Phoûng vaán Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marek Zalewski
Ñaïi dieän Ñöùc Thaùnh Cha taïi Vieät Nam
Phoûng vaán Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marek Zalewski - Ñaïi dieän Ñöùc Thaùnh Cha taïi Vieät Nam.
Vaên Yeân, SJ
Saøigoøn (WHÑ 09-11-2019) - Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marek Zalewski vöøa trôû laïi Singapore sau chuyeán vieáng thaêm laàn thöù 14 cuûa ngaøi taïi Vieät Nam. Vatican News Tieáng Vieät ñaõ coù moät cuoäc phoûng vaán vôùi ngaøi.
Chuùng toâi xin gôûi ñeán quyù vò phoûng vaán naøy.
1. Thöa Ñöùc Toång, laø Ñaïi dieän khoâng thöôøng truù cuûa Ñöùc Thaùnh Cha taïi Vieät Nam hôn moät naêm, Ñöùc Toång nghó gì veà Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Vieät Nam?
Caûm ôn cha vì caâu hoûi naøy. ÔÛ ñaây chuùng ta neân nhôù moät vaøi ñieåm lieân quan ñeán ñònh nghóa veà Giaùo hoäi Coâng giaùo vaø Giaùo hoäi ñòa phöông. Ñieàu naøy coù theå giuùp ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam hieåu roõ hôn veà baûn chaát cuûa Giaùo hoäi vaø ôn goïi (söù maïng) cuûa hoï vôùi tö caùch laø Thaønh vieân cuûa Giaùo hoäi (caùc moân ñeä cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, Daân môùi cuûa Thieân Chuùa):
Giaùo hoäi Coâng giaùo khoâng phaûi laø moät giaùo hoäi ñöôïc taïo thaønh töø nhieàu giaùo phaän treân khaép theá giôùi, nhö theå ñaây laø moät loaïi toå chöùc quoác teá, hay lieân ñoaøn chính trò. Giaùo hoäi cuõng khoâng phaûi laø moät cô quan quoác teá vôùi giaáy pheùp hay nhöôïng quyeàn cho ñòa phöông. Giaùo hoäi laø moät vaø laø coâng [giaùo] (nghóa laø phoå quaùt) töø baûn chaát cuûa noù khi ñöôïc caáu thaønh bôûi caùc giaùo hoäi ñòa phöông hoaëc ñôn vò chuùng ta goïi laø giaùo phaän.
Vò tieàn nhieäm cuûa toâi, Ñöùc Toång Giaùm muïc Leopoldo Girelli ñaõ töøng noùi: "Giaùo hoäi toaøn theå theå hieän nôi giaùo hoäi ñòa phöông. Nhöng giaùo hoäi ñòa phöông khoâng phaûi laø Giaùo hoäi toaøn theå. Ñoù laø lyù do taïi sao chuùng ta coù theå noùi raèng chuùng ta laø ngöôøi Coâng giaùo, nghóa laø chuùng ta laø thaønh vieân cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo nôi giaùo hoäi ñòa phöông cuûa chuùng ta, ñoù laø söï hieäp thoâng vôùi caùc giaùo hoäi ñòa phöông treân khaép theá giôùi. Söï keát hôïp naøy ñöôïc duy trì vaø cuûng coá bôûi söï hieäp thoâng cuûa chuùng ta vôùi Giaùm muïc Roâma. Giaùm muïc giaùo phaän ñaïi dieän cho Chuùa Kitoâ taïi giaùo hoäi ñòa phöông gioáng nhö Giaùm muïc Roâma (Ñöùc Giaùo hoaøng, Ñöùc Thaùnh Cha) ñaïi dieän cho Chuùa Kitoâ nôi Giaùo hoäi toaøn caàu."
Giaùm muïc ñòa phöông khoâng phaûi laø ñaëc phaùi cuûa Giaùm muïc Roâma (cuûa Giaùo hoaøng, ngöôøi keá vò Thaùnh Peter), nhö nhieàu ngöôøi nghó. Ngaøi phaûi hieäp nhaát vôùi Ñöùc Thaùnh Cha ñeå giaùo hoäi ñòa phöông laø thöïc söï. Giaùm muïc ñòa phöông daãn daét giaùo phaän nhaân danh Chuùa Kitoâ cuøng vôùi Pheâroâ hieän taïi (Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ) vaø döôùi quyeàn Pheâroâ vì Ñöùc Giaùo Hoaøng laø Tröôûng Giaùm muïc ñoaøn, maø Giaùm muïc ñòa phöông laø thaønh vieân.
Coù nhieàu dieãn taû veà giaùo hoäi ñòa phöông, bao goàm caùc giaùo xöù, caùc coäng ñoaøn doøng tu vaø caùc hieäp hoäi thieâng lieâng. Giaùo xöù laø nôi haàu heát moïi ngöôøi traûi qua ñöôïc kinh nghieäm thöïc teá cuûa Giaùo hoäi vaø giôùi raên cuûa Chuùa Gieâsu veà vieäc phaûi yeâu thöông nhau nhö Ngaøi yeâu chuùng ta.
Do ñoù, söù maïng cuûa Giaùo hoäi laø tieáp tuïc coâng vieäc cuûa Chuùa Kitoâ baèng caùch thi haønh yù muoán cuûa Thieân Chuùa, loan baùo Tin möøng maø chuùng ta ñaõ laõnh nhaän töø Chuùa Gieâsu Kitoâ. Chuùng ta caøng daán thaân maïnh meõ vaø saâu xa vaøo söù maïng cuûa Giaùo hoäi vôùi tö caùch laø ngöôøi Coâng giaùo, chuùng ta seõ caøng trung tín vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø thi haønh yù muoán cuûa Thieân Chuùa.
Ñaëc bieät trong dòp cöû haønh Thaùng truyeàn giaùo, chuùng ta phaûi nhìn thaáy giaùo xöù cuûa chuùng ta laø giaùo xöù truyeàn giaùo, vôùi söù maïng loan baùo vaø soáng Tin Möøng trong theá giôùi. Nhö nhöõng caù nhaân vaø hôn nöõa laø giaùo xöù, chuùng ta ñöôïc môøi goïi daán thaân vaøo söù maïng cuûa Giaùo hoäi. Nhö caùc Kitoâ höõu ñaõ chòu pheùp röûa vaø theâm söùc bôûi Thaùnh Thaàn, chuùng ta coù nghóa vuï thieâng lieâng trong vieäc daán thaân vaøo coâng vieäc cuûa Chuùa Kitoâ nôi theá giôùi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta.
2. Ñöùc Toång ñeán töø Ba Lan, xin Ñöùc Toång cho bieát Giaùo hoäi Vieät Nam coù theå hoïc hoûi nhöõng kinh nghieäm naøo töø Giaùo hoäi Ba Lan?
Moãi quoác gia coù lòch söû vaø hoaøn caûnh khaùc nhau, laøm cho hoï khaùc bieät vôùi caùc quoác gia khaùc. Vôùi tình hình chính trò xaõ hoäi cuûa Ba Lan nhö laø moät quoác gia ôû Trung-Ñoâng AÂu, Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Ba Lan ñaõ vaø ñang laø duy nhaát vaø khoâng theå so saùnh vôùi baát kyø quoác gia naøo khaùc.
Trong caû ngaøn naêm, Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Ba Lan, toâi coù theå noùi, laø 'kho löu tröõ' cuûa nhaø nöôùc taïi Ba Lan, khieán Giaùo hoäi trôû thaønh Coâng giaùo nhaát giöõa caùc nöôùc coäng saûn thôøi baáy giôø (döôùi söï thoáng trò veà chính trò vaø kinh teá cuûa Lieân Xoâ). Ñeå hieåu roõ hôn veà hoaøn caûnh ñoäc ñaùo naøy, chuùng ta phaûi bieát raèng, trong caùc cuoäc xung ñoät vôùi caùc nöôùc laùng gieàng Tin laønh vaø Chính thoáng Nga trong nhieàu theá kyû tröôùc, baûo veä ñaát nöôùc cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc baûo veä Giaùo hoäi Coâng giaùo.
