Boán traêm naêm hình thaønh
vaø phaùt trieån Chöõ Quoác Ngöõ
trong lòch söû loan baùo Tin Möøng taïi Vieät Nam
Nhìn laïi Hoäi thaûo Vaên Hoùa: Boán traêm naêm hình thaønh vaø phaùt trieån Chöõ Quoác Ngöõ trong lòch söû loan baùo Tin Möøng taïi Vieät Nam.
Linh Muïc Giuse Trònh Tín YÙ
Saøigoøn (WHÑ 30-10-2019) - Nhìn laïi Hoäi thaûo Vaên Hoùa: Boán traêm naêm hình thaønh vaø phaùt trieån Chöõ Quoác Ngöõ trong lòch söû loan baùo Tin Möøng taïi Vieät Nam.
Boán baøi thuyeát trình ñeàu gôïi nhôù caâu chuyeän coá tích Vieät Nam. Moät gia ñình ngheøo, oâng baø ñeå laïi gia saûn cho con chaùu voûn veïn caây kheá ngoït. Caây kheá thöôøng thoâi, chaúng sinh lôïi, chaúng ñeû ra tieàn cuûa neân coù veû con chaùu hôø höõng, chæ chaêm boùn cho caây kheá nhö moät kyû vaät ñeå nhôù oâng baø! Nhöng laï ñôøi nhaø chæ coù caây kheá maø ñuû loaøi chim choùc boán phöông bay ñi bay veà, ruû nhau tuï hoäi, líu lo thöôûng thöùc nhöõng traùi kheá laøm caùc con chaùu trong nhaø soát caû ruoät, ruû nhau xua ñuoåi cho ñaùm chim bay ñi. Bò xua ñi, baày chim ríu rít ñaùp laïi, "AÊn moät traùi traû ngaøn vaøng, may tuùi ba gang ñem ñi maø ñöïng". Thì ra caây kheá laø caây vaøng, caây ngoïc, caây sung tuùc oâng baø ñeå laïi cho con chaùu.
Coù phaûi cuõng nhö caây kheá, chöõ Quoác Ngöõ laø gia saûn toå tieân ñeå laïi chæ laø gia saûn vaên hoùa khoâng giöõ laøm kinh doanh, laøm giaøu nhöng Chöõ Quoác Ngöõ laøm chuùng ta nôû maøy, nôû maët vôùi theá giôùi. Vieät Nam chöa giaøu, Vieät Nam chöa baèng ai nhöng Vieät Nam coù chöõ Vieät, Vieät Nam coù neàn vaên hoùa Vieät laâu daøi, saùng toû. Cuoäc hoäi thaûo Boán Traêm Naêm Hình Thaønh Vaø Phaùt Trieån Chöõ Quoác Ngöõ ñaõ ñeå laïi ñoâi caûm nhaän khoù queân.
Caûm nhaän veà thuyeát trình vieân
Caùc thuyeát trình vieân khoâng phaûi ai xa laï, ñeàu laø ngöôøi Vieät noùi tieáng Vieät, noùi veà chöõ Vieät, neân ai ñoù coù theå aùi ngaïi, bieát ñaâu "meï haùt con khen hay" boû ngoaëc keùp, theâm phaåy khen chöõ Vieät, khen ngöôøi Vieät vaø deã hôø höõng vôùi caùc thöøa sai nöôùc ngoaøi ñaõ cuøng vôùi ngöôøi daân baûn ñòa noã löïc hình thaønh chöõ Quoác Ngöõ. Tieán só Kieàu Ly laø moät trong boán thuyeát trình vieân laø ngöôøi Vieät khoâng Coâng giaùo ñaõ khaúng ñònh trong moät baøi phoûng vaán cuûa baùo chí, Tieán só chuû tröông khaùch quan, khoâng quaù ñeà cao daân toäc, cuõng khoâng quaù khích baøi ngoaïi khi tìm hieåu cuoäc hình thaønh chöõ Quoác Ngöõ.
