Thaùng caùc linh hoàn:
'töông taùc' vôùi oâng baø toå tieân
Thaùng caùc linh hoàn: 'töông taùc' vôùi oâng baø toå tieân.
Khaéc Baù, SJ - CTV
Vatican (Vatican News 29-10-2019) - Ngöôøi Vieät Nam chuùng ta coù truyeàn thoáng nhôù veà toå tieân raát toát ñeïp. Rieâng vôùi ngöôøi Coâng giaùo, truyeàn thoáng naøy laïi ñöôïc theå hieän caùch ñaëc bieät trong Thaùng Möôøi Moät, thaùng Giaùo Hoäi höôùng veà vieäc caàu nguyeän cho caùc linh hoàn ñaõ qua ñôøi. Nhöng nhieàu ngöôøi hieän nay, nhaát laø ngöôøi treû, döôùi aûnh höôûng cuûa chuû nghóa duy lyù, coù theå ñaët caâu hoûi: taïi sao toâi phaûi laøm vaäy? Lieäu coù ích gì khi phaûi thöïc haønh moät truyeàn thoáng naøo ñoù? Vì theá, thieát töôûng vieäc suy tö veà yù nghóa vaø giaù trò cuûa haønh vi kính nhôù toå tieân laø ñieàu caàn thieát. ÔÛ ñaây, toâi chæ giôùi haïn phaàn suy tö naøy vaøo moät khía caïnh, vôùi caâu hoûi sau: lieäu chuùng ta coù theå töông taùc vôùi toå tieân ñaõ qua ñôøi cuûa mình hay khoâng?
Taïi sao laïi ñaët ra caâu hoûi ñoù? Vì toâi thieát nghó, neáu chuùng ta coù theå nhìn ra ñöôïc khaû theå raèng oâng baø toå tieân vaãn coù vai troø vaø söï hieän dieän theo nghóa naøo ñoù trong ñôøi soáng cuûa mình, vaø chuùng ta vaãn coù theå coù söï 'töông taùc' vôùi söï hieän dieän ñoù trong nhöõng khía caïnh nhaát ñònh, thì vieäc kính nhôù oâng baø toå tieân seõ mang tính chaát soáng ñoäng vaø cuï theå, thay vì chæ laø moät haønh vi voâ thöùc theo taäp tuïc hoaëc truyeàn thoáng vaên hoaù ñaïo ñöùc mô hoà naøo ñoù.
Ñeå hình dung ra nhöõng möùc ñoä vaø khía caïnh hieän dieän cuûa oâng baø toå tieân, ñieàu kieän tröôùc heát laø chuùng ta phaûi môû roäng taàm nhìn veà cuoäc ñôøi mình, ñeå thaáy ñöôïc tính toaøn theå voán coù cuûa noù. Loái soáng thôøi hieän ñaïi döôøng nhö ñang thu heïp taàm nhìn vaø yù thöùc cuûa chuùng ta veà chính mình. Naõo traïng chung cuûa xaõ hoäi hieän nay khieán chuùng ta 'ñoùng khung' ñôøi ngöôøi treân caên baûn cuûa 'thaønh coâng - thaát baïi'; vaø ñieàu naøy laïi laáy 'tieàn baïc - danh tieáng' laøm tieâu chuaån. Moâ thöùc naøy khieán cho toaøn boä cuoäc soáng bò cuoán vaøo voøng xoaùy khaéc nghieät theo caùc yeáu toá: hieäu quaû, nhanh choùng, ñaøo thaûi. Töø ñoù, ñôøi soáng con ngöôøi chæ coøn ñöôïc nhìn ñeán ôû vaøi khía caïnh: höôûng thuï - quyeàn löïc - söùc khoeû - vaø tuoåi thoï. Neáu cuoäc ñôøi ñöôïc haïch toaùn theo kieåu moät 'baûn thu-chi', noù quaû laø teû nhaït, ngheøo naøn! Trong khi ñoù, cuoäc soáng töï noù lôùn lao hôn nhieàu so vôùi caùi khung nhoû heïp ñoù. Vì theá, nhieàu ngöôøi mô hoà nhaän ra raèng cuoäc soáng cuûa mình ñang trôû neân xa laï, vì noù ñang thieáu hoaëc maát daàn nhöõng gì khaùc neân coù trong cuoäc ñôøi.
