Ba chieàu kích
trong chuyeán vieáng thaêm Loã Ma Ni
cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Ba chieàu kích trong chuyeán vieáng thaêm Loã Ma Ni cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 29-05-2019) - Theo kyù giaû Gerard O'Connell cuûa taïp chí America, chuyeán ñi Loã Ma Ni cuûa Ñöùc Phanxicoâ vaøo ngaøy thöù Saùu, 31 thaùng 5 naêm 2019, laø moät "haønh vi caân baèng teá nhò giöõa 3 chieàu kích: chieàu kích nhaø nöôùc vì Loã Ma Ni laø moät nöôùc coäng hoøa môùi taùi laäp neàn ñoäc laäp naêm 1990; chieàu kích ñaïi keát vì 86 phaàn traêm daân soá theo Chính Thoáng Giaùo; vaø chieàu kích muïc vuï ñeå cuûng coá ñöùc tin cuûa anh chò em Coâng Giaùo cuûa ngaøi, hieän goàm hai coäng ñoàng: coäng ñoàng nghi leã Latinh (4 ñeán 6 phaàn traêm daân soá) vaø coäng ñoàng nghi leã Hylaïp (ít hôn 1 phaàn traêm daân soá).
Loã Ma Ni ñöùng ôû ngaõ ba ñöôøng cuûa Trung, Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÂu Chaâu. Moät ñaát nöôùc gaàn lôùn baèng Ñöùc Quoác, cuøng bieân giôùi vôùi Baûo Gia Lôïi (Bulgaria), Ukraine, Hung Gia Lôïi (Hungary), Moldovia vaø Serbia vaø coù ñöôøng duyeân haûi doïc Bieån Ñen (Black Sea).
Trong caùc theá kyû qua, Loã Ma Ni ñöôïc cai trò bôûi nhieàu ñeá quoác khaùc nhau, trong ñoù coù caùc ñeá quoác Roâma, Ottoman vaø AÙo Hung (Austro-Hungarian). Trong chieán tranh Nga-Thoå Nhó Kyø (Russian-Turkish), noù chieán ñaáu beân caïnh Nga vaø giaønh ñöôïc ñoäc laäp naêm 1877.
Noù ñöùng veà phía quaân Ñoàng minh trong Theá chieán I vaø trong hieäp öôùc hoøa bình sau ñoù ñaõ giaønh ñöôïc Transylvania. Trong Theá chieán II, ban ñaàu noù ñöùng veà phía Ñöùc nhöng ñoåi phe khi Hoàng quaân ñeán. Noù naèm döôùi söï thoáng trò cuûa coäng saûn trong thôøi kyø haäu chieán vaø ñöôïc cai trò bôûi Nicolae Ceau#escu töø naêm 1965 cho ñeán khi moät cuoäc noåi daäy ñaãm maùu laøm hôn 1,100 ngöôøi cheát ñaõ ñöa ñeán vieäc oâng naøy maát quyeàn vaø bò haønh quyeát, cuøng vôùi ngöôøi vôï Elena Ceausescu vaøo ngaøy Leã Giaùng sinh naêm 1989.
Loã Ma Ni ñaõ thieát laäp lieân heä ngoaïi giao vôùi Toøa thaùnh vaøo naêm 1920, nhöng moái lieân heä ñaõ bò phaù vôõ sau Theá chieán II khi nhöõng ngöôøi coäng saûn leân naém quyeàn vaø chæ ñöôïc khoâi phuïc laïi vaøo naêm 1990 sau cuoäc Caùch maïng Loã Ma Ni.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ daønh ba ngaøy ôû ñaây: ngaøy ñaàu tieân ôû Bucharest, caên cöù cuûa ngaøi cho toaøn boä chuyeán vieáng thaêm; ngaøy thöù hai bao goàm caùc chuyeán vieáng thaêm ñeàn thôø Thaùnh Maãu taïi Sumuleu-Ciuc, maø ngöôøi Hung Gia Lôïi (Hungary) goïi laø Csiksomlyo, vaø laø thaønh phoá lôùn thöù hai cuûa ñaát nöôùc, Iasi. Ngaøi seõ daønh ngaøy thöù ba cho Blaj, nôi ngaøi seõ phong chaân phöôùc cho baûy giaùm muïc töû ñaïo cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Hy Laïp theo nghi leã Ñoâng phöông, nhöõng vò ñaõ cheát döôùi cuoäc ñaøn aùp khaéc nghieät cuûa coäng saûn giöõa caùc naêm 1950 vaø 1970.
