Toaøn vaên Taøi Lieäu Cuoái Cuøng
cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc
veà Toaøn Vuøng Amazon
Toaøn vaên Taøi Lieäu Cuoái Cuøng cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc veà Toaøn Vuøng Amazon.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 31-10-2019) - Trong phieân hoïp thöù 16 vaø cuõng laø phieân hoïp cuoái cuøng cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc veà Toaøn Vuøng Amazon, ngaøy 26 thaùng 10 naêm 2019, Taøi Lieäu Cuoái Cuøng ñaõ ñöôïc toaøn theå Thöôïng Hoäi Ñoàng thoâng qua. Hieän nay, Toøa Thaùnh môùi chæ coâng boá Taøi Lieäu baèng nguyeân baûn Tieáng Taây Ban Nha. Haõng Tin Zenit ñaõ coù coâng dòch sang tieáng Anh vaø laàn löôït coâng boá töø ngaøy 30 thaùng 10 naêm 2019. Chuùng toâi laáy baûn tieáng Anh cuûa Zenit ñeå chuyeån sang Vieät Ngöõ.
Daãn Nhaäp
1. "Vaø Ñaáng ngöï treân ngai phaùn : 'Naøy ñaây Ta ñoåi môùi moïi söï'. Roài Ngöôøi phaùn : 'Ngöôi haõy vieát : Ñaây laø nhöõng lôøi ñaùng tin caäy vaø chaân thaät'" (Kh 21: 5)
Sau moät chaëng ñöôøng daøi ñoàng nghò laéng nghe daân Chuùa trong Giaùo Hoäi Amazon, maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ môû maøn trong chuyeán vieáng thaêm Amazon vaøo ngaøy 19 thaùng 1 naêm 2018, Thöôïng hoäi ñoàng ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Roâma trong moät cuoäc hoäi hoïp huynh ñeä 21 ngaøy vaøo thaùng 10 naêm 2019. Baàu khí ôû ñaây laø moät baàu khí trao ñoåi côûi môû, töï do vaø toân troïng cuûa caùc Giaùm muïc Muïc töû ôû Amazon, caùc nhaø truyeàn giaùo nam nöõ, giaùo daân nam nöõ, vaø ñaïi dieän caùc daân toäc baûn ñòa Amazon. Chuùng toâi laø nhöõng nhaân chöùng tham döï moät bieán coá giaùo hoäi ñöôïc ñaùnh daáu bôûi söï khaån caáp cuûa chuû ñeà, moät chuû ñeà keâu goïi môû ra nhöõng neûo ñöôøng môùi cho Giaùo hoäi trong vuøng laõnh thoå. Coâng vieäc nghieâm tuùc ñaõ ñöôïc chia seû trong moät baàu khí xaùc tín laéng nghe tieáng noùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñang hieän dieän.
Thöôïng hoäi ñoàng ñöôïc toå chöùc trong moät moâi tröôøng huynh ñeä vaø caàu nguyeän. Caùc can thieäp ñöôïc keøm theo nhieàu laàn baèng tieáng voã tay, ca haùt vaø taát caû ñeàu coù nhöõng khoaûnh khaéc im laëng chieâm nghieäm saâu saéc. Beân ngoaøi Hoäi tröôøng Thöôïng Hoäi Ñoàng, coù söï hieän dieän ñaùng chuù yù cuûa nhöõng ngöôøi töø theá giôùi Amazon, nhöõng ngöôøi toå chöùc caùc bieán coá hoã trôï nhieàu hoaït ñoäng, ñaùm röôùc khaùc nhau, nhö leã khai maïc vôùi nhöõng baøi haùt vaø ñieäu nhaûy cuøng ñoàng haønh vôùi Ñöùc Thaùnh Cha, töø moä Thaùnh Pheâroâ ñeán Hoäi tröôøng Thöôïng hoäi ñoàng. Ñaøng Thaùnh giaù caùc vò töû ñaïo vuøng Amazon raát gaây aán töôïng, beân caïnh söï hieän dieän roäng lôùn cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng quoác teá.
2. Taát caû caùc tham döï vieân baøy toû yù thöùc saâu saéc veà tình theá bi ñaùt ñang aûnh höôûng ñeán Amazon. Ñieàu naøy coù nghóa vieäc bieán maát laõnh thoå vaø cö daân cuûa noù, ñaëc bieät laø ngöôøi daân baûn ñòa. Röøng Amazon laø "traùi tim sinh hoïc" ñoái vôùi traùi ñaát, moät traùi tim ngaøy caøng bò ñe doïa. Noù thaáy mình rôi vaøo moät cuoäc chaïy ñua tôùi caùi cheát moät caùch khoâng taøi naøo kieàm cheá ñöôïc. Noù ñoøi hoûi nhöõng thay ñoåi trieät ñeå moät caùch heát söùc khaån caáp, moät höôùng ñi môùi giuùp noù ñöôïc cöùu vôùt. Ngöôøi ta ñaõ chöùng minh moät caùch khoa hoïc raèng söï bieán maát sinh quaàn Amazon seõ coù taùc ñoäng thaûm khoác treân toaøn haønh tinh!
3. Haønh trình ñoàng nghò cuûa daân Chuùa trong giai ñoaïn chuaån bò ñaõ coù söï tham gia cuûa toaøn theå Giaùo hoäi trong laõnh thoå, caùc Giaùm muïc, caùc nhaø truyeàn giaùo nam nöõ, caùc thaønh vieân cuûa caùc Giaùo hoäi thuoäc caùc tín phaùi khaùc, giaùo daân nam nöõ, vaø nhieàu ñaïi dieän cuûa caùc daân toäc baûn ñòa quanh vieäc tham khaûo taøi lieäu töøng gôïi höùng cho Taøi lieäu Laøm vieäc. Noù nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa vieäc laéng nghe tieáng noùi cuûa Amazon, ñöôïc thuùc ñaåy bôûi hôi thôû lôùn lao hôn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong tieáng keâu cuûa traùi ñaát bò thöông vaø caùc cö daân cuûa noù. Ñaùng chuù yù laø söï tham gia tích cöïc cuûa hôn 87,000 ngöôøi, cuûa caùc thaønh phoá vaø neàn vaên hoùa khaùc nhau, ngoaøi ra coøn coù nhieàu nhoùm thuoäc caùc giaùo hoäi khaùc vaø söï ñoùng goùp cuûa caùc hoïc giaû vaø toå chöùc cuûa xaõ hoäi daân söï vaøo caùc chuû ñeà chuyeân bieät chính.
4. Vieäc toå chöùc Thöôïng hoäi ñoàng coù theå laøm noåi baät vieäc toång hôïp tieáng noùi cuûa Amazon vôùi tieáng noùi ñaày suy nghó cuûa caùc Muïc töû tham döï. Chính kinh nghieäm môùi cuûa vieäc laéng nghe ñeå bieän phaân tieáng noùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ daãn daét Giaùo hoäi ñeán nhöõng caùch hieän dieän môùi, vieäc truyeàn giaûng tin möøng vaø ñoái thoaïi lieân vaên hoùa ôû Amazon. Laäp tröôøng, phaùt sinh trong dieãn trình chuaån bò, raèng Giaùo hoäi laø ñoàng minh cuûa theá giôùi Amazon, ñaõ ñöôïc khaúng ñònh moät caùch maïnh meõ. Vieäc cöû haønh ñaõ keát thuùc baèng moät nieàm vui lôùn lao vaø nieàm hy voïng seõ naém laáy vaø thöïc haønh moâ hình môùi cuûa heä sinh thaùi toaøn dieän, vieäc chaêm soùc "ngoâi nhaø chung" vaø baûo veä Vuøng Amazon.
Chöông I, Amazon: Töø Laéng Nghe Ñeán Hoaùn Caûi Toaøn Dieän
"Roài thieân thaàn chæ cho toâi thaáy moät con soâng coù nöôùc tröôøng sinh, saùng choùi nhö pha leâ, chaûy ra töø ngai cuûa Thieân Chuùa vaø cuûa Con Chieân" (Kh 22: 1)
5. "Chuùa Kitoâ chæ tay veà phía Amazon", (Thaùnh Phaoloâ VI, attrib.). Ngaøi giaûi thoaùt moïi ngöôøi khoûi toäi loãi vaø ban cho hoï phaåm giaù laøm Con caùi Thieân Chuùa. Vieäc laéng nghe Amazon, ñuùng theo tinh thaàn rieâng cuûa ngöôøi moân ñeä vaø döôùi aùnh saùng cuûa Lôøi Chuùa vaø Truyeàn thoáng, ñaõ thuùc ñaåy chuùng ta ñeán moät söï hoaùn caûi saâu saéc caùc keá hoaïch vaø cô caáu cuûa chuùng ta höôùng veà Chuùa Kitoâ vaø Tin Möøng cuûa Ngöôøi.
Gioïng noùi vaø tieáng haùt cuûa Amazon nhö thoâng ñieäp söï soáng
6. ÔÛ Amazon, söï soáng ñöôïc loàng, lieân keát vaø hoøa nhaäp vaøo laõnh thoå, moät laõnh thoå, trong tö caùch moät khu vöïc vaät chaát, coù tính sinh töû vaø ñaày dinh döôõng, laø khaû theå, nguoàn nuoâi döôõng vaø giôùi haïn cuûa söï soáng. Amazon, cuõng ñöôïc goïi laø Vuøng Toaøn Amazon, laø moät laõnh thoå roäng lôùn vôùi daân soá öôùc löôïng khoaûng 33,600,000 ngöôøi, trong ñoù vaøo khoaûng töø 2 ñeán 2.5 trieäu ngöôøi laø ngöôøi Baûn ñòa. Khu vöïc naøy, ñöôïc taïo thaønh bôûi löu vöïc soâng Amazon vaø moïi nhaùnh soâng cuûa noù, ñöôïc traûi daøi goàm chín quoác gia: Boâlivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Ba Taây, Guyana, Surinam vaø Guyana thuoäc Phaùp. Vuøng Amazon raát chuû yeáu cho vieäc phaân phoái nöôùc möa ôû caùc khu vöïc Nam Myõ vaø noù goùp phaàn vaøo caùc chuyeån vaàn lôùn lao cuûa khoâng khí treân khaép haønh tinh; hieän taïi, ñaây laø khu vöïc deã bò toån thöông thöù hai treân theá giôùi, do haønh ñoäng cuûa con ngöôøi, lieân quan ñeán bieán ñoåi khí haäu.
7. Nöôùc vaø ñaát Vuøng naøy nuoâi döôõng vaø duy trì thieân nhieân, söï soáng vaø caùc neàn vaên hoùa cuûa haøng traêm coäng ñoàng baûn ñòa, noâng daân, haäu dueä goác Phi, saéc daân mestizos (1), ngöôøi laäp cö, ngöôøi soáng ven soâng vaø cö daân caùc trung taâm ñoâ thò. Nöôùc, nguoàn soáng, coù yù nghóa bieåu töôïng phong phuù. ÔÛ vuøng Amazon, voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc laø truïc noái keát; noù noái keát caùc heä sinh thaùi, caùc neàn vaên hoùa vaø söï phaùt trieån cuûa laõnh thoå.
8. Coù moät thöïc teá ña saéc toäc vaø ña vaên hoùa ôû vuøng Amazon. Caùc daân toäc khaùc nhau ñaõ coù theå thích nghi vôùi laõnh thoå. Hoï xaây döïng vaø taùi xaây döïng, trong moãi neàn vaên hoùa, vieãn kieán vuõ truï cuûa hoï, caùc daáu chæ vaø yù nghóa cuûa hoï cuøng vieãn kieán veà töông lai cuûa hoï. Trong caùc neàn vaên hoùa vaø caùc daân toäc baûn ñòa, caùc taäp tuïc coå xöa vaø caùc giaûi thích thaàn thoaïi cuøng toàn taïi vôùi caùc kyõ thuaät vaø thaùch ñoá hieän ñaïi. Nhöõng khuoân maët soáng ôû Amazon raát ña daïng. Ngoaøi caùc daân toäc baûn ñòa, coøn coù nhöõng cuoäc hoân nhaân dò chuûng khaù lôùn phaùt sinh töø vieäc gaëp gôõ vaø giao tieáp gaàn guõi cuûa caùc daân toäc khaùc nhau.
9. Vieäc caùc daân toäc baûn ñòa cuûa Amazon tìm kieám söï soáng doài daøo ñöôïc cuï theå hoùa trong ñieàu hoï goïi laø "soáng toát", vaø noù ñöôïc theå hieän troïn veïn trong Caùc Moái Phuùc Thaät. Ñoù laø vieäc coá gaéng soáng hoøa hôïp vôùi chính mình, vôùi thieân nhieân, vôùi con ngöôøi vaø vôùi Ñaáng toái cao, vì xeùt raèng coù moät söï thoâng ñaït qua laïi giöõa toaøn boä vuõ truï, nôi khoâng loaïi tröø moät ai hoaëc khoâng ai bò loaïi tröø, vaø laø nôi chuùng ta coù theå taïo neân moät döï aùn soáng vieân maõn cho moïi ngöôøi. Moät söï hieåu bieát veà söï soáng nhö vaäy coù ñaëc ñieåm ôû söï noái keát vaø haøi hoøa trong caùc moái lieân heä giöõa nöôùc, laõnh thoå vaø thieân nhieân, ñôøi soáng coäng ñoàng vaø vaên hoùa, Thieân Chuùa vaø caùc löïc löôïng taâm linh khaùc nhau. Ñoái vôùi hoï, "soáng toát" laø phaûi hieåu tính trung taâm trong lieân heä sieâu vieät cuûa con ngöôøi vaø saùng theá, vaø noù aùm chæ "söï soáng toát". Phöông thöùc toaøn dieän naøy ñöôïc phaùt bieåu trong caùch hoï töï toå chöùc, baét ñaàu töø gia ñình vaø coäng ñoàng, vaø bao goàm vieäc söû duïng coù traùch nhieäm moïi cuûa caûi cuûa saùng theá. Caùc daân toäc baûn ñòa mong öôùc ñaït ñöôïc caùc ñieàu kieän soáng toát hôn, nhaát laø veà y teá vaø giaùo duïc, ñeå höôûng ñöôïc söï phaùt trieån beàn vöõng do chính hoï laõnh ñaïo vaø bieän phaân vaø giöõ söï haøi hoøa trong caùc loái soáng truyeàn thoáng cuûa hoï, ñoái thoaïi giöõa söï khoân ngoan vaø kyõ thuaät cuûa caùc baäc tieàn boái vaø caùc kyõ thuaät sôû ñaéc ñöôïc.
Tieáng keâu cuûa traùi ñaát vaø tieáng keâu cuûa ngöôøi ngheøo
10. Tuy nhieân, Amazon ngaøy nay laø moät saéc ñeïp bò ñaû thöông vaø bieán daïng, moät nôi ñau ñôùn vaø baïo löïc. Caùc cuoäc taán coâng choáng laïi thieân nhieân ñaõ gaây ra nhöõng haäu quaû tieâu cöïc ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. Cuoäc khuûng hoaûng moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñoäc ñaùo naøy ñaõ ñöôïc suy tö trong caùc phieân laéng nghe tröôùc Thöôïng Hoäi Ñoàng; nhöõng phieân laéng nghe naøy cho thaáy roõ caùc moái ñe doïa sau ñaây choáng laïi söï soáng: chieám ñoaït vaø tö nhaân hoùa cuûa caûi thieân nhieân, nhö nöôùc, caùc nhöôïng quyeàn khai thaùc goã hôïp phaùp vaø vieäc du nhaäp caûnh khai thaùc baát hôïp phaùp; saên baén vaø löôùi caù kieåu traán loät; caùc döï aùn khoång loà khoâng coù tính beàn vöõng (döï aùn thuûy ñieän, nhöôïng quyeàn röøng, chaët haï oà aït, ñoäc canh, ñöôøng cao toác, ñöôøng thuûy, taøu hoûa vaø caùc döï aùn khai moû vaø daàu khí; oâ nhieãm do caùc kyõ ngheä khai khoaùng vaø ñoå raùc caùc thaønh phoá vaø treân heát laø bieán ñoåi khí haäu. Chuùng laø nhöõng ñe doïa thöïc söï ñem theo caùc haäu quaû xaõ hoäi nghieâm troïng: beänh taät baét nguoàn töø oâ nhieãm, buoân baùn ma tuùy, caùc nhoùm vuõ trang baát hôïp phaùp, nghieän röôïu, baïo löïc choáng phuï nöõ, boùc loät tình duïc, buoân baùn noäi taïng, du lòch tình duïc, maát vaên hoùa goác vaø baûn saéc (ngoân ngöõ, caùc thöïc haønh taâm linh vaø phong tuïc), keát toäi vaø gieát haïi caùc nhaø laõnh ñaïo vaø baûo veä laõnh thoå. Ñaèng sau taát caû nhöõng ñieàu naøy laø quyeàn lôïi kinh teá vaø chính trò cuûa caùc nhoùm thoáng trò, vôùi söï ñoàng loõa cuûa moät soá nhaø cai trò vaø moät soá chính quyeàn baûn ñòa. Caùc naïn nhaân laø nhöõng nhoùm ñeã bò toån thöông nhaát: treû em, ngöôøi treû, phuï nöõ vaø Chò cuøng Meï Ñaát.
11. Veà phaàn mình, coäng ñoàng khoa hoïc caûnh baùo veà nguy cô maát röøng, moät vieäc ñeán nay ñaõ phaù huûy gaàn 17% toång dieän tích cuûa röøng Amazon, vaø ñang ñe doïa söï sinh toàn cuûa toaøn boä heä sinh thaùi, gaây nguy hieåm cho tính ña daïng sinh hoïc vaø thay ñoåi chu kyø quan troïng cuûa nöôùc voán caàn cho söï soáng coøn cuûa röøng nhieät ñôùi. Ngoaøi ra, Amazon cuõng coù vai troø quan yeáu nhö thieát bò giaûm soác choáng laïi bieán ñoåi khí haäu; noù cung caáp caùc heä thoáng voâ giaù vaø caên baûn choáng ñôõ quan yeáu cho khoâng khí, nöôùc, ñaát, röøng vaø sinh khoái (biomass). Ñoàng thôøi, caùc chuyeân gia nhaéc nhôû raèng nhôø söû duïng khoa hoïc vaø caùc kyõ thuaät tieân tieán vaøo moät neàn kinh teá sinh hoïc ñoåi môùi cuûa röøng ñöùng vaø soâng chaûy, ta coù theå giuùp baûo veä röøng nhieät ñôùi, baûo veä caùc heä sinh thaùi cuûa Amazon vaø caùc daân toäc baûn ñòa vaø truyeàn thoáng vaø, ñoàng thôøi, cung öùng caùc hoaït ñoäng kinh teá beàn vöõng.
12. Moät hieän töôïng phaûi giaûi quyeát laø di daân. Trong caùc khu vöïc Amazon, coù ba dieãn trình di daân cuøng moät luùc. Ñaàu tieân, laø caùc tröôøng hôïp öa di chuyeån cuûa caùc nhoùm baûn ñòa trong caùc laõnh thoå löu ñoäng truyeàn thoáng, phaân caùch bôûi bieân giôùi quoác gia vaø quoác teá. Thöù ñeán, vieäc di daân baét buoäc cuûa ngöôøi daân baûn ñòa, noâng daân vaø ngöôøi soáng ven soâng bò truïc xuaát khoûi laõnh thoå cuûa hoï, vaø nôi ñeán cuoái cuøng cuûa hoï thöôøng laø nhöõng khu vöïc ngheøo nhaát vaø nhöõng khu vöïc ñoâ thò hoùa toài teä hôn trong caùc thaønh phoá. Thöù ba, caùc cuoäc di cö baét buoäc lieân vuøng vaø hieän töôïng tò naïn, töùc nhöõng ngöôøi baét buoäc phaûi rôøi khoûi ñaát nöôùc cuûa hoï (trong soá nhöõng nöôùc khaùc, phaûi keå Venezuela, Haiti, Cuba) phaûi baêng qua Amazon nhö moät haønh lang di daân.
13. Söï rôøi cö cuûa caùc nhoùm baûn ñòa bò truïc xuaát khoûi laõnh thoå cuûa hoï vaø bò thu huùt bôûi aùnh saùng sai laàm cuûa neàn vaên hoùa ñoâ thò noùi leân tính ñaëc thuø ñoäc ñaùo cuûa caùc phong traøo di cö ôû Amazon. Caùc tröôøng hôïp trong ñoù tính di ñoäng cuûa caùc nhoùm naøy dieãn ra trong caùc laõnh thoå löu thoâng baûn ñòa truyeàn thoáng, caùch nhau bôûi bieân giôùi quoác gia vaø quoác teá, keâu goïi phaûi coù söï chaêm soùc muïc vuï xuyeân bieân giôùi coù khaû naêng hieåu quyeàn ñöôïc löu chuyeån töï do cuûa caùc daân toäc naøy. Tính di ñoäng cuûa con ngöôøi ôû Amazon cho thaáy khuoân maët baàn cuøng vaø ñoùi khaùt cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ (Xem Mt. 25:35), bò truïc xuaát vaø voâ gia cö (Xem Lc 3: 1-3), vaø caû vieäc phuï nöõ hoùa vieäc di daân khieán haøng ngaøn phuï nöõ deã bò toån thöông do naïn buoân ngöôøi, moät trong nhöõng hình thöùc baïo löïc toài teä nhaát choáng laïi phuï nöõ vaø laø moät trong nhöõng haønh vi vi phaïm nhaân quyeàn nghieâm troïng nhaát. Naïn buoân ngöôøi, khi ñöôïc lieân keát vôùi vieäc di daân, ñoøi phaûi coù maïng löôùi chaêm soùc muïc vuï thöôøng tröïc.
14. Cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoàng Amazon chöa bò aûnh höôûng bôûi laøn soùng vaên minh Taây phöông, ñöôïc phaûn aûnh trong nieàm tin vaø caùc nghi leã noùi veà haønh ñoäng cuûa caùc linh thaàn, ñöôïc goïi teân baèng voâ soá caùch, vôùi vaø trong laõnh thoå, vôùi vaø trong töông quan vôùi thieân nhieân (Laudato Si' 16, 91, 117, 138, 240). Chuùng ta haõy nhìn nhaän raèng haøng ngaøn naêm qua, hoï ñaõ chaêm soùc traùi ñaát, nguoàn nöôùc vaø röøng cuûa noù, vaø ñaõ thaønh coâng trong vieäc baûo toàn chuùng cho ñeán ngaøy nay ñeå nhaân loaïi coù theå vui höôûng caùc hoàng phuùc nhöng khoâng trong coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa. Caùc neûo ñöôøng truyeàn giaûng tin möøng môùi phaûi ñöôïc xaây döïng treân vieäc ñoái thoaïi vôùi kieán thöùc caên baûn naøy, trong ñoù noù ñöôïc bieåu loä nhö nhöõng haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa.
Giaùo Hoäi ôû vuøng Amazon
15. Trong dieãn trình laéng nghe tieáng keâu cuûa laõnh thoå vaø tieáng keâu cuûa caùc daân toäc, Giaùo hoäi phaûi nhaéc nhôù caùc böôùc ñi cuûa mình. Vieäc truyeàn giaûng tin möøng taïi Chaâu Myõ Latinh laø moät hoàng phuùc cuûa Chuùa Quan Phoøng, Ñaáng voán keâu goïi moïi ngöôøi ñeán vôùi söï cöùu roãi trong Chuùa Kitoâ. Baát chaáp vieäc thöïc daân hoùa veà quaân ñoäi, chính trò vaø vaên hoùa, vaø vöôït leân treân loøng tham vaø tham voïng cuûa nhöõng ngöôøi thöïc daân, vaãn coù nhieàu nhaø truyeàn giaùo ñaõ hy sinh maïng soáng cuûa mình ñeå truyeàn rao Tin Möøng. Caûm thöùc truyeàn giaùo khoâng nhöõng gaây caûm höùng cho vieäc hình thaønh ra caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo maø caû vieäc laäp phaùp nöõa nhö Caùc Ñaïo Luaät Baûn Ñòa, voán baûo veä phaåm giaù cuûa ngöôøi Baûn ñòa choáng laïi söï chaø ñaïp ngöôøi daân vaø vuøng laõnh thoå cuûa hoï. Nhöõng laïm duïng nhö vaäy ñaõ gaây ra nhieàu veát thöông nôi caùc coäng ñoàng vaø laøm môø ñi thoâng ñieäp cuûa Tin möøng. Thöôøng thì vieäc loan baùo Chuùa Kitoâ ñöôïc thöïc hieän trong moái thoâng ñoàng vôùi caùc theá löïc khai thaùc caùc taøi nguyeân vaø ñaøn aùp daân chuùng. Hieän taïi, Giaùo hoäi coù cô hoäi lòch söû ñeå phaân bieät mình vôùi caùc theá löïc thöïc daân môùi, baèng caùch laéng nghe caùc daân toäc Amazon ñeå coù theå thi haønh moät caùch minh baïch trong hoaït ñoäng tieân tri cuûa mình. Hôn nöõa, cuoäc khuûng hoaûng moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñang môû ra nhieàu cô hoäi môùi ñeå trình baøy Chuùa Kitoâ trong moïi tieàm naêng giaûi phoùng vaø nhaân baûn hoùa cuûa Ngöôøi.
16. Caùc vò töû ñaïo ñaõ vieát moät trong nhöõng trang söû vinh quang nhaát cuûa Amazon. Söï tham gia cuûa nhöõng ngöôøi theo Chuùa Gieâsu trong Cuoäc Khoå Naïn, Söï Cheát vaø Phuïc Sinh Vinh Quang cuûa Ngöôøi, ñaõ ñoàng haønh vôùi cuoäc soáng cuûa Giaùo Hoäi cho ñeán ngaøy nay, nhaát laø trong thôøi vaø trong nôi, vì Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu, Giaùo Hoäi soáng giöõa maâu thuaãn gia troïng, nhö ñang xaûy ra hoâm nay vôùi nhöõng ngöôøi voán chieán ñaáu can ñaûm cho moät heä sinh thaùi toaøn dieän ôû Amazon. Thöôïng hoäi ñoàng naøy nhìn nhaän moät caùch ñaày ngöôõng moä nhöõng ngöôøi chieán ñaáu baát chaáp ruûi ro lôùn ñoái vôùi maïng soáng cuûa hoï, ñeå baûo veä söï toàn taïi cuûa laõnh thoå naøy.
Ñöôïc keâu goïi hoaùn caûi toaøn dieän
17. Laéng nghe tieáng keâu cuûa traùi ñaát vaø tieáng keâu cuûa ngöôøi ngheøo vaø cuûa caùc daân toäc Amazon vôùi nhöõng ngöôøi cuøng böôùc ñi vôùi chuùng ta, ñoøi chuùng ta phaûi thöïc söï hoaùn caûi toaøn dieän, baèng moät cuoäc soáng ñôn giaûn vaø ñaïm baïc, taát caû ñöôïc nuoâi döôõng baèng moät neàn linh ñaïo huyeàn nhieäm theo phong caùch cuûa Thaùnh Phanxicoâ Assisi, voán laø ñieån hình cuûa söï hoaùn caûi toaøn dieän, moät caùch haân hoan vaø vui höôûng Kitoâ giaùo (Xem Laudato Si'20-120. Moät vieäc ñoïc Lôøi Chuùa theo cung caùch caàu nguyeän seõ giuùp chuùng ta suy ngaãm vaø khaùm phaù theâm nhöõng tieáng reân ræ cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn vaø seõ khuyeán khích chuùng ta cam keát chaêm soùc "ngoâi nhaø chung".
18. Laø Giaùo hoäi, chuùng ta, caùc moân ñeä truyeàn giaùo, caàu xin ôn hoaùn caûi naøy, moät ôn "haøm nghóa ñeå cho moïi haäu quaû cuûa cuoäc gaëp gôõ vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ nôû roä trong caùc moái lieân heä vôùi theá giôùi xung quanh chuùng ta (Laudato Si' 217); moät hoaùn caûi baûn thaân vaø coäng ñoàng laøm chuùng ta cam keát lieân heä moät caùch haøi hoøa vôùi coâng vieäc saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, voán laø "ngoâi nhaø chung", moät vieäc hoaùn caûi coå vuõ vieäc taïo ra caùc cô caáu haøi hoøa vôùi söï chaêm soùc Saùng theá; moät hoaùn caûi muïc vuï döïa treân tính ñoàng nghò, voán thöøa nhaän söï töông taùc cuûa toaøn boä Saùng theá. Moät söï hoaùn caûi daãn chuùng ta trôû thaønh moät Giaùo hoäi leân ñöôøng ñi vaøo loøng cuûa moïi daân toäc Amazon.
19, Nhö theá, chæ duy nhaát söï hoaùn caûi quay veà vôùi Tin Möøng soáng ñoäng, töùc Chuùa Gieâsu Kitoâ, môùi coù theå môû ra caùc chieàu kích noái keát qua laïi ñeå thuùc ñaåy vieäc leân ñöôøng ñi ra caùc vuøng ngoaïi vi hieän sinh, xaõ hoäi vaø ñòa lyù cuûa Amazon. Nhöõng chieàu kích naøy coù tính muïc vuï, vaên hoùa, sinh thaùi vaø ñoàng nghò, seõ ñöôïc khai trieån trong boán chöông sau ñaây.
- - - - -
(1) ÔÛ Chaâu Myõ Latinh, chæ ngöôøi coù chuûng toäc hoãn hôïp, nhaát laø coù toå tieân goác Taây Ban Nha vaø baûn ñòa.
Chöông II: Caùc Caùch Môùi Cuûa Vieäc Hoaùn Caûi Muïc Vuï
"Khoâng ai coù theå vaøo Nöôùc Thieân Chuùa, neáu khoâng sinh ra bôûi nöôùc vaø Thaàn Khí" (Ga 3: 5).
20. Moät Giaùo hoäi truyeàn giaùo chòu leân ñöôøng môøi goïi chuùng ta böôùc vaøo moät hoaùn caûi muïc vuï. Ñoái vôùi Amazon, haønh trình naøy cuõng bao haøm "vieäc leøo laùi ñi laïi" caùc doøng soâng, hoà nöôùc cuûa chuùng ta, giöõa nhöõng ngöôøi cuûa chuùng ta. ÔÛ Amazon, nöôùc lieân keát chuùng ta; noù khoâng phaân caùch chuùng ta. Hoaùn caûi muïc vuï cuûa chuùng ta seõ coù tính Samaritanoâ, trong ñoái thoaïi, ñoàng haønh vôùi nhöõng ngöôøi coù khuoân maët cuï theå cuûa ngöôøi baûn ñòa, noâng daân, con chaùu ngöôøi Phi Chaâu vaø di daân, ngöôøi treû, cö daân caùc thaønh phoá. Taát caû nhöõng ñieàu naøy haøm nghóa moät neàn linh ñaïo laéng nghe vaø coâng boá. Vôùi tinh thaàn ñoù, chuùng ta seõ haønh trình vaø leøo laùi trong chöông naøy.
Giaùo hoäi laø nhaø truyeàn giaùo chòu leân ñöôøng
21.Töø baûn chaát, Giaùo hoäi voán coù tính truyeàn giaùo vaø Giaùo Hoäi coù nguoàn goác "töø tình yeâu nguyeân thuûy cuûa Thieân Chuùa" (AG 2). Tính naêng ñoäng truyeàn giaùo baét nguoàn töø tình yeâu cuûa Thieân Chuùa toûa saùng, môû roäng, traøn ñoå vaø lan roäng khaép vuõ truï. "Nhôø Pheùp Röûa, chuùng ta ñöôïc loàng vaøo tính naêng ñoäng cuûa tình yeâu qua cuoäc gaëp gôõ vôùi Chuùa Gieâsu, Ñaáng ñem laïi moät chaân trôøi môùi cho cuoäc soáng" (DAp 12). Söï traøn ñoå naøy thuùc ñaåy Giaùo hoäi böôùc vaøo moät hoaùn caûi muïc vuï vaø bieán ñoåi chuùng ta thaønh nhöõng coäng ñoàng soáng ñoäng hoaït ñoäng trong moät nhoùm vaø trong moät maïng löôùi, nhaèm phuïc vuï vieäc truyeàn giaûng tin möøng. Vieäc truyeàn giaùo hieåu nhö theá khoâng phaûi laø moät ñieàu nhieäm yù, moät hoaït ñoäng cuûa Giaùo hoäi trong soá caùc hoaït ñoäng khaùc, maø laø chính baûn chaát cuûa Giaùo Hoäi. Giaùo hoäi laø truyeàn giaùo! "Haønh ñoäng truyeàn giaùo laø moâ hình cuûa toaøn boä vieäc laøm cuûa Giaùo hoäi" (EG 15). Trôû thaønh moân ñeä truyeàn giaùo laø moät ñieàu gì ñoù hôn caû vieäc chu toaøn caùc traùch nhieäm hoaëc thi haønh vieäc naøy vieäc noï. Noù ñöôïc ñònh vò ngay trong traät töï hieän höõu. "Chuùa Gieâsu chæ cho chuùng ta, caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi, thaáy raèng söù meänh cuûa chuùng ta treân theá giôùi khoâng theå laø tónh tuï, nhöng laø haønh trình ñoù ñaây. Moät Kitoâ höõu laø moät ngöôøi löu haønh ñoù ñaây" (Ñöùc Phanxicoâ, Kinh Truyeàn Tin, 30/06/2019).
a. Giaùo hoäi Samaritanoâ, thöông xoùt vaø lieân ñôùi
22.Chuùng toâi muoán trôû thaønh moät Giaùo Hoäi Amazon, coù tính Samaritanoâ, nhaäp thaân vaøo cung caùch trong ñoù Con Thieân Chuùa ñaõ nhaäp theå: "Ngöôøi ñaõ mang laáy caùc taät nguyeàn cuûa ta vaø gaùnh laáy caùc beänh hoaïn cuûa ta"(Mt 8: 17b). Ñaáng töï laøm cho mình ngheøo ñeå laøm giaøu cho chuùng ta baèng söï ngheøo khoù cuûa Ngöôøi (2 Cr 8: 9) nhôø Thaàn khí cuûa Ngöôøi, Ngöôøi khuyeán khích caùc moân ñeä truyeàn giaùo ngaøy nay ra ñi gaëp gôõ moïi ngöôøi, nhaát laø ngöôøi baûn ñòa, ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò loaïi tröø khoûi xaõ hoäi vaø nhöõng ngöôøi khaùc. Chuùng ta cuõng muoán coù moät Giaùo hoäi Mañaleâna, caûm thaáy mình ñöôïc yeâu thöông vaø hoøa giaûi, moät Giaùo Hoäi coâng boá Chuùa Kitoâ bò ñoùng ñinh vaø phuïc sinh moät caùch haân hoan vaø xaùc tín; moät Giaùo Hoäi Maria sinh ra nhöõng ñöùa con cho ñöùc tin vaø giaùo duïc chuùng moät caùch aâu yeám vaø kieân nhaãn, vaø cuõng döïa vaøo kho taøng cuûa caùc daân toäc. Chuùng ta muoán trôû thaønh moät Giaùo hoäi phuïc vuï, sô truyeàn, giaùo duïc, hoäi nhaäp vaên hoùa ôû giöõa caùc daân toäc maø chuùng ta phuïc vuï.
b. Giaùo Hoäi trong ñoái thoaïi ñaïi keát, lieân toân vaø vaên hoùa
23. Thöïc taïi ña saéc toäc, ña vaên hoùa vaø ña toân giaùo cuûa Amazon keâu goïi moät thaùi ñoä ñoái thoaïi côûi môû, cuõng bieát nhìn nhaän tính ña daïng cuûa nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi: ngöôøi baûn ñòa, ngöôøi soáng ven soâng, noâng daân vaø haäu dueä Chaâu Phi, caùc Giaùo hoäi Kitoâ giaùo vaø caùc heä phaùi toân giaùo khaùc, caùc toå chöùc cuûa xaõ hoäi daân söï, caùc phong traøo xaõ hoäi bình daân, Nhaø nöôùc, toùm laïi taát caû nhöõng ngöôøi coù thieän chí tìm caùch baûo veä söï soáng, söï toaøn veïn cuûa Saùng theá, hoøa bình vaø lôïi ích chung.
24. ÔÛ Amazon, "caùc lieân heä giöõa ngöôøi Coâng Giaùo vaø ngöôøi Nguõ Tuaàn, ngöôøi Ñaëc suûng vaø Tin Laønh khoâng deã daøng. Söï xuaát hieän ñoät ngoät cuûa caùc coäng ñoàng môùi, lieân keát vôùi nhaân caùch cuûa moät soá nhaø truyeàn giaûng, töông phaûn moät caùch maïnh meõ vôùi nhöõng buoåi ban ñaàu vaø kinh nghieäm giaùo hoäi hoïc cuûa caùc Giaùo hoäi laâu ñôøi, vaø noù coù theå che giaáu nguy cô bò loâi keùo bôûi nhöõng laøn soùng caûm xuùc nhaát thôøi hoaëc kheùp kín kinh nghieäm ñöùc tin vaøo moät moâi tröôøng ñöôïc baûo veä vaø an taâm. Söï kieän khoâng ít tín höõu Coâng Giaùo caûm thaáy bò thu huùt vaøo caùc coäng ñoàng naøy laø moät ñoäng löïc cuûa va chaïm, nhöng veà phaàn chuùng ta, noù coù theå trôû thaønh ñoäng löïc ñeå raø xeùt mình vaø ñoåi môùi muïc vuï (Ñöùc Phanxicoâ, 28.09.2018). Cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát, lieân toân giaùo vaø lieân vaên hoùa phaûi ñöôïc coi laø con ñöôøng truyeàn giaûng tin möøng khoâng theå mieãn chöôùc ôû Amazon (Xem DAp 227). Amazon laø moät hoãn hôïp caùc tín ngöôõng, ña soá laø Kitoâ giaùo. Tröôùc thöïc taïi naøy, nhöõng neûo ñöôøng hieäp thoâng thöïc söï ñöôïc môû ra cho chuùng ta: "Nhöõng vieäc bieåu loä tình caûm toát ñeïp laø ñieàu khoâng ñuû. Nhöõng cöû chæ cuï theå môùi caàn thieát ñeå thaâm nhaäp vaøo tinh thaàn ngöôøi ta vaø laøm rung ñoäng löông taâm, thuùc ñaåy moãi ngöôøi hoaùn caûi noäi taâm, moät ñieàu voán laø neàn taûng cuûa moïi tieán boä treân con ñöôøng ñaïi keát" (Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng ñieäp vôùi caùc Hoàng Y taïi Nhaø nguyeän Sistine, 20/04 / 2005). Tính trung taâm cuûa Lôøi Chuùa trong ñôøi soáng caùc coäng ñoàng cuûa chuùng ta laø nhaân toá hôïp nhaát vaø ñoái thoaïi. Nhieàu haønh ñoäng chung coù theå ñöôïc thöïc hieän xung quanh Lôøi Chuùa: dòch Kinh thaùnh sang caùc ngoân ngöõ ñòa phöông, phieân baûn chung, phoå bieán vaø phaân phoái Kinh thaùnh vaø caùc cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc thaàn hoïc gia nam nöõ Coâng Giaùo vaø caùc thaàn hoïc gia cuûa caùc heä phaùi khaùc.
25. ÔÛ Amazon, cuoäc ñoái thoaïi lieân toân ñöôïc thöïc hieän ñaëc bieät vôùi caùc toân giaùo baûn ñòa vaø giaùo phaùi haäu dueä goác Chaâu Phi. Nhöõng truyeàn thoáng naøy xöùng ñaùng ñöôïc bieát ñeán, ñöôïc hieåu trong caùch hoï phaùt bieåu vaø trong moái lieân heä cuûa hoï vôùi röøng vaø Meï Ñaát. Cuøng vôùi hoï, vaø döïa vaøo ñöùc tin cuûa mình vaøo Lôøi Chuùa, caùc Kitoâ höõu daán thaân vaøo cuoäc ñoái thoaïi, baèng caùch chia seû cuoäc soáng, caùc quan taâm, caùc cuoäc ñaáu tranh, caùc kinh nghieäm cuûa hoï veà Thieân Chuùa, ñeå laøm saâu saéc ñöùc tin cuûa nhau vaø cuøng nhau haønh ñoäng ñeå baûo veä "ngoâi nhaø chung". Trong moái lieân keát naøy, ñieàu caàn laø caùc Giaùo Hoäi cuûa Amazon khai trieån caùc saùng kieán gaëp gôõ, nghieân cöùu vaø ñoái thoaïi vôùi caùc tín höõu cuûa caùc toân giaùo naøy. Cuoäc ñoái thoaïi chaân thaønh vaø toân troïng laø caàu noái höôùng tôùi vieäc xaây döïng loái "soáng toát". Trong cuoäc trao ñoåi caùc hoàng phuùc, Chuùa Thaùnh Thaàn ngaøy caøng daãn ñeán ñieàu chaân vaø ñieàu thieän (Xem EG 250).
Giaùo Hoäi truyeàn giaùo phuïc vuï vaø ñoàng haønh vôùi caùc daân toäc Amazon
26. Thöôïng hoäi ñoàng naøy nhaèm trôû thaønh lôøi keâu goïi maïnh meõ ñeå moïi ngöôøi ñaõ chòu Pheùp Röûa cuûa Amazon trôû thaønh moân ñeä truyeàn giaùo. Vieäc sai ñi truyeàn giaùo voán coá höõu nôi Bí tích Röûa toäi vaø daønh cho taát caû nhöõng ai ñaõ chòu Pheùp Röûa. Qua ñoù, taát caû chuùng ta ñeàu nhaän ñöôïc phaåm giaù laøm con trai vaø con gaùi cuûa Thieân Chuùa, vaø khoâng ai bò loaïi tröø khoûi söù meänh Chuùa Gieâsu ñaõ trao cho caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi. "Haõy ñi khaép theá giôùi vaø rao giaûng Tin Möøng cho toaøn boä saùng theá" (Mc 16,15). Do ñoù, chuùng ta tin raèng ñieàu caàn laø taïo ra moät ñoäng löïc truyeàn giaùo lôùn hôn nôi caùc ôn goïi baûn ñòa, ñeå Amazon cuõng ñöôïc truyeàn giaûng tin möøng bôûi chính nhöõng ngöôøi Amazon.
a. Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët baûn ñòa, noâng daân vaø haäu dueä Chaâu Phi
27. Ñieàu khaån caáp laø cung caáp cho neàn muïc vuï baûn ñòa vò trí chuyeân bieät cuûa noù trong Giaùo hoäi. Chuùng ta baét ñaàu töø caùc thöïc taïi ña daïng vaø caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, ñeå xaùc ñònh, trieån khai vaø aùp duïng caùc haønh ñoäng muïc vuï, coù theå giuùp chuùng ta khai trieån moät ñeà nghò truyeàn giaûng tin möøng nôi caùc coäng ñoàng baûn ñòa, baèng caùch töï ñaët mình chuùng ta vaøo khuoân khoå cuûa moät neàn muïc vuï baûn ñòa vaø khuoân khoå traùi ñaát. Neàn muïc vuï cuûa caùc daân toäc baûn ñòa coù tính chuyeân bieät rieâng cuûa noù. Caùc thuoäc ñòa ñöôïc thuùc ñaåy bôûi caùc hoaït ñoäng khai khoaùng trong suoát lòch söû, vôùi caùc luoàng di daân khaùc nhau, ñaõ ñaày hoï vaøo moät tình huoáng deã bò toån thöông raát cao. Trong boái caûnh naøy, vôùi tö caùch Giaùo hoäi, caàn tieáp tuïc taïo ra vaø duy trì chính saùch öu tieân choïn caùc daân toäc baûn ñòa, maø vì hoï, caùc cô quan cuûa giaùo phaän lo muïc vuï cho ngöôøi baûn ñòa phaûi ñöôïc thieát laäp vaø töï cuûng coá baèng moät haønh ñoäng truyeàn giaùo ñöôïc ñoåi môùi, bieát laéng nghe, ñoái thoaïi, nhaäp theå vaø hieän dieän thöôøng tröïc. Öu tieân choïn caùc daân toäc baûn ñòa, vôùi caùc neàn vaên hoùa, baûn saéc vaø lòch söû cuûa hoï, keâu goïi chuùng ta khaùt mong moät Giaùo hoäi baûn ñòa vôùi caùc linh muïc vaø thöøa taùc vieân rieâng cuûa hoï, luoân hieäp nhaát vaø hieäp thoâng vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
28. Thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa vieäc Giaùo hoäi ñöôïc keâu goïi phaûi chuù yù ñeán hieän töôïng ñoâ thò hoùa taïi Amazon vaø caùc vaán ñeà vaø quan ñieåm lieân quan ñeán noù, vieäc nhaéc ñeán theá giôùi noâng thoân nhö moät toaøn theå laø ñieàu caàn thieát, nhaát laø neàn muïc vuï noâng thoân. Theo quan ñieåm muïc vuï, Giaùo hoäi phaûi giaûi ñaùp hieän töôïng noâng thoân maát daàn daân soá, vôùi moïi haäu quaû xuaát phaùt töø ñoù (maát baûn saéc, chuû nghóa duy tuïc thònh haønh, boùc loät coâng vieäc noâng thoân, tan raõ gia ñình, v.v.).
b. Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët di daân
29. Vì söï gia taêng vaø khoái löôïng cuûa noù hieän nay, hieän töôïng di daân ñaõ trôû neân chöa töøng thaáy veà thaùch ñoá chính trò, xaõ hoäi vaø giaùo hoäi (Xem DA, 517, a). Tröôùc söï vieäc naøy, nhieàu coäng ñoàng giaùo hoäi ñaõ tieáp nhaän caùc di daân moät caùch raát quaûng ñaïi, vì nhôù raèng "Ta laø ngöôøi xa laï vaø caùc con ñaõ chaøo ñoùn Ta" (Mt 25:35). Caùc cuoäc di taûn baét buoäc cuûa ngöôøi baûn ñòa, noâng daân, con chaùu ngöôøi goác Phi vaø caùc gia ñình ven soâng, bò truïc xuaát khoûi laõnh thoå cuûa hoï do aùp löïc töông töï hoaëc bôûi söï ngoät ngaït vì thieáu cô hoäi, keâu goïi phaûi coù moät neàn muïc vuï chung ôû ngoaïi vi caùc trung taâm ñoâ thò. Veà phöông dieän naøy, ñieàu caàn laø taïo ra caùc nhoùm truyeàn giaùo ñeå ñoàng haønh vôùi hoï, phoái hôïp vôùi giaùo xöù vaø caùc ñieàu kieän khaùc cuûa giaùo hoäi vaø ngoaøi giaùo hoäi, cung öùng caùc nghi thöùc phuïng vuï hoäi nhaäp vaên hoùa vaø baèng caùc ngoân ngöõ cuûa di daân; coå vuõ caùc lónh vöïc trao ñoåi vaên hoùa, phaùt huy vieäc hoäi nhaäp vaøo coäng ñoàng vaø vaøo thaønh phoá vaø ñoäng vieân hoï trong coâng vieäc laõnh ñaïo naøy.
c. Giaùo Hoäi vôùi khuoân maët treû
30. Noåi baät trong soá nhöõng göông maët khaùc nhau cuûa thöïc taïi Amazon laø göông maët cuûa nhöõng ngöôøi treû tuoåi coù maët treân toaøn laõnh thoå. Hoï laø nhöõng ngöôøi treû tuoåi coù göông maët vaø baûn saéc baûn ñòa, con chaùu ngöôøi goác Chaâu Phi, ngöôøi soáng ven soâng, nhöõng ngöôøi trong caùc hoaït ñoäng khai khoaùng, caùc di daân vaø ngöôøi tò naïn, vaø nhöõng ngöôøi khaùc.
Nhöõng ngöôøi treû cö daân ôû caùc khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò, nhöõng ngöôøi haøng ngaøy mô öôùc, ñi tìm caùc ñieàu kieän soáng toát ñeïp hôn, vôùi mong muoán saâu xa coù ñöôïc moät cuoäc soáng troïn veïn; caùc sinh vieân vaø coâng nhaân treû, vôùi moät söï hieän dieän vaø tham gia maïnh meõ vaøo caùc lónh vöïc xaõ hoäi vaø giaùo hoäi khaùc nhau. Trong giôùi treû Amazon, coù nhöõng thöïc taïi ñaùng buoàn, nhö ngheøo ñoùi, baïo löïc, beänh taät, maïi daâm treû em, khai thaùc tình duïc, söû duïng vaø buoân baùn ma tuùy, mang thai sôùm, thaát nghieäp, traàm caûm, buoân baùn ngöôøi, caùc hình thöùc noâ leä môùi, buoân baùn noäi taïng, caùc khoù khaên trong vieäc tieáp caän giaùo duïc, chaêm soùc söùc khoûe vaø chaêm soùc xaõ hoäi. Ñaùng tieác, trong nhöõng naêm qua, ñaõ coù söï gia taêng ñaùng keå veà töï töû nôi nhöõng ngöôøi treû tuoåi, cuõng nhö söï gia taêng daân soá thanh thieáu nieân bò giam caàm vaø caùc toäi aùc giöõa vaø choáng laïi nhöõng ngöôøi treû tuoåi, nhaát laø con chaùu ngöôøi goác Chaâu Phi vaø nhöõng ngöôøi soáng ôû ngoaïi vi. Soáng trong cuøng moät laõnh thoå lôùn laø Amazon, hoï coù cuøng öôùc mô vaø khaùt voïng nhö nhöõng ngöôøi treû khaùc treân theá giôùi: ñöôïc xem xeùt, toân troïng, coù cô hoäi hoïc haønh vaø coù vieäc laøm vaø töông lai hy voïng. Tuy nhieân, hoï ñang soáng trong moät cuoäc khuûng hoaûng döõ doäi veà giaù trò, hoaëc chuyeån tieáp qua caùc caùch quan nieäm khaùc veà thöïc taïi, trong ñoù, caùc yeáu toá ñaïo ñöùc ñang thay ñoåi, bao goàm caû ngöôøi treû Baûn ñòa. Nhieäm vuï cuûa Giaùo hoäi laø ñoàng haønh vôùi hoï ñeå ñöông ñaàu vôùi moïi tình huoáng ñang huûy hoaïi baûn saéc hoï hoaëc laøm toån haïi loøng töï troïng cuûa hoï.
31.Nhöõng ngöôøi treû tuoåi cuõng coù maët maïnh meõ trong boái caûnh di daân cuûa laõnh thoå. Thöïc taïi ngöôøi treû ôû caùc trung taâm ñoâ thò ñaùng chuù yù ñaëc bieät. Caøng ngaøy, caùc thaønh phoá caøng tieáp nhaän moïi nhoùm saéc toäc, caùc con ngöôøi vaø caùc vaán ñeà cuûa Amazon. Noâng thoân Amazon ñang maát daàn daân soá; caùc thaønh phoá ñang phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng vaán ñeà to lôùn veà thanh thieáu nieân phaïm phaùp, thieáu vieäc laøm, ñaáu tranh saéc toäc vaø baát coâng xaõ hoäi. Ñaëc bieät, ôû ñaây, Giaùo hoäi ñöôïc keâu goïi trôû thaønh moät söï hieän dieän coù tính tieân tri nôi giôùi treû, mang ñeán cho hoï söï ñoàng haønh thoûa ñaùng vaø moät neàn giaùo duïc thích ñaùng.
32. Ñeå hieäp thoâng vôùi thöïc taïi giôùi treû Amazon, Giaùo hoäi coâng boá Tin möøng cuûa Chuùa Gieâsu cho giôùi treû, cung caáp vieäc bieän phaân ôn goïi vaø vieäc ñoàng haønh, nôi ñeå ñaùnh giaù cao neàn vaên hoùa vaø baûn saéc ñòa phöông, kyõ naêng laõnh ñaïo giôùi treû, coå vuõ caùc quyeàn cuûa giôùi treû, taêng cöôøng caùc lónh vöïc truyeàn giaûng tin möøng ñaày saùng taïo, canh taân vaø dò bieät hoùa qua moät neàn muïc vuï giôùi treû ñoåi môùi vaø taùo baïo. Moät neàn muïc vuï luoân luoân trong dieãn trình, taäp trung vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø keá hoaïch cuûa Ngöôøi, coù tính ñoái thoaïi vaø toaøn dieän, ñöôïc daán thaân trong moïi thöïc taïi giôùi treû hieän coù trong laõnh thoå. Caùc ngöôøi Baûn ñòa treû tuoåi coù tieàm naêng to lôùn vaø ñang tham döï tích cöïc vaøo caùc coäng ñoàng vaø toå chöùc cuûa hoï, ñoùng goùp vôùi tö caùch nhaø laõnh ñaïo vaø hoaït naùo vieân, ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï - nhaát laø taïi laõnh thoå -, y teá vaø giaùo duïc. Maët khaùc, hoï laø naïn nhaân chính cuûa söï baát an veà ñaát ñai baûn ñòa vaø thieáu caùc chính saùch coâng chuyeân bieät vaø coù phaåm chaát. Söï truyeàn baù cuûa röôïu vaø ma tuùy thöôøng lan tôùi caùc coäng ñoàng baûn ñòa, gaây haïi nghieâm troïng cho nhöõng ngöôøi treû tuoåi vaø caûn trôû hoï soáng töï do, xaây döïng öôùc mô vaø tham gia tích cöïc vaøo coäng ñoàng.
33. Söï laõnh ñaïo cuûa nhöõng ngöôøi treû tuoåi xuaát hieän roõ raøng trong caùc taøi lieäu cuûa Thöôïng hoäi ñoàng veà Ngöôøi treû (160, 46), trong Toâng huaán Christus Vivit (170) vaø trong Thoâng ñieäp Laudato Si' (209). Giôùi treû muoán trôû thaønh ngöôøi chuû ñaïo vaø Giaùo hoäi Amazon muoán nhìn nhaän choã ñöùng cuûa hoï. Giaùo Hoäi muoán trôû thaønh ngöôøi baïn ñoàng haønh trong vieäc laéng nghe, thöøa nhaän nôi ngöôøi treû moät choã ñöùng coù tính cöùu caùnh (teleological), nhö nhöõng "nhaø tieân tri cuûa hy voïng", cam keát ñoái thoaïi, nhaïy caûm veà maët sinh thaùi vaø löu yù ñeán "ngoâi nhaø chung"; moät Giaùo Hoäi bieát chaøo ñoùn vaø cuøng böôùc ñi vôùi nhöõng ngöôøi treû tuoåi, nhaát laø ôû caùc khu ngoaïi vi. Ñöùng tröôùc ñieàu naøy, coù ba ñieàu caáp baùch phaùt sinh: coå vuõ caùc caùch truyeàn giaûng tin möøng môùi qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi (Ñöùc Phanxicoâ, Christus Vivit 86); giuùp tuoåi treû Baûn ñòa ñaït ñöôïc moät tính lieân vaên hoùa laønh maïnh, giuùp moïi ngöôøi hoï ñöông ñaàu vôùi cuoäc khuûng hoaûng phaûn giaù trò voán huûy hoaïi loøng töï troïng cuûa hoï, vaø khieán hoï maát ñi baûn saéc.
d. Giaùo Hoäi tuaân theo caùc caùch môùi meû trong neàn muïc vuï ñoâ thò
34. Nhaân loaïi coù xu höôùng taäp trung maïnh meõ vaøo caùc thaønh phoá, di daân töø nhöõng thaønh phoá nhoû ñeán nhöõng thaønh phoá lôùn hôn; xu höôùng naøy cuõng xaûy ra ôû Amazon. Söï taêng tröôûng nhanh choùng cuûa caùc khu ñoâ thò Amazon ñi song song vôùi vieäc taïo ra caùc khu ngoaïi vi cuûa chuùng. Ñoàng thôøi, caùc loái soáng, caùc caùch soáng chung vôùi nhau, caùc ngoân ngöõ vaø giaù trò ñöôïc caáu hình bôûi caùc khu ñoâ thò vaø ñöôïc truyeàn taûi, vaø ngaøy caøng ñöôïc thaùp nhaäp caû vaøo caùc coäng ñoàng baûn ñòa cuõng nhö vaøo phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi noâng thoân. Gia ñình trong thaønh phoá laø nôi toång hôïp giöõa vaên hoùa truyeàn thoáng vaø vaên hoùa hieän ñaïi. Tuy nhieân, caùc gia ñình thöôøng phaûi chòu caûnh ngheøo ñoùi, nhaø cöûa baáp beânh, thieáu vieäc laøm, gia taêng tieâu thuï ma tuùy vaø röôïu, kyø thò vaø treû em töï töû. Ngoaøi ra, thieáu ñoái thoaïi trong ñôøi soáng gia ñình, vaø caùc truyeàn thoáng vaø ngoân ngöõ bò maát ñi. Caùc gia ñình cuõng phaûi ñoái dieän vôùi caùc vaán ñeà môùi veà söùc khoûe, ñoøi phaûi coù neàn giaùo duïc thoûa ñaùng, thí duï, veà vaán ñeà thai saûn. Nhöõng thay ñoåi nhanh choùng hieän nay ñang aûnh höôûng ñeán gia ñình Amazon. Vì vaäy, chuùng ta tìm thaáy nhieàu khuoân khoå gia ñình môùi: Phuï nöõ phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùi caùc gia ñình moät cha meï, gia taêng caùc gia ñình ly taùn, nhöõng cuoäc keát hôïp ñoàng thuaän vaø caùc gia ñình taùi hôïp, giaûm bôùt caùc cuoäc hoân nhaân theo ñònh cheá. Thaønh phoá laø söï buøng noå söï soáng, bôûi vì "Thieân Chuùa soáng ôû thaønh phoá" (DAg 514). Trong ñoù, coù nhöõng lo aâu xao xuyeán vaø nhöõng cuoäc tìm kieám yù nghóa cuoäc ñôøi, nhöõng xung ñoät nhöng cuõng coù tình lieân ñôùi, tình huynh ñeä, mong muoán ñieàu thieän, ñieàu chaân vaø coâng lyù (Xem EG 71-75). Truyeàn giaûng tin möøng cho thaønh phoá hay cho neàn vaên hoùa ñoâ thò coù nghóa laø "ñaït ñöôïc vaø, coù theå noùi, söûa ñoåi baèng söùc maïnh cuûa Tin Möøng caùc tieâu chuaån phaùn ñoaùn, caùc giaù trò ñaùng keå, caùc trung taâm quyeàn lôïi vaø ñöôøng höôùng suy nghó, caùc nguoàn caûm höùng vaø moâ hình soáng cuûa nhaân loaïi, xem ra traùi ngöôïc vôùi Lôøi Chuùa vaø keá hoaïch cöùu roãi" (EN 19).
35. Ñieàu caàn laø baûo veä quyeàn cuûa moïi ngöôøi ñöôïc höôûng thaønh phoá. Quyeàn yeâu caàu höôûng thaønh phoá ñöôïc ñònh nghóa nhö laø vieäc vui höôûng caùc thaønh phoá moät caùch coâng baèng theo caùc nguyeân taéc beàn vöõng, daân chuû vaø coâng baèng xaõ hoäi. Tuy nhieân, ñieàu cuõng caàn laø aûnh höôûng tôùi caùc chính saùch coâng coäng vaø coå vuõ caùc saùng kieán nhaèm caûi thieän phaåm chaát cuoäc soáng ôû theá giôùi noâng thoân, do ñoù traùnh ñöôïc söï chuyeån dòch khoâng kieåm soaùt ñöôïc.
36.Caùc coäng ñoàng giaùo hoäi cô sôû ñaõ vaø ñang laø moät hoàng phuùc cuûa Thieân Chuùa ban cho caùc Giaùo hoäi ñòa phöông cuûa Amazon. Tuy nhieân, caàn phaûi nhìn nhaän raèng, vôùi thôøi gian troâi qua, moät soá coäng ñoàng giaùo hoäi ñaõ oån ñònh, suy yeáu hoaëc thaäm chí bieán maát, nhöng ñaïi ña soá vaãn tieáp tuïc kieân trì vaø laø neàn taûng muïc vuï cuûa nhieàu giaùo xöù. Ngaøy nay, nhöõng nguy cô lôùn cuûa caùc coäng ñoàng giaùo hoäi chuû yeáu phaùt xuaát töø chuû nghóa duy tuïc, töø chuû nghóa caù nhaân, töø vieäc thieáu chieàu kích xaõ hoäi vaø khoâng coù hoaït ñoäng truyeàn giaùo. Do ñoù, ñieàu caàn thieát laø caùc Muïc töû khuyeán khích moãi vaø moïi tín höõu trung thaønh vôùi vieäc laøm moân ñeä truyeàn giaùo. Coäng ñoàng giaùo hoäi seõ phaûi coù maët taïi caùc lónh vöïc coù söï tham gia vaøo caùc chính saùch coâng coäng, nôi caùc haønh ñoäng ñöôïc vaïch roõ ñeå laøm soáng laïi neàn vaên hoùa, vieäc soáng chung, vieäc giaûi trí vaø vieäc cöû haønh. Chuùng ta phaûi tranh ñaáu ñeå caùc "favelas" [khu oå chuoät] vaø "villas miserias" [khu buøn laày nöôùc ñoïng] baûo ñaûm coù ñöôïc caùc quyeàn caên baûn; nöôùc, naêng löôïng, nhaø ôû, vaø coå vuõ moät neàn coâng daân sinh thaùi toaøn dieän. Thieát laäp thöøa taùc vuï hieáu khaùch (hospitality) taïi caùc coäng ñoàng ñoâ thò cuûa Amazon vì tình lieân ñôùi huynh ñeä vôùi di daân, ngöôøi tò naïn, ngöôøi voâ gia cö vaø nhöõng ngöôøi ñaõ rôøi boû caùc khu vöïc noâng thoân.
37. Phaûi ñaëc bieät quan taâm ñeán thöïc taïi ngöôøi Baûn ñòa ôû caùc trung taâm ñoâ thò, vì hoï laø nhöõng ngöôøi phaûi tieáp giaùp nhieàu nhaát vôùi caùc vaán ñeà to lôùn cuûa naïn thieáu nieân phaïm phaùp, thieáu coâng aên vieäc laøm, tranh chaáp saéc toäc vaø caùc baát coâng xaõ hoäi. Ñoù laø moät trong nhöõng thaùch ñoá lôùn nhaát hieän nay: caùc thaønh phoá ngaøy caøng trôû thaønh nôi ñeán cuûa moïi nhoùm saéc toäc vaø daân toäc Amazon. Moät neàn muïc vuï baûn ñòa cho thaønh phoá phaûi ñöôïc xaùc ñònh roõ bieát quan taâm ñeán thöïc taïi chuyeân bieät naøy.
e. Moät neàn linh ñaïo bieát laéng nghe vaø coâng boá
38. Haønh ñoäng muïc vuï ñöôïc naâng ñôõ baèng moät neàn muïc vuï döïa treân vieäc laéng nghe Lôøi Chuùa vaø tieáng keâu cuûa ngöôøi ta, ñeå sau ñoù coù theå coâng boá Tin möøng baèng tinh thaàn tieân tri. Chuùng ta thöøa nhaän raèng moät Giaùo hoäi bieát laéng nghe tieáng keâu cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong tieáng keâu cuûa Amazon coù theå bieán thaønh cuûa mình caùc nieàm vui vaø hy voïng, caùc noãi buoàn vaø lo laéng cuûa moïi ngöôøi, nhöng nhaát laø cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo naøn nhaát (Xem GS 1), nhöõng ngöôøi voán laø con gaùi vaø con trai yeâu quí cuûa Thieân Chuùa. Chuùng ta khaùm phaù ra raèng nguoàn nöôùc doài daøo cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, gioáng nhö nguoàn nöôùc cuûa soâng Amazon, tuoân chaûy theo ñònh kyø, ñöa chuùng ta ñeán cuoäc soáng heát söùc doài daøo maø Thieân Chuùa ban cho chuùng ta ñeå chuùng ta chia seû trong lôøi coâng boá.
Nhöõng neûo ñöôøng môùi cho vieäc hoaùn caûi muïc vuï
39. Caùc nhoùm truyeàn giaùo löu ñoäng ôû Amazon ñang deät vaø xaây döïng coäng ñoàng ñang leân ñöôøng, vaø hoï giuùp cuûng coá tính ñoàng nghò cuûa giaùo hoäi. Hoï coù theå coäng theâm moät soá ñaëc suûng, ñònh cheá, vaø Tu Hoäi, nam nöõ giaùo daân, nam nöõ tu só, linh muïc; theâm chính hoï vaøo ñeå cuøng nhau vöôn tôùi nhöõng nôi moät mình khoâng theå vöôn tôùi. Caùc chuyeán ñi cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo rôøi khoûi truï sôû cuûa hoï vaø daønh thôøi gian ñeán thaêm, heát coäng ñoàng naøy sang coäng ñoàng noï, vaø cöû haønh caùc Bí tích, ñaõ taïo neân ñieàu goïi laø "neàn muïc vuï vieáng thaêm". Ñaây laø moät phöông phaùp muïc vuï ñaùp öùng caùc ñieàu kieän vaø khaû naêng hieän taïi cuûa caùc Giaùo Hoäi chuùng ta. Nhôø nhöõng phöông phaùp naøy, vaø nhôø haønh ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, nhöõng coäng ñoàng naøy cuõng ñaõ khai trieån ñöôïc moät tính thöøa taùc phong phuù, voán laø moät ñoäng löïc ñeå ta taï ôn.
40. Chuùng ta ñeà nghò moät maïng löôùi löu ñoäng taäp hôïp caùc coá gaéng theo nhoùm khaùc nhau ñeå ñoàng haønh vaø taïo ñoäng löïc cho ñôøi soáng vaø ñöùc tin cuûa caùc coäng ñoàng ôû Amazon. Caùc caùch gaây aûnh höôûng chính trò ñeå bieán ñoåi thöïc taïi phaûi ñöôïc bieän phaân vôùi caùc Muïc töû vaø haøng nguõ giaùo daân, höôùng ñeán vieäc chuyeån töø caùc chuyeán thaêm vieáng muïc vuï qua moät söï hieän dieän thöôøng tröïc hôn. Caùc Tu hoäi vaø / hoaëc caùc tænh doøng cuûa caùc nam nöõ tu só treân theá giôùi, chöa tham gia vaøo caùc söù boä truyeàn giaùo, ñöôïc môøi goïi thieát laäp ít nhaát moät maët traän truyeàn giaùo ôû baát cöù quoác gia Amazon naøo.
Chöông III: Nhöõng Neûo Ñöôøng Môùi Cuûa Hoaùn Caûi Vaên Hoùa
"Ngoâi Lôøi ñaõ trôû neân ngöôøi phaøm vaø cö nguï giöõa chuùng ta" (Ga 1: 14)
41. Chaâu Myõ Latinh coù tính ña daïng sinh hoïc meânh moâng vaø tính ña daïng vaên hoùa lôùn lao. Trong ñoù, Amazon laø laõnh thoå goàm röøng vaø nöôùc, ñaát hoang vaø ñaát ngaäp nöôùc, thaûo nguyeân vaø caùc daõy nuùi, nhöng treân heát, laø laõnh thoå cuûa voâ soá daân toäc, nhieàu ngöôøi trong soá hoï laø nhöõng cö daân coå xöa, coù toå tieân ôû laõnh thoå, nhöõng ngoâi laøng cuûa höông hoa coå thôøi tieáp tuïc toûa höông caû Luïc ñòa choáng laïi moïi tuyeät voïng. Vieäc hoaùn caûi cuûa chuùng ta cuõng phaûi laø vieäc hoaùn caûi vaên hoùa; chuùng ta phaûi bieán mình thaønh ngöôøi khaùc, hoïc hoûi töø ngöôøi khaùc. Chuùng ta phaûi coù maët, toân troïng vaø nhìn nhaän caùc giaù trò cuûa hoï, soáng vaø thöïc haønh söï hoäi nhaäp vaên hoùa vaø lieân vaên hoùa trong vieäc chuùng ta coâng boá Tin möøng. Phaùt bieåu vaø soáng nieàm tin vaøo Amazon laø moät thaùch ñoá lieân tuïc. Noù nhaäp thaân khoâng nhöõng vaøo neàn muïc vuï maø caû trong caùc haønh ñoäng cuï theå khaùc ñoái vôùi ngöôøi khaùc, trong vieäc chaêm soùc söùc khoûe, giaùo duïc, tình lieân ñôùi vaø hoã trôï nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ chia seû taát caû caùc ñieàu ñoù.
Boä maët cuûa Giaùo hoäi nôi caùc daân toäc Amazon
42. Coù moät thöïc teá ña vaên hoùa trong caùc laõnh thoå Amazon; thöïc taïi naøy ñoøi hoûi moät caùi nhìn bao goàm moïi ngöôøi vaø söû duïng caùc bieåu thöùc giuùp ngöôøi ta nhaän dieän vaø noái keát moïi nhoùm ngöôøi, vaø phaûn aûnh caùc danh tính ñöôïc coâng nhaän, toân troïng vaø coå vuõ caû trong Giaùo hoäi laãn trong xaõ hoäi; taát caû phaûi thaáy nôi caùc daân toäc Amazon moät ñoái taùc giaù trò ñeå ñoái thoaïi vaø gaëp gôõ. Hoäi nghò Puebla ñaõ noùi tôùi nhöõng khuoân maët soáng ôû chaâu Myõ Latinh vaø chöùng thöïc raèng nôi caùc daân toäc baûn ñòa, coù moät cuoäc keát hoân dò chuûng töøng phaùt trieån vaø coøn tieáp tuïc phaùt trieån qua caùc gaëp gôõ vaø hieåu laàm giöõa caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, voán taïo neân luïc ñòa. Khuoân maët naøy cuõng laø khuoân maët cuûa Giaùo hoäi taïi Amazon; ñoù laø moät khuoân maët ñöôïc nhaäp theå trong laõnh thoå cuûa noù, moät khuoân maët truyeàn giaûng tin möøng vaø môû ra nhieàu neûo ñöôøng ñeå caùc daân toäc caûm thaáy ñöôïc ñoàng haønh trong caùc dieãn trình khaùc nhau cuûa ñôøi soáng tin möøng. Caùc cö daân baûn laøng cuõng coù moät yù thöùc truyeàn giaùo ñoåi môùi nhaèm thöïc hieän söù meänh tieân tri vaø Samaritanoâ cuûa Giaùo hoäi, moät söù meänh caàn ñöôïc cuûng coá baèng vieäc côûi môû ñoái thoaïi vôùi caùc neàn vaên hoùa khaùc. Chæ moät Giaùo hoäi truyeàn giaùo ñöôïc hoøa nhaäp vaø hoäi nhaäp vaên hoùa môùi laøm cho caùc giaùo hoäi baûn ñòa ñaëc thuø phaùt sinh, vôùi khuoân maët vaø traùi tim Amazon, baét nguoàn töø caùc neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng rieâng cuûa caùc daân toäc, hôïp nhaát trong cuøng moät ñöùc tin vaøo Chuùa Kitoâ vaø ña daïng trong caùch soáng, phaùt bieåu vaø cöû haønh ñöùc tin naøy.
a.Caùc giaù trò vaên hoùa cuûa caùc daân toäc Amazon
43. Chuùng ta tìm thaáy nhöõng lôøi daïy veà söï soáng nôi ngöôøi Amazon. Caùc daân toäc baûn ñòa vaø nhöõng ngöôøi ñeán sau ñoù, nhöõng ngöôøi hình thaønh neân baûn saéc cuûa hoï trong vieäc soáng chung, ñaõ ñoùng goùp caùc giaù trò vaên hoùa trong ñoù chuùng ta khaùm phaù ra nhieàu haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa. Trong röøng raäm, khoâng chæ thaûm thöïc vaät ñan xen nhau, loaøi naøy duy trì loaøi kia, caùc daân toäc cuõng lieân keát qua laïi vôùi nhau trong moät maïng löôùi lieân minh mang lôïi ích laïi cho moïi ngöôøi. Röøng raäm soáng baèng caùc moái lieân heä vaø phuï thuoäc laãn nhau vaø ñieàu naøy dieãn ra trong moïi lónh vöïc cuûa söï soáng. Nhôø vaäy, söï caân baèng mong manh cuûa Amazon ñöôïc duy trì trong nhieàu theá kyû.
44. Suy nghó cuûa ngöôøi baûn ñòa cung öùng moät vieãn kieán coù tính toaøn dieän hoùa veà thöïc taïi, moät vieãn kieán coù khaû naêng hieåu ñöôïc nhieàu noái keát hieän coù giöõa taát caû nhöõng gì ñöôïc taïo döïng. Ñieàu naøy töông phaûn vôùi luoàng tö töôûng phöông Taây ñang thònh haønh, moät luoàng tö töôûng coù xu höôùng phaûi phaân maûnh môùi hieåu ñöôïc thöïc taïi, nhöng laïi khoâng coù khaû naêng noùi roõ toaøn boä caùc moái lieân heä giöõa caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa nhaän thöùc. Vieäc quaûn lyù theo truyeàn thoáng nhöõng gì thieân nhieân cung öùng cho hoï ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo caùch maø ngaøy nay chuùng ta quen goïi laø neàn quaûn trò beàn vöõng. Ngoaøi ra, chuùng ta coøn tìm thaáy nhieàu giaù trò khaùc nôi caùc daân toäc baûn ñòa, nhö: tính hoã töông, tình lieân ñôùi, yù thöùc coäng ñoàng, bình ñaúng, gia ñình, toå chöùc xaõ hoäi vaø yù thöùc phuïc vuï.
b. Giaùo hoäi hieän dieän vaø laø ñoàng minh cuûa caùc daân toäc trong laõnh thoå cuûa hoï
45. Tham lam ñaát ñai laø goác reã caùc cuoäc xung ñoät daãn ñeán vieäc dieät saéc toäc, cuõng nhö saùt nhaân vaø keát toäi caùc phong traøo xaõ hoäi vaø caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa hoï. Vieäc phaân ñònh vaø baûo veä ñaát ñai laø nghóa vuï cuûa caùc quoác gia vaø chính phuû töông öùng cuûa chuùng. Tuy nhieân, phaàn khaù lôùn caùc laõnh thoå baûn ñòa khoâng ñöôïc baûo veä vaø nhöõng vuøng ñaõ ñöôïc phaân ñònh ñang bò xaâm chieám bôûi caùc maët traän khai khoaùng, nhö khai thaùc moû, khai thaùc röøng, caùc döï aùn haï taàng lôùn, troàng nhöõng loaïi caây baát hôïp phaùp vaø caùc trang traïi lôùn coå vuõ ñoäc canh vaø chaên nuoâi gia suùc vó ñaïi.
46.Do ñoù, Giaùo hoäi cam keát trôû thaønh ñoàng minh cuûa caùc daân toäc Amazon, toá caùo caùc aâm möu choáng laïi cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoàng baûn ñòa, caùc döï aùn aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, thieáu phaân ñònh laõnh thoå cuûa hoï, cuõng nhö moâ hình kinh teá traán loät vaø phaùt trieån dieät sinh thaùi. Söï hieän dieän cuûa Giaùo hoäi, giöõa caùc coäng ñoàng baûn ñòa vaø truyeàn thoáng, caàn yù thöùc raèng vieäc baûo veä ñaát ñai khoâng coù muïc ñích naøo khaùc ngoaøi vieäc baûo veä söï soáng.
47.Cuoäc soáng cuûa ngöôøi baûn ñòa, ngöôøi mestizo, ngöôøi daân ven soâng, noâng daân, quilombolas vaø / hoaëc con chaùu ngöôøi goác Chaâu Phi vaø caùc coäng ñoàng truyeàn thoáng ñang bò ñe doïa bôûi söï huûy hoaïi, khai thaùc moâi tröôøng vaø vi phaïm coù heä thoáng caùc quyeàn laõnh thoå cuûa hoï. Ñieàu caàn laø baûo veä caùc quyeàn töï quyeát, phaân ñònh laõnh thoå vaø ñöôïc tham khaûo tröôùc, töï do vaø ñöôïc höôùng daãn. Nhöõng daân toäc naøy coù "caùc ñieàu kieän xaõ hoäi, vaên hoùa vaø kinh teá phaân bieät hoï vôùi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa coäng ñoàng quoác gia, vaø bò cai trò hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn bôûi phong tuïc vaø truyeàn thoáng cuûa hoï hoaëc bôûi luaät phaùp ñaëc bieät" (Conv. 169 ILO, ñieàu 1, 1a). Ñoái vôùi Giaùo hoäi, vieäc baûo veä söï soáng, coäng ñoàng, traùi ñaát vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi baûn ñòa laø moät nguyeân taéc tin möøng, trong vieäc baûo veä phaåm giaù con ngöôøi: "Phaàn toâi, toâi ñeán ñeå hoï ñöôïc soáng vaø soáng doài daøo" (Ga 10: 10b).
48.Giaùo hoäi coå vuõ söï cöùu roãi toaøn dieän cuûa con ngöôøi, traân quùi neàn vaên hoùa cuûa ngöôøi baûn ñòa, noùi veà caùc nhu caàu soáng coøn cuûa hoï, ñoàng haønh vôùi caùc phong traøo cuûa hoï trong cuoäc ñaáu tranh vì quyeàn lôïi cuûa hoï. Vieäc phuïc vuï muïc vuï cuûa chuùng ta taïo neân moät vieäc phuïc vuï cho cuoäc soáng vieân maõn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, moät ñieàu khieán chuùng ta phaûi loan baùo Tin möøng Nöôùc Thieân Chuùa vaø toá caùo caùc tình huoáng toäi loãi, caùc cô caáu cuûa caùi cheát, baïo löïc vaø caùc baát coâng, coå vuõ lieân vaên hoùa, ñoái thoaïi lieân toân vaø ñaïi keát (Xem DAp 95).
49. Vaán ñeà caùc daân toäc baûn ñòa trong caùc vuøng Coâ laäp Töï nguyeän (PIAV) hoaëc caùc daân toäc baûn ñòa trong caùc vuøng Coâ laäp coù Tieáp xuùc Ban ñaàu (PIACI) caàn moät chöông chuyeân bieät. ÔÛ Amazon, coù khoaûng 130 daân toäc hoaëc phaân boä daân toäc khoâng duy trì caùc tieáp xuùc coù heä thoáng hoaëc laâu daøi vôùi xaõ hoäi bao quanh hoï. Caùc laïm duïng vaø vi phaïm coù heä thoáng trong quaù khöù khieán hoï phaûi rôøi cö ñeán nhöõng nôi khoù tieáp caän hôn, tìm kieám söï baûo veä, coá gaéng baûo toaøn quyeàn töï chuû vaø töï yù choïn caùch haïn cheá hoaëc traùnh lieân heä vôùi phía thöù ba. Ngaøy nay, cuoäc soáng cuûa hoï tieáp tuïc bò ñe doïa bôûi vieäc xaâm chieám laõnh thoå cuûa hoï do caùc traän tuyeán khaùc nhau vaø bôûi soá nhaân khaåu thaáp cuûa hoï, hoï vaãn gaëp nguy cô bò thanh tröøng saéc toäc vaø bieán maát. Trong cuoäc gaëp gôõ vôùi Ngöôøi baûn ñòa ôû Puerto Maldonado vaøo thaùng 1 naêm 2018, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc nhôû chuùng ta raèng hoï laø nhöõng ngöôøi "deã bò toån thöông nhaát trong soá nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông (..) Anh chò em haõy tieáp tuïc baûo veä caùc anh em deã bò toån thöông hôn naøy. Söï hieän dieän cuûa hoï nhaéc nhôû chuùng ta raèng chuùng ta khoâng theå coù nhöõng söï thieän chung theo nhòp ñoä cuûa loøng tham tieâu thuï" (Fr. PM). Vieäc öu tieân choïn baûo veä PIAV / PIACI (vuøng Coâ laäp Töï nguyeän vaø vuøng Coâ laäp coù Tieáp xuùc Ban ñaàu) khoâng mieãn cho caùc Giaùo hoäi ñòa phöông khoûi traùch nhieäm muïc vuï ñoái vôùi hoï.
50. Traùch nhieäm naøy phaûi ñöôïc bieåu loä trong caùc haønh ñoäng chuyeân bieät ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï, ñöôïc cuï theå hoùa trong caùc vaän ñoäng gaây aûnh höôûng ñeå caùc quoác gia ñaûm nhaän vieäc baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï qua vieäc baûo ñaûm veà maët phaùp lyù vaø baát khaû xaâm phaïm ñoái vôùi caùc laõnh thoå maø hoï chieám giöõ theo caùch truyeàn thoáng, bao goàm caû vieäc aùp duïng bieän phaùp phoøng ngöøa taïi caùc khu vöïc, nôi chæ coù hoï in daáu hieän dieän, moät söï hieän dieän khoâng chính thöùc ñöôïc xaùc nhaän, vaø thieát laäp ra caùc cô cheá hôïp taùc song phöông giöõa caùc quoác gia, khi caùc nhoùm naøy chieám höõu caùc khu vöïc xuyeân bieân giôùi. Toân troïng quyeàn töï quyeát cuûa hoï phaûi ñöôïc baûo ñaûm moïi luùc, cuõng nhö quyeàn töï do quyeát ñònh cuûa hoï veà loaïi lieân heä hoï muoán thieát laäp vôùi caùc nhoùm khaùc. Do ñoù, ñieàu caàn laø taát caû daân Chuùa, vaø ñaëc bieät caùc thò traán laân caän ñoái vôùi caùc laõnh thoå cuûa PIAV / PIACI (vuøng Coâ laäp Töï nguyeän vaø vuøng Coâ laäp coù Tieáp xuùc Ban ñaàu), phaûi trôû neân nhaäy caûm ñoái vôùi vieäc toân troïng nhöõng ngöôøi naøy vaø ñoái vôùi taàm quan troïng daønh cho tính baát khaû xaâm phaïm ñoái vôùi laõnh thoå cuûa hoï. Nhö Thaùnh Gioan Phaoloâ II ñaõ noùi ôû Cuiaba naêm 1991: "anh chò em Baûn ñòa thaân yeâu, Giaùo Hoäi ñaõ vaø seõ luoân ôû beân caïnh anh chò em ñeå baûo veä phaåm giaù cuûa con ngöôøi, quyeàn coù cuoäc soáng bình yeân vaø rieâng tö cuûa hoï, toân troïng caùc giaù trò cuûa truyeàn thoáng, phong tuïc vaø vaên hoùa cuûa hoï".
Caùc neûo ñöôøng cho moät Giaùo hoäi hoäi nhaäp vaên hoùa
51.Vôùi vieäc Nhaäp theå, Chuùa Kitoâ ñaõ boû qua ñaëc quyeàn laø Thieân Chuùa cuûa Ngöôøi vaø trôû thaønh con ngöôøi trong moät neàn vaên hoùa cuï theå ñeå töï ñoàng nhaát mình vôùi toaøn theå nhaân loaïi. Hoäi nhaäp vaên hoùa laø vieäc nhaäp theå Tin Möøng vaøo caùc neàn vaên hoùa baûn ñòa (nhöõng gì khoâng ñöôïc hoäi nhaäp laø khoâng ñöôïc cöùu chuoäc" Thaùnh Ireâneâ, xem Puebla 400) vaø, ñoàng thôøi, laø vieäc daãn nhaäp caùc neàn vaên hoùa naøy vaøo ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi. Caùc daân toäc laø nhöõng nhaân vaät chuû ñoäng trong dieãn trình naøy, ñöôïc caùc taùc nhaân vaø Muïc töû cuûa hoï ñoàng haønh.
a.Vieäc soáng ñöùc tin ñöôïc phaùt bieåu trong loøng ñaïo ñöùc bình daân vaø giaùo lyù hoäi nhaäp vaên hoùa
52.Loøng ñaïo ñöùc bình daân laø moät phöông theá quan troïng lieân keát nhieàu daân toäc Amazon vôùi kinh nghieäm taâm linh, nguoàn goác vaên hoùa vaø söï hoøa nhaäp coäng ñoàng cuûa hoï. Chuùng laø nhöõng bieåu hieän maø ngöôøi daân duøng ñeå phaùt bieåu ñöùc tin cuûa hoï, qua hình aûnh, bieåu töôïng, truyeàn thoáng, nghi leã vaø caùc aù bí tích khaùc. Caùc cuoäc haønh höông, röôùc kieäu vaø caùc leã quan thaày phaûi ñöôïc ñaùnh giaù cao, ñoàng haønh, coå vuõ vaø ñoâi khi phaûi ñöôïc thanh taåy, vì xeùt raèng ñaây laø nhöõng giaây phuùt truyeàn giaùo öu haïng, nhöõng giaây phuùt phaûi daãn ta ñeán choã gaëp gôõ Chuùa Kitoâ. Vieäc toân kính Ñöùc Maria baét reã raát saâu taïi Amazon vaø toaøn boä chaâu Myõ Latinh.
53. Chính saùch phi giaùo só trò laø ñaëc tröng cuûa caùc Huynh ñoaøn vaø caùc nhoùm lieân keát vôùi loøng ñaïo ñöùc bình daân. Giaùo daân ñaûm nhaän vai troø laõnh ñaïo haàu nhö khoù coù trong caùc phaïm vi khaùc cuûa Giaùo hoäi, vôùi söï tham gia cuûa caùc anh chò em thöïc hieän caùc vieäc phuïc vuï vaø caàu nguyeän tröïc tieáp, nhöõng buoåi chaàu pheùp laønh, caùc baøi haùt thieâng lieâng truyeàn thoáng; laõnh ñaïo caùc tuaàn cöûu nhaät, toå chöùc caùc buoåi röôùc kieäu, coå vuõ caùc leã quan thaày v.v ... Ñieàu caàn thieát laø "toå chöùc vieäc daïy giaùo lyù cho thích ñaùng vaø ñoàng haønh vôùi ñöùc tin voán coù trong loøng ñaïo bình daân. Moät caùch cuï theå coù theå laø cung öùng moät dieãn trình khai taâm Kitoâ giaùo... daãn ñeán vieäc chuùng ta ngaøy caøng gioáng Chuùa Gieâsu Kitoâ, taïo neân vieäc töø töø coù ñöôïc caùc thaùi ñoä cuûa Ngöôøi" (DAp 300).
b. Maàu nhieäm ñöùc tin ñöôïc phaûn aùnh trong moät neàn thaàn hoïc hoäi nhaäp vaên hoùa
54. Thaàn hoïc Baûn Ñòa, thaàn hoïc coù khuoân maët Amazon vaø loøng ñaïo ñöùc bình daân voán laø söï phong phuù cuûa theá giôùi baûn ñòa, cuûa neàn vaên hoùa vaø linh ñaïo cuûa noù. Khi moät taùc nhaân truyeàn giaùo vaø muïc vuï duøng lôøi leõ cuûa Tin Möøng Chuùa Gieâsu, hoï töï ñoàng nhaát vôùi neàn vaên hoùa vaø cuoäc gaëp gôõ qua ñoù phaùt sinh vieäc laøm chöùng, vieäc phuïc vuï, vieäc loan baùo vaø vieäc hoïc ngoân ngöõ. Theá giôùi baûn ñòa, vôùi nhöõng huyeàn thoaïi, nhöõng trình thuaät, nghi leã, baøi ca, ñieäu nhaûy vaø nhöõng bieåu thöùc taâm linh laøm phong phuù theâm cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc neàn vaên hoùa. Hoäi nghò Puebla voán nhìn nhaän raèng "caùc neàn vaên hoùa khoâng phaûi laø nhöõng maûnh ñaát troáng roãng, thieáu giaù trò ñích thöïc. Vieäc truyeàn giaûng tin möøng cuûa Giaùo hoäi khoâng phaûi laø moät dieãn trình phaù huûy, maø laø moät dieãn trình cuûng coá vaø laøm vöõng maïnh caùc giaù trò ñoù: moät ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån 'caùc haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa" (DP 401, xem GS 57) voán coù trong caùc neàn vaên hoùa.
Caùc neûo ñöôøng cho moät Giaùo hoäi lieân vaên hoùa
a.Toân troïng caùc neàn vaên hoùa vaø quyeàn cuûa caùc daân toäc
55. Taát caû chuùng ta ñöôïc môøi tieáp caän caùc daân toäc Amazon nhö nhöõng ngöôøi bình ñaúng, toân troïng lòch söû, caùc neàn vaên hoùa cuûa hoï, phong caùch "soáng toát" cuûa hoï (PF 06.10.19). Chuû nghóa thöïc daân ñaõ aùp ñaët nhieàu caùch soáng chuyeân bieät cuûa moät soá daân toäc treân nhöõng daân toäc khaùc, keå caû veà kinh teá, vaên hoùa laãn toân giaùo. Chuùng ta baùc boû thöù truyeàn giaûng tin möøng theo phong caùch thöïc daân. Coâng boá Tin möøng cuûa Chuùa Gieâsu nguï yù nhaän ra caùc haït gioáng cuûa Lôøi Chuùa voán hieän dieän trong caùc neàn vaên hoùa. Vieäc truyeàn giaùo maø chuùng ta ñeà nghò hoâm nay cho Amazon laø lôøi coâng boá hoäi nhaäp vaên hoùa nhaèm taïo ra caùc dieãn trình lieân vaên hoùa, caùc dieãn trình coå vuõ ñôøi soáng Giaùo hoäi vôùi baûn saéc vaø khuoân maët Amazon.
b. Coå vuõ ñoái thoaïi lieân vaên hoùa trong moät theá giôùi hoaøn caàu
56. Trong traùch vuï truyeàn giaûng tin möøng cuûa Giaùo hoäi, moät vieäc khoâng neân nhaàm laãn vôùi chuû nghóa caûi ñaïo, chuùng ta phaûi bao goàm caùc dieãn trình roõ raøng cuûa vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa trong caùc phöông phaùp vaø keá hoaïch truyeàn giaùo cuûa chuùng ta. Ñeà nghò cuï theå cho caùc trung taâm nghieân cöùu vaø muïc vuï cuûa Giaùo hoäi laø, trong lieân minh vôùi caùc daân toäc baûn ñòa, ngöôøi ta seõ nghieân cöùu, thu thaäp vaø heä thoáng hoùa caùc truyeàn thoáng cuûa caùc nhoùm saéc toäc Amazon nhaèm phaùt huy moät noã löïc giaùo duïc baét ñaàu töø baûn saéc vaø vaên hoùa cuûa hoï, giuùp ñôõ vieäc coå vuõ vaø baûo veä caùc quyeàn cuûa hoï, duy trì vaø lan truyeàn giaù trò cuûa hoï trong khung caûnh vaên hoùa Myõ Latinh.
57. Caùc haønh ñoäng giaùo duïc bò chaát vaán ngaøy nay bôûi nhu caàu hoäi nhaäp vaên hoùa. Ñoù laø moät thaùch ñoá tìm kieám caùc phöông phaùp vaø noäi dung phuø hôïp vôùi caùc daân toäc nôi maø thöøa taùc vuï giaùo huaán seõ ñöôïc thöïc hieän. Trong moái lieân keát naøy, vieäc nhaän thöùc ngoân ngöõ, nieàm tin vaø khaùt voïng cuûa hoï, caùc nhu caàu vaø hy voïng cuûa hoï raát quan troïng, cuõng nhö vieäc xaây döïng taäp theå caùc dieãn trình giaùo duïc mang baûn saéc vaên hoùa cuûa caùc coäng ñoàng Amazon, caû veà hình thöùc laãn noäi dung, nhaán maïnh tôùi vieäc ñaøo taïo veà neàn sinh thaùi toaøn dieän nhö moät truïc ngang.
c. Caùc thaùch ñoá ñoái vôùi y teá, giaùo duïc vaø truyeàn thoâng
58.Giaùo hoäi ñaûm nhaän nhö moät nhieäm vuï quan troïng vieäc coå vuõ giaùo duïc veà y teá phoøng ngöøa vaø cung öùng vieäc chaêm soùc söùc khoûe ôû nhöõng nôi maø söï chaêm soùc cuûa Nhaø Nöôùc khoâng vôùi tôùi. Vieäc naøy ñoøi hoûi caùc saùng kieán toång hôïp coù lôïi cho söùc khoûe cuûa ngöôøi Amazon. Ñieàu cuõng quan troïng laø coå vuõ vieäc xaõ hoäi hoùa kieán thöùc toå tieân trong lónh vöïc y hoïc coå truyeàn cuûa rieâng töøng neàn vaên hoùa.
59. Trong soá caùc phöùc taïp cuûa laõnh thoå Amazon, chuùng ta nhaán maïnh tính mong manh cuûa giaùo duïc, nhaát laø trong caùc daân toäc baûn ñòa. Maëc duø giaùo duïc laø moät nhaân quyeàn, phaåm chaát giaùo duïc hieän baát caäp vaø vieäc boû hoïc laø ñieàu raát thöôøng xuyeân, nhaát laø bôûi caùc beù gaùi. Giaùo duïc truyeàn giaûng tin möøng, coå vuõ caûi taïo xaõ hoäi, laøm moïi ngöôøi coù khaû naêng coù yù thöùc pheâ phaùn laønh maïnh. Moät neàn giaùo duïc hoïc ñöôøng toát ngay töø nhoû seõ gieo nhöõng haït gioáng coù theå taïo ra nhöõng hieäu quaû suoát caû ñôøi" (LS 213). Nhieäm vuï cuûa chuùng ta laø coå vuõ giaùo duïc vì tình lieân ñôùi, moät thöù tình baét nguoàn töø vieäc yù thöùc ñöôïc nguoàn goác chung vaø töông lai chung cuûa moïi ngöôøi (xem LS 2202). Ñieàu caàn thieát laø ñoøi caùc chính phuû thi haønh moät neàn giaùo duïc coâng coäng, lieân vaên hoùa vaø song ngöõ.
60. Theá giôùi, ngaøy caøng hoaøn caàu hoùa vaø phöùc taïp, ñaõ khai trieån moät maïng löôùi thoâng tin chöa töøng coù. Tuy nhieân, luoàng thoâng tin töùc thôøi nhö vaäy khoâng ñoàng nghóa vôùi moät neàn truyeàn thoâng hoaëc noái keát toát hôn giöõa caùc daân toäc. Chuùng ta muoán coå vuõ ôû Amazon moät neàn vaên hoùa truyeàn thoâng coù theå coå vuõ ñoái thoaïi, vaên hoùa gaëp gôõ vaø chaêm soùc "ngoâi nhaø chung". Ñöôïc ñoäng vieân bôûi moät heä sinh thaùi toaøn dieän, chuùng ta muoán taêng söùc maïnh cho caùc lónh vöïc truyeàn thoâng ñaõ hieän höõu trong vuøng, do ñoù khaån caáp coå vuõ moät cuoäc hoaùn caûi sinh thaùi toaøn dieän. Ñeå laøm ñöôïc nhö theá, ñieàu caàn laø hôïp taùc vôùi vieäc ñaøo taïo caùc taùc nhaân truyeàn thoâng baûn xöù, nhaát laø Baûn Ñòa. Khoâng nhöõng hoï laø nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi öu tuyeån cho vieäc truyeàn giaûng tin möøng vaø coå vuõ nhaân baûn trong laõnh thoå, maø, ngoaøi ra, hoï coøn giuùp chuùng ta truyeàn baù neàn vaên hoùa 'soáng toát' vaø chaêm soùc saùng theá.
