Nhaø thaàn hoïc Joseph Ratzinger
vaø thaàn hoïc gia John Henry Newman
Nhaø thaàn hoïc Joseph Ratzinger vaø thaàn hoïc gia John Henry Newman.
Gm. Pheâroâ Nguyeãn Vaên Khaûm - gôûi ñeán Vatican News
Vatican (Vatican News 14-10-2019) - Ngaøy 19 thaùng 9 naêm 2010, trong chuyeán thaêm muïc vuï taïi Vöông quoác Anh, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñaõ cöû haønh Thaùnh leã troïng theå taïi coâng vieân Cofton Park, Luaân Ñoân, naâng Hoàng y Newman leân haøng Chaân phöôùc. Quyeát ñònh naøy khoâng chæ noùi leân söï nhìn nhaän vaø traân troïng cuûa moät vò Giaùo hoaøng daønh cho moät thaønh vieân thaùnh thieän trong Hoäi Thaùnh, nhöng ôû ñaây coøn phaûi noùi ñeán moái quan heä veà tö töôûng thaàn hoïc giöõa nhaø thaàn hoïc Joseph Ratzinger - Ñöùc Beâneâñictoâ XVI, vaø nhaø thaàn hoïc ngöôøi Anh John Henry Newman. Moái quan heä naøy ñöôïc theå hieän roõ neùt trong baøi thuyeát trình cuûa Joseph Ratzinger (vaøo thôøi ñieåm ñoù, naêm 1990, laø Hoàng y Toång tröôûng Boä Giaùo lyù ñöùc tin) veà Hoàng y Newman, khi keå laïi haønh trình tieáp caän tö töôûng thaàn hoïc cuûa Newman. Baøi thuyeát trình naøy ñaõ ñöôïc ñaêng treân tôø L'Osservatore romano, 1 thaùng 6 naêm 2005, vaø Baûn tin Hieäp Thoâng xin giôùi thieäu vôùi ñoäc giaû.
Dòch töø baûn tieáng Anh: Cardinal Joseph Ratzinger, The Theology of Cardinal Newman, L'Osservatore Romano, 1 thaùng 6 naêm 2005.
Toâi thaáy mình khoâng ñuû thaåm quyeàn ñeå noùi veà dung maïo hay coâng trình cuûa Newman, nhöng coù leõ seõ yù nghóa hôn neáu toâi keå moät chuùt veà caùch toâi ñeán vôùi Newman, qua ñaây phaûn aùnh ñieàu gì ñoù veà söï hieän dieän cuûa nhaø thaàn hoïc vó ñaïi ngöôøi Anh trong cuoäc ñaáu tranh veà maët trí thöùc vaø thieâng lieâng ôû thôøi ñaïi chuùng ta.
Vaøo thaùng gieâng naêm 1946, khi toâi baét ñaàu hoïc Thaàn hoïc ôû Ñaïi chuûng vieän Freising môùi môû cöûa laïi sau thôøi chieán tranh (1939-1945), moät sinh vieân lôùn tuoåi ñöôïc chæ ñònh laøm ngöôøi höôùng daãn nhoùm chuùng toâi. Töø tröôùc khi xaûy ra chieán tranh, anh sinh vieân aáy ñaõ baét ñaàu vieát luaän vaên veà thaàn hoïc cuûa Newman veà löông taâm. Trong nhöõng naêm phuïc vuï trong quaân nguõ, anh vaãn khoâng queân ñeà taøi ñoù vaø baây giôø anh quay laïi vôùi ñeà taøi baèng nhieät huyeát vaø naêng löïc môùi.
Chuùng toâi sôùm keát thaân vôùi nhau, moät tình baïn taäp trung vaøo nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa trieát hoïc vaø thaàn hoïc. Dó nhieân Newman luoân coù maët ôû ñoù. Alfred Lapple - teân cuûa ngöôøi sinh vieân - ñaõ xuaát baûn luaän vaên naêm 1952 vôùi töïa ñeà Caù nhaân trong Hoäi Thaùnh (Der Einzelne in der Kirche).
