Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Indonesia,
nhöõng cô hoäi vaø thaùch ñoá
Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Indonesia, nhöõng cô hoäi vaø thaùch ñoá.
Vaên Yeân, SJ
Vatican (Vatican News 25-06-2019) - Vôùi gaàn 90% daân soá theo Hoài giaùo taïi moät ñaát nöôùc hôn 260 trieäu ngöôøi, Indonesia laø quoác gia coù soá tín höõu Hoài giaùo ñoâng nhaát theá giôùi. Tuy nhieân, Indonesia khoâng tuyeân boá laø moät quoác gia Hoài giaùo.
Ngaøy 11 thaùng 6 naêm 2019, caùc giaùm muïc Indonesia ñaõ ñeán Roma ñeå vieáng moä hai thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ vaø thaêm Toaø Thaùnh trong chuyeán vieáng thaêm Ad Limina. Nhaân dòp naøy, chuùng toâi xin gôûi ñeán quyù vò moät vaøi neùt veà Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Indonesia.
Ñaát nöôùc Indonesia roäng 1 trieäu 900 ngaøn kiloâmeùt vuoâng vôùi daân soá khoaûng 262 trieäu ngöôøi theo thoáng keâ naêm 2017. Xeùt theo tæ leä phaàn traêm theo toân giaùo thì Hoài giaùo chieám ña soá vôùi 88%, Kitoâ giaùo khoaûng 10% trong ñoù chæ 3.12% Coâng giaùo. Vaø moät thieåu soá coøn laïi theo AÁn giaùo, Phaät giaùo vaø ñaïo thôø vaät linh. Vôùi soá tín höõu Hoài giaùo nhö theá, Indonesia laø nöôùc coù soá ngöôøi theo Hoài giaùo ñoâng nhaát theá giôùi.
Theo thoáng keâ naêm 2016, soá tín höõu Coâng giaùo ôû Indonesia khoaûng 8 trieäu, thuoäc 5 giaùo tænh vaø 1 giaùo haït quaân ñoäi. Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Indonesia laø Ñöùc Cha Ignatius Suharyo Hardjoatmodjo, Toång Giaùm Muïc giaùo phaän Jakarta.
Sô löôïc lòch söû
Coâng cuoäc loan baùo Tin Möøng treân quaàn ñaûo Indonesia baét ñaàu vôùi caùc taøu buoân cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha vaø ngöôøi Haø Lan vaøo theá kyû 16. Naêm 1534 nhöõng ngöôøi Boà Ñaøo Nha thieát laäp vieäc truyeàn giaùo Coâng giaùo taïi ñaûo Maluku, ñeán naêm 1546, thaùnh Phanxicoâ Xavieâ ñaõ vieáng thaêm caùc ñaûo Sulawesi vaø Maluku. Ñeán cuoái theá kyû 16, ngöôøi Haø Lan ñeán vaø truyeàn giaùo Tin laønh Calvin.
Coâng giaùo bò caám maõi ñeán ñaàu theá kyû 19, caùc nhaø truyeàn giaùo Coâng giaùo môùi trôû laïi. Sau ñoù, caùc sô Doøng Orsoline môû moät ngoâi tröôøng ôû Jakarta. Caùc vuøng truyeàn giaùo ñöôïc giao cho caùc tu só Doøng Teân. Caùc sô doøng Phansinh môû moät coâ nhi vieän taïi Trung Java.
Naêm 1897, moät cha Doøng Teân, ngöôøi Haø Lan, Franciscus Georgius Josephus van Lith (1863 - 1926), thaønh laäp moät cöù ñieåm truyeàn giaùo ôû Trung Java. Ngaøi laø moät nhaø giaùo duïc vó ñaïi, ñaõ thaønh laäp nhieàu tröôøng hoïc töø ñoù sinh ra nhöõng nhaân caùch troåi vöôït cuûa Indonesia, trong ñoù coù Ñöùc cha Soegijapranata, Doøng Teân, giaùm muïc baûn xöù ñaàu tieân cuûa ñaát nöôùc.
Naêm 1924, taïi Jakarta, laàn ñaàu tieân taát caû caùc giaùm muïc Indonesia hoïp nhau.
Trong nhöõng naêm Indonesia bò Nhaät Baûn chieám ñoùng (1942-1946), haàu heát caùc nhaø thöøa sai bò caàm tuø hoaëc ñöa ñeán caùc traïi taäp trung. Nhieàu ngöôøi ñaõ cheát trong nhöõng traïi naøy.