61. Vôùi muïc ñích khai trieån caùc noái keát khaùc nhau vôùi toaøn boä Amazon vaø caûi thieän neàn truyeàn thoâng cuûa noù, Giaùo hoäi mong muoán taïo ra moät maïng löôùi truyeàn thoâng giaùo hoäi Toaøn Vuøng-Amazon, bao goàm caùc phöông tieän khaùc nhau ñöôïc söû duïng bôûi caùc Giaùo hoäi ñaëc thuø vaø caùc cô cheá giaùo hoäi khaùc. Söï ñoùng goùp cuûa hoï coù theå coù tieáng vang vaø giuùp ñôõ trong vieäc hoaùn caûi sinh thaùi cuûa Giaùo hoäi vaø haønh tinh. REPAM coù theå hôïp taùc vôùi vieäc tö vaán vaø hoã trôï caùc dieãn trình ñaøo taïo, theo doõi vaø taêng cöôøng truyeàn thoâng trong Toaøn Vuøng -Amazon.
Caùc neûo ñöôøng môùi cho vieäc hoaùn caûi vaên hoùa
62.Trong moái lieân keát naøy, chuùng ta ñeà nghò vieäc taïo ra moät maïng löôùi nhaø tröôøng giaùo duïc song ngöõ cho Vuøng Amazon (töông töï nhö maïng löôùi Faith and Joy [Ñöùc Tin vaø Nieàm Vui]), moät maïng löôùi neâu roõ caùc ñeà nghò giaùo duïc ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa coäng ñoàng, toân troïng, traân quùi vaø hoäi nhaäp trong chuùng baûn saéc vaên hoùa vaø ngöõ hoïc.
63. Chuùng ta muoán duy trì, naâng ñôõ vaø phaùt huy caùc kinh nghieäm giaùo duïc song ngöõ, lieân vaên hoùa, voán hieän höõu trong caùc thaåm quyeàn taøi phaùn cuûa Amazon vaø môøi goïi caùc tröôøng Ñaïi hoïc Coâng Giaùo ñeå hoï laøm vieäc vaø cam keát vôùi maïng löôùi.
64. Chuùng ta seõ tìm kieám caùc hình thöùc giaùo duïc môùi, hôïp qui (conventional) hay baát hôïp qui, chaúng haïn nhö giaùo duïc haøm thuï, phuø hôïp vôùi nhu caàu nôi choán, thôøi gian vaø con ngöôøi.
Chöông IV: Caùc Caùch Môùi Ñeå Hoaùn Caûi Sinh Thaùi
"Toâi ñeán ñeå hoï coù söï soáng vaø coù söï soáng doài daøo" (Ga 10:10)
65.Haønh tinh cuûa chuùng ta laø moät quaø phuùc cuûa Thieân Chuùa, nhöng chuùng ta cuõng bieát raèng chuùng ta ñang trong tình traïng khaån caáp phaûi haønh ñoäng tröôùc moät cuoäc khuûng hoaûng moâi tröôøng xaõ hoäi chöa töøng coù. Ñeå ñaùp öùng thoûa ñaùng, chuùng ta caàn moät cuoäc hoaùn caûi sinh thaùi. Do ñoù, vôùi tö caùch Giaùo hoäi Amazon, ñoái dieän vôùi moät söï gaây haán ngaøy caøng gia taêng ñoái vôùi sinh quaàn cuûa chuùng ta, moät sinh quaàn ñang bò ñe doïa bieán maát vôùi nhöõng haäu quaû to lôùn cho haønh tinh cuûa chuùng ta, chuùng ta ñaõ leân ñöôøng trong khi ñöôïc gaây caûm höùng töø ñeà nghò veà moät heä sinh thaùi toaøn dieän. Chuùng ta thöøa nhaän nhöõng veát thöông gaây ra bôûi con ngöôøi trong laõnh thoå cuûa chuùng ta; chuùng ta muoán, nhôø caùc anh chò em baûn ñòa, trong cuoäc ñoái thoaïi kieán thöùc, hoïc hoûi caùch thöùc ñöa ra caâu traû lôøi môùi, tìm kieám caùc moâ hình phaùt trieån coâng baèng vaø lieân ñôùi. Chuùng ta muoán chaêm soùc "ngoâi nhaø chung" cuûa chuùng ta ôû Amazon vaø chuùng ta ñeà nghò caùc caùch môùi ñeå laøm nhö vaäy.
Höôùng tôùi moät heä sinh thaùi toaøn dieän theo thoâng ñieäp Laudato Si'
a. Caùc moái ñe doïa choáng laïi sinh quaàn vuøng Amazon vaø caùc daân toäc cuûa noù
66. Thieân Chuùa ñaõ ban cho chuùng ta traùi ñaát nhö moät quaø phuùc vaø nhö moät nhieäm vuï, ñeå chaêm soùc noù vaø traû lôøi cho noù; chuùng ta khoâng phaûi laø sôû höõu chuû cuûa noù. Heä sinh thaùi toaøn dieän coù neàn taûng cuûa noù trong söï kieän naøy "moïi söï vaät ñeàu coù lieân heä maät thieát vôùi nhau" (LS 16). Do ñoù, sinh thaùi vaø coâng baèng xaõ hoäi hôïp nhaát vôùi nhau töø trong noäi taïi" (x. LDS 137). Vôùi heä sinh thaùi toaøn dieän, moät moâ hình coâng lyù môùi xuaát hieän, vì "moät caùch tieáp caän sinh thaùi thöïc söï luoân trôû thaønh moät caùch tieáp caän xaõ hoäi, phaûi tích nhaäp coâng lyù vaøo caùc cuoäc thaûo luaän veà moâi tröôøng, ñeå laéng nghe caû tieáng keâu cuûa traùi ñaát laãn tieáng keâu cuûa ngöôøi ngheøo (LS 49). Nhö theá, heä sinh thaùi toaøn dieän noái keát vieäc thi haønh chaêm soùc thieân nhieân vôùi vieäc thi haønh coâng lyù cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoå nhaát vaø bò thieät thoøi nhaát treân traùi ñaát, voán laø öu tieân löïa choïn cuûa Thieân Chuùa trong lòch söû maëc khaûi.
67. Ñieàu caáp baùch laø chuùng ta phaûi ñoái ñaàu vôùi vieäc khai thaùc khoâng giôùi haïn "ngoâi nhaø chung" vaø caùc cö daân cuûa noù. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây huûy dieät ôû Amazon laø hoaït ñoäng khai khoaùng traán loät, moät hoaït ñoäng töông öùng vôùi luaän lyù hoïc tham lam, voán laø cuûa rieâng moâ hình kyõ trò ñang thònh haønh (LS 101). Tröôùc tình hình caáp baùch cuûa haønh tinh vaø Amazon naøy, heä sinh thaùi toaøn dieän khoâng phaûi laø moät caùch khaùc nöõa ñeå Giaùo hoäi coù theå löïa choïn khi ñoái dieän vôùi töông lai cuûa laõnh thoå naøy; noù laø caùch duy nhaát coù theå coù, vì khoâng coù con ñöôøng khaû thi naøo khaùc ñeå cöùu vaõn vuøng naøy. Söï phaù phaùch laõnh thoå luoân ñi keøm vôùi vieäc ñoå maùu voâ toäi vaø keát toäi nhöõng ngöôøi baûo veä Amazon.
68. Giaùo hoäi laø moät phaàn cuûa tình lieân ñôùi quoác teá, moät tình lieân ñôùi phaûi coå vuõ vaø nhìn nhaän vai troø trung taâm cuûa sinh quaàn Amazon ñoái vôùi theá thaêng baèng cuûa khí haäu haønh tinh; noù khuyeán khích coäng ñoàng quoác teá cung caáp caùc nguoàn löïc kinh teá môùi ñeå baûo veä vaø coå vuõ moâ hình phaùt trieån coâng baèng vaø lieân ñôùi, vôùi söï laõnh ñaïo vaø tröïc tieáp tham gia cuûa caùc coäng ñoàng ñòa phöông vaø caùc daân toäc baûn ñòa trong moïi giai ñoaïn, töø vieäc leân keá hoaïch ñeán vieäc thi haønh, taêng cöôøng caû caùc coâng cuï ñaõ ñöôïc khai trieån bôûi coâng öôùc thaùng Ba veà bieán ñoåi khí haäu.
69. Quaû laø tai tieáng khi caùc nhaø laõnh ñaïo vaø thaäm chí caùc coäng ñoàng bò keát toäi vì moät söï kieän duy nhaát naøy: laø ñoøi hoûi quyeàn lôïi cuûa chính hoï. Trong moïi quoác gia vuøng Amazon, ñeàu coù caùc ñaïo luaät coâng nhaän nhaân quyeàn, nhaát laø quyeàn cuûa ngöôøi baûn ñòa. Trong nhöõng naêm qua, vuøng (Amazon) ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi phöùc taïp, trong ñoù, caùc nhaân quyeàn cuûa coäng ñoàng bò taùc ñoäng bôûi caùc quy taéc, chính saùch vaø thöïc haønh coâng coäng chæ bieát taäp chuù tröôùc nhaát vaøo vieäc môû roäng bieân giôùi khai khoaùng caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø trong caùc döï aùn phaùt trieån cô sôû haï taàng vó ñaïi, gaây aùp löïc leân caùc vuøng laõnh thoå baûn ñòa voán do toå tieân hoï ñeå laïi cho hoï. Theo cuøng baùo caùo, ñieàu naøy ñi keøm vôùi moät tình traïng nghieâm troïng cuûa vieäc ñaëc mieãn (impunity) trong vuøng lieân quan ñeán vi phaïm nhaân quyeàn vaø caùc raøo caûn ñeå coù ñöôïc coâng lyù (Baùo caùo cuûa UÛy Ban Nhaân Quyeàn Lieân Myõ (CIDH / OAS), Caùc Daân toäc Baûn ñòa vaø Boä laïc cuûa Toaøn Vuøng-Amazon. 5 vaø 188. Thaùng 9, 2019).
70. Ñoái vôùi caùc Kitoâ höõu, vieäc löu yù vaø quan taâm trong vieäc coå vuõ vaø toân troïng söï soáng con ngöôøi, caû caù nhaân laãn taäp theå, khoâng phaûi laø ñieàu tuøy choïn. Con ngöôøi ñöôïc taïo ra theo hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Thieân Chuùa Taïo Hoùa, vaø phaåm giaù cuûa hoï laø ñieàu baát khaû xaâm phaïm. Do ñoù, vieäc baûo veä vaø coå vuõ nhaân quyeàn khoâng ñôn thuaàn laø moät nghóa vuï chính trò hay xaõ hoäi, maø coøn laø vaø treân heát laø moät ñoøi hoûi khaån tröông cuûa ñöùc tin. Coù leõ chuùng ta khoâng coù khaû naêng thay ñoåi ngay töùc khaéc moâ hình phaùt trieån mang tính phaù phaùch vaø traán loät thònh haønh hieän nay; tuy nhieân, chuùng ta caàn bieát vaø minh xaùc, chuùng ta ñang ñöùng ôû ñaâu? Chuùng ta ñöùng veà phía ai? Chuùng ta chaáp nhaän vieãn caûnh naøo? Laøm theá naøo chuùng ta truyeàn taûi baèng lôøi leõ cuûa mình caùc chieàu kích chính trò vaø ñaïo ñöùc cuûa ñöùc tin vaø cuoäc soáng? Vì lyù do naøy: a) chuùng ta toá caùo vieäc vi phaïm nhaân quyeàn vaø khai khoaùng phaù hoaïi; b) chuùng ta chaáp nhaän vaø hoã trôï caùc chieán dòch giaûi tö caùc coâng ty khai thaùc lieân quan ñeán taùc haïi ñoái vôùi sinh thaùi vaø xaõ hoäi Amazon, baét ñaàu vôùi caùc ñònh cheá giaùo hoäi cuûa chuùng ta vaø cuõng lieân minh vôùi caùc Giaùo hoäi khaùc; c) chuùng ta keâu goïi moät dieãn trình chuyeån tieáp naêng löôïng trieät ñeå vaø tìm kieám caùc giaûi phaùp thay theá: "Vaên minh caàn naêng löôïng, nhöng vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng ñöôïc phaù huûy vaên minh!", (Ñöùc Phanxicoâ, Dieãn vaên vôùi nhöõng ngöôøi tham gia Hoäi nghò "Chuyeån tieáp naêng löôïng vaø chaêm soùc Ngoâi Nhaø chung", ngaøy 9 thaùng 6 naêm 2018).
Chuùng ta ñeà nghò khai trieån caùc chöông trình ñaøo taïo veà vieäc chaêm soùc "ngoâi nhaø chung", moät ñieàu caàn ñöôïc thieát keá cho caùc taùc nhaân muïc vuï vaø caùc tín höõu khaùc, môû ra cho caû coäng ñoàng, trong "moät noã löïc naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi daân" (LS 214)
b. Thaùch ñoá cuûa caùc moâ hình môùi phaùt trieån coâng baèng, lieân ñôùi vaø beàn vöõng.
71. Chuùng ta thaáy raèng vieäc can thieäp cuûa con ngöôøi ñaõ maát heát tính caùch "thaân thieän" cuûa noù, ñeå maëc laáy moät thaùi ñoä phaøm aên vaø traán loät coù xu höôùng vaét eùp thöïc taïi ñeán choã caïn kieät moïi taøi nguyeân thieân nhieân saün coù. Moâ hình kyõ trò coù xu höôùng ñaët ñeå quyeàn kieåm soaùt leân neàn kinh teá vaø chính trò (LS 109). Ñeå choáng laïi ñieàu naøy, moät ñieàu ñang gaây toån haïi nghieâm troïng cho söï soáng, caàn phaûi tìm kieám caùc moâ hình kinh teá thay theá, beàn vöõng hôn, thaân thieän hôn vôùi thieân nhieân, vôùi "cuûa nuoâi döôõng tinh thaàn vöõng chaéc". Do ñoù, cuøng vôùi ngöôøi daân Amazon, chuùng ta yeâu caàu caùc Quoác gia ngöng coi Amazon nhö tuû thöùc aên baát taän (xem Fr PM). Chuùng ta muoán hoï khai trieån caùc chính saùch ñaàu tö ñoøi baát cöù söï can thieäp naøo cuõng phaûi toân troïng ñieàu kieän naøy: chu toaøn caùc tieâu chuaån xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cao vaø nguyeân taéc caên baûn laø baûo toàn Amazon. Veà phöông dieän naøy, ñieàu caàn thieát laø hoï phaûi coù söï tham gia cuûa caùc Daân toäc baûn ñòa coù toå chöùc, cuûa caùc coäng ñoàng Amazon khaùc vaø cuûa caùc ñònh cheá khoa hoïc khaùc nhau voán ñaõ ñeà nghò caùc moâ hình khai thaùc röøng. Moâ hình môùi phaùt trieån beàn vöõng phaûi coù tính bao goàm veà xaõ hoäi, keát hôïp kieán thöùc khoa hoïc vaø truyeàn thoáng ñeå trao quyeàn cho caùc coäng ñoàng truyeàn thoáng vaø baûn ñòa, nôi ña soá phuï nöõ cuûa hoï, vaø baét caùc kyõ thuaät naøy phuïc vuï phuùc lôïi vaø baûo veä röøng.
72. Vì vaäy, ñaây laø vieäc thaûo luaän veà giaù trò thöïc söï maø baát cöù hoaït ñoäng kinh teá hoaëc khai thaùc naøo cuõng phaûi coù, ñoù laø giaù trò maø noù ñoùng goùp vaø traû laïi cho traùi ñaát vaø xaõ hoäi, xem xeùt söï giaøu coù maø noù khai thaùc töø caùc thöïc theå naøy vaø haäu quaû sinh thaùi vaø xaõ hoäi cuûa chuùng . Nhieàu hoaït ñoäng khai khoaùng, nhö khai moû quy moâ lôùn, nhaát laø khai moû baát hôïp phaùp, ñang laøm giaûm ñaùng keå giaù trò cuûa söï soáng Amazon. Thöïc theá, chuùng xeù naùt cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc vaø thieän ích chung cuûa traùi ñaát, taäp trung quyeàn löïc kinh teá vaø chính trò vaøo tay moät soá ít ngöôøi. Teä hôn nöõa, nhieàu döï aùn phaù hoaïi naøy ñöôïc thöïc hieän döôùi danh nghóa tieán boä vaø ñöôïc söï hoã trôï - hoaëc ñöôïc pheùp - cuûa chính quyeàn ñòa phöông, quoác gia vaø nöôùc ngoaøi.
73. Cuøng vôùi caùc daân toäc Amazon (Xem LS 183), chaân trôøi "soáng toát" cuûa hoï keâu goïi chuùng ta thöïc hieän cuoäc hoaùn caûi sinh thaùi caù nhaân vaø coäng ñoàng vaø moät moâ hình phaùt trieån trong ñoù caùc tieâu chuaån thöông maïi khoâng ñöùng treân caùc tieâu chuaån moâi tröôøng vaø nhaân quyeàn. Chuùng ta mong muoán hoã trôï moät neàn vaên hoùa hoøa bình vaø toân troïng - khoâng phaûi neàn vaên hoùa baïo löïc vaø laïm duïng - vaø moät neàn kinh teá taäp trung vaøo con ngöôøi, nhöng cuõng quan taâm ñeán thieân nhieân. Do ñoù, chuùng ta ñeà nghò taïo ra caùc phöông thöùc thay theá laáy töø vieäc phaùt trieån sinh thaùi toaøn dieän, döïa vaøo vieãn kieán vuõ truï töøng ñöôïc thieát keá trong caùc coäng ñoàng, khoâi phuïc tuùi khoân cuûa toå tieân. Chuùng ta hoã trôï caùc döï aùn töøng ñeà nghò moät neàn kinh teá lieân ñôùi vaø beàn vöõng, tuaàn hoaøn vaø sinh thaùi, ôû caû bình dieän ñòa phöông vaø quoác teá, ôû bình dieän nghieân cöùu vaø trong lónh vöïc haønh ñoäng, trong caùc boä phaän chính thöùc vaø khoâng chính thöùc. Trong ñöôøng höôùng naøy, ñieàu phuø hôïp laø hoã trôï vaø coå vuõ caùc kinh nghieäm cuûa caùc hôïp taùc xaõ saûn xuaát sinh hoïc, cuûa caùc khu baûo toàn röøng vaø vieäc tieâu thuï beàn vöõng. Töông lai cuûa Amazon naèm trong tay moïi ngöôøi chuùng ta, nhöng noù phuï thuoäc chuû yeáu vaøo vieäc chuùng ta töø boû ngay laäp töùc moâ hình hieän taïi, moät moâ hình phaù huûy röøng, khoâng mang laïi phuùc lôïi maø coøn gaây nguy hieåm cho kho taøng töï nhieân meânh moâng naøy vaø nhöõng ngöôøi baûo veä noù.
Giaùo Hoäi troâng coi "ngoâi nhaø chung" ôû Amazon
a. Chieàu kích moâi tröôøng vaø xaõ hoäi cuûa vieäc truyeàn giaûng Tin möøng
74. Tuøy thuoäc taát caû chuùng ta trôû thaønh nhöõng ngöôøi baûo veä coâng trình cuûa Thieân Chuùa. Nhöõng ngöôøi chuû ñaïo cuûa vieäc chaêm soùc, baûo veä vaø beânh vöïc quyeàn lôïi cuûa ngöôøi daân vaø quyeàn lôïi cuûa thieân nhieân trong vuøng naøy laø chính caùc coäng ñoàng Amazon. Hoï laø taùc nhaân cuûa chính soá phaän hoï, cuûa chính söù meänh hoï. Trong khung caûnh naøy, vai troø cuûa Giaùo hoäi laø vai troø cuûa moïi ngöôøi. Hoï ñaõ phaùt bieåu roõ raøng raèng hoï muoán Giaùo hoäi ñoàng haønh vôùi hoï, böôùc ñi vôùi hoï, nhöng khoâng aùp ñaët leân hoï moät caùch hieän höõu ñaëc thuø, moät caùch phaùt trieån chuyeân bieät ít lieân quan ñeán caùc neàn vaên hoùa, truyeàn thoáng vaø linh ñaïo cuûa hoï. Hoï bieát phaûi chaêm soùc Amazon ra sao, phaûi yeâu thöông vaø baûo veä noù ra sao; ñieàu hoï caàn laø Giaùo hoäi hoã trôï hoï.
75. Chöùc naêng cuûa Giaùo Hoäi laø taêng cöôøng khaû naêng hoã trôï vaø tham gia ñoù. Vì vaäy, chuùng ta ñeà nghò moät neàn ñaøo taïo coù tính ñeán phaåm chaát ñôøi soáng ñaïo ñöùc vaø tinh thaàn cuûa moïi ngöôøi theo vieãn kieán toaøn dieän. Giaùo hoäi phaûi chaêm soùc tröôùc heát caùc coäng ñoàng bò aûnh höôûng bôûi caùc thieät haïi veà moâi tröôøng vaø xaõ hoäi. Tieáp noái truyeàn thoáng cuûa giaùo hoäi Chaâu Myõ Latinh, trong ñoù caùc nhaân vaät nhö Thaùnh Jose de Anchieta, Bartolome de las Casas, caùc vò töû ñaïo ngöôøi Paraguay ñaõ cheát ôû Rio Grande do Sul (Ba Taây) Roque Gonzalez, Thaùnh Alfonso Rodriguez vaø Thaùnh Juan del Castillo, vaø nhieàu ngöôøi khaùc, ñaõ daïy chuùng ta raèng vieäc baûo veä caùc daân toäc baûn ñòa cuûa luïc ñòa naøy gaén lieàn moät caùch noäi taïi vôùi nieàm tin vaøo Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø Tin möøng cuûa Ngöôøi. Ngaøy nay chuùng ta phaûi ñaøo taïo caùc taùc nhaân muïc vuï vaø caùc thöøa taùc vieân thuï phong bieát nhaïy caûm veà phöông dieän xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Chuùng ta muoán moät Giaùo hoäi thaû buoàm ñi vaøo ñaát lieàn vaø baét ñaàu cuoäc haønh trình cuûa mình xuyeân suoát Amazon, coå vuõ moät loái soáng haøi hoøa vôùi laõnh thoå, ñoàng thôøi, vôùi loái "soáng toát" cuûa nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoù.
76. Giaùo hoäi nhìn nhaän tuùi khoân cuûa caùc daân toäc Amazon veà tính ña daïng sinh hoïc, moät tuùi khoân truyeàn thoáng voán laø moät dieãn trình soáng ñoäng vaø luoân luoân chuyeån ñoäng. Ñaùnh caép kieán thöùc ñoù laø ñaùnh caép sinh hoïc (bio-piracy), moät hình thöùc baïo löïc choáng laïi caùc saéc daân naøy. Giaùo hoäi phaûi giuùp baûo toàn vaø duy trì kieán thöùc naøy cuõng nhö caùc ñoåi môùi vaø thöïc haønh cuûa daân chuùng, toân troïng chuû quyeàn cuûa caùc quoác gia vaø luaät phaùp cuûa hoï, caùc luaät phaùp quy ñònh vieäc tieáp caän caùc nguoàn taøi nguyeân di truyeàn hoïc vaø kieán thöùc truyeàn thoáng lieân heä vôùi chuùng. Trong chöøng möïc coù theå, Giaùo Hoäi phaûi giuùp caùc saéc daân ñoù baûo ñaûm vieäc phaân phoái phuùc lôïi do vieäc söû duïng kieán thöùc ñoù mang laïi, phaân phoái caùc ñoåi môùi vaø thöïc haønh trong moâ hình phaùt trieån beàn vöõng vaø bao goàm.