Chieàu kích nhaø nöôùc cuûa chuyeán vieáng thaêm cuûa ngaøi seõ dieãn ra vaøo ngaøy ñaàu tieân taïi Bucharest, moät thaønh phoá coù khoaûng hai trieäu ngöôøi ñaõ coù töø naêm 1459 vaø töøng ñöôïc bieát ñeán vôùi teân laø "Little Paris" (Tieåu Paris). Ñaây laø thuû ñoâ cuûa ñaát nöôùc töø naêm 1862 vaø laø trung taâm vaên hoùa, taøi chính vaø thöông maïi cuûa noù. ÔÛ ñoù, taïi dinh toång thoáng, Ñöùc Phanxicoâ seõ gaëp toång thoáng cuûa ñaát nöôùc, oâng Klaus Iohannis, vaø nöõ thuû töôùng ñaàu tieân cuûa nöôùc naøy, Viorica Daêncilaê, tröôùc khi ngoû lôøi vôùi quoác gia vaø caùc thaåm quyeàn chính trò vaø daân söï cuûa noù.
Trong moät baøi phaùt bieåu treân truyeàn hình toaøn quoác, Ñöùc Phanxicoâ döï kieán seõ ñeà caäp ñeán khoâng nhöõng lòch söû ñaát nöôùc maø caû hai moái quan taâm chính cuûa noù hieän nay nöõa: ngheøo ñoùi vaø di daân. Möùc ngheøo cuûa Loã Ma Ni laø moät trong nhöõng möùc cao nhaát ôû Chaâu AÂu - khoaûng 40% vaø thaäm chí cao hôn ôû khu vöïc noâng thoân nôi coù 45% daân soá sinh soáng. Tuoåi treû thaát nghieäp ôû möùc 15 phaàn traêm. Keå töø khi Loã Ma Ni gia nhaäp Lieân minh chaâu AÂu vaøo naêm 2007, khoaûng 16% daân soá - 3.6 trieäu ngöôøi, phaàn lôùn treû tuoåi - ñaõ di cö sang caùc caùc nöôùc trong Lieân Hieäp AÂu Chaâu.
Chieàu kích ñaïi keát cuûa chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng seõ ñöôïc chuù yù vaøo buoåi chieàu cuøng ngaøy khi ngaøi gaëp Ñöùc Thöôïng phuï Daniel, nhaø laõnh ñaïo cuûa Giaùo hoäi Chính thoáng Loã Ma Ni, laàn ñaàu tieân. Sau ñoù, ngaøi seõ gaëp Coâng ñoàng thöôøng tröïc cuûa giaùo hoäi Chính thoáng giaùo, coâng ñoàng maø ngaøi cuõng seõ ngoû lôøi tröôùc khi caàu nguyeän vôùi vò Thöôïng phuï taïi nhaø thôø chính toøa môùi cuûa giaùo hoäi Chính thoáng giaùo ôû thuû ñoâ.
Thaùnh Gioan Phaoloâ II ñaõ trôû thaønh giaùo hoaøng ñaàu tieân ñeán thaêm Loã Ma Ni vaøo thaùng 5 naêm 1999 vaø ñöôïc chaøo ñoùn noàng nhieät vì vai troø cuûa ngaøi trong vieäc laøm suïp ñoå chuû nghóa coäng saûn. Moái lieân heä cuûa ngaøi vôùi Thöôïng phuï Teoctist ñaëc bieät thaân thieän; caùc vò ñaõ kyù moät tuyeân boá chung cam keát hôïp taùc ñeå taêng cöôøng caùc lieân heä giöõa ngöôøi Coâng Giaùo Loã Ma Ni vaø Kitoâ höõu Chính thoáng. Coù moät söï thieän chí hieån nhieân giöõa hai nhaø laõnh ñaïo ñeán noãi vaøo cuoái buoåi cöû haønh Thaùnh leã taïi thaønh phoá Bucharest, ñaùm ñoâng ñaõ hoâ vang, "hôïp nhaát, hôïp nhaát".
Tình hình ñaõ thay ñoåi keå töø ñoù, vaø coù moät soá giaùm muïc ít coù taâm thöùc ñaïi keát hôn trong coâng ñoàng ngaøy nay.
Cha Francisc Dobos, phaùt ngoân vieân cuûa toång giaùo phaän Coâng Giaùo Bucharest, noùi vôùi caùc phoùng vieân ôû Roâma raèng duø cuoäc ñoái thoaïi giöõa caùc giaùo hoäi Chính thoáng vaø Coâng Giaùo Ñoâng phöông raát "côûi môû vaø hoøa bình", nhöng hieän "cöùng ngaéc hôn" so vôùi tröôùc ñaây vaø coù leõ ít"sinh hoa traùi" hôn. Caùc lieân heä Chính thoáng giaùo ñaëc bieät caêng thaúng vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Hy Laïp, moät giaùo hoäi maø caùc thaønh vieân chòu thieät haïi naëng neà döôùi söï cai trò cuûa coäng saûn ôû Loã Ma Ni vaø taøi saûn cuûa hoï bò tòch thu vaø trao cho Chính thoáng giaùo.