Ñieàu naøy cuõng khoâng khaùc trong Theá chieán II, bôûi vì baûo veä ñaát nöôùc cuõng coù nghóa laø baûo veä giaùo hoäi vaø caùc giaù trò vaên hoùa vaø truyeàn thoáng maø Giaùo hoäi gìn giöõ - ñaây chính laø nhöõng ñieàu maø ngöôøi Ba Lan sôï coäng saûn seõ phaù huûy. Traûi qua cuoäc chieán töông taøn ñeå sinh toàn trong thôøi kyø Stalin (nhöõng naêm 50), vôùi nhöõng ñaøm phaùn theo caùch theá cuûa mình ñeå haàu nhö cuøng chung soáng trong hoaø bình vôùi Chính phuû, Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Ba Lan trong thaäp nieân 80 ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët quan troïng.
Vaøo ngaøy 13 thaùng 12 naêm 1981, ngaøy quaân ñoäi chieám Ba Lan, ngöôøi Ba Lan, trong söï choaùng vaùng, töùc giaän vaø boái roái tröôùc aùp böùc, ñaõ trôû veà vôùi nôi aån naùu truyeàn thoáng, nhö moät baûn naêng. Taïi Warsaw, haøng ngaøn ngöôøi ñoå veà caùc nhaø thôø cuûa thuû ñoâ ñeå caàu nguyeän vaø tìm kieám söï an uûi. Caùc nhaø thôø cuõng ñöôïc söû duïng ñeå gaëp gôõ nhöõng ngöôøi khaùc vaø nghe tin töùc. Thöïc teá, ñoù laø nôi duy nhaát hôïp phaùp cho caùc cuoäc tuï hoïp coâng coäng nhö theá.
Ñieàu ñoäc ñaùo vaø ñaëc bieät cuûa hoaøn caûnh naøy laø ngöôøi daân caàn Giaùo hoäi ñeå ñöôïc an uûi vaø naâng ñôõ, nhôø söï töï do beân trong Giaùo hoäi; ñoù laø hy voïng duy nhaát cuûa hoï. Vaø Chính phuû, voán khoâng quen thuoäc vôùi caùc coâng daân Ba Lan, caàn Giaùo hoäi nhö laø keânh truyeàn tröïc tieáp duy nhaát ñeán ngöôøi daân. Ñoái vôùi Giaùo hoäi, moät cuoäc noäi chieán, moät cuoäc caùch maïng, baát oån xaõ hoäi hoaëc baát kyø hình thöùc baïo löïc naøo, ñeàu laø teä haïi hôn nhieàu so vôùi söï haïn cheá veà töï do daân söï. Moái quan taâm ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi laø kieán taïo moät baàu khí an hoaø ñeå con ngöôøi phaùt trieån vaø giaùo duïc con caùi cuûa hoï.
Maëc duø Ba Lan vaø Vieät Nam ít coù moái lieân heä do khaùc bieät veà vò trí ñòa lyù, nhöng caû hai quoác gia ñeàu coù nhöõng ñieåm töông ñoàng trong lòch söû cuûa mình. Caû hai ñeàu laø moät trong soá caùc nöôùc coù lòch söû daøi nhaát vaø laâu ñôøi nhaát ôû chaâu AÂu vaø chaâu AÙ. Caû ngöôøi Coâng giaùo Ba Lan vaø Vieät Nam ñaõ ñoùng goùp tích cöïc trong caùc lónh vöïc coâng baèng xaõ hoäi, nhaân phaåm, baûo veä söï soáng vaø gia ñình, giaùo duïc treû em vaø thanh thieáu nieân, chaêm soùc beänh vieän vaø voâ soá caùc coâng vieäc baùc aùi trong ñaát nöôùc.
Xuyeân suoát lòch söû quan heä, Ba Lan ñaõ ñoùng caû hai vai troø chính thöùc vaø khoâng chính thöùc trong söï phaùt trieån vaø xaây döïng Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Vieät Nam. Vaøo theá kyû 17, tu só Doøng Teân Ba Lan, Wojciech M#ci#ski, ñaõ ñeán thaêm Vieät Nam trong moät chuyeán ñi ñeán chaâu AÙ, vaø ñöôïc ghi nhaän chính thöùc nhö laø ngöôøi Ba Lan ñaàu tieân ñeán Vieät Nam. Quan heä ngoaïi giao chính thöùc ñöôïc thieát laäp vaøo naêm 1950. OÂng Janusz Lewandowski, ñaïi dieän phaùi ñoaøn Ba Lan trong Hieäp ñònh Geneøve naêm 1954, ñaõ phaûn ñoái yù töôûng taùch ñoâi Vieät Nam, voán ñöôïc ñeà nghò bôûi Chính phuû Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa môùi thaønh laäp.
Quan heä Ba Lan - Vieät Nam phaùt trieån töø caùc chöông trình trao ñoåi sinh vieân cuûa nhöõng naêm 1950 vaø 1980. Trong thôøi gian ñoù caû Ba Lan vaø Vieät Nam laø caùc nöôùc coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa döôùi söï chi phoái cuûa Lieân Xoâ. Caû hai nöôùc ñeàu laø thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng Töông trôï Kinh teá vaø nhieàu ngöôøi Vieät Nam ñaõ soáng vaø laøm vieäc taïi Ba Lan.
Ñöùc Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II, ngöôøi Ba Lan, ñaõ phong thaùnh cho caùc vò töû ñaïo Vieät Nam naêm 1988. Vò Giaùo hoaøng Ba Lan hy voïng duøng ñieàu naøy nhö moät cô hoäi ñeå thieát laäp quan heä vôùi Vieät Nam, maëc duø ngaøi chöa bao giôø ñeán thaêm Vieät Nam vì tình hình chính trò thôøi ñoù.
Ngaøi cuõng nhaän ra taàm quan troïng cuûa Ñöùc Meï La Vang. Söù ñieäp cuûa ngaøi trôû neân moät caùch theá laøm cho Chính phuû Vieät Nam thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa La Vang trong lòch söû Kitoâ giaùo cuûa Vieät Nam. Thaùnh Gioan Phaoloâ II, cuõng laø moät nhaân vaät ñaùng kính giöõa ngöôøi Vieät Nam, caû ngöôøi Coâng giaùo laãn ngöôøi ngoaøi Coâng giaùo, ngay caû khi ngaøi qua ñôøi naêm 2005. Vò Giaùo hoaøng Ba Lan cuõng ñöôïc coi nhö ñaõ ñaët khung cho söï bình thöôøng hoùa quan heä giöõa Toøa thaùnh vaø Vieät Nam.
Nhö theá, toùm laïi, chuùng ta coù theå hoïc ñöôïc gì töø kinh nghieäm cuûa Ba Lan? Chuùng ta coù theå hoïc kieân nhaãn, soáng nhöõng gì chuùng ta tin, loan baùo nhöõng gì chuùng ta ñaõ nhaän ñöôïc vaø ñoùng goùp cho söï phaùt trieån toaøn dieän ngöôøi daân vaø ñaát nöôùc Vieät Nam yeâu daáu cuûa anh chò em. Cuoái cuøng, vaø quan troïng nhaát, chuùng ta caàn nhôù nhöõng gì Chuùa Gieâsu ñaõ noùi: Anh em ñöøng buoàn phieàn. Haõy tin vaøo Chuùa vaø tin vaøo Thaày. (Ga 14,1).
Toâi muoán keát thuùc baèng moät trích daãn cuûa Cha Tischner, nhaø vaên vaø nhaø thô Coâng giaùo Ba Lan noùi veà traùch nhieäm cuûa Giaùo hoäi: "Phöông phaùp cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo laø khoâng chi phoái tröïc tieáp leân baát kyø ai, nhöng daïy vaø giaùo duïc caùc coâng daân. Giaùo hoäi ñaõ giaùo duïc theá heä treû Ba Lan vôùi ba khaùi nieäm choát: phaåm giaù con ngöôøi, söï thaät vaø coâng lyù (vaø toâi theâm: trung thaønh vôùi giaùo huaán cuûa Chuùa Gieâsu).