77. Ñieàu khaån tröông caàn ñeán laø caùc chính saùch naêng löôïng thaønh coâng trong vieäc laøm giaûm ñaùng keå löôïng khí thaûi carbon dioxide (CO2) vaø caùc loaïi khí khaùc lieân quan ñeán vieäc bieán ñoåi khí haäu. Nhöõng naêng löôïng saïch môùi seõ giuùp coå vuõ söùc khoûe. Moïi coâng ty phaûi thieát laäp heä thoáng giaùm saùt caùc daây chuyeàn cung caáp ñeå baûo ñaûm saûn phaåm hoï mua, cheá taïo vaø baùn, ñöôïc saûn xuaát theo caùch thöùc xaõ hoäi vaø beàn vöõng veà phöông dieän moâi tröôøng. Hôn nöõa, "vieäc tieáp caän nguoàn nöôùc uoáng ñöôïc vaø an toaøn laø nhaân quyeàn caên baûn, neàn taûng vaø phoå quaùt, vì noù quyeát ñònh söï soáng coøn cuûa con ngöôøi vaø do ñoù, laø ñieàu kieän ñeå thöïc thi caùc nhaân quyeàn khaùc" (LS 30). Quyeàn naøy ñöôïc Lieân Hôïp Quoác coâng nhaän (2010). Chuùng ta caàn phaûi hôïp taùc vôùi nhau ñeå quyeàn neàn taûng ñöôïc tieáp caän nöôùc saïch ñöôïc toân troïng taïi laõnh thoå.
78. Giaùo hoäi choïn vieäc baûo veä söï soáng, traùi ñaát, caùc neàn vaên hoùa baûn ñòa Amazon. Ñieàu naøy haøm nghóa ñoàng haønh vôùi caùc daân toäc Amazon trong vieäc ñaêng kyù, heä thoáng hoùa vaø phoå bieán caùc döõ kieän vaø thoâng tin veà laõnh thoå cuûa hoï vaø tình hình phaùp lyù cuûa caùc laõnh thoå naøy. Chuùng ta muoán öu tieân hoùa vieäc xaåy ra vaø vieäc ñoàng haønh ñeå coù ñöôïc vieäc phaân ranh ñaát ñai, nhaát laø cuûa caùc saéc daân Coâ Laäp coù Tieáp xuùc Ban ñaàu (PIACI, nhöõng ngöôøi Chaâu Myõ noùi tieáng Taây Ban Nha) hoaëc caùc saéc daân Coâ Laäp Töï nguyeän (PIAV, nhöõng ngöôøi Chaâu Myõ noùi tieáng Boà Ñaøo Nha [Lusophone America]). Chuùng ta khuyeán khích caùc quoác gia tuaân thuû caùc nghóa vuï Hieán phaùp veà caùc chuû ñeà naøy, bao goàm quyeàn coù nöôùc duøng.
79. Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, moät hoïc thuyeát töø laâu voán ñeà caäp tôùi chuû ñeà sinh thaùi, ngaøy nay ñöôïc laøm cho phong phuù hôn baèng moät taàm nhìn toång theå hôn, bao truøm caùc moái lieân heä giöõa caùc daân toäc Amazon vaø laõnh thoå cuûa hoï, luoân ñoái thoaïi vôùi kieán thöùc vaø tuùi khoân cuûa toå tieân hoï. Chaúng haïn, nhaän ra caùch ngöôøi baûn ñòa töông quan vôùi nhau vaø baûo veä laõnh thoå cuûa hoï, nhö moät tham chieáu khoâng theå thieáu ñeå chuùng ta quay trôû veà vôùi neàn sinh thaùi toaøn dieän. Trong aùnh saùng naøy, chuùng ta muoán taïo ra caùc thöøa taùc vuï ñeå chaêm soùc "ngoâi nhaø chung" ôû Amazon, nhöõng thöøa taùc vuï coù chöùc naêng chaêm soùc laõnh thoå vaø nguoàn nöôùc cuøng vôùi caùc coäng ñoàng baûn ñòa, vaø moät thöøa taùc vuï tieáp khaùch, ñoùn tieáp nhöõng ngöôøi rôøi cö töø laõnh thoå cuûa hoï vaøo caùc thaønh phoá.
b. Moät Giaùo hoäi ngheøo, vôùi vaø cho ngöôøi ngheøo ôû caùc vuøng ngoaïi vi deã bò toån thöông
80. Chuùng ta taùi khaúng ñònh cam keát cuûa chuùng ta trong vieäc baûo veä söï soáng trong tính toaøn veïn cuûa noù töø luùc thuï thai cho ñeán luùc suy taøn cuûa noù vaø phaåm giaù cuûa moïi ngöôøi. Giaùo hoäi ñaõ vaø ñang ôû beân caïnh caùc coäng ñoàng baûn ñòa ñeå baûo veä quyeàn coù cuoäc soáng yeân tónh cuûa rieâng hoï, toân troïng caùc giaù trò cuûa truyeàn thoáng, phong tuïc vaø vaên hoùa cuûa hoï, baûo toàn caùc doøng soâng vaø caùnh röøng, voán laø nhöõng khu vöïc thaùnh thieâng, nguoàn söï soáng vaø khoân ngoan. Chuùng ta uûng hoä caùc noã löïc cuûa nhieàu ngöôøi baûo veä söï soáng moät caùch can ñaûm trong taát caû caùc hình thöùc vaø giai ñoaïn cuûa noù. Vieäc phuïc vuï muïc vuï cuûa chuùng ta taïo thaønh moät vieäc phuïc vuï söï soáng vieân maõn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, moät vieäc phuïc vuï buoäc chuùng ta phaûi coâng boá Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø Tin möøng Nöôùc Thieân Chuùa, ngaên chaën caùc tình huoáng toäi loãi, caùc cô caáu cheát choùc, baïo löïc vaø baát coâng beân trong vaø beân ngoaøi vaø coå vuõ ñoái thoaïi lieân vaên hoùa, lieân toân giaùo vaø ñaïi keát.
Caùc neûo ñöôøng môùi ñeå coå vuõ neàn sinh thaùi toaøn dieän
a. Thaùch ñoá tieân tri vaø söù ñieäp hy voïng cho toaøn theå Giaùo hoäi vaø toaøn theá giôùi
81. Vieäc baûo veä söï soáng cuûa Amazon vaø caùc daân toäc cuûa noù ñoøi hoûi moät hoaùn caûi baûn thaân, xaõ hoäi vaø cô caáu saâu xa. Giaùo hoäi ñöôïc bao goàm trong lôøi keâu goïi hoïc boû, hoïc hoûi vaø hoïc laïi (unlearn, learn and releran), do ñoù vöôït qua baát cöù xu höôùng naøo nghieâng veà caùc moâ hình thöïc daân hoùa töøng gaây haïi trong quaù khöù. Veà phöông dieän naøy, ñieàu quan troïng laø chuùng ta phaûi yù thöùc ñöôïc söùc maïnh cuûa chuû nghóa taân thöïc daân, hieän dieän trong caùc quyeát ñònh haøng ngaøy cuûa chuùng ta vaø moâ hình phaùt trieån ñang thònh haønh, moät moâ hình ngaøy moät lôùn maïnh töï phaùt bieåu trong phöông thöùc noâng nghieäp ñoäc canh, hoaëc caùc hình thöùc vaän chuyeån vaø phuùc lôïi aûo töø vieäc tieâu thuï chuùng ta ñang höôûng trong xaõ hoäi vaø gaây nhieàu heä quaû tröïc tieáp vaø giaùn tieáp taïi Amazon. Ñoái dieän vôùi nhöõng ñieàu naøy - moät thöù chaân trôøi hoaøn caàu - vôùi vieäc laéng nghe tieáng noùi cuûa caùc Giaùo hoäi Chò em, chuùng ta muoán chuû tröông moät neàn linh ñaïo sinh thaùi toaøn dieän, ñeå coå vuõ vieäc chaêm soùc saùng theá. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta phaûi laø moät coäng ñoàng tham gia vaø bao goàm caùc moân ñeä truyeàn giaùo.
82. Chuùng ta ñeà nghò ñònh nghóa toäi sinh thaùi nhö moät haønh ñoäng hoaëc thieáu haønh ñoäng choáng laïi Thieân Chuùa, choáng laïi ngöôøi laân caän, coäng ñoàng vaø moâi tröôøng. Ñoù laø moät toäi choáng laïi caùc theá heä töông lai vaø ñöôïc bieåu loä trong caùc haønh vi vaø thoùi quen gaây oâ nhieãm vaø phaù huûy söï haøi hoøa cuûa moâi tröôøng, vi phaïm nguyeân taéc lieân thuoäc (inter-dependence) vaø phaù vôõ caùc maïng löôùi lieân ñôùi giöõa caùc taïo vaät (Xem Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, 340-344) vaø choáng laïi ñöùc coâng baèng. Chuùng ta cuõng ñeà nghò thaønh laäp caùc thöøa taùc vuï ôû caáp giaùo xöù vaø trong töøng khu vöïc taøi phaùn cuûa giaùo hoäi, coù chöùc naêng chaêm soùc laõnh thoå vaø nguoàn nöôùc, cuõng nhö coå vuõ Thoâng ñieäp Laudato Si', vaø nhieàu ñieàu khaùc. Ñaûm nhaän chöông trình muïc vuï, giaùo duïc vaø taùc ñoäng cuûa cuûa Thoâng ñieäp Laudato Si', trong chöông V vaø VI cuûa noù, ôû taát caû caùc bình dieän vaø cô caáu Giaùo hoäi.
83. Nhö moät caùch ñeàn buø moùn nôï sinh thaùi maø caùc quoác gia coù vôùi Amazon, chuùng ta ñeà nghò thaønh laäp moät quyõ hoaøn caàu ñeå trang traûi moät phaàn ngaân saùch cuûa caùc coäng ñoàng coù maët ôû Amazon; quõi naøy coå vuõ vieäc phaùt trieån toaøn dieän vaø töï naâng ñôõ cuûa hoï vaø do ñoù cuõng baûo veä hoï khoûi caùc möu toan traán loät, luoân muoán boøn ruùt caùc taøi nguyeân thieân nhieân cuûa noù bôûi caùc coâng ty quoác gia vaø ña quoác gia.
84. Thöïc hieän caùc thoùi quen coù traùch nhieäm bieát toân troïng vaø ñaùnh giaù cao caùc daân toäc Amazon, caùc truyeàn thoáng vaø tuùi khoân cuûa hoï, baûo veä traùi ñaát vaø thay ñoåi neàn vaên hoùa tieâu thuï quaù möùc cuûa chuùng ta, saûn xuaát thaëng dö caùch chaéc chaén, kích thích vieäc taùi söû duïng vaø taùi bieán cheá. Chuùng ta phaûi giaûm thieåu söï phuï thuoäc cuûa chuùng ta vaøo nhieân lieäu hoùa thaïch vaø söû duïng chaát nhöïa hoùa hoïc, thay ñoåi caùc thoùi quen aên uoáng (tieâu thuï quaù nhieàu thòt vaø caù / haûi saûn) baèng caùc loái soáng ñaïm baïc hôn. Cam keát tích cöïc trong vieäc troàng caây, tìm kieám caùc phöông thöùc thay theá beàn vöõng trong noâng nghieäp, naêng löôïng vaø di chuyeån, nhöõng phöông thöùc bieát toân troïng quyeàn cuûa thieân nhieân vaø cuûa con ngöôøi. Coå vuõ neàn giaùo duïc sinh thaùi toaøn dieän ôû taát caû caùc bình dieän, coå vuõ caùc moâ hình kinh teá vaø saùng kieán môùi coù khaû naêng coå vuõ phaåm chaát cuûa cuoäc soáng beàn vöõng.
b. Voïng quan saùt xaõ hoäi vaø muïc vuï Amazon
85. Laäp moät ñaøi quan saùt muïc vuï veà xaõ hoäi vaø moâi tröôøng, taêng cöôøng cuoäc chieán ñaáu baûo veä söï soáng. Thöïc hieän cuoäc chaån ñoaùn veà laõnh thoå vaø caùc tranh chaáp xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cuûa noù trong moãi Giaùo hoäi ñòa phöông vaø khu vöïc, coù khaû naêng coù moät chuû tröông, ñöa ra quyeát ñònh vaø baûo veä quyeàn cuûa nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát. Voïng quan saùt naøy seõ hôïp taùc vôùi Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm muïc Chaâu Myõ La Tinh (CELAM), Lieân hieäp Tu só Chaâu Myõ La Tinh vaø vuøng Caribbean (CLAR), Caritas, Maïng löôùi Giaùo Hoäi Toaøn Vuøng Amazon (REPAM), haøng giaùm muïc quoác gia, caùc Giaùo hoäi ñòa phöông, caùc Ñaïi hoïc Coâng Giaùo, UÛy Ban Nhaân quyeàn Lieân Myõ (CIDH), caùc taùc nhaân phi giaùo hoäi khaùc ôû luïc ñòa vaø caùc ñaïi dieän cuûa caùc daân toäc baûn ñòa. Töông töï nhö vaäy, chuùng ta yeâu caàu ñieàu naøy: taïi thaùnh boä Phuïc vuï vieäc Phaùt trieån Con ngöôøi Toaøn dieän, moät vaên phoøng Amazon ñöôïc thieát laäp duy trì töông quan vôùi Voïng Quan saùt naøy vaø caùc ñònh cheá ñòa phöông khaùc cuûa Amazon.
Chöông V: Nhöõng Neûo Ñöôøng Hoaùn Caûi Môùi
"Con ôû trong chuùng vaø Cha ôû trong Con, ñeå chuùng trôû neân moät caùch hoaøn haûo" (Ga 17:23)
86. Ñeå cuøng ñi vôùi nhau, Giaùo hoäi caàn moät söï hoaùn caûi ñoàng nghò, moät tính ñoàng nghò cuûa daân Chuùa döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ôû Amazon. Vôùi chaân trôøi hieäp thoâng vaø tham gia naøy, chuùng ta tìm kieám moät neûo ñöôøng giaùo hoäi môùi, nhaát laø trong tính thöøa taùc vuï vaø tính bí tích cuûa Giaùo hoäi vôùi khuoân maët Amazon. Ñôøi soáng thaùnh hieán, haøng nguõ giaùo daân vaø trong soá hoï caùc phuï nöõ, laø nhöõng ngöôøi chuû ñaïo cuõ vaø môùi luoân môøi goïi chuùng ta böôùc vaøo söï hoaùn caûi naøy.
Tính ñoàng nghò truyeàn giaùo trong Giaùo hoäi Amazon
a. Tính ñoàng nghò truyeàn giaùo cuûa taát caû daân Chuùa döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn
87. "Thöôïng Hoäi Ñoàng" laø moät haïn töø coå xöa ñöôïc Truyeàn thoáng toân troïng; noù chæ neûo ñöôøng ñöôïc caùc thaønh vieân cuûa daân Chuùa cuøng nhau böôùc theo; noù nhaéc ñeán Chuùa Gieâsu, Ñaáng töï moâ taû laø "Ñöôøng, laø Söï thaät vaø laø Söï soáng" (Ga 14: 6), vaø nhaéc ñeán söï kieän naøy: caùc Kitoâ höõu, caùc moân ñoà cuûa Ngöôøi, voán ñöôïc goïi laø nhöõng ngöôøi cuøng nhau böôùc theo "Ñöôøng cuûa Chuùa" (Coâng vuï 9 : 2); trôû thaønh ñoàng nghò laø cuøng nhau böôùc theo "ñöôøng cuûa Chuùa" (Coâng vuï 18:25). Tính ñoàng nghò laø caùch hieän höõu cuûa Giaùo hoäi sô khai (xem Coâng vuï 15) vaø noù phaûi laø cuûa chuùng ta. "Nhö cô theå voán laø moät vaø coù nhieàu chi theå, vaø taát caû caùc chi theå cuûa cô theå, maëc duø nhieàu, nhöng vaãn chæ laø moät cô theå nhö theá naøo, thì Chuùa Kitoâ cuõng theá" (1 Cr 12:12). Tính ñoàng nghò cuõng ñaëc tröng cho Giaùo hoäi cuûa Vatican II, ñöôïc hieåu laø daân Chuùa, trong bình ñaúng vaø phaåm giaù chung tröôùc tính ña daïng cuûa caùc thöøa taùc vuï, caùc ñaëc suûng vaø caùc vieäc phuïc vuï. Noù "chæ ra caùch soáng vaø haønh ñoäng chuyeân bieät (modus vivendi et operandi) cuûa Giaùo hoäi nhö Daân Thieân Chuùa, moät Giaùo Hoäi bieåu loä vaø thi haønh moät caùch cuï theå vieäc mình laø "söï hieäp thoâng" baèng caùch cuøng nhau böôùc ñi, cuøng ñeán vôùi nhau trong moät taäp hôïp vaø trong vieäc tích cöïc tham gia cuûa moïi chi theå vaøo haønh ñoäng truyeàn giaùo cuûa mình" (...), nghóa laø, "trong tinh thaàn ñoàng traùch nhieäm vaø tham gia cuûa toaøn theå daân Chuùa vaøo ñôøi soáng vaø söù meänh cuûa Giaùo hoäi" (UÛy Ban Thaàn hoïc Quoác teá [CTI], Tính ñoàng nghò .., n 6-7).
88. Cuøng nhau böôùc ñi, Giaùo hoäi ngaøy nay caàn quay veà vôùi kinh nghieäm ñoàng nghò. Caàn taêng cöôøng vaên hoùa ñoái thoaïi, laéng nghe nhau, bieän phaân taâm linh, ñoàng thuaän vaø hieäp thoâng ñeå tìm ra caùc lónh vöïc vaø caùch thöùc quyeát ñònh chung vaø ñaùp öùng caùc thaùch ñoá muïc vuï. Vì vaäy, ñoàng traùch nhieäm seõ ñöôïc phaùt huy trong ñôøi soáng Giaùo hoäi vôùi moät tinh thaàn phuïc vuï. Ñieàu khaån caáp laø böôùc ñi, ñeà nghò vaø nhaän caùc traùch nhieäm ñeå vöôït qua chuû nghóa giaùo só trò vaø caùc aùp ñaët ñoäc ñoaùn. Tính ñoàng nghò laø moät chieàu kích caáu thaønh ra Giaùo hoäi. Khoâng theå coù Giaùo hoäi maø laïi khoâng coù söï thöøa nhaän vieäc thi haønh höõu hieäu caûm thöùc ñöùc tin (sensus fidei) cuûa toaøn theå daân Chuùa.
b. Linh ñaïo hieäp thoâng ñoàng nghò döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn
89. Giaùo hoäi soáng hieäp thoâng vôùi nhieäm theå Chuùa Kitoâ nhôø ôn Chuùa Thaùnh Thaàn. Ñieàu goïi laø "Coâng ñoàng Toâng ñoà ôû Gieârusalem" (xem Coâng vuï 15; 2: 1-10) laø moät bieán coá ñoàng nghò trong ñoù Giaùo hoäi Toâng truyeàn, trong moät thôøi khaéc quyeát ñònh cuûa cuoäc haønh trình, ñaõ soáng ôn goïi cuûa mình trong aùnh saùng hieän dieän cuûa Chuùa phuïc sinh theo quan ñieåm truyeàn giaùo. Bieán coá naøy ñöôïc caáu thaønh trong hình töôïng kieåu maãu cuûa caùc Thöôïng hoäi ñoàng cuûa Giaùo hoäi vaø cuûa ôn goïi ñoàng nghò cuûa Giaùo Hoäi. Quyeát ñònh cuûa caùc Toâng ñoà, vôùi söï tham döï cuûa toaøn theå coäng ñoàng Gieârusalem, laø coâng trình cuûa haønh ñoäng Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng höôùng daãn ñöôøng ñi cuûa Giaùo hoäi, baûo ñaûm loøng trung thaønh cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu: "ñieàu xem ra toát ñeïp ñoái vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn vaø ñoái vôùi chuùng toâi" (Coâng vuï 15:28). Toaøn boä coäng ñoàng ñaõ tieáp nhaän quyeát ñònh vaø bieán noù thaønh cuûa rieâng mình (Coâng vuï 15:22); sau ñoù, coäng ñoàng Antioâkia cuõng laøm nhö vaäy (Coâng vuï 15: 30-31). Trôû neân "ñoàng nghò" thöïc söï laø tieán böôùc trong hoøa hôïp döôùi söï thuùc ñaåy cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñaáng ban söï soáng.
90. Giaùo hoäi taïi Amazon ñöôïc keâu goïi böôùc ñi trong vieäc thöïc hieän bieän phaân, voán laø trung taâm caùc dieãn trình vaø bieán coá ñoàng nghò. Ñaây coù yù noùi ñeán vieäc xaùc ñònh vaø böôùc theo, trong tö caùch Giaùo hoäi, neûo ñöôøng phaûi ñi theo ñeå phuïc vuï keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa - qua vieäc giaûi thích thaàn hoïc veà caùc daáu chæ thôøi ñaïi, döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Vieäc coäng ñoaøn cuøng bieän phaân cho pheùp ngöôøi ta khaùm phaù ra lôøi keâu goïi maø Thieân Chuùa ñaõ gioùng leân trong moïi tình huoáng lòch söû chuyeân bieät. Phieân hoïp naøy laø moät khoaûnh khaéc aân suûng ñeå thöïc hieän vieäc laéng nghe nhau, ñoái thoaïi chaân thaønh vaø bieän phaân coäng ñoàng vì lôïi ích chung cuûa daân Chuùa ôû Vuøng Amazon vaø sau ñoù, trong giai ñoaïn thöïc thi caùc quyeát ñònh, ñeå tieáp tuïc böôùc ñi döôùi söï thuùc ñaåy cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong caùc coäng ñoàng nhoû, caùc giaùo xöù, Giaùo phaän, Toøa Ñaïi dieän, caùc "giaùm haït" (prelacies) vaø trong toaøn khu vöïc.
c. Höôùng tôùi moät phong caùch soáng vaø laøm vieäc theo kieåu ñoàng nghò ôû vuøng Amazon
91. Chuùng ta muoán thöïc thi, moät caùch taùo baïo theo kieåu tin möøng, nhöõng neûo ñöôøng môùi trong ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi vaø vieäc Giaùo Hoäi phuïc vuï moät heä sinh thaùi toaøn dieän ôû Amazon. Tính ñoàng nghò ñaùnh daáu moät phong caùch soáng hieäp thoâng vaø tham gia trong caùc Giaùo hoäi ñòa phöông, maø ñaëc ñieåm laø söï toân troïng phaåm giaù vaø söï bình ñaúng cuûa moïi ngöôøi nam nöõ ñaõ chòu Pheùp röûa, söï boå tuùc cho nhau cuûa caùc ñaëc suûng vaø caùc thöøa taùc vuï, söï haøi loøng cuûa caùc cuoäc gaëp gôõ trong caùc coäng ñoàng ñeå cuøng nhau bieän phaân tieáng noùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Thöôïng hoäi ñoàng naøy cho chuùng ta cô hoäi ñeå suy ngaãm veà caùch leân cô caáu cho caùc Giaùo hoäi ñòa phöông ôû moãi vuøng vaø quoác gia, vaø tieán böôùc trong moät cuoäc hoaùn caûi ñoàng nghò nhaèm chæ ra nhöõng neûo ñöôøng chung trong vieäc truyeàn giaûng tin möøng. Luaän lyù hoïc Nhaäp theå daïy raèng Thieân Chuùa, trong Chuùa Kitoâ, töï gaén boù vôùi nhöõng con ngöôøi soáng trong "caùc neàn vaên hoùa rieâng cuûa caùc daân toäc: (AG 9) vaø Giaùo hoäi, daân Chuùa ñöôïc loàng vaøo giöõa caùc daân toäc, coù veû ñeïp cuûa moät khuoân maët ña daïng, bôûi vì baét nguoàn töø nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau (EG 116). Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc soáng vaø söù meänh cuûa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông taïi moãi "laõnh thoå xaõ hoäi vaên hoùa vó ñaïi" (AG 22).