Taát caû caùc thuyeát trình vieân ñöôïc môøi ñeàu thuoäc giôùi chuyeân moân cao veà söû hoïc, ngoân ngöõ hoïc, vaên hoùa, truyeàn giaùo hoïc vaø caû boán vò ñeàu ñaày kinh nghieäm trong nghieân cöùu, vaø giaûng daïy. Chæ nhaän lôøi thuyeát trình vôùi thôøi gian giôùi haïn nhöng moãi thuyeát trình vieân ñeán vôùi hoäi thaûo ñeàu noùng boûng taâm huyeát.
Töøng vò ñaõ caát coâng tìm bôùi caû röøng taøi lieäu, nghieân cöùu saùch vôû vaø keâu goïi caùc ñoàng nghieäp coäng taùc ñeå vieát vaø ñaõ doác caïn taâm trí coâng söùc cho baøi vieát. Caùch naøo ñoù, caùc thuyeát trình vieân ñaõ laøm con taèm nhaû tô, nhöõng sôïi tô mong manh nhöng ñaõ deät neân nhieàu goùc caïnh cuûa moät taám thaûm lòch söû veà Chöõ Quoác Ngöõ vaø quyù baùu hôn caùc thuyeát trình vieân ñaõ laøm lôøi môøi goïi theá heä haäu dueä tieáp tuïc phaùt trieån vaø laøm saùng toû neàn vaên hoùa, vaên chöông Vieät.
Veà hoäi thaûo vieân
Chuû ñeà: "Boán Traêm Naêm Hình Thaønh vaø Phaùt Trieån Chöõ Quoác Ngöõ" nhö chaúng thieát thaân, khoâng cuï theå vaø cuõng khoù haáp daãn vôùi nhöõng ai laïnh nhaït vôùi vaên hoùa. Chính ban toå chöùc cuõng baên khoaên maõi khoâng bieát göûi thieäp môøi ai, ñöøng ai, maø ai ngôø caùc hoäi thaûo vieân laïi raát thieát tha. Con soá 320 hoäi thaûo vieân coù maët laø baèng chöùng. Nhieàu hoäi thaûo vieân coøn phaûi vaát vaû môùi theo kòp caùc thuyeát trình vieân khi trình baøy caùc goùc caïnh kyõ thuaät cuûa chöõ Quoác Ngöõ. Thöïc söï duø coøn maûi cheøo choáng vôùi caùc vaán ñeà khoù nuoát, caùc ñeà taøi khoâ khan, moïi ngöôøi vaãn nhieät tình theo doõi töøng vaán ñeà, laéng nghe töøng thuyeát trình vieân. Roõ raøng khoâng phaûi chæ toø moø theo doõi chuyeän môùi, chuyeän cuõ maø moãi ngöôøi coøn ñeå loä taâm tö buoàn vui gioáng taâm tö nhöõng ngöôøi con, ngöôøi chaùu coù dòp veà thaêm queâ cha ñaát toå, ai cuõng thích thuù nghe keå veà saûn nghieäp toå tieân. Saûn nghieäp toå tieân khoâng chæ laø maûnh vöôøn töôïc, ruoäng ñaát, nhöng coøn laø vuøng trôøi, bôø coõi: Thanh Chieâm, Nöôùc Maën, ñaát Ñaøng Trong, ñaát Ñaøng Ngoaøi, Phuù Xuaân, Thaêng Long nhöng Chöõ Quoác Ngöõ coøn laø di saûn vaên hoùa quyù giaù. Ñoù laø Chöõ Quoác Ngöõ daønh cho ngöôøi Vieät nhöng do saùng kieán cuûa caùc thöøa sai nöôùc ngoaøi coäng taùc vôùi ngöôøi daân baûn ñòa. Caùc hoäi thaûo vieân ñaõ chaêm chuù laéng nghe, ñaâu nhö nghe ñeå "ñeå nhôù, ñeå thöông" ñeå bieát ôn coâng ôn caùc tieàn nhaân.
Trong hoäi thaûo nhieàu chuyeân vieân ngaønh ngoân ngöõ, nhieàu nhaø vaên hoùa, ngöõ hoïc, söû hoïc laø tín höõu ñaïo Chuùa vaø coù caû caùc thaân höõu löông daân goùp maët trong hoäi thaûo. Caùc vò coù theå ñaõ saün moät coâng trình nghieân cöùu ñoà soä, vôùi caùc luaän chöùng, quan ñieåm rieâng nhöng qua cuoäc hoäi thaûo naøy, mong quyù vò tìm ñöôïc vaøi ba maûnh gheùp naøo ñoù cho böùc tranh toaøn caûnh lòch söû vaãn coøn nhieàu maûng troáng hoaëc coù dòp thu thaäp theâm luaän chöùng môùi cho moät quan ñieåm, moät laäp luaän. Hay laø giaûn dò, caùc vò coù maët chæ ñeå gaëp gôõ, laéng nghe nhöõng ngöôøi quen, ngöôøi thaân noùi veà toå tieân mình. Duø vôùi baát cöù lyù do gì, cuoäc goùp maët laéng nghe vaø chia seû cuûa quyù vò hoâm nay ñaõ thaønh lôøi khích leä caùc con chaùu ghi ôn caùc toå tieân vaø töïa treân ngoân ngöõ thoáng nhaát naøy laøm ñieåm maïnh cho cuoäc phaùt trieån vaên hoùa treân queâ höông ñaát Vieät.
Nhìn töø moät goùc ñoä naøo, chính quyù vò, töø nhieàu laõnh vöïc chuyeân moân ñaõ vaø ñang tieáp tuïc ñieåm toâ, laøm ñeïp cho "naøng Vieät Ngöõ" khoe höông khoe saéc trong vöôøn hoa ngoân ngöõ theá giôùi.
Veà noäi dung hoäi thaûo
Linh muïc Giaùo sö Tieán só Quoác Anh muoán chöùng minh Kitoâ giaùo ñaõ ñöôïc ñoùn nhaän vaøo vuøng AÙ Ñoâng, maûnh ñaát ñaõ thaám nhuaàn töø laâu neàn trieát hoïc vaø toân giaùo cuûa tam giaùo (Nho, Phaät vaø Ñaïo giaùo). Chính neàn trieát hoïc vaø thaàn Kitoâ giaùo ñaõ giuùp caùc giaùo höõu Vieät Nam yù thöùc hoï thuoäc veà moät toân giaùo phoå quaùt toaøn caàu ñeå giöõ vöõng loøng tin qua nhieàu cuoäc baét ñaïo theá kyû 18 & 19. Nhöõng saùch giaùo lyù thuôû ban ñaàu ñaõ ñònh hình caên tính giaùo höõu Vieät Nam. Giuùp hoï yù thöùc, hoï thuoäc veà moät toân giaùo phoå quaùt, toaøn caàu vaø giöõ vöõng nieàm tin qua nhieàu cuoäc baét ñaïo.
Ngoaøi vieäc söû duïng khoa trieát vaø thaàn hoïc töï nhieân ñeå laäp luaän cho vieäc thôø phöôïng moät Thieân Chuùa ñích thöïc vaø ñoái thoaïi vôùi caùc truyeàn thoáng ngoaïi giaùo, cha Alexandre de Rhodes giôùi thieäu nhöõng hieåu bieát cô baûn veà giaùo lyù Coâng giaùo. Chaúng haïn vôùi Pheùp Giaûng Taùm Ngaøy, cha döïa treân quan heä quaân-sö-phuï, thuyeát Tam Phuï ñeå trình baøy, moãi ngöôøi phaûi coù boån phaän trung hieáu vôùi ba ngöôøi cha cuûa mình, theo thöù töï öu tieân laø Thieân Chuùa, ñeán quoác vöông, roài môùi ñeán cha meï. Laø Ñaáng Taïo Hoùa cuûa trôøi ñaát muoân loaøi, Thieân Chuùa gioáng nhö Cha chung cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Ngaøi laø vò Thöôïng Phuï toái cao vöôït xa vai troø cuûa vò Trung Phuï, vua chuùa cai trò moät nöôùc vaø vò Haï Phuï laø cha meï trong gia ñình.