Ñeán naêm 1950, quan heä ngoaïi giao giöõa Toaø Thaùnh vaø Indonesia ñöôïc thieát laäp. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI ñaõ vieáng thaêm Jakarta naêm 1970 trong chuyeán toâng du ñeán Ñoâng AÙ vaø Chaâu Ñaïi Döông. Sau ñoù, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II cuõng ñaõ vieáng thaêm Indonesia naêm 1989. Gaàn ñaây nhaát, naêm 2015, Ñöùc Hoàng Y Pietro Parolin, Quoác vuï khanh Toaø Thaùnh ñaõ vieáng thaêm chính thöùc Indonesia vaø coù nhieàu hoaït ñoäng veà ñoái thoaïi lieân toân, coäng taùc vaên hoaù, xuaát baûn vaø giaùo duïc.
Ñôøi soáng Giaùo hoäi
Caùc giaùm muïc Indonesia ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng ngöôøi treû, ñeå hoï giöõ vai troø chính trong vieäc tuyeân xöng Chuùa Kitoâ trong xaõ hoäi ña vaên hoùa cuûa Indonesia vaø trôû neân "taùc nhaân thay ñoåi" coâng lyù vaø hoøa bình treân ñaát nöôùc cuûa hoï.
Trong tinh thaàn naøy, caùc giaùm muïc ñaõ phaùt ñoäng Ngaøy Giôùi treû Indonesia töø naêm 2012, ñöôïc toå chöùc moãi 4 naêm, quy tuï nhöõng ngöôøi Coâng giaùo treû töø khaép nôi cuûa Indonesia. Chuû ñeà ñöôïc choïn cho 2 laàn Ngaøy giôùi treû Indonesia 2012 vaø 2016 laàn löôït laø "100% Coâng giaùo, 100% Indonesia" vaø "Nieàm vui cuûa Tin möøng trong xaõ hoäi ña nguyeân Indonesia". Khoâng chæ coù Ngaøy giôùi treû quoác gia, Indonesia cuõng laàn ñaàu tieân ñaêng cai toå chöùc Ngaøy Giôùi treû Chaâu AÙ naêm 2017.
Cuøng vôùi giôùi treû, caùc giaùm muïc cuõng muoán phaùt huy vai troø haøng ñaàu cuûa caùc gia ñình Coâng giaùo trong vieäc loan baùo Tin Möøng trong xaõ hoäi ña nguyeân Indonesia. Ñaây laø keát quaû Ñaïi hoäi Quoác gia cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo Indonesia veà gia ñình (taïi Sagki 2015) vôùi chuû ñeà: "Gia ñình Coâng giaùo, Tin Möøng cuûa Hy voïng. Ôn goïi vaø söù maïng cuûa gia ñình trong Giaùo hoäi vaø xaõ hoäi Indonesia ña nguyeân". Ñaây cuõng laø cô hoäi khaúng ñònh söï quan taâm cuûa Giaùo hoäi ñoái vôùi caùc vaán ñeà vaø ñau khoå cuûa caùc gia ñình Indonesia vaø taùi khaúng ñònh vai troø chuû choát cuûa gia ñình trong xaõ hoäi.
Caùc höôùng muïc vuï cuûa Giaùo hoäi Indonesia ñöôïc ñaët theo chæ daãn cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ trong toâng huaán Nieàm Vui Tin Möøng vaø moâ hình Giaùo hoäi ñi ra, trong boái caûnh phöùc taïp vaø ña daïng veà toân giaùo, vaên hoùa vaø xaõ hoäi. Vì theá, Giaùo hoäi Indonesia taêng cöôøng vieäc ñoái thoaïi lieân toân vaø thuùc ñaåy caùc saùng kieán baùc aùi.
Giaùo hoäi trong xaõ hoäi
Söï hieän dieän cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Indonesia laø moät söï hieän dieän thieåu soá, nhöng naêng ñoäng vaø ñang phaùt trieån. Hieän nay, vôùi hôn 8 trieäu tín höõu, töông ñöông vôùi chæ hôn 3% daân soá, Giaùo hoäi ñang tieáp tuïc phaùt trieån. Söï hieän dieän cuûa ngöôøi Coâng giaùo treân ñaát nöôùc cuõng khoâng ñoàng nhaát: moät maët, coù caùc giaùo phaän Ende, Ruteni, Atambua vaø Larantuka thì gaàn nhö hoaøn toaøn laø Coâng giaùo, maët khaùc ôû thaùi cöïc ngöôïc laïi, coù ít nhaát taùm giaùo phaän trong ñoù coäng ñoàng Coâng giaùo khoâng quaù 1% daân soá.