Khi töï thu beù taàm nhìn veà cuoäc ñôøi, chuùng ta ñang queân laõng hoaëc ñaùnh maát bao nhieâu khía caïnh quan troïng khaùc, nhö khía caïnh môû ra trong töông quan vôùi ngöôøi khaùc, khía caïnh lieân heä gaàn guõi vôùi quaù khöù, vôùi vaên hoaù vaø lòch söû. Cuõng vaäy, chuùng ta cuõng ñaùnh maát khaû naêng ngaïc nhieân vaø nhaïy beùn tröôùc nhöõng gì thuoäc yù thöùc veà söï sieâu vieät, hay nieàm hy voïng veà ñôøi soáng sieâu nhieân, vv. Tuy nhieân, con ngöôøi ñaâu phaûi chæ laø vaät chaát, maø coøn laø tinh thaàn nöõa! Vì theá, chuùng ta caàn ñònh hình taàm nhìn veà ñôøi soáng con ngöôøi trong tính toaøn theå lôùn lao cuûa noù, vôùi bao khía caïnh phong phuù khaùc ngoaøi tieàn baïc - danh voïng - quyeàn löïc; vaø trong taàm nhìn ñoù, ta thaáy roõ söï hieän dieän raát cuï theå cuûa oâng baø toå tieân trong ñôøi soáng cuûa mình.
Tröôùc heát, con ngöôøi coù lòch söû cuûa mình. Lòch söû ñoù khoâng phaûi chæ laø nhöõng gì ñaõ qua, maø coøn laø nhöõng gì ñang hieän dieän nôi chính chuùng ta. Ngay ñeán cô theå vaät lyù cuûa moãi ngöôøi cuõng bao haøm söï hieän dieän ñoù. Thaät vaäy, nhö daân gian vaãn noùi, chuùng ta khoâng töø 'loã neû' maø coù, nhöng ñöôïc trao ban vaø tieáp noái cuoäc soáng theå lyù töø toå tieân mình. Vì theá, moät caùch raát cuï theå, coù theå noùi toå tieân ñang hieän dieän ngay caû nôi thaân theå cuûa ta. Hôn nöõa, tính caùch vaø loái soáng cuûa ta cuõng moät phaàn ñöôïc hình thaønh töø coäi nguoàn tieân toå, vôùi nhöõng ñaëc neùt veà vaên hoaù, phong tuïc, toân giaùo, vv., maø hoï ñaõ truyeàn laïi cho ta.
Xeùt moät caùch saâu xa hôn, oâng baø toå tieân cuõng hieän dieän nôi nhöõng yeáu toá ñònh hình neân yù thöùc nhaân baûn laãn yù thöùc toân giaùo cuûa moãi caù nhaân. Thaät vaäy, nôi taàng yù thöùc cuûa ta, thaäm chí caû taàng voâ thöùc, luoân coù tieáng goïi nhaéc nhôû veà thaân phaän aét töû cuûa ñôøi ngöôøi, vaø söï nhaéc nhôû ñoù gaén chaët vôùi moái lieân heä vôùi toå tieân cuûa mình. Chuùng ta 'bieát' mình seõ khoâng toàn taïi maõi treân cuoäc ñôøi naøy, vì ta yù thöùc ñöôïc raèng moïi ngöôøi ñi tröôùc, nhaát laø caùc baäc toå tieân, ñeàu ñaõ traûi qua söï thaät ñoù. Söï nhaéc nhôû naøy mang taàm möùc quan troïng thieát yeáu vôùi con ngöôøi, vì, noùi theo kieåu trieát gia Heidegger, chuùng ta chæ thöïc söï soáng tö caùch con ngöôøi khi ñaûm nhaän yù thöùc veà söï aét töû cuûa mình. Ñoái dieän vôùi tính aét töû giuùp ta hieåu roõ söï ngaén nguûi cuûa kieáp ngöôøi, khieán ta bieát traân troïng cuoäc ñôøi vaø soáng chaân thaät vôùi chính mình hôn. Quan troïng hôn, noù khieán ta truy vaán veà yù nghóa vaø cuøng ñích cuoäc soáng naøy, vaø höôùng hy voïng veà moät ñôøi soáng mai sau, nôi ta coù khaû naêng hieäp thoâng trôû laïi vôùi toå tieân mình. Vì theá, coù theå noùi oâng baø toå tieân hieän dieän nôi yù thöùc hieän sinh cuûa ta veà cuoäc soáng.
Söï hieän dieän cuûa oâng baø toå tieân cuõng khoâng chæ giôùi haïn trong ñôøi soáng caù nhaân, maø coøn trong ñôøi soáng coäng ñoàng xaõ hoäi nöõa. Cheát khoâng coù nghóa laø bò caét ñöùt hoaøn toaøn ra khoûi ñôøi soáng xaõ hoäi. Thöïc teá, ngöôøi cheát ñaõ trôû thaønh moät phaàn cuûa lòch söû, cuûa vaên hoaù vaø cuûa bao khía caïnh khaùc trong moät daân toäc; vaø do ñoù, hoï cuõng laø moät phaàn cuûa hieän taïi, vaø caàn ñöôïc nhìn ñeán nhö laø moät thaønh vieân cuûa xaõ hoäi ñang soáng.