92. Moät Giaùo hoäi coù khuoân maët Amazon caàn caùc coäng ñoàng cuûa mình ñöôïc thaám nhuaàn tinh thaàn ñoàng nghò, ñöôïc hoã trôï bôûi caùc cô caáu toå chöùc phuø hôïp vôùi naêng ñoäng tính naøy nhö caùc cô cheá "hieäp thoâng" chaân thöïc. Caùc hình thöùc thöïc haønh tính ñoàng nghò raát ña daïng; chuùng phaûi ñöôïc phaân quyeàn ôû caùc bình dieän khaùc nhau (giaùo phaän, khu vöïc, quoác gia, hoaøn vuõ) toân troïng vaø chuù yù ñeán caùc dieãn trình ñòa phöông, nhöng khoâng laøm suy yeáu moái lieân keát vôùi caùc Giaùo hoäi Chò em vaø vôùi Giaùo hoäi hoaøn caàu. Caùc hình thöùc toå chöùc ñeå thöïc haønh tính ñoàng nghò coù theå ña daïng; chuùng thieát laäp ra söï ñoàng boä giöõa vieäc hieäp thoâng vaø vieäc tham gia, giöõa tính ñoàng traùch nhieäm vaø tính thöøa taùc cuûa taát caû moïi ngöôøi, ñaëc bieät chuù yù ñeán söï tham gia höõu hieäu cuûa giaùo daân trong vieäc bieän phaân vaø ñöa ra quyeát ñònh, ñaåy maïnh söï tham gia cuûa phuï nöõ.
Nhöõng neûo ñöôøng môùi cho tính thöøa taùc giaùo hoäi
a. Giaùo Hoäi thöøa taùc vaø thöøa taùc vuï môùi
93. Söï ñoåi môùi cuûa Coâng ñoàng Vatican II ñaët giaùo daân vaøo trung taâm Daân Thieân Chuùa, trong moät Giaùo hoäi hoaøn toaøn coù tính thöøa taùc, moät daân coù neàn taûng cho caên tính vaø söù meänh cuûa moãi Kitoâ höõu trong bí tích Röûa Toäi. "Haøng nguõ giaùo daân laø caùc tín höõu, nhôø Bí tích Röûa toäi, ñöôïc thaùp nhaäp vaøo Chuùa Kitoâ, taïo thaønh Daân Thieân Chuùa vaø, qua caùch naøy, trôû thaønh nhöõng ngöôøi tham gia vaøo caùc chöùc vuï (munus) linh muïc, tieân tri vaø vöông ñeá cuûa Chuùa Kitoâ, ñeå hoï thöïc hieän vai troø cuûa mình trong söù meänh cuûa toaøn daân Kitoâ giaùo, trong Giaùo hoäi vaø trong theá giôùi" (LD 31). Sinh ra töø moái quan heä tay ba naøy, vôùi Chuùa Kitoâ, Giaùo hoäi vaø theá giôùi, laø ôn goïi vaø söù meänh cuûa haøng nguõ giaùo daân. Nhaèm tieán tôùi moät xaõ hoäi coâng baèng vaø lieân ñôùi ñeå chaêm soùc "ngoâi nhaø chung", Giaùo Hoäi ôû Amazon muoán bieán haøng nguõ giaùo daân thaønh caùc taùc nhaân öu tuyeån. Vieäc thuû dieãn cuûa hoï, ñaõ vaø ñang raát quan troïng, caû trong vieäc phoái hôïp caùc coäng ñoàng giaùo hoäi, trong vieäc thi haønh caùc thöøa taùc vuï, cuõng nhö trong cam keát tieân tri cuûa hoï trong moät theá giôùi bao goàm moïi ngöôøi, moät cam keát coù chöùng taù thaùch thöùc chuùng ta nôi caùc vò töû ñaïo cuûa noù.
94. Nhö bieåu thöùc cuûa tính ñoàng traùch nhieäm nôi moïi ngöôøi ñaõ chòu Pheùp Röûa trong Giaùo hoäi vaø vieäc thöïc thi caûm thöùc ñöùc tin (sensus fidei) cuûa toaøn theå Daân Thieân Chuùa, caùc hoäi ñoàng vaø coâng ñoàng muïc vuï ñaõ phaùt sinh trong moïi phaïm vi cuûa Giaùo hoäi, cuõng nhö caùc nhoùm phoái trí caùc vieäc phuïc vuï muïc vuï khaùc nhau ñöôïc uûy thaùc cho haøng nguõ giaùo daân. Chuùng ta thöøa nhaän söï caàn thieát phaûi taêng cöôøng vaø môû roäng caùc lónh vöïc ñeå giaùo daân tham gia vaøo ñôøi soáng vaø söù meänh cuûa Giaùo hoäi, baát keå laø tham khaûo yù kieán hay ñöa ra caùc quyeát ñònh.
95. Maëc duø söù meänh trong theá giôùi laø nhieäm vuï cuûa taát caû nhöõng ngöôøi ñaõ chòu Pheùp Röûa, Coâng ñoàng Vatican II vaãn ñaõ laøm noåi baät söù meänh cuûa haøng nguõ giaùo daân: "Nieàm hy voïng veà moät Ñaát môùi, thay vì laøm giaûm, tröôùc nhaát phaûi gia taêng moái quan taâm hoaøn thieän traùi ñaát naøy" (GS 39 ). Ñieàu caáp baùch ñoái vôùi Giaùo hoäi Amazon laø caùc thöøa taùc vuï daønh cho nam giôùi vaø nöõ giôùi ñöôïc coå vuõ vaø trao taëng moät caùch coâng baèng. Caùc coäng ñoàng giaùo hoäi truyeàn giaùo nhoû, nhöõng coäng ñoàng vun sôùi ñöùc tin, laéng nghe Lôøi Chuùa vaø cuøng nhau cöû haønh gaàn guõi vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi ta, baûo ñaûm cô caáu cuûa Giaùo hoäi ñòa phöông, caû ôû Amazon. Chính Giaùo hoäi cuûa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø ñaõ chòu Pheùp Röûa laø Giaùo Hoäi chuùng ta phaûi cuûng coá, baèng caùch coå vuõ tính thöøa taùc vaø nhaát laø yù thöùc ñöôïc phaåm giaù röûa toäi.
96. Ngoaøi ra, vò Giaùm muïc, baèng moät meänh leänh coù thôøi gian cuï theå vaø khi khoâng coù caùc linh muïc trong coäng ñoàng, coù theå uûy thaùc vieäc thi haønh chaêm soùc muïc vuï caùc coäng ñoàng naøy cho moät ngöôøi khoâng ñöôïc phong phaåm caùch linh muïc, nhöng laø moät thaønh vieân cuûa coäng ñoàng. Phaûi traùnh chuû nghóa vuï laõnh tuï (personalism); do ñoù, chöùc vuï naøy phaûi laø moät chöùc vuï luaân phieân. Giaùm muïc seõ coù khaû naêng thieát laäp thöøa taùc vuï naøy ñeå ñaïi dieän cho coäng ñoàng Kitoâ höõu vôùi moät uûy nhieäm chính thöùc qua moät haønh ñoäng nghi leã ñeå ngöôøi chòu traùch nhieäm cho coäng ñoàng cuõng ñöôïc coâng nhaän ôû bình dieän daân söï vaø ñòa phöông. Linh muïc luoân vaãn giöõ thaåm quyeàn vaø naêng quyeàn cuûa linh muïc chính xöù, nhö laø ngöôøi chòu traùch nhieäm cho coäng ñoàng.
b. Ñôøi soáng thaùnh hieán
97. Baûn vaên tin möøng - "Thaùnh Thaàn Chuùa ngöï treân toâi, vì Ngöôøi ñaõ xöùc daàu cho toâi ñeå toâi rao giaûng Tin möøng cho ngöôøi ngheøo" (Lc 4:18) - noùi leân xaùc tín voán sinh ñoäng hoùa söù meänh cuûa ñôøi soáng thaùnh hieán ôû Amazon, ñöôïc sai ñi loan baùo Tin möøng baèng caùch ñoàng haønh gaàn guõi vôùi caùc daân toäc baûn ñòa, nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát vaø nhöõng ngöôøi xa xoâi nhaát, khôûi ñi töø moät cuoäc ñoái thoaïi vaø coâng boá coù söùc laøm cho nhaän thöùc saâu saéc veà linh ñaïo trôû thaønh khaû höõu. Moät ñôøi soáng thaùnh hieán vôùi caùc kinh nghieäm lieân doøng vaø lieân vieän coù theå ôû laïi trong caùc coäng ñoàng nôi khoâng ai muoán ôû vaø khoâng ai muoán tieáp xuùc vôùi, nay coù theå hoïc hoûi vaø toân troïng vaên hoùa vaø ngoân ngöõ baûn ñòa ngoõ haàu noùi chuyeän vôùi caùc coõi loøng ngöôøi ta.
98. Ñoàng thôøi vôùi söù meänh goùp phaàn xaây döïng vaø cuûng coá Giaùo hoäi, noù cuõng cuûng coá vaø ñoåi môùi ñôøi soáng thaùnh hieán vaø keâu goïi noù moät caùch maïnh meõ hôn nöõa trong vieäc naém vöõng yeáu toá thuaàn khieát nhaát nôi caûm höùng nguyeân uûy cuûa noù. Nhôø vaäy, chöùng taù cuûa noù seõ coù tính tieân tri vaø laø nguoàn cuûa nhöõng ôn goïi tu trì môùi. Chuùng ta ñeà nghò maïnh daïn daán thaân vaøo moät ñôøi soáng thaùnh hieán vôùi baûn saéc Amazon, baèng caùch cuûng coá caùc ôn goïi baûn ñòa. Chuùng ta uûng hoä vieäc loàng ngöôøi thaùnh hieán vaø vieäc luaân haønh (itinerancy) cuûa hoï beân caïnh nhöõng ngöôøi ngheøo khoå vaø bò loaïi tröø nhaát. Caùc dieãn trình ñaøo taïo phaûi bao goàm vieäc taäp chuù vaøo tính lieân vaên hoùa, hoäi nhaäp vaên hoùa vaø ñoái thoaïi giöõa caùc neàn linh ñaïo vaø vuõ truï quan Amazon.
c. Söï hieän dieän vaø thôøi khaéc cuûa phuï nöõ
99. Giaùo hoäi ôû Amazon muoán môû roäng caùc laõnh vöïc ñeå coù söï hieän dieän cuûa phuï nöõ nhieàu hôn trong Giaùo hoäi (EG 103). "Chuùng ta khoâng neân giaûm thieåu söï cam keát cuûa phuï nöõ trong Giaùo hoäi, nhöng haõy coå vuõ söï tham gia tích cöïc cuûa hoï vaøo coäng ñoàng giaùo hoäi. Neáu ñeå maát phuï nöõ trong chieàu kích toaøn boä vaø thöïc chaát cuûa hoï, thì Giaùo hoäi töï phôi mình cho tình traïng voâ sinh" (Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, Cuoäc Gaëp gôõ haøng Giaùm muïc Ba Taây, Rio de Janeiro, ngaøy 27 thaùng 7 naêm 2013).
100 Keå töø Coâng ñoàng Vatican II, Huaán quyeàn cuûa Giaùo hoäi ñaõ neâu baät vò trí ñaëc bieät cuûa phuï nöõ trong Giaùo Hoäi: "Giôø ñang ñeán, giôø ñaõ ñeán, trong ñoù ôn goïi cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc chu toaøn troïn veïn; giôø khaéc trong ñoù ngöôøi phuï nöõ coù ñöôïc moät aûnh höôûng treân theá giôùi, moät taàm quan troïng, moät söùc maïnh chöa bao giôø ñaït ñöôïc cho ñeán baây giôø. Do ñoù, vaøo thôøi ñieåm naøy trong ñoù nhaân loaïi ñang traûi qua moät söï thay ñoåi saâu saéc ñeán nhö vaäy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ traøn ñaày tinh thaàn Tin Möøng coù theå giuùp ñôõ raát nhieàu ñeå nhaân loaïi khoâng thaát baïi" (Thaùnh Phaoloâ VI, 1965; AAS 58, 1966, 13-14).
101. Söï khoân ngoan cuûa caùc daân toäc coù toå coù tieân khaúng ñònh raèng Meï Ñaát coù khuoân maët nöõ tính. Trong theá giôùi baûn ñòa vaø phöông Taây, phuï nöõ laø ngöôøi laøm vieäc trong nhieàu phöông dieän, trong vieäc daïy doã con caùi, trong vieäc truyeàn taûi ñöùc tin vaø Tin Möøng, hoï laø moät söï hieän dieän coù tính chöùng ngoân vaø ñaày traùch nhieäm trong vieäc phaùt huy nhaân baûn, vì vaäy ngöôøi ta yeâu caàu tieáng noùi cuûa phuï nöõ ñöôïc laéng nghe, hoï ñöôïc tham khaûo vaø tham gia vaøo vieäc ra quyeát ñònh vaø, nhôø caùch naøy, coù theå ñoùng goùp vaøo tính ñoàng nghò cuûa giaùo hoäi moät caùch ñaày nhaäy caûm. Chuùng ta ñaùnh giaù cao "chöùc naêng cuûa phuï nöõ, thöøa nhaän vai troø caên baûn cuûa hoï trong vieäc hình thaønh vaø lieân tuïc cuûa caùc neàn vaên hoùa, trong linh ñaïo, trong caùc coäng ñoàng vaø gia ñình. Ñieàu caàn thieát laø hoï ñöôïc ñaûm nhaän moät caùch maïnh meõ hôn vai troø laõnh ñaïo cuûa hoï ôû trung taâm Giaùo hoäi, vaø Giaùo Hoäi nhìn nhaän vaø coå vuõ hoï, cuûng coá söï tham gia cuûa hoï vaøo caùc hoäi ñoàng muïc vuï cuûa caùc giaùo xöù vaø giaùo phaän, vaø ngay caû trong caùc cô quan cai quaûn.
102. Ñöùng tröôùc thöïc taïi phuï nöõ ñang ñau khoå, laø naïn nhaân cuûa baïo löïc theå xaùc, tinh thaàn vaø toân giaùo, bao goàm caû vieäc dieät nöõ (femicide), Giaùo hoäi töï ñaët mình vaøo theá baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï vaø coâng nhaän hoï laø nhöõng ngöôøi chuû ñaïo vaø baûo veä saùng theá vaø "ngoâi nhaø chung". Chuùng ta nhìn nhaän tính thöøa taùc maø Chuùa Gieâsu voán daønh cho phuï nöõ. Caàn phaûi kích thích vieäc ñaøo taïo phuï nöõ trong vieäc nghieân cöùu Thaàn hoïc Kinh thaùnh, Thaàn hoïc heä thoáng, Giaùo Luaät, ñaùnh giaù cao söï hieän dieän cuûa hoï trong caùc toå chöùc vaø vieäc hoï laõnh ñaïo trong vaø ngoaøi laõnh vöïc giaùo hoäi. Chuùng ta muoán taêng cöôøng lieân heä gia ñình, nhaát laø ñoái vôùi caùc phuï nöõ di daân. Chuùng ta baûo ñaûm choã ñöùng cuûa hoï trong caùc lónh vöïc laõnh ñaïo vaø huaán luyeän. Chuùng ta yeâu caàu duyeät laïi Töï Saéc cuûa Thaùnh Phaoloâ VI, Ministeria Quedam, ñeå caùc phuï nöõ ñaõ ñöôïc ñaøo taïo vaø chuaån bò thoaû ñaùng coù theå nhaän ñöôïc caùc thöøa taùc vuï Ñoïc saùch vaø Giuùp leã, vaø nhieàu thöøa taùc vuï khaùc seõ ñöôïc khai trieån. Trong boái caûnh môùi cuûa vieäc truyeàn giaûng tin möøng vaø muïc vuï ôû Amazon, nôi phaàn lôùn caùc coäng ñoàng Coâng Giaùo ñöôïc laõnh ñaïo bôûi phuï nöõ, chuùng ta yeâu caàu taïo ra thöøa taùc vuï thieát laäp (instituted ministry) "nöõ giaùm ñoác coäng ñoàng" vaø thöøa nhaän thöøa taùc vuï naøy trong vieäc thay ñoåi caùc nhu caàu truyeàn giaûng tin möøng vaø chaêm soùc coäng ñoàng.
103. Trong nhieàu cuoäc tham khaûo ñöôïc thöïc hieän ôû khu vöïc Amazon, vai troø caên baûn cuûa nöõ tu só vaø nöõ giaùo daân ñaõ ñöôïc coâng nhaän trong Giaùo Hoäi Amazon vaø caùc coäng ñoàng cuûa noù, vì nhieàu vieäc phuïc vuï maø hoï ñaõ thöïc hieän. Trong moät soá löôïng lôùn caùc cuoäc tham khaûo vöøa noùi, chöùc phoù teá vónh vieãn ñöôïc yeâu caàu ban caáp cho phuï nöõ. Vì lyù do naøy, chuû ñeà cuõng ñaõ ñöôïc trình baøy taïi Thöôïng Hoäi Ñoàng. Naêm 2016, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ cuõng ñaõ thaønh laäp moät "UÛy ban nghieân cöùu veà chöùc nöõ phoù teá"; UÛy ban naøy môùi chæ ñaït ñöôïc moät phaàn keát quaû veà thöïc taïi chöùc phoù teá cuûa phuï nöõ laø nhö theá naøo trong theá kyû ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi vaø caùc heä luaän cuûa noù ñoái vôùi ngaøy nay. Do ñoù, chuùng ta muoán chia seû kinh nghieäm vaø suy tö cuûa chuùng ta vôùi UÛy ban vaø chuùng ta chôø ñôïi keát quaû cuûa UÛy ban naøy.
d. Chöùc phoù teá vónh vieãn
104. Khaån caáp ñoái vôùi Giaùo hoäi Amazon laø vieäc coå vuõ, ñaøo taïo vaø hoã trôï caùc phoù teá vónh vieãn, vì taàm quan troïng cuûa thöøa taùc vuï naøy trong coäng ñoàng. Moät caùch ñaëc bieät, vì vieäc phuïc vuï giaùo hoäi maø nhieàu coäng ñoàng yeâu caàu, nhaát laø caùc daân toäc baûn ñòa. Nhu caàu muïc vuï chuyeân bieät cuûa caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo Amazon daãn chuùng ta tôùi moät söï hieåu bieát saâu roäng hôn veà chöùc phoù teá, moät chöùc voán ñaõ coù töø buoåi ñaàu cuûa Giaùo hoäi, vaø ñöôïc phuïc hoài nhö moät chuû tröông töï laäp vaø vónh vieãn cuûa Vatican II (LG 29, AG 16, OE 17). Ngaøy nay, chöùc phoù teá cuõng phaûi coå vuõ neàn sinh thaùi toaøn dieän, phaùt trieån con ngöôøi, coâng vieäc muïc vuï xaõ hoäi, phuïc vuï nhöõng ngöôøi gaëp phaûi tình traïng deã bò toån thöông vaø ngheøo ñoùi, ñoàng hình ñoàng daïng hoï vôùi Chuùa Kitoâ Phuïc dòch, bieán Giaùo Hoäi thaønh moät Giaùo hoäi nhaân haäu, Samaritanoâ, lieân ñôùi vaø phuïc dòch (diaconal).
105. Caùc vò linh muïc phaûi nhôù raèng phoù teá laø ñeå phuïc vuï coäng ñoàng, bôûi söï chæ ñònh vaø ñaët döôùi quyeàn cuûa Giaùm muïc, vaø caùc ngaøi coù nghóa vuï hoã trôï caùc phoù teá vónh vieãn vaø haønh ñoäng moät caùch hieäp thoâng vôùi hoï. Phaûi luoân löu yù ñeán vieäc duy trì caùc phoù teá vónh vieãn. Ñieàu naøy bao goàm vieäc xeùt ôn goïi theo tieâu chuaån nhaän gia nhaäp. Caùc ñoäng löïc cuûa öùng vieân phaûi höôùng veà söï phuïc vuï vaø söù meänh cuûa haøng phoù teá vónh vieãn trong Giaùo hoäi vaø trong theá giôùi ngaøy nay. Döï aùn ñaøo taïo ñöôïc luaân chuyeån giöõa nghieân cöùu hoïc thuaät vaø thöïc haønh muïc vuï, ñöôïc nhoùm ñaøo taïo vaø coäng ñoàng giaùo xöù ñoàng haønh, vôùi noäi dung vaø loä trình thích öùng vôùi töøng thöïc taïi ñòa phöông. Ñieàu mong muoán laø vôï con cuûa Phoù teá tham gia vaøo dieãn trình ñaøo taïo.
106. Ngoaøi caùc moân hoïc baét buoäc, chöông trình hoïc taäp (giaûng khoùa) ñeå ñaøo taïo haøng phoù teá vónh vieãn phaûi bao goàm caùc moân hoïc nhaèm coå vuõ ñoái thoaïi ñaïi keát, lieân toân vaø lieân vaên hoùa, lòch söû Giaùo hoäi ôû Amazon, caûm giôùi vaø tính duïc, vuõ truï quan baûn ñòa, sinh thaùi toaøn dieän vaø caùc moân toång hôïp (transversal subjects) khaùc voán ñaëc tröng ñoái vôùi thöøa taùc vuï phoù teá. Nhoùm caùc nhaø ñaøo taïo seõ bao goàm caùc thöøa taùc vieân thuï phong vaø caùc giaùo daân coù khaû naêng phuø hôïp vôùi caùc chæ daãn veà haøng phoù teá vónh vieãn ñaõ ñöôïc pheâ duyeät ôû moãi quoác gia. Chuùng ta muoán khuyeán khích, hoã trôï vaø ñích thaân ñoàng haønh vôùi dieãn trình ôn goïi vaø vieäc ñaøo taïo caùc phoù teá vónh vieãn töông lai taïi caùc coäng ñoàng ven soâng vaø baûn ñòa, vôùi söï tham gia cuûa caùc linh muïc chính xöù vaø caùc nam nöõ tu só. Cuoái cuøng, phaûi coù moät chöông trình theo doõi ñeå ñaøo taïo lieân tuïc (linh ñaïo, ñaøo taïo thaàn hoïc, caùc chuû ñeà muïc vuï, caäp nhaät caùc vaên kieän cuûa Giaùo Hoäi, v.v.). döôùi söï höôùng daãn cuûa Ñöùc Giaùm Muïc.
e. Caùc loä trình ñaøo taïo hoäi nhaäp vaên hoùa
107. "Ta seõ cho caùc ngöôi nhöõng ngöôøi chaên chieân theo loøng Ta" (Grm 3:15). Lôøi höùa naøy, vì laø cuûa Thieân Chuùa, neân coù giaù trò moïi thôøi vaø moïi boái caûnh; do ñoù, noù cuõng coù giaù trò cho Amazon. Nhaém laøm cho vò linh muïc neân ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Chuùa Kitoâ, vieäc ñaøo taïo thöøa taùc vuï thuï phong phaûi laø moät tröôøng daïy tình huynh ñeä, ñaày tính coäng ñoàng, kinh nghieäm, taâm linh, muïc vuï vaø giaùo lyù, luoân tieáp xuùc vôùi thöïc taïi cuûa ngöôøi daân, hoøa hôïp vôùi neàn vaên hoùa vaø loøng ñaïo ñòa phöông, gaàn guõi vôùi ngöôøi ngheøo. Chuùng ta caàn chuaån bò caùc Muïc töû toát laønh bieát soáng Tin möøng Nöôùc Trôøi, bieát Giaùo Luaät, bieát caûm thöông, gioáng Chuùa Gieâsu bao nhieâu coù theå, Ñaáng maø thöïc haønh laø laøm theo yù muoán cuûa Chuùa Cha, ñöôïc nuoâi döôõng baèng Bí tích Thaùnh Theå vaø Thaùnh Kinh, nghóa laø, moät vieäc ñaøo taïo hôïp Kinh thaùnh hôn, theo nghóa ñoàng hoùa vôùi Chuùa Gieâsu nhö Ngöôøi ñaõ toû mình ra trong Tin möøng: gaàn guõi vôùi ngöôøi ta, coù khaû naêng laéng nghe, chöõa laønh, an uûi, kieân nhaãn, khoâng tìm caùch yeâu caàu nhöng bieåu loä söï dòu daøng cuûa traùi tim Chuùa Cha.
