Baøi giaûng thöù ba Muøa Chay 2019
cuûa Cha Raniero Cantalamessa,
Thôø ngaãu thaàn: Phaûn ñeà cuûa Thieân Chuùa haèng soáng
Baøi giaûng thöù ba Muøa Chay 2019 cuûa Cha Raniero Cantalamessa, Vò Giaûng Thuyeát cuûa Phuû Giaùo Hoaøng: Thôø ngaãu thaàn: Phaûn ñeà cuûa Thieân Chuùa haèng soáng.
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 29-03-2019) - Baøi giaûng thöù ba Muøa Chay 2019 cuûa Cha Raniero Cantalamessa, Vò Giaûng Thuyeát cuûa Phuû Giaùo Hoaøng: Thôø ngaãu thaàn: Phaûn ñeà cuûa Thieân Chuùa haèng soáng.
Thôø ngaãu thaàn: Phaûn ñeà cuûa Thieân Chuùa haèng soáng
Moãi saùng, khi thöùc daäy, chuùng ta coù moät traûi nghieäm ñaëc bieät maø haàu nhö chuùng ta khoâng bao giôø löu yù. Trong ñeâm, nhöõng thöù hieän höõu xung quanh chuùng ta laø caùch chuùng ta ñeå chuùng laïi vaøo ñeâm hoâm tröôùc: giöôøng, cöûa soå, caên phoøng. Coù leõ maët trôøi ñaõ chieáu saùng beân ngoaøi, nhöng chuùng ta khoâng thaáy noù vì maét chuùng ta ñang nhaém vaø maøn cöûa keùo laïi. Chæ khi chuùng ta thöùc giaác, moïi thöù môùi baét ñaàu hoaëc trôû laïi hieän dieän ñoái vôùi toâi bôûi vì toâi nhaän thöùc ñöôïc chuùng, toâi môùi nhaän ra chuùng. Tröôùc ñoù, döôøng nhö nhöõng thöù naøy khoâng hieän höõu.
Cuõng moät ñieàu treân ñuùng vôùi Thieân Chuùa. Ngöôøi luoân ôû ñoù: Thaùnh Phaoloâ noùi vôùi ngöôøi Athen "Trong Ngöôøi, chuùng ta soáng vaø di chuyeån vaø coù höõu theå cuûa mình" (Cv 17:28). Nhöng noùi chung ñieàu naøy xaûy ra nhö trong giaác nguû cuûa chuùng ta, chuùng ta khoâng nhaän thöùc ñöôïc noù. Ngoaøi ra coøn coù moät söï thöùc tænh cuûa tinh thaàn, moät yù thöùc ñoät ngoät böøng tænh. Ñaây laø lyù do taïi sao Kinh thaùnh khuyeân chuùng ta thöôøng xuyeân thöùc tænh khoûi giaác nguû cuûa mình: "Tænh giaác ñi, hôõi ngöôøi coøn ñang nguû! Töø choán töû vong, troãi daäy ñi naøo! Ñöùc Kitoâ seõ chieáu saùng ngöôi!" (Eph 5:14); "Ñaõ ñeán luùc anh em phaûi thöùc daäy (Rm 13:11).
Thôø ngaãu thaàn, cuõ vaø môùi
Thieân Chuùa trong Kinh thaùnh ñöôïc ñònh nghóa laø "soáng ñoäng" ñeå phaân bieät Ngöôøi vôùi nhöõng ngaãu thaàn laø nhöõng thöù cheát. Ñaây laø cuoäc ñaáu tranh xuaát hieän trong taát caû caùc saùch cuûa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc. Chuùng ta chæ caàn tình côø môû moät trang naøo baát cöù töø caùc tieân tri vaø thaùnh vònh cuõng coù theå tìm thaáy daáu chæ traän chieán söû thi naøy ñeå baûo veä vò Thieân Chuùa duy nhaát vaø ñoäc nhaát cuûa Israel. Thôø ngaãu thaàn laø phaûn ñeà nguyeân tuyeàn cuûa Thieân Chuùa haèng soáng. Moät thaùnh vònh noùi veà caùc ngaãu thaàn,
"Töôïng thaàn chuùng chæ laø vaøng baïc, chæ do tay ngöôøi theá taïo thaønh.
Coù maét coù mieäng, khoâng nhìn khoâng noùi, coù muõi coù tai, khoâng ngöûi khoâng nghe.
Coù hai tay, khoâng sôø khoâng moù; coù hai chaân, khoâng böôùc khoâng ñi, töø coå hoïng, khoâng thoát ra moät tieáng" (Tv 115: 4-7)
Traùi ngöôïc vôùi ngaãu thaàn, Thieân Chuùa soáng ñoäng xuaát hieän nhö moät vò Thieân Chuùa "laøm nhöõng gì Ngöôøi muoán", noùi naêng, nhìn xem, nghe thaáy, moät vò Thieân Chuùa "thôû hôi!" Hôi thôû cuûa Ngöôøi coù teân trong Kinh thaùnh, laø Ruah Yahweh, Thaàn Khí cuûa Thieân Chuùa.