Toùm laïi, chuùng ta coù theå töông taùc thaät söï vôùi toå tieân cuûa mình moät caùch raát soáng ñoäng vaø cuï theå, ñôn giaûn vì hoï thöïc söï hieän dieän caùch naêng ñoäng trong nhieàu khía caïnh cuûa ñôøi soáng chuùng ta. Ñieàu kieän caàn laø chuùng ta phaûi taùi yù thöùc veà söï hieän dieän ñoù, ñeå thaáy ñöôïc söï thaät raèng mình coù söï lieân heä vaø gaén keát gaàn guõi vôùi hoï.
Trong truyeàn thoáng vaên hoaù Vieät Nam, vaø trong caùc toân giaùo noùi chung, chuùng ta coù nhieàu caùch thöùc thöïc hieän vieäc töông taùc vôùi oâng baø toå tieân cuûa mình. Ví duï, chuùng ta coù caùc taäp tuïc quen thuoäc nhö laøm gioã, nieäm höông, vieáng moä, cuùng baùi, daâng leã caàu sieâu, leã Vu Lan, vv.
Vôùi Ki-toâ höõu, ngoaøi nhöõng khía caïnh vaên hoaù vaø truyeàn thoáng, vieäc kính nhôù toå tieân coøn ñöôïc chuù troïng ôû nhöõng hình thöùc thieâng lieâng, nhö daâng leã, ñoïc kinh, caàu nguyeän, vv. Hôn nöõa, söï töông taùc naøy ñöôïc dieãn ñaït moät caùch sinh ñoäng qua tín ñieàu veà söï hieäp thoâng giöõa ba thaønh phaàn cuûa Giaùo hoäi hoaøn vuõ: Giaùo Hoäi löõ haønh cuûa nhöõng ngöôøi treân traàn gian, Giaùo Hoäi khaûi hoaøn cuûa caùc thaùnh treân thieân quoác, vaø coäng ñoaøn cuûa nhöõng ngöôøi ñang chòu thanh luyeän. Vì theá, nhö Coâng Ñoàng Vatican II daïy: "Giaùo Hoäi löõ haønh heát loøng kính nhôù, daâng lôøi caàu cho nhöõng ngöôøi ñaõ cheát, vì caàu nguyeän cho hoï ñöôïc giaûi thoaùt khoûi toäi loãi laø moät vieäc laønh thaùnh." ÔÛ chieàu ngöôïc laïi, "Khi ñöôïc veà queâ trôøi vaø hieän dieän tröôùc nhan Chuùa [...] caùc thaùnh laïi khoâng ngöøng caàu baàu cho chuùng ta beân Chuùa Cha." Coù theå noùi, möùc töông taùc ñoù ñaït ñænh cao ôû trong phuïng vuï, nhaát laø Thaùnh Leã. Phuïng vuï Thaùnh leã laø moät thöïc taïi thaùnh thieâng, laø bieán coá môû ra moät khoâng gian gaëp gôõ ñaëc bieät giöõa con ngöôøi vaø Thieân Chuùa, trong ñoù dieãn ra söï hieäp thoâng cuûa coäng ñoaøn hoaøn vuõ töø caû 'ba theá giôùi' noùi treân. Vì theá, Thaùnh Leã laø khoâng gian nôi ta coù theå thöïc söï gaëp gôõ vaø hieäp thoâng vôùi oâng baø toå tieân cuûa mình caùch soáng ñoäng, hay, noùi nhö Ñöùc Thaùnh Cha Benedictoâ XVI, laø nôi theá giôùi cuûa söï höõu haïn ñöôïc tham döï vaøo theá giôùi cuûa vónh cöûu.
Söï töông taùc noùi treân coù theå ñöôïc dieãn taû caùch ñaëc bieät vaø ñaäm neùt trong Thaùng Möôøi Moät, voán laø thôøi gian ñöôïc Giaùo hoäi daønh rieâng ñeå kính nhôù caùc linh hoàn oâng baø toå tieân. Trong thaùng naøy, ngoaøi nhöõng hình thöùc töông taùc keå treân, chuùng ta cuõng ñöôïc môøi goïi canh taân ñôøi soáng ñaïo ñöùc vaø thöïc hieän caùc vieäc baùc aùi phuùc ñöùc, ñeå lôøi nguyeän cuûa chuùng ta daønh cho oâng baø toå tieân ñöôïc ñeïp loøng Thieân Chuùa. Thieát töôûng, ñoù laø moät caùch thöùc baùo hieáu raát cuï theå, vaø cuõng laø hình thöùc ñeå laøm cho cuoäc soáng cuûa mình theâm phong phuù vaø troïn veïn.