Ñaây laø theá heä ñaõ taïo ra söï Ñoaøn keát. Ñoaøn keát laø moät xu höôùng khoâng keâu goïi ñaáu tranh giai caáp nhö moät phöông thöùc haønh ñoäng. Baèng caùch naøy, noù khaùc vôùi caùc heä thoáng chính trò - ñaây laø aûnh höôûng cuûa Giaùo hoäi. Chuùng ta (Giaùo hoäi) nhìn thaáy taát caû nhöõng ai muoán gaëp chuùng ta - coâng nhaân, gia ñình quaân nhaân, caûnh saùt, ñeå laøm taêng söï nhaän thöùc. Ñaây laø con ñöôøng toái haäu ñeå thay ñoåi thöïc söï".
3. Xin Ñöùc Toång keå moät caâu chuyeän ñaùnh ñoäng hay ñaùng nhôù maø ngaøi traûi qua khi thi haønh söù maïng ôû Vieät Nam?
Ñaây laø moät caâu hoûi raát thuù vò vaø caù nhaân. Toâi khoâng chæ coù moät caâu chuyeän ñaùng nhôù ñeå chia seû vì moãi laàn toâi ñeán Vieät Nam ñeàu laø moät traûi nghieäm môùi, caûm ñoäng vaø ñoäc ñaùo!
Ñeán nay, toâi ñaõ thöïc hieän 14 chuyeán thaêm muïc vuï ñeán Vieät Nam, vaø vieáng thaêm nhieàu Giaùo phaän, Chuûng vieän, Doøng tu, caùc coäng ñoaøn vaø gia ñình Coâng giaùo. Vaø trong naêm nay, toâi ñang coù keá hoaïch cho ba chuyeán thaêm muïc vuï nöõa, bao goàm caû leã nhaän toaø cuûa Toång Giaùm muïc môùi cuûa Tp. Hoà Chí Minh, Ñöùc Toång Giuse Nguyeãn Naêng.
Toâi raát bieát ôn Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ kính yeâu ñaõ boå nhieäm toâi laøm Ñaïi dieän cuûa Ngaøi taïi Vieät Nam hôn moät naêm tröôùc. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, ñeán töø Ba Lan vôùi nhieàu maûng lòch söû töông töï Vieät Nam, toâi thaáy mình ñang nhìn ñeán moät ñænh thaùp cuûa lòch söû Vieät Nam vaø toâi khieâm toán tham döï vaøo moät söï kieän nhö theá.
Khi toâi ôû Vieät Nam, toâi luoân caûm thaáy nhö ôû nhaø mình khi ñöôïc moïi ngöôøi chaøo ñoùn: caùc Giaùm muïc, Linh muïc, Ngöôøi treû vaø treû em, ñoâi khi vôùi nhöõng bieåu dieãn ngheä thuaät, aâm nhaïc vaø ñieäu muùa truyeàn thoáng! Söï hieáu khaùch, phong phuù vaø nhieät tình cuûa tín höõu taïi Vieät Nam raát truyeàn caûm.
Toâi cuõng muoán göûi lôøi caûm ôn saâu saéc tôùi Chính phuû Vieät Nam, Chuû tòch vaø Thö kyù cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam, nhöõng ngöôøi luoân hoã trôï toâi trong caùc chuyeán ñi vaø dòch caùc baøi phaùt bieåu vaø baøi giaûng cuûa toâi sang tieáng Vieät.
4. Ñöùc Toång coù nhaén gôûi gì cho giôùi treû Vieät Nam?
Tröôùc heát, toâi muoán noùi raèng caùc baïn treû nam nöõ, traøn ñaày tình yeâu vôùi Chuùa Kitoâ, ñöôïc môøi goïi laøm chöùng cho Tin Möøng ngang qua caùch soáng cuûa mình. Thaùnh Alberto Hurtado ñaõ töøng noùi raèng, "trôû thaønh moät toâng ñoà khoâng coù nghóa laø ñeo ghim caøi aùo; khoâng phaûi laø noùi veà söï thaät maø laø soáng noù, laø hieän thaân cuûa noù, ñöôïc bieán ñoåi trong Chuùa Kitoâ. Trôû thaønh toâng ñoà khoâng coù nghóa laø caàm moät ngoïn ñuoác trong tay, nhöng laø chính aùnh saùng ñoù."