Giaùm muïc Brian Farrell, thö kyù cuûa Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coå vuõ Hôïp nhaát Kitoâ giaùo, noùi vôùi tôø America, "moái lieân heä cuûa chuùng ta vôùi ngöôøi Loã Ma Ni sinh ñoäng vaø tích cöïc; hoï tham gia moïi hoaït ñoäng ñaïi keát; hoï laø thaønh vieân cuûa [Hoäi ñoàng caùc Giaùo hoäi Theá giôùi] vaø cuõng hoaït ñoäng khaù tích cöïc trong ñoù". Ngaøi löu yù raèng Thöôïng phuï Daniel ñaõ töøng laøm vieäc cho Hoäi ñoàng caùc Giaùo hoäi Theá giôùi, vôùi tö caùch laø giaùo sö taïi vieän ñaïi keát Bossey vaø tröôùc khi ngaøi trôû thaønh Thöôïng phuï, töøng daãn ñaàu phaùi ñoaøn Chính thoáng Loã Ma Ni tôùi leã nhaäm chöùc cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI.
Thöôïng phuï Daniel noùi trong moät böõa aên tröa toå chöùc cho caùc phaùi ñoaøn ñaïi keát taïi leã nhaäm chöùc cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ vaøo thaùng 4 naêm 2005 raèng "Chính thoáng giaùo seõ luoân bieát ôn Ñöùc Gioan Phaoloâ II vì ngaøi ñaõ môû ra raát nhieàu caùnh cöûa. Nhöng chuùng ta khoâng bao giôø hieåu ñöôïc ngaøi; ngaøi laø moät trieát gia. Nhöng khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ noùi, chuùng toâi hoaøn toaøn hieåu ngaøi vì ngaøi laø moät nhaø thaàn hoïc".
Ñöùc Giaùm Muïc Farrell, ngöôøi ñaõ gaëp Thöôïng phuï gaàn ñaây, cho bieát ngöôøi Chính thoáng giaùo Loã Ma Ni "raát côûi môû vaø thaân thieän ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ", vaø Thöôïng phuï noùi vôùi Ñöùc Cha raèng "ngaøi raát mong chôø chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng".
Chieàu kích muïc trong chuyeán Ñöùc Phanxicoâ vieáng thaêm ngöôøi Coâng Giaùo ôû vuøng ñaát naøy khôûi ñaàu sau cuoäc gaëp gôõ vôùi ngöôøi Chính thoáng giaùo.
Trong moät laù thö muïc vuï göûi cho ñoaøn chieân cuûa mình vaøo hoâm tröôùc cuûa chuyeán vieáng thaêm, Ñöùc cha Laùszloù Bocskei cuûa Oradea Mare ñaõ vieát raèng "Ñöùc Thaùnh Cha ñeán ñeå oâm hoân vaø ñeå khuyeán khích moïi coäng ñoàng Coâng Giaùo voán kieân trì trong caùc thôøi kyø khoù khaên, giöõ vöõng ñöùc tin vaø trung thaønh vôùi Roâma vaø ngöôøi keá vò Thaùnh Pheâroâ".
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ cöû haønh ba Thaùnh leã trong chuyeán vieáng thaêm cuûa ngaøi: Thaùnh leã ñaàu tieân taïi Nhaø thôø Chính toøa Coâng Giaùo Thaùnh Giuse ôû Bucharest vaøo ngaøy 31 thaùng 5 naêm 2019, gioáng Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Saùng hoâm sau, ngaøi seõ du haønh khoaûng 200 daëm baèng maùy bay ñeán ñeàn Ñöùc Meï Sumuleu Ciuc ôû Ñoâng Transylvania, taïi chaân daõy nuùi Carpathian, laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân ñeán thaêm vaø cöû haønh Thaùnh Leã ôû ñoù. Vaøo ngaøy cuoái cuøng, ngaøi seõ cöû haønh Thaùnh Leã taïi Blaj, moät thò traán naèm caùch Bucharest khoaûng 200 daëm, laø trung taâm toân giaùo vaø vaên hoùa chính cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Hy Laïp Loã Ma Ni.
Ngöôøi Coâng Giaùo Hung Gia Lôïi (Hungary) ñaëc bieät phaán khôûi veà chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ taïi ñeàn Thaùnh Maãu naøy, voán laø bieåu töôïng cuûa söï hôïp nhaát thieâng lieâng ñoái vôùi hoï. Thöïc theá, hôn moät nöûa soá ngöôøi Coâng Giaùo Loã Ma Ni laø ngöôøi Hung Gia Lôïi vaø taäp trung ôû Transylvania, voán thuoäc Hung Gia Lôïi cho ñeán naêm 1920. Nhöng sau Theá chieán I, noù ñaõ chuyeån sang tay Loã Ma Ni vaø naêm 1947 trôû thaønh moät phaàn cuûa Loã Ma Ni. Ngöôøi Hung Gia Lôïi soáng ôû ñoù ñöôïc lieân keát chaët cheõ vôùi Hung Gia Lôïi baèng ngoân ngöõ, di saûn lòch söû vaên hoùa vaø lieân heä gia ñình; hoï söû duïng caùc baûn vaên phuïng vuï Hung Gia Lôïi vaø nhieàu ngöôøi coù hai quoác tòch.
Ñöùc Giaùm Muïc Andraùs Veres, chuû tòch Hoäi ñoàng Giaùm muïc Hung Gia Lôïi, noùi vôùi haõng tin Coâng Giaùo cuûa nöôùc ngaøi: "toâi coi chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha ñeán Csíksomlyoù laø moät söï kieän lòch söû .... Ñoái vôùi ngöôøi Hung Gia Lôïi ôû vuøng ñoù, vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng ñeán ñoù laø moät nieàm vui lôùn". Ngaøi tuyeân boá raèng taát caû caùc giaùm muïc Hung Gia Lôïi seõ tham döï buoåi cöû haønh, vaø ngaøi khuyeán khích moïi ngöôøi Hung Gia Lôïi cuõng laøm nhö vaäy ñeå söï kieän naøy seõ laø moät buoåi leã tuyeät vôøi cho moïi ngöôøi Hung Gia Lôïi taïi ñeàn thaùnh coå xöa naøy". Caùc chuyeán xe löûa ñaëc bieät töø caùc thaønh phoá Hung Gia Lôïi vaø Loã Ma Ni seõ ñöa moïi ngöôøi ñeán ñeàn thôø.
Sau khi cöû haønh Thaùnh Leã taïi ñeàn thôø, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ du haønh baèng maùy bay khoaûng 100 daëm nöõa ñeán Iasi ôû Ñoâng Loã Ma Ni. Sau moät buoåi caàu nguyeän rieâng trong nhaø thôø chính toøa, ngaøi seõ gaëp gôõ haøng ngaøn ngöôøi treû vaø gia ñình töø caû caùc coäng ñoàng Loã Ma Ni vaø Hung Gia Lôïi vaø moïi tín ngöôõng vaø döï kieán seõ khuyeán khích hoï cuøng nhau laøm vieäc trong hôïp nhaát vaø lieân ñôùi.
Trong ngaøy cuoái cuøng cuûa ngaøi ôû Loã Ma Ni, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ trôû laïi Transylvania ñeå cöû haønh Thaùnh leã taïi Caâmpia Libertaêtii ("Caùnh ñoàng Töï do") ôû Blaj, nôi vaøo naêm 1848, khoaûng 40,000 ngöôøi Loã Ma Ni ñaõ tuï taäp ñeå phaûn ñoái Transylvania trôû thaønh moät phaàn cuûa Hung Gia Lôïi. ÔÛ ñoù, ngaøi seõ phong chaân phuùc cho baûy giaùm muïc Coâng Giaùo Hy Laïp ñaõ bò caàm tuø vaø cheát nhö nhöõng ngöôøi töû vì ñaïo sau Theá chieán thöù hai khi hoï töø choái gia nhaäp Giaùo hoäi Chính thoáng. Caùc taøi saûn giaùo hoäi cuûa hoï ñaõ bò chính quyeàn tòch thu, vaø nhieàu giaùo só khaùc bò toáng vaøo tuø.
Vieäc phong chaân phuùc cho baûy giaùm muïc, maø moät trong soá ñoù ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI bí maät phong chöùc Hoàng Y, seõ laø moät khoaûnh khaéc vinh quang cho caùc thaønh vieân cuûa giaùo hoäi naøy töøng chòu ñöïng raát nhieàu vì loøng trung thaønh cuûa hoï ñoái vôùi Toøa Pheâroâ.
Cuoái buoåi chieàu hoâm ñoù, Ñöùc Phanxicoâ seõ gaëp coäng ñoàng Roâma cuûa Blaj, tröôùc khi ñaùp chuyeán bay trôû veà Roâma.