Vôùi chuùng toâi luùc baáy giôø, giaùo huaán cuûa Newman veà löông taâm ñaõ trôû thaønh neàn taûng quan troïng cho chuû thuyeát nhaân vò veà maët thaàn hoïc, voán cuoán huùt taát caû chuùng toâi. Hình aûnh chuùng toâi coù veà con ngöôøi cuõng nhö veà Hoäi Thaùnh ñeàu ñöôïc daãn loái baèng khôûi ñieåm naøy.
Chuùng toâi ñaõ coù kinh nghieäm veà söï ñoøi hoûi cuûa moät ñaûng toaøn trò, coi mình nhö laø söï hoaøn thaønh cuûa lòch söû vaø khöôùc töø löông taâm cuûa moãi caù nhaân. Moät trong nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng phaùi ñoù töøng noùi: "Toâi khoâng coù löông taâm. Löông taâm cuûa toâi laø Adolf Hitler". Söï taøn phaù khuûng khieáp nhaân tính con ngöôøi dieãn ra theo ñoù tröôùc maét chuùng toâi. Vì theá ñoái vôùi chuùng toâi, nhaän thöùc raèng caùi "chuùng ta" cuûa Hoäi Thaùnh khoâng döïa treân söï deïp boû löông taâm, nhöng hoaøn toaøn ngöôïc laïi, caùi "chuùng ta" ñoù chæ coù theå phaùt trieån töø löông taâm; nhaän thöùc ñoù thaät thieát yeáu vaø coù söùc giaûi thoaùt.
Roõ raøng vì Newman dieãn giaûi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi khôûi ñi töø löông taâm, nghóa laø töø moái quan heä giöõa Thieân Chuùa vaø linh hoàn, neân ñieàu hieån nhieân laø thuyeát nhaân vò ôû ñaây khoâng phaûi laø chuû nghóa caù nhaân, vaø bò boù buoäc theo löông taâm khoâng coù nghóa laø moãi ngöôøi töï do laøm theo nhöõng choïn löïa ngaãu nhieân, nhöng phaûi noùi ngöôïc laïi môùi ñuùng. Newman noùi vôùi chuùng ta raèng töï do löông taâm khoâng coù nghóa laø laáy danh nghóa löông taâm ñeå "khoâng bieát gì ñeán Ñaáng ban leà luaät vaø laø ñaáng xeùt xöû, vaø ñeå thoaùt khoûi nhöõng boù buoäc mình khoâng thaáy".
Vì theá, cuõng töø Newman maø chuùng toâi hieåu ñöôïc tính öu vieät cuûa Giaùo hoaøng. Trong yù nghóa ñích thöïc cuûa noù, löông taâm chính laø neàn taûng cuûa quyeàn bính giaùo hoaøng; quyeàn bính ñoù ñeán töø maëc khaûi, giuùp cho löông taâm töï nhieân ñöôïc hoaøn haûo vì löông taâm töï nhieân voán baát toaøn, nhö theá maëc khaûi laø "nhaø voâ ñòch cuûa luaät luaân lyù vaø cuûa löông taâm trong chính lyù do hieän höõu cuûa noù".
Giaùo huaán veà löông taâm
Chaéc chaén toâi khoâng caàn noùi roõ ra raèng ñoái vôùi toâi, giaùo huaán cuûa Newman veà löông taâm ngaøy caøng trôû neân quan troïng trong söï phaùt trieån lieân tuïc cuûa Hoäi Thaùnh vaø theá giôùi. Caøng ngaøy toâi caøng thaáy roõ löông taâm ñaõ hoaït ñoäng theá naøo trong boái caûnh cuoäc ñôøi cuûa Ñöùc hoàng y, moät boái caûnh chæ coù theå hieåu ñöôïc trong moái lieân heä vôùi nhöõng dieãn bieán trong theá kyû ngaøi soáng vaø vôùi chuùng ta cuõng theá.
Newman ñaõ "trôû laïi" Coâng giaùo nhö laø moät ngöôøi soáng theo löông taâm. Chính löông taâm ñaõ loâi ngaøi ra khoûi nhöõng moái lieân heä vaø cuoäc soáng an ninh ñang coù ñeå böôùc vaøo theá giôùi Coâng giaùo voán khoù khaên vaø xa laï ñoái vôùi ngaøi. Theá nhöng neûo ñöôøng naøy cuûa löông taâm khoâng phaûi laø neûo ñöôøng cuûa tính chuû quan töï maõn, maø laø neûo ñöôøng vaâng phuïc chaân lyù khaùch quan.
Böôùc thöù hai trong haønh trình hoaùn caûi keùo daøi suoát ñôøi cuûa Newman laø söï vöôït qua laäp tröôøng phuùc aâm chuû quan ñeå höôùng ñeán söï hieåu bieát Kitoâ giaùo döïa treân tính khaùch quan cuûa caùc tín ñieàu. Veà moái lieân heä naøy, toâi gaëp ñöôïc moät coâng thöùc trong moät baøi giaûng cuûa Newman, coù yù nghóa ñaëc bieät cho ngaøy nay: "Kitoâ giaùo chaân chính ñöôïc baøy toû#trong söï vaâng phuïc chöù khoâng qua moät tình traïng yù thöùc. Do ñoù toaøn boä boån phaän vaø coâng vieäc cuûa Kitoâ höõu ñöôïc hình thaønh bôûi hai phaàn laø Ñöùc tin vaø Vaâng phuïc; "nhìn leân Chuùa Gieâsu" (Dt 2,9) ...vaø haønh ñoäng theo thaùnh yù Ngöôøi. Toâi cho raèng ngaøy nay chuùng ta coù moái nguy laø chæ nhaán maïnh moät phía; coi nhöõng quan taâm ñuùng ñaén vaø caån troïng veà ñoái töôïng ñöùc tin nhö laø söï chính thoáng caèn coãi, söï tinh teá mang tính kyõ thuaät vaø coi toân giaùo chæ heä taïi ôû caùi maø chuùng ta goïi laø tình traïng thieâng lieâng cuûa taâm hoàn".
Trong boái caûnh naøy, moät vaøi caâu trong taùc phaåm Nhöõng ngöôøi theo phaùi Arioâ trong theá kyû thöù tö (The Arians of the Fourth Century) môùi nghe coù veû ngôõ ngaøng nhöng ñoái vôùi toâi laïi laø ñieàu quan troïng: "...khaùm phaù vaø chaáp nhaän nguyeân lyù theo ñoù söï bình an ñöôïc ñaët neàn treân Kinh Thaùnh; quy phuïc nhöõng chæ daãn cuûa chaân lyù nhö laø quyeàn bính ñaàu tieân trong caùc vaán ñeà öùng xöû chính trò vaø caù nhaân; hieåu raèng trong daây chuyeàn caùc aân suûng Kitoâ giaùo thì nhieät thaønh (vôùi chaân lyù) ñi tröôùc loøng toát".
Ñoái vôùi toâi, thaät cuoán huùt khi thaáy vaø xem xeùt coi laøm theá naøo baèng caùch naøy vaø chæ baèng caùch naøy, baèng söï gaén keát vôùi chaân lyù, vôùi Thieân Chuùa, thì löông taâm môùi coù ñöôïc vò trí, phaåm giaù, vaø söùc maïnh cuûa noù. Trong boái caûnh ñoù, toâi chæ muoán theâm moät caâu trong taùc phaåm Apologia cuûa Newman, cho thaáy thöïc teá naøy trong suy töôûng veà con ngöôøi vaø Hoäi Thaùnh: "Nhöõng phong traøo soáng ñoäng khoâng ñeán töø caùc uûy ban".