Maëc duø chæ laø moät soá nhoû, nhöng coäng ñoàng Coâng giaùo Indonesia laø moät thöïc theå soáng ñoäng vaø naêng ñoäng, vôùi ôn goïi phaùt trieån ôû nhieàu khu vöïc khaùc nhau vaø caùc tín höõu nhaän ñöôïc söï chaêm soùc muïc vuï moät caùch ñaày ñuû. Hoï cuõng tham gia tích cöïc vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi, kinh teá vaø chính trò cuûa ñaát nöôùc. Moät trong nhöõng daáu chæ roõ raøng nhaát cuûa söùc soáng naøy ñeán töø lónh vöïc hoaït ñoäng maïnh nhaát: ñoù laø giaùo duïc. Caùc tröôøng Coâng giaùo ôû Indonesia luoân coù ñöôïc moät danh tieáng tuyeät vôøi vaø caùc sinh vieân Hoài giaùo cuõng theo hoïc taïi caùc tröôøng naøy.
Vôùi nhöõng ñoùng goùp vaø ñöôïc ghi nhaän veà caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi, y teá, vaên hoùa vaø giaùo duïc, toân troïng caùc nhoùm saéc toäc vaø vaên hoùa khaùc nhau, Giaùo hoäi Indonesia cuõng hieän dieän tích cöïc trong caùc chuû ñeà tranh luaän cuûa ñaát nöôùc. Töø vieäc lieân tuïc keâu goïi choáng laïi aùn töû hình, ñeán vieäc phaûn ñoái vieäc hôïp phaùp hoùa phaù thai, hay vieäc lieân tuïc toá caùo veà tham nhuõng hoaønh haønh. Giaùo hoäi Indonesia cuõng daán thaân tích cöïc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng, baûo veä tích cöïc caùc nguyeân taéc Pancasila choáng laïi moïi chuû nghóa cöïc ñoan. Caùc giaùm muïc khoâng laøm ngô trong vieäc leân tieáng tröôùc caùc vaán ñeà khaùc nhau cuûa xaõ hoäi Indonesia. Ñoùng goùp quan troïng naøy ñaõ ñöôïc nhaán maïnh trong hoäi nghò toaøn theå cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Indonesia thaùng 11 naêm 2018, daønh rieâng veà ñeà taøi ôn goïi cuûa Giaùo hoäi trong ñaát nöôùc.
Thaùch ñoá giöõa tinh thaàn bao dung vaø chuû nghóa cöïc ñoan
Vôùi daân soá hôn 260 trieäu ngöôøi, trong soá ñoù coù gaàn 90% daân soá theo Hoài giaùo, Indonesia laø quoác gia coù soá tín höõu Hoài giaùo ñoâng nhaát theá giôùi. Duø ña soá Hoài giaùo, nhöng Indonesia khoâng tuyeân boá laø moät quoác gia Hoài giaùo, nhöng ñöôïc thaønh laäp döïa treân Pancasila, naêm nguyeân taéc ñöôïc ghi trong Hieán phaùp (ñöùc tin vaøo moät Thieân Chuùa toái cao; coâng baèng vaø daân söï; ñoaøn keát; daân chuû laõnh ñaïo baèng söï khoân ngoan; coâng baèng xaõ hoäi) baûo ñaûm töï do cuûa taát caû moïi ngöôøi.
Treân thöïc teá, xaõ hoäi Indonesia laø ña toân giaùo, ña saéc toäc vaø ña vaên hoùa, ñeán noãi tieâu ngöõ cuûa quoác gia laø "thoáng nhaát trong ña daïng", moät ñaëc thuø ñaõ goùp phaàn taïo neân baûn chaát lòch söû cuûa ñaïo Hoài ôû nöôùc naøy, voán luoân ñöôïc söû duïng ñeå cuøng chung soáng trong söï ña nguyeân.
Coäng ñoàng Coâng giaùo cuõng ñöôïc höôûng nhôø töø tinh thaàn bao dung naøy. Ñieàu naøy ñöôïc khaúng ñònh bôûi moái quan heä toát ñeïp giöõa Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc Indonesia, vôùi quan heä ngoaïi giao töø naêm 1950 vaø ñöôïc ñaùnh daáu bôûi hai chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI naêm 1970 vaø cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II naêm 1989. Hôn nöõa, trong thôøi gian hieän taïi, söï hôïp taùc trong caùc lónh vöïc giaùo duïc vaø vaên hoùa ñöôïc ñaåy maïnh. Trong soá nhöõng ñieàu ñöôïc nhaéc ñeán, söï hoøa hôïp naøy laø ñieàu ñöôïc nhaán maïnh trong chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Hoàng Y Pietro Parolin, Quoác vuï khanh Toaø Thaùnh trong chuyeán vieáng thaêm chính thöùc Indonesia naêm 2015.