Vieäc laøm chöùng laø quan troïng nhöng khoâng coù nghóa laø chuùng ta im laëng khoâng noùi Lôøi Chuùa. Taïi sao chuùng ta khoâng noùi veà Chuùa Gieâsu, taïi sao chuùng ta khoâng noùi vôùi ngöôøi khaùc raèng Ngaøi ban cho chuùng ta söùc maïnh trong cuoäc soáng, raèng Ngaøi yeâu chuùng ta vaø chuùng ta coù theå yeâu nhau vì Ngaøi?
Caùc baïn treû thaân meán, ñöøng ñeå theá giôùi loâi keùo baïn vaøo nhöõng ñieàu sai traùi vaø hôøi hôït. Haõy hoïc caùch bôi ngöôïc vôùi thuûy trieàu, hoïc caùch chia seû Chuùa Gieâsu vaø ñöùc tin maø Ngaøi ñaõ ban cho baïn.
Ñöøng ngaïi ra ñi vaø mang Chuùa Kitoâ vaøo moïi ngoùc ngaùch cuûa cuoäc soáng, ñeán caû rìa cuûa xaõ hoäi, ngay caû vôùi nhöõng ngöôøi coù veû xa caùch vaø thôø ô nhaát. Ngaøi môøi caùc baïn trôû thaønh nhöõng nhaø truyeàn giaùo can tröôøng duø caùc baïn ôû ñaâu vaø taïi baát kyø nôi laøm vieäc naøo, gioáng nhö caùc vò töû ñaïo Vieät Nam ñaõ laøm. Duø ôû ñaâu, chuùng ta luoân coù cô hoäi chia seû nieàm vui cuûa Tin Möøng. Baïn laø moân ñeä cuûa Ngaøi vaø baïn ñaïi dieän cho Ngaøi. Ñaây laø caùch Chuùa ñi ra gaëp gôõ moïi ngöôøi.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marek Zalewski noùi vôùi giôùi treû Coâng giaùo Vieät Nam:
Söù maïng naøy khoâng deã daøng vaø moät soá ngöôøi treû ñaõ hy sinh maïng soáng cuûa hoï vì coâng cuoäc truyeàn giaùo.
Caùc baïn treû thaân meán, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ noùi: nieàm hy voïng haân hoan cuûa cha laø thaáy caùc con tieáp tuïc cuoäc ñua phía tröôùc, vöôït xa nhöõng ai chaäm chaïp hoaëc sôï haõi. Haõy tieáp tuïc chaïy, 'ñöôïc loâi cuoán bôûi khuoân maët cuûa Ñöùc Kitoâ, Ñaáng chuùng ta raát yeâu meán, Ñaáng chuùng ta toân thôø trong Bí tích Thaùnh Theå vaø nhaän ra nôi xaùc thòt nhöõng anh chò em ñau khoå cuûa chuùng ta. Xin Thaùnh Thaàn thuùc ñaåy caùc con trong cuoäc ñua naøy. Giaùo hoäi caàn ñoäng löïc, tröïc giaùc, ñöùc tin cuûa caùc con. Chuùng ta caàn chuùng! Vaø khi caùc con ñeán nôi maø chuùng toâi chöa ñeán, thì haõy kieân nhaãn chôø ñôïi chuùng toâi" (Toâng huaán Christus vivit, haäu Thöôïng HÑGM veà Ngöôøi treû).
Xin caûm ôn!
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marek Zalewski gôûi lôøi chuùc Muøa Voïng ñeán tín höõu Vieät Nam:
Chuùng ta saép böôùc sang Muøa Voïng, toâi muoán göûi ñeán taát caû caùc tín höõu taïi Vieät Nam nhöõng lôøi chuùc saâu saéc nhaát, lôøi caàu nguyeän vaø phuùc laønh trong suoát thôøi gian naøy. Öôùc gì noù trôû thaønh thôøi gian yù nghóa vaø ôn ích trong vieäc chuaån bò cho Giaùng Sinh troïng ñaïi cuûa Chuùa chuùng ta.
+ Marek Zalewski
PR
Vaên Yeân, SJ
(Nguoàn: Vatican News)