Nhìn nhaän caên tính ñöùc tin
Raát vaén taét, xin trôû laïi vôùi doøng chaûy töï thuaät. Khi tieáp tuïc hoïc Thaàn hoïc taïi Munich naêm 1947, toâi gaëp ñöôïc moät "tín ñoà" cuûa Newman, ñoù laø Gottlieb Sohngen, nhaø thaàn hoïc caên baûn, cuõng laø thaày daïy thaàn hoïc thöïc söï cuûa toâi. OÂng giuùp chuùng toâi ñoïc taùc phaåm The Grammar of Assent cuûa Newman[1] vaø qua ñoù, cho chuùng toâi thaáy caùch theá vaø hình thaùi ñaëc bieät cuûa söï chaéc chaén trong nhaän thöùc toân giaùo.
Saâu xa hôn nöõa ñoái vôùi toâi laø söï ñoùng goùp maø Heinrich Fries coâng boá trong dòp möøng kyû nieäm Coâng ñoàng Chalcedonia. ÔÛ ñoù toâi tieáp caän giaùo huaán cuûa Newman veà söï phaùt trieån giaùo thuyeát, cuøng vôùi giaùo thuyeát cuûa ngaøi veà löông taâm, ñöôïc coi nhö söï ñoùng goùp quyeát ñònh cuûa ngaøi cho vieäc canh taân thaàn hoïc. Vôùi suy tö veà söï phaùt trieån giaùo thuyeát, Newman ñaõ ñaët vaøo tay chuùng ta chìa khoùa ñeå ñöa suy tö lòch söû vaøo trong thaàn hoïc, hôn nöõa, ngaøi daïy chuùng ta phaûi suy tö thaàn hoïc theo chieàu kích lòch söû vaø nhö theá seõ nhaän ra caên tính cuûa ñöùc tin trong moïi phaùt trieån cuûa noù.
ÔÛ ñaây toâi phaûi döøng laïi vieäc ñaøo saâu hôn nöõa nhöõng tö töôûng naøy. Theo toâi, khôûi ñieåm cuûa Newman cuõng nhö trong thaàn hoïc hieän ñaïi vaãn chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñaày ñuû. Nhöõng khaû theå phong phuù ñang chôø ñöôïc khai trieån vaãn coøn aån giaáu. Veà ñieåm naøy, toâi chæ muoán nhaéc laïi haäu caûnh ñôøi soáng cuûa khaùi nieäm naøy. Chuùng ta bieát suy tö cuûa Newman veà söï phaùt trieån giaùo thuyeát ñaõ aûnh höôûng theá naøo trong vieäc ngaøi ñeán vôùi Coâng giaùo. Theá nhöng ñaây khoâng chæ laø söï khaùm phaù caùc yù töôûng. Trong khaùi nieäm cuûa Newman veà söï phaùt trieån, ñôøi soáng rieâng cuûa ngaøi ñoùng vai troø quan troïng. Ñieàu naøy xem ra roõ raøng hôn khi nhôù laïi nhöõng lôøi noåi tieáng cuûa Newman: "...soáng laø thay ñoåi, vaø neân hoaøn thieän laø phaûi thay ñoåi luoân". Suoát cuoäc ñôøi ngaøi, Newman laø con ngöôøi thöôøng xuyeân hoaùn caûi, thöôøng xuyeân ñöôïc bieán ñoåi, vaø nhö theá, ngaøi luoân laø chính mình vaø moãi ngaøy caøng laø mình hôn.
Thaùnh Augustinoâ vaø Newman
ÔÛ ñaây toâi nhôù ñeán thaùnh Augustinoâ, dung maïo maø Newman raát gaàn guõi. Khi Augustinoâ "trôû laïi" trong vöôøn Cassiciacum, ngaøi hieåu söï hoaùn caûi theo heä thoáng suy töôûng cuûa baäc thaày ñaùng kính Plotin vaø caùc trieát gia Taân-Platon. Ngaøi hieåu raèng ñôøi soáng toäi loãi trong quaù khöù nay phaûi döùt boû hoaøn toaøn; töø nay phaûi soáng cuoäc soáng môùi hoaøn toaøn khaùc, vaø haønh trình keá tieáp cuûa ngaøi phaûi laø lieân tuïc treøo leân ñænh cao cuûa söï gaàn guõi Thieân Chuùa.
Suy nghó naøy cuõng gioáng ñieàu maø Greâgoârioâ Nyssa moâ taû trong cuoán Ascent of Moses[2]: "Cuõng nhö caùc vaät theå, sau khi nhaän cuù ñaåy xuoáng ñaàu tieân, seõ rôi xuoáng vôùi toác ñoä ngaøy caøng nhanh, cuõng theá, theo chieàu ngöôïc laïi, linh hoàn ñaõ thoaùt khoûi nhöõng ñam meâ traàn tuïc seõ vöôn leân trong chuyeån ñoäng nhanh thöôøng xuyeân vöôït leân chính mình trong höôùng ñi leân vöõng chaéc". Theá nhöng kinh nghieäm thöïc teá cuûa Augustinoâ laïi khaùc. Ngaøi hieåu ra raèng soáng ñôøi Kitoâ höõu laø caû moät haønh trình khoù khaên vôùi caû chieàu cao vaø vöïc saâu.
Hình aûnh ascensus (ñi leân) ñöôïc thay theá baèng iter (con ñöôøng), ôû ñoù gaùnh naëng meät moûi ñoâi khi ñöôïc vôi nheï nhôø nhöõng khoaûnh khaéc aùnh saùng nhaän ñöôïc luùc naøy luùc khaùc. Hoaùn caûi laø moät haønh trình, ñöôøng ñi suoát ñôøi. Vaø ñöùc tin luoân laø "söï phaùt trieån", vaø chính baèng caùch ñoù môùi coù söï tröôûng thaønh cuûa linh hoàn vôùi chaân lyù, vôùi Thieân Chuùa, Ñaáng ôû trong ta coøn saâu hôn chính ta.
Trong yù töôûng veà "phaùt trieån" Newman ñaõ trình baøy chính kinh nghieäm cuûa ngaøi veà söï hoaùn caûi khoâng bao giôø hoaøn taát vaø giaûi thích cho chuùng ta, khoâng nhöõng veà söï phaùt trieån giaùo thuyeát, nhöng coøn laø söï phaùt trieån ñôøi soáng Kitoâ höõu.
Ñoái vôùi toâi, ñaëc ñieåm cuûa vò Tieán só Hoäi Thaùnh laø ngaøi khoâng chæ daïy chuùng ta baèng tö töôûng vaø dieãn töø nhöng coøn baèng ñôøi soáng cuûa ngaøi, vì nôi ngaøi tö töôûng vaø ñôøi soáng ñan quyeän vaøo nhau. Neáu theá, Newman cuõng ñöùng trong haøng nguõ nhöõng baäc thaày vó ñaïi cuûa Hoäi Thaùnh, vì ngaøi vöøa chaïm ñeán con tim chuùng ta vöøa soi saùng suy nghó cuûa chuùng ta.
- - - - - -
[1] An Essay in Aid of a Grammar of Assent, thöôøng ñöôïc goïi taét laø Grammar of Assent, laø taùc phaåm cuûa Newman vieát veà trieát lyù ñöùc tin nhaèm beânh vöïc cho ñöùc tin. Taùc giaû cho bieát ñaõ daønh 20 naêm ñeå bieân soaïn taùc phaåm naøy.
[2] Ascent of Moses laø taùc phaåm cuûa Greâgoârioâ Nyssa, trong ñoù taùc giaû vaän duïng hình aûnh Moâseâ leân nuùi Sinai ñeå trình baøy giaùo huaán veà ñôøi soáng thieâng lieâng cuûa tín höõu.