Tuy nhieân, khoù khaên vaø xung ñoät cuõng khoâng thieáu. Caùc luaät leä khaùc nhau cuûa heä thoáng phaùp luaät Indonesia tröøng phaït caùc nhoùm thieåu soá vaø vì lyù do naøy, hoï cuõng ñaõ bò Giaùo hoäi chæ trích. Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa luaät laïm duïng veà toäi baùng boå, luaät veà xaây döïng nôi thôø phöôïng (ñöôïc quy ñònh bôûi hai nghò ñònh naêm 1969 vaø töø naêm 2006), thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ngaên chaën hoaëc töï yù ñoùng cöûa caùc cô sôû toân giaùo, vaø luaät hoân nhaân, chæ coâng nhaän giaù trò hôïp phaùp cho caùc caëp ñoâi theo nghi leã vaø luaät leä cuûa moät toân giaùo duy nhaát, do ñoù caám keát hoân hoãn hôïp. Theâm vaøo caùc quy taéc naøy laø caùc bieän phaùp khaùc nhau ñöôïc chính quyeàn ñòa phöông aùp duïng: töø naêm 1999, hôn 150 quy ñònh haïn cheá môùi veà toân giaùo ñaõ ñöôïc ñöa ra.
Moái ñe doïa chính ñoái vôùi hoøa bình vaø hoøa hôïp toân giaùo ñeán töø söï truyeàn baù chuû nghóa Hoài giaùo cöïc ñoan (cuõng ñöôïc coå vuõ bôûi caùc nhaø thuyeát giaùo nöôùc ngoaøi), ñaõ laøm cho caùc cuoäc xung ñoät giaùo phaùi daâng leân ôû caùc khu vöïc khaùc nhau cuûa quaàn ñaûo, loä ra maïng löôùi khuûng boá ñòa phöông lieân keát vôùi al-Qaeda vaø gaàn ñaây laø nhaø nöôùc Hoài giaùo IS. Caùc maïng löôùi khuûng boá naøy ñaõ tuyeân boá chòu traùch nhieäm veà nhieàu cuoäc taán coâng ñoå maùu keå töø ñaàu nhöõng naêm 2000.
Nhieàu baùo caùo khaùc nhau, bao goàm caû nhöõng baùo caùo cuûa Trung taâm nghieân cöùu veà Hoài giaùo - "Vieän Wahid", cho thaáy söï leo thang baïo löïc vaø phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi caùc nhoùm toân giaùo thieåu soá, keå caû ñoái vôùi Kitoâ höõu.
Haàu heát caùc vi phaïm xaûy ra ôû tænh Taây Java, ôû Sumatra, taïi khu vöïc ñoâ thò cuûa Jakarta vaø ôû tænh töï trò Aceh. Tænh töï trò Aceh laø nôi duy nhaát luaät Hoài giaùo Sharia coù hieäu löïc vaø ñöôïc aùp duïng ngaøy caøng khaéc khe vaø ñoäc ñoaùn, nhieàu nôi thôø phöôïng ñaõ bò ñoùng cöûa, bôûi vì chuùng "baát hôïp phaùp", do aùp löïc cuûa chuû nghóa cöïc ñoan ñòa phöông.
Caùc heä luaän cuûa chuû nghóa cöïc ñoan Hoài giaùo ñaõ ñöôïc ñaùnh daáu taïi ñaûo Maluku trong cuoäc xung ñoät ñaãm maùu giöõa naêm 1999 vaø 2001 lieân quan ñeán caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo (Tin laønh) vaø Hoài giaùo do söï hieän dieän cuûa phong traøo cöïc ñoan Laskhar Jihad. Caùc nhoùm Hoài giaùo, trong soá nhöõng ngöôøi khaùc, ñoùng vai troø chính trong chieán dòch baïo löïc choáng laïi thoáng ñoác Jakarta, oâng Basuki Tjahaja Purnama, laø moät Kitoâ höõu goác Hoa, bò buoäc toäi baùng boå vaø do ñoù bò keát aùn vaøo naêm 2017.
Trong soá caùc nhoùm cöïc ñoan naêng noå nhaát ôû nöôùc naøy, phaûi keå ñeán "Dieãn ñaøn Hoài giaùo Umat" vaø "Maët traän Hoài giaùo Pembela" hay coøn goïi laø "Maët traän cuûa nhöõng ngöôøi baûo veä Hoài giaùo". Tröôùc chuû nghóa cöïc ñoan lan roäng taïi nöôùc naøy, cuõng coù moät soá ñaùng keå nhöõng ngöôøi Hoài giaùo, caùc nhaø laõnh ñaïo vaø trí thöùc oân hoøa côûi môû ñeå ñoái thoaïi. Ñaây laø moät daán thaân tích cöïc ñöôïc Giaùo hoäi Coâng giaùo chia seû nhö laø moät trong nhöõng öu tieân cuûa mình trong vieäc thuùc ñaåy ñoái thoaïi lieân toân vaø caùc nguyeân taéc hoøa hôïp cuûa Pancasila.