Theo cha Quoác Anh, beân caïnh thöøa sai Alexandre de Rhodes coøn coù nhöõng khuoân maët trieát hoïc, thaàn hoïc lôùn nhö Lm Girolamo Majorica, vò linh muïc ñaõ ñeå laïi nhieàu coâng trình giaùo lyù do cha in aán, phieân dòch hay soaïn thaûo nhö cuoán Thieân Chuû Thöïc Nghóa (nguyeân baûn cuûa Lm Matteo Ricci), cuoán Thieân Chuùa Thaùnh Giaùo Khaûi Moâng (vieát theo Brevio doctrina Christiana cuûa Roberto Bellarmino), Caùc Thaùnh Truyeän goàm 12 taäp vaø coøn raát nhieàu nhöõng taøi lieäu hoä giaùo khaùc cuûa Lm Francesco Buzomi ñaõ ñöôïc cha Majorica aán loaùt.
Tieáp ñoù, 150 naêm sau saùch giaùo lyù cuûa Majorica, cuoán Thieân Chuùa Thaùnh Giaùo Yeáu Lyù Quoác Ngöõ cuûa giaùm muïc thöøa sai Pierre Pigneaux de Behaine, MEP ñaõ ra ñôøi, ñaùnh daáu giai ñoaïn phaùt trieån caän ñaïi cuûa chöõ Quoác Ngöõ.
Sau thôøi kyø gian nan, ñöôïc caùc thöøa sai doøng Teân khai saùng, chöõ Quoác Ngöõ ñaõ chuyeån mình phaùt trieån vaø lan roäng daàn treân ñaát Vieät, Tieán só Kieàu Ly daãn hoäi thaûo vieân vaøo giai ñoaïn chöõ Quoác Ngöõ nôû hoa. Ñaùng chuù yù laø Tieán só Kieàu Ly ñaõ giôùi thieäu moät töø ngöõ môùi "Ngoân ngöõ Thöøa Sai" trong baøi Nhaø Bieân Soaïn Thöïc Söï Söï Cuûa Manuductio. Tieán só Kieàu Ly ñaõ coù coâng: söû duïng töø chìa khoùa naøy laøm lôøi khaúng ñònh chöõ Quoác Ngöõ luoân nhaém tôùi muïc ñích truyeàn giaùo, khoâng laø phöông tieän giao thöông hay lôïi theá chính trò. Noùi khaùc, Vieät Ngöõ laø ngoân ngöõ hoäi nhaäp vaên hoùa khoâng xaâm thöïc vaên hoùa.
Tieán só Kieàu Ly coøn xaùc ñònh, vaøo thôøi kyø Chöõ Quoác Ngöõ ñang treân ñaø phaùt trieån, do hoaøn caûnh lòch söû ñaëc bieät, caùc thöøa sai doøng Teân "nghæ vieäc" vaø caùc Linh muïc Hoäi Thöøa Sai ñaõ tieáp noái caùc thöøa sai doøng teân tieáp tuïc phaùt trieån thöù ngoân ngöõ truyeàn giaùo naøy taïi Vieät Nam vaø nhaán maïnh vai troø cuûa caùc coäng taùc vieân ngöôøi Vieät nhö Linh muïc Bentoâ Thieän vaø thaày Igesio Vaên Tín, nhöng chính yeáu vaãn laø caùc vò giaùm muïc nhö Pierre Lambert de la Motte vaø Francois Pallu, Ñöùc cha Laneau, Ñöùc cha Baù Ña Loäc vaø Ñöùc cha Adran, vò giaùm muïc ñieàu phoái coâng trình soaïn tröø ñieån Dictionarium Annamiticum-Latinum (cuøng vôùi taùm coäng taùc vieân ngöôøi Vieät, Ñaøng Trong). Do nhu caàu giaùo duïc caùc chuûng sinh, Ñöùc cha Laneau ñaõ quyeát ñònh daïy tieáng Vieät, chöõ tieàn Quoác Ngöõ cho caùc chuûng sinh. Vaø chöõ Quoác Ngöõ ñaõ thaønh chöõ vieát trung gian giöõa caùc vò giaùm muïc nöôùc ngoaøi vôùi caùc chuûng sinh. Rieâng Ñöùc cha Deydier muoán caùc bí tích phaûi ñöôïc vieát baèng ngoân ngöõ baûn xöù ñeå caùc linh muïc coù theå ñoïc ñöôïc khi cöû haønh caùc nghi leã.