Thaät khoâng may, cuoäc ñaáu tranh choáng laïi vieäc thôø ngaãu thaàn ñaõ khoâng keát thuùc vôùi vieäc keát thuùc cuûa chuû nghóa ngoaïi giaùo lòch söû; noù luoân luoân tieáp dieãn. Caùc ngaãu thaàn ñaõ thay ñoåi teân cuûa chuùng, nhöng chuùng coù maët hôn bao giôø heát. Nhö chuùng ta seõ thaáy, trong moãi chuùng ta, luoân hieän höõu moät thöù ngaãu thaàn ñaùng sôï nhaát. Do ñoù, ñaùng döøng laïi giaây laùt trong vaán ñeà naøy nhö moät vaán ñeà hieän thôøi, chöù khoâng phaûi chæ laø vaán ñeà trong quaù khöù.
Ngöôøi ñöa ra cuoäc phaân tích saùng suoát vaø saâu saéc nhaát veà vieäc thôø ngaãu thaàn laø Thaùnh Toâng ñoà Phaoloâ. Chuùng ta haõy ñeå ngaøi höôùng daãn chuùng ta khaùm phaù ra "con boø vaøng" voán aån naáp ñaâu ñoù trong moãi ngöôøi chuùng ta. ÔÛ phaàn ñaàu cuûa Thö göûi tín höõu Roâma, chuùng ta ñoïc ñieàu naøy:
"Töø trôøi, Thieân Chuùa maëc khaûi côn thònh noä cuûa Ngöôøi choáng laïi moïi thöù voâ luaân vaø baát chính cuûa nhöõng ngöôøi laáy söï baát chính maø giam haõm chaân lyù. Nhöõng gì ngöôøi ta coù theå bieát veà Thieân Chuùa, thì thaät laø hieån nhieân tröôùc maét hoï, vì chính Thieân Chuùa ñaõ cho hoï thaáy roõ. Quaû vaäy, nhöõng gì ngöôøi ta khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc nôi Thieân Chuùa, töùc laø quyeàn naêng vónh cöûu vaø thaàn tính cuûa Ngöôøi, thì töø khi Thieân Chuùa taïo thaønh vuõ truï, trí khoân con ngöôøi coù theå nhìn thaáy ñöôïc qua nhöõng coâng trình cuûa Ngöôøi. Do ñoù, hoï khoâng theå töï baøo chöõa ñöôïc, vì tuy bieát Thieân Chuùa, hoï ñaõ khoâng toân vinh hay caûm taï Ngöôøi cho phaûi ñaïo. Traùi laïi, ñaàu oùc hoï suy luaän vieån voâng vaø taâm trí ngu si cuûa hoï hoaù ra meâ muoäi" (Rm 1: 18-21).
Trong taâm trí nhöõng ngöôøi töøng nghieân cöùu thaàn hoïc, nhöõng lôøi leõ ñoù ñöôïc lieân keát haàu nhö chuyeân nhaát vôùi luaän ñeà khaû theå hieåu bieát töï nhieân veà söï hieän höõu cuûa Thieân Chuùa töø nhöõng ñieàu Ngöôøi ñaõ taïo döïng neân. Do ñoù, moät khi vaán ñeà naøy ñöôïc giaûi quyeát, hoaëc sau khi noù ñaõ khoâng coøn laø moái quan taâm caáp baùch nhö trong quaù khöù nöõa, nhöõng lôøi leõ naøy raát hieám khi ñöôïc nhaéc ñeán vaø ñaùnh giaù cao. Nhöng khaû theå hieåu bieát töï nhieân veà Thieân Chuùa, trong boái caûnh naøy, laø moät vaán ñeà khaù ngoaïi vi. Lôøi leõ cuûa Thaùnh Toâng ñoà coù nhieàu ñieàu hôn theá ñeå noùi vôùi chuùng ta; chuùng chöùa ñöïng moät trong nhöõng "saám seùt cuûa Thieân Chuùa" coù khaû naêng cheû ñoâi caû nhöõng caây tuyeát tuøng Libaêng.
Thaùnh Toâng ñoà coù yù ñònh chöùng minh thaân phaän cuûa loaøi ngöôøi laø gì tröôùc Chuùa Kitoâ vaø beân ngoaøi Ngöôøi, noùi caùch khaùc, thôøi ñieåm trong ñoù dieãn trình cöùu chuoäc baét ñaàu. Noù khoâng baét ñaàu töø ñieåm Zero cuûa thieân nhieân, nhöng töø ñieåm döôùi Zero do toäi loãi. Moïi ngöôøi ñeàu ñaõ phaïm toäi; khoâng tröø moät ai. Thaùnh Toâng ñoà chia theá giôùi thaønh hai loaïi Hy Laïp vaø Do Thaùi, nghóa laø ngoaïi giaùo vaø tín höõu, vaø ngaøi baét ñaàu baûn caùo traïng cuûa ngaøi chính xaùc nhaèm choáng laïi toäi loãi cuûa ngöôøi ngoaïi giaùo. Ngaøi xaùc nhaän toäi loãi caên baûn cuûa theá giôùi ngoaïi giaùo laø söï voâ thaàn vaø baát chính. Ngaøi noùi raèng ñoù laø moät cuoäc taán coâng vaøo söï thaät, khoâng phaûi vì söï thaät naøy hay söï thaät noï maø laø söï thaät nguyeân uûy cuûa moïi hieän höõu.
Toäi loãi caên baûn, ñoái töôïng haøng ñaàu cuûa côn thònh noä thaàn thaùnh, ñöôïc xaùc nhaän laø asebeia, voