùc maïnh môùi.[2]
- - - - - -
[1] X. Ñieån ngöõ thaàn hoïc Kinh Thaùnh, muïc töï Tuoåi giaø.
[2] Christus vivit, s. 199.