Tieán só Kieàu Ly cuõng ghi nhaän, vieäc toå chöùc caùc chuûng vieän ñoùng goùp raát quan troïng vaøo vieäc giaûng daïy vaø gìn giöõ chöõ quoác ngöõ trong voøng gaàn ba traêm naêm giöõa loøng Giaùo hoäi vaø chính caùc linh muïc, chuûng sinh ngöôøi Vieät goùp phaàn lôùn cho vieäc gìn giöõ, phaùt trieån chöõ quoác ngöõ.
Rieâng Linh muïc Tieán só Nguyeãn Ñöùc Thoâng ñaõ giôùi thieäu böùc tranh toaøn caûnh veà chöõ Quoác Ngöõ vaø vaên hoïc Coâng giaùo töø nhöõng naêm thaùng öôm maàm tôùi giai ñoaïn trieån nôû röïc rôõ. Moãi giai ñoaïn chuyeån mình cuûa chöõ quoác ngöõ ñöôïc ñaùnh daáu baèng caùc taùc phaåm Quoác Ngöõ môùi. Baét ñaàu laø coâng thöùc thaùnh taåy cuûa 35 giaùo só Doøng Teân baèng chöõ Quoác Ngöõ, coâng thöùc thanh taåy ñaõ xuaát hieän ngay töø naêm 1645, ñaõ thaønh caâu, vieát rôøi vaø söû duïng daáu chính xaùc: "Tau röõa maøi nhaân danh Cha vaø Con vaø Spirito Sancto". Sau coâng thöùc thanh taåy laø cuoán Pheùp Giaûng Taùm Ngaøy vaø töø ñieån Vieät-Boà La cuûa Alexandre de Rhodes, roài tôùi töø ñieån Töï ñieån Annam - Latin cuûa Baù Ña Loäc, tieáp theo laø taäp lòch söû nöôùc Annam vaø Töø ñieån Annam - Latin vaø Latin - Annam cuûa Giaùm muïc Taberd vaø tieáp tuïc tôùi vaên hoïc Vieät Nam thôøi caän ñaïi vaø hieän ñaïi.
Theo cha, ba yeáu toá thuaän lôïi cuûa moâi tröôøng Vieät Nam: con ngöôøi suøng ñaïo, chuû tröông hoäi nhaäp cuûa caùc thöøa sai vaø chöõ Quoác Ngöõ deã hoïc, deã vieát ñaõ daãn tôùi thaønh coâng toát ñeïp veà coâng trình truyeàn ñaïo vaø phaùt trieån chöõ Quoác Ngöõ.
Cha nguyeãn Ñöùc Thoâng coi chuû tröông naâng ñôõ chöõ Quoác Ngöõ cuûa chính quyeàn Phaùp thôøi Phaùp thuoäc vaø xu höôùng tích cöïc phaùt trieån chöõ Quoác Ngöõ cuûa caùc trí thöùc Vieät Nam thôøi caän ñaïi laø nhöõng yeáu toá thuaän lôïi cho chöõ Quoác Ngöõ vöôn leân. Coù theå coi trình baøy cuûa cha nhö moät toång quan veà vaên hoïc söû Coâng giaùo Vieät Nam. Caùc ñeà taøi tuy khoâng ñöôïc trình baøy vôùi chuyeân moân saâu nhöng ñuû cho con chaùu hieåu bieát coâng ôn trôøi bieån cuûa oâng baø toå tieân.