108. Nhaèm cung caáp cho caùc linh muïc töông lai cuûa caùc Giaùo Hoäi ôû Amazon moät cuoäc ñaøo taïo coù khuoân maët Amazon, ñöôïc loàng vaøo vaø thích nghi vôùi thöïc taïi, ñöôïc boái caûnh hoùa vaø coù khaû naêng ñaùp öùng nhieàu thaùch ñoá muïc vuï vaø truyeàn giaùo, chuùng ta ñeà nghò moät keá hoaïch ñaøo taïo phuø hôïp vôùi caùc thaùch ñoá cuûa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông vaø thöïc taïi Amazon. Noù phaûi bao goàm, veà caùc noäi dung hoïc thuaät, caùc moân hoïc lieân quan ñeán sinh thaùi toaøn dieän, thaàn hoïc sinh thaùi, thaàn hoïc saùng theá, thaàn hoïc baûn ñòa, linh ñaïo sinh thaùi, lòch söû Giaùo hoäi ôû Amazon, nhaân chuûng hoïc vaên hoùa Amazon, v.v. Caùc trung taâm ñaøo taïo ñôøi soáng linh muïc vaø thaùnh hieán phaûi ñöôïc loàng, toát nhaát laø, vaøo thöïc taïi Amazon, nhaèm phaùt huy vieäc caùc ngöôøi treû Amazon ñang ñöôïc ñaøo taïo tieáp xuùc vôùi thöïc taïi cuûa hoï, trong khi hoï chuaån bò cho söù meänh töông lai cuûa mình, do ñoù baûo ñaûm raèng dieãn trình ñaøo taïo khoâng bò taùch khoûi noäi dung quan yeáu veà nhöõng con ngöôøi vaø neàn vaên hoùa cuûa hoï, cuõng nhö cung öùng cho nhöõng ngöôøi treû khaùc khoâng phaûi ngöôøi Amazon cô hoäi ñeå thöïc hieän moät phaàn cuûa vieäc ñaøo taïo cuûa hoï ôû Amazon, do ñoù thuùc ñaåy caùc ôn goïi truyeàn giaùo.
f. Thaùnh Theå, Nguoàn vaø ñænh cao cuûa hieäp thoâng ñoàng nghò
109. Theo Coâng ñoàng Vatican II, vieäc tham gia Bí tích Thaùnh Theå laø nguoàn vaø ñænh cao cuûa toaøn boä ñôøi soáng Kitoâ höõu; noù laø bieåu töôïng cuûa tính hôïp nhaát cuûa Nhieäm Theå; noù laø trung taâm vaø ñænh cao cuûa toaøn boä cuoäc soáng cuûa coäng ñoàng Kitoâ höõu. Bí tích Thaùnh Theå chöùa ñöïng toaøn boä thieän ích thieâng lieâng cuûa Giaùo hoäi; noù laø nguoàn vaø ñænh cao cuûa toaøn boä vieäc truyeàn giaûng tin möøng. Chuùng ta haõy laëp laïi caâu noùi cuûa Thaùnh Gioan Phaoloâ II: "Giaùo hoäi soáng nhôø Bí tích Thaùnh Theå" (Ecclesia de Eucharistia, 1). Chæ thò cuûa Thaùnh Boä Thôø phöôïng Thieân Chuùa, Redemptoris Sacramentum (2004), quaû quyeát nhaán maïnh raèng caùc tín höõu ñöôïc höôûng quyeàn cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå nhö ñaõ ñöôïc xaùc laäp trong Saùch vaø Quy taéc Phuïng vuï. Tuy nhieân, coù veû laï khi noùi veà quyeàn cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå theo nhöõng gì ñöôïc quy ñònh, chöù khoâng noùi veà quyeàn caên baûn hôn ñoù laø vieäc tieáp caän Bí tích Thaùnh Theå cuûa moïi ngöôøi: "Trong Bí tích Thaùnh Theå, söï ñaày ñuû troïn veïn ñaõ ñöôïc hieän thöïc hoùa, vaø ñoù laø trung taâm quan yeáu cuûa vuõ truï, trung taâm traøn ñaày tình yeâu vaø söï soáng voâ taän. Hôïp nhaát vôùi Chuùa Con nhaäp theå, hieän dieän trong Bí tích Thaùnh Theå, toaøn theå vuõ truï taï ôn Thieân Chuùa. Thaät vaäy, Bí tích Thaùnh Theå töï noù laø moät haønh ñoäng cuûa tình yeâu vuõ truï" (LS 236).
110. Coäng ñoàng coù quyeàn ñöôïc cöû haønh, moät quyeàn phaùt xuaát töø yeáu tính cuûa Bí tích Thaùnh Theå vaø vò trí cuûa noù trong nhieäm cuïc cöùu roåi. Ñôøi soáng bí tích laø söï tích nhaäp caùc chieàu kích khaùc nhau cuûa ñôøi soáng con ngöôøi vaøo Maàu nhieäm Vöôït qua, moät maàu nhieäm cuûng coá chuùng ta. Do ñoù, caùc coäng ñoàng soáng ñoäng ñang thöïc söï lôùn tieáng ñoøi ñöôïc cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå. Chaéc chaén, ñaây laø ñieåm ñeán (ñænh cao vaø hoaøn hôïp) cuûa coäng ñoàng, nhöng ñoàng thôøi, noù cuõng laø ñieåm khôûi haønh: gaëp gôõ, hoøa giaûi, hoïc taäp vaø daïy giaùo lyù, taêng tröôûng coäng ñoàng.
111. Nhieàu coäng ñoàng giaùo hoäi cuûa laõnh thoå Amazon coù nhöõng khoù khaên to lôùn trong vieäc tieáp caän Bí tích Thaùnh Theå. Ñoâi khi, nhieàu thaùng troâi qua neáu khoâng muoán noùi nhieàu naêm, tröôùc khi moät linh muïc coù theå trôû laïi moät coäng ñoàng ñeå cöû haønh Bí tích Thaùnh Theå, ban Bí tích Hoøa giaûi vaø Xöùc daàu beänh nhaân cho coäng ñoàng. Chuùng ta ñaùnh giaù cao luaät ñoäc thaân nhö moät quaø phuùc cuûa Thieân Chuùa (Sacerdotalis Caelibatus, 1) bao laâu quaø phuùc naøy giuùp ngöôøi moân ñeä truyeàn giaùo, ñöôïc taán phong vaøo haøng linh muïc, hieán daâng troïn veïn cho vieäc phuïc vuï Daân Thaùnh cuûa Thieân Chuùa. Noù kích thích ñöùc aùi muïc vuï vaø chuùng ta caàu xin cho coù nhieàu ôn goïi bieát soáng ñôøi soáng linh muïc ñoäc thaân. Chuùng ta bieát raèng kyû luaät naøy khoâng phaûi laø moät ñoøi hoûi cuûa chính baûn chaát chöùc linh muïc. . . maëc duø coù nhieàu lyù do thuaän tieän vôùi noù" (PO 16). Trong thoâng ñieäp cuûa ngaøi veà cuoäc soáng ñoäc thaân cuûa linh muïc, Thaùnh Phaoloâ VI ñaõ duy trì luaät naøy vaø ñöa ra nhöõng lyù do thaàn hoïc, taâm linh vaø muïc vuï uûng hoä noù. Naêm 1992, Thaùnh Gioan Phaoloâ II, trong Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng veà vieäc ñaøo taïo linh muïc, ñaõ xaùc nhaän truyeàn thoáng naøy trong Giaùo hoäi Latinh (PDV 29). Xeùt raèng söï ña daïng hôïp phaùp khoâng gaây toån haïi cho söï hieäp thoâng vaø hieäp nhaát cuûa Giaùo hoäi, nhöng bieåu loä vaø phuïc vuï noù (LG 13; OE 6), laøm chöùng cho söï ña daïng cuûa caùc nghi leã vaø kyû luaät hieän haønh, chuùng ta ñeà nghò cô quan coù thaåm quyeàn thieát laäp caùc tieâu chuaån vaø thieân höôùng (dispositions) trong khuoân khoå Lumen Gentium 26, ñeå phong chöùc linh muïc cho nhöõng ngöôøi ñaøn oâng thích ñaùng, ñöôïc coäng ñoàng coâng nhaän, voán coù thôøi gian laøm phoù teá vónh vieãn höõu hieäu vaø nhaän ñöôïc moät cuoäc ñaøo taïo thích ñaùng ñeå laøm linh muïc, coù theå coù moät gia ñình oån ñònh vaø ñöôïc thieát laäp hôïp phaùp, ñeå duy trì ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng Kitoâ höõu qua vieäc rao giaûng Lôøi Chuùa vaø cöû haønh caùc Bí tích taïi nhöõng vuøng xa xoâi nhaát cuûa vuøng Amazon. Veà phöông dieän naøy, moät soá nghò phuï uûng hoä moät phöông thöùc phoå quaùt cho chuû ñeà naøy.
Nhöõng neûo ñöôøng môùi cho tính ñoàng nghò giaùo hoäi
a. Caùc cô caáu ñoàng nghò vuøng trong Giaùo Hoäi Amazon.
112. Phaàn lôùn caùc Giaùo phaän, Phuû doaõn toâng toaø vaø Toøa Ñaïi dieän cuûa Amazon coù laõnh thoå roäng lôùn, ít thöøa taùc vieân thuï phong vaø thieáu nguoàn taøi chính, gaëp nhieàu khoù khaên ñeå duy trì söù meänh. "Phí toån Amazon" coù nhöõng taùc ñoäng nghieâm troïng ñeán vieäc truyeàn giaûng tin möøng. Tröôùc thöïc taïi naøy, caàn phaûi suy nghó laïi caùch toå chöùc caùc Giaùo hoäi ñòa phöông, suy nghó laïi caùc cô caáu hieäp thoâng ôû caùc bình dieän tænh, vuøng, quoác gia vaø caû Toaøn vuøng Amazon. Do ñoù, caàn phaûi xaùc ñònh roõ caùc vuøng ñoàng nghò vaø taïo ra caùc maïng löôùi hoã trôï coù tính lieân ñôùi. Ñieàu khaån caáp laø phaûi vöôït qua caùc bieân giôùi ñòa dö vaø xaây döïng nhöõng caây caàu nhaèm hôïp nhaát. Vaên kieän Aparecida ñaõ nhaán maïnh raèng caùc Giaùo hoäi ñòa phöông neân taïo ra caùc caùch lieân keát giöõa caùc giaùo phaän ôû moãi quoác gia hoaëc giöõa caùc quoác gia trong moät vuøng, vaø nuoâi döôõng moät söï hôïp taùc lôùn hôn giöõa caùc Giaùo hoäi Chò em (xem DAp 182). Nhaèm moät Giaùo hoäi hieän dieän, lieân ñôùi vaø Samaritanoâ, chuùng ta ñeà nghò: saép xeáp hôïp lyù caùc vuøng ñòa lyù roäng lôùn cuûa caùc Giaùo phaän, caùc toøa ñaïi dieän vaø caùc "giaùm haït"; thieát laäp moät quyõ Amazon ñeå hoã trôï vieäc truyeàn giaûng tin möøng; nhaïy caûm hoùa vaø kích thích caùc cô quan hôïp taùc quoác teá cuûa Coâng Giaùo ñeå hoã trôï, ngoaøi caùc döï aùn xaõ hoäi, caùc hoaït ñoäng truyeàn giaûng tin möøng.
113. Naêm 2015, nhaân kyû nieäm 50 naêm thieát laäp Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc cuûa Thaùnh Phaoloâ VI, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ môøi goïi ñoåi môùi hieäp thoâng ñoàng nghò ôû caùc bình dieän khaùc nhau cuûa ñôøi soáng Giaùo hoäi: ñòa phöông, vuøng vaø phoå quaùt. Giaùo hoäi ñang khai trieån moät caùch hieåu bieát môùi veà tính ñoàng nghò ôû bình dieän vuøng. Döïa vaøo truyeàn thoáng, UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá cho bieát: "Bình dieän vuøng trong vieäc thi haønh tính ñoàng nghò laø moät ñieàu ñang dieãn ra trong vieäc taùi nhoùm hoïp caùc Giaùo hoäi ñaëc thuø coù maët trong cuøng moät vuøng: moät tænh - nhö ñaëc bieät xaûy ra trong caùc theá kyû ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi - hoaëc moät quoác gia, moät luïc ñòa hoaëc moät phaàn cuûa noù: (Taøi lieäu "Tính ñoàng nghò trong ñôøi soáng vaø söù meänh cuûa Giaùo hoäi", Vatican, 2018, 85). Vieäc thi haønh tính ñoàng nghò ôû bình dieän naøy cuûng coá caùc daây lieân keát tinh thaàn vaø ñònh cheá, thuùc ñaåy vieäc trao ñoåi caùc ôn phuùc vaø giuùp leân keá hoaïch cho caùc tieâu chuaån muïc vuï chung. Coâng vieäc chung trong muïc vuï xaõ hoäi cuûa caùc giaùo phaän naèm ôû bieân giôùi caùc quoác gia phaûi ñöôïc taêng cöôøng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà chung vöôït qua nhöõng gì laø ñòa phöông, nhö khai thaùc ngöôøi vaø laõnh thoå, buoân baùn ma tuùy, tham nhuõng, buoân ngöôøi, v.v. vaán ñeà di cö caàn ñöôïc giaûi quyeát moät caùch phoái hôïp bôûi caùc Giaùo Hoäi taïi caùc bieân giôùi.
b. Caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø caùc cô caáu ñoàng nghò môùi cuûa Amazon
114. Chuùng ta ñeà nghò: moät tröôøng ñaïi hoïc Coâng Giaùo vuøng Amazon ñöôïc thieát laäp döïa treân nghieân cöùu lieân ngaønh (bao goàm caû nghieân cöùu daõ chieán), veà hoäi nhaäp vaên hoùa vaø ñoái thoaïi lieân vaên hoùa; neàn thaàn hoïc hoäi nhaäp vaên hoùa ñoù bao goàm vieäc ñaøo taïo chung cho caùc thöøa taùc vuï giaùo daân vaø vieäc ñaøo taïo caùc linh muïc, chuû yeáu döïa treân Kinh thaùnh. Caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu, giaùo duïc vaø môû roäng phaûi bao goàm caùc chöông trình nghieân cöùu veà moâi tröôøng (kieán thöùc lyù thuyeát ñöôïc xaùc laäp vôùi tuùi khoân cuûa caùc daân toäc soáng ôû vuøng Amazon) vaø caùc nghieân cöùu saéc toäc (moâ taû caùc ngoân ngöõ khaùc nhau, v.v.). Vieäc ñaøo taïo caùc giaûng vieân, vieäc giaûng daïy vaø saûn xuaát caùc taøi lieäu giaùo khoa phaûi toân troïng phong tuïc vaø truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân baûn ñòa, khai trieån taøi lieäu giaûng daïy hoäi nhaäp vaên hoùa vaø thöïc hieän caùc hoaït ñoäng môû roäng ôû caùc quoác gia vaø vuøng khaùc nhau. Chuùng ta yeâu caàu caùc tröôøng ñaïi hoïc Coâng Giaùo cuûa Chaâu Myõ Latinh giuùp ñôõ trong vieäc thieát laäp Ñaïi hoïc Coâng Giaùo vuøng Amazon vaø ñoàng haønh vôùi söï phaùt trieån cuûa noù.
c. Cô cheá giaùo hoäi vuøng haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng cho Amazon
115. Chuùng ta ñeà nghò thaønh laäp moät cô cheá giaùm muïc nhaèm coå vuõ tính ñoàng nghò giöõa caùc Giaùo hoäi trong vuøng, giuùp phaùc hoïa ra khuoân maët Amazon cho Giaùo hoäi naøy vaø tieáp tuïc nhieäm vuï tìm ra nhöõng neûo ñöôøng môùi cho söù meänh truyeàn giaûng tin möøng, ñaëc bieät baèng caùch cô cheá hoùa ñeà nghò sinh thaùi toaøn dieän, nhôø theá, taêng cöôøng dieän maïo cuûa Giaùo hoäi Amazon. Noù seõ laø moät cô cheá giaùm muïc thöôøng tröïc vaø coù tính ñaïi dieän, nhaèm coå vuõ tính ñoàng nghò trong vuøng Amazon, aên khôùp vôùi Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu Myõ La Tinh (CELAM), nhöng coù cô caáu rieâng cuûa noù, trong moät toå chöùc ñôn giaûn vaø cuõng aên khôùp vôùi Maïng Löôùi Giaùo Hoäi Toaøn Vuøng Amazon (REPAM). Nhôø caùch naøy, noù coù theå laø maùng chuyeån höõu hieäu ñeå laõnh thoå cuûa Giaùo hoäi Myõ Latinh vaø vuøng Caribbean tieáp nhaän nhieàu ñeà nghò ñöôïc neâu ra trong Thöôïng hoäi ñoàng naøy. Noù seõ laø daây noái keát laøm cho caùc maïng löôùi vaø saùng kieán giaùo hoäi vaø moâi tröôøng xaõ hoäi aên khôùp vôùi nhau ôû bình dieän luïc ñòa vaø quoác teá.
d. Nghi leã cho caùc daân toäc baûn ñòa
116. Coâng ñoàng Vatican II ñaõ môû khoâng gian cho tính ña nguyeân phuïng vuï, "cho caùc bieán theå vaø thích nghi hôïp phaùp ñoái vôùi caùc nhoùm vaø daân toäc khaùc nhau" (SC 38). Veà phöông dieän naøy, phuïng vuï phaûi ñaùp öùng vaên hoùa ñeå noù laø nguoàn vaø ñænh cao cuûa ñôøi soáng Kitoâ höõu (Xem SC 10) vaø ñeå noù caûm thaáy lieân thuoäc vôùi caùc ñau khoå vaø nieàm vui cuûa ngöôøi ta. Chuùng ta phaûi cung caáp caâu traû lôøi coù tính Coâng Giaùo chaân thöïc cho kieán nghò cuûa caùc coäng ñoàng Amazon muoán ñöôïc thích nghi phuïng vuï, bieát ñaùnh giaù cao vuõ truï quan baûn ñòa, caùc truyeàn thoáng, caùc bieåu töôïng vaø nghi thöùc voán bao goàm caùc chieàu kích sieâu vieät, coäng ñoàng vaø sinh thaùi.
117.Coù 23 Nghi leã khaùc nhau trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, moät daáu chæ roõ raøng cho thaáy moät truyeàn thoáng, ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu tieân, ñaõ coá gaéng hoäi nhaäp vaên hoùa caùc noäi dung cuûa ñöùc tin vaø vieäc cöû haønh ñöùc tin naøy qua ngoân ngöõ gaén boù nhaát coù theå vôùi maàu nhieäm ngöôøi ta muoán baøy toû. Taát caû caùc truyeàn thoáng naøy ñeàu coù nguoàn goác töø söù meänh cuûa Giaùo hoäi: "Caùc Giaùo Hoäi cuûa cuøng moät khu vöïc ñòa lyù vaø vaên hoùa ñaõ ñeán ñeå cöû haønh maàu nhieäm Chuùa Kitoâ baèng nhöõng bieåu thöùc ñaëc thuø, noùi leân ñaëc ñieåm vaên hoùa cuûa hoï: trong truyeàn thoáng "kho taøng ñöùc tin', trong tính bieåu töôïng phuïng vuï, trong vieäc toå chöùc hieäp thoâng huynh ñeä, trong caùi hieåu thaàn hoïc veà caùc maàu nhieäm vaø trong caùc hình thöùc thaùnh thieâng khaùc nhau": Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo 1202; cuõng neân xem Saùch Giaùo Lyù cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo 1200-1206).
118.Ñieàu caàn thieát laø, trong noã löïc truyeàn giaûng tin möøng khoâng meät moûi cuûa mình, Giaùo hoäi phaûi laøm vieäc ñeå dieãn trình hoäi nhaäp vaên hoùa ñöùc tin ñöôïc phaùt bieåu theo nhöõng caùch gaén boù hôn, ñeå noù cuõng coù theå ñöôïc cöû haønh vaø soáng theo caùc ngoân ngöõ rieâng cuûa caùc daân toäc Amazon. Ñieàu caáp thieát laø phaûi thaønh laäp caùc uûy ban dòch thuaät vaø soaïn thaûo caùc baûn vaên Kinh thaùnh vaø phuïng vuï baèng caùc ngoân ngöõ rieâng cuûa caùc nôi choán khaùc nhau, vôùi caùc taøi nguyeân caàn thieát, baûo toàn chaát theå (matter) cuûa caùc Bí tích vaø thích nghi chuùng vaøo moâ thöùc (form), maø khoâng queân ñieàu coát yeáu. Veà phöông dieän naøy, ñieàu caàn laø khuyeán khích aâm nhaïc vaø ca haùt, taát caû ñeàu ñöôïc phuïng vuï chaáp nhaän vaø coå vuõ.
119. Cô cheá môùi cuûa Giaùo hoäi taïi Amazon phaûi thaønh laäp moät uûy ban coù naêng quyeàn ñeå nghieân cöùu vaø ñoái thoaïi, phuø hôïp vôùi caùc caùch söû duïng vaø phong tuïc cuûa caùc daân toäc coù toå coù tieân, vieäc khai trieån moät nghi leã cho ngöôøi Amazon, coù theå phaùt bieåu ñöôïc gia taøi phuïng vuï, thaàn hoïc, kyû luaät vaø taâm linh Amazon, ñaëc bieät tham chieáu nhöõng gì Lumen Gentium khaúng ñònh cho caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông (x. LG 23). Ñieàu naøy seõ ñöôïc theâm vaøo caùc nghi leã ñaõ coù trong Giaùo hoäi, laøm phong phuù theâm coâng vieäc truyeàn giaûng tin möøng, khaû naêng phaùt bieåu ñöùc tin baèng neàn vaên hoùa rieâng cuûa ngöôøi ta, vaø chieàu höôùng taûn quyeàn vaø hôïp ñoaøn (collegiality) voán coù theå noùi leân tính Coâng Giaùo cuûa Giaùo Hoäi. Noù cuõng coù theå nghieân cöùu vaø ñeà nghò caùch laøm phong phuù caùc nghi leã giaùo hoäi baèng caùch thöùc trong ñoù caùc daân toäc naøy chaêm soùc laõnh thoå cuûa hoï vaø töông quan vôùi caùc nguoàn nöôùc cuûa noù.
Keát Luaän
120. Chuùng toâi keát thuùc döôùi söï baûo veä cuûa Ñöùc Maria, Meï cuûa Amazon, ñöôïc toân kính baèng caùc teân khaùc nhau trong toaøn vuøng. Nhôø söï baàu cöû cuûa ngaøi, chuùng ta caàu xin cho Thöôïng hoäi ñoàng trôû thaønh moät bieåu thöùc cuï theå cuûa tính ñoàng nghò, ñeå söï soáng vieân maõn maø Chuùa Gieâsu ñeán ñeå mang ñeán cho theá giôùi (x. Ga 10:10) ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi, nhaát laø ngöôøi ngheøo, vaø goùp phaàn chaêm soùc "ngoâi nhaø chung". Xin Ñöùc Maria, Meï cuûa Amazon, ñoàng haønh vôùi chuùng ta; chuùng ta daâng hieán cho Thaùnh Giuse, ngöôøi giaùm hoä trung thaønh cuûa Ñöùc Maria vaø Chuùa Gieâsu Con cuûa Ñöùc Meï, söï hieän dieän giaùo hoäi cuûa chuùng ta ôû Amazon, Giaùo Hoäi coù khuoân maët Amazon vaø luoân ra ñi truyeàn giaùo.