Ngöôïc vôùi Linh muïc Tieán só Nguyeãn Ñöùc Thoâng, Linh muïc Giaùo sö Ñaøo Trung Hieäu ñaõ döøng böôùc ñöa hoäi thaûo vieân tôùi chieâm ngöôõng moät nhaân vaät taøi danh trong khu röøng vaên hoùa Coâng giaùo Vieät Nam, thaùnh Philippheâ Phan Vaên Minh, vò thaùnh ñaõ raïng danh trong toaøn Giaùo hoäi Vieät Nam do ñaõ cheát vì ñaïo Chuùa naêm 1853, vôùi aùn traûm quyeát taïi phaùp tröôøng Ñình Khao, Vónh Long. Rieâng ôû ñaây Linh muïc Giaùo sö Ñaøo Trung Hieäu muoán giôùi thieäu cha thaùnh Minh nhö moät chuyeân vieân ngöõ hoïc. Khi coøn laø chuûng sinh Philippheâ Minh ñaõ coäng taùc soaïn thaûo cuoán töø ñieån Dictionarium Anamitico-Latinum vaø Vieät-Latinh. Trong cuoán naøy, chöõ Quoác Ngöõ khoâng khaùc nhieàu vôùi tieáng Vieät hom nay.
Vaø thaùnh Minh cuõng ñöôïc giôùi thieäu laø nhaø thô. Hoài aáy taïi Vieät Nam ñaõ hieän nhieàu thi ñaøn nhö Tao Ñaøn Nhò Thaäp Baùt Tuù, Hoàng Ñöùc Quoác AÂm Thi Taäp, Gia Ñònh Tam Gia Thi Taäp. Thaùnh Philippheâ cuõng môû moät thi ñaøn, nhöõng baøi thô treân thi ñaøn ñöôïc ghi laïi trong taäp Phi Naêng Thi Taäp nhaém trình baøy ñaïo lyù Chuùa vaø khuyeán khích giaùo daân can ñaûm soáng ñaïo. Lôøi Phi loä cuûa Phi Naêng Thi Taäp laø taâm tình raát soát saéng do Thaùnh Philippheâ Phan Vaên Minh vieát: "Laïy Chuùa Gieâsu, Chuùa laø phaàn gia nghieäp ñôøi ñôøi cuûa toâi. Toâi xin choïn Thaùnh Danh Chuùa laøm chuû teå trong hoäi thi xöôùng hoïa naøy ñeå toû loøng tha thieát kính yeâu, vaø cuõng laø vieäc giaûi trí toát ñeïp trong ñôøi soáng thöôøng ngaøy cuûa haøng vaên gia ñaát nöôùc Ñaïi Nam."
Keát luaän
Caùc thöøa sai ñeán ñaát vieät khoâng ñi buoân baùn, ñi mua ñaát nhöng ñi giaûng ñaïo Chuùa cho ngöôøi Vieät baèng ngoân ngöõ Vieät vaø may maén thuôû ñoù theá heä caùc thöøa sai ban ñaàu ñaõ saùng nghó ra chöõ Quoác Ngöõ vaø cuøng vôùi nhöõng ngöôøi daân baûn xöù, taát caû cuøng ñoå moà hoâi soâi nöôùc maét ñònh hình vaø phaùt trieån chöõ Quoác Ngöõ laøm ngoân ngöõ rao giaûng Tin Möøng vaø laøm phöông tieän tieáp caän thöøa sai vôùi caùc daân baûn xöù.
Öôùc mong caùc theá heä con chaùu luoân traân troïng gìn giöõ laáy chöõ Quoác Ngöõ nhö cuûa gia baûo cuõng laø kho taøng vaên hoùa oâng baø ñeå laïi. Öôùc mong caùc theá heä con chaùu bieát chung loøng, goùp söùc phaùt trieån leân maõi kho taøng vaên hoùa quyù baùu naøy.
Cuoäc goùp maët hoâm nay cuûa caùc thuyeát trình vieân vaø caùc hoäi thaûo vieân ñaõ thaønh lôøi bieát ôn ngoû vôùi caùc tieàn nhaân vì moùn quaø voâ giaù chuùng ta ñaõ nhaän, Chöõ Quoác Ngöõ.
Linh Muïc Giuse Trònh Tín YÙ, Thö Kyù UÛy Ban Vaên Hoùa
Nguoàn: UÛy ban Vaên hoùa/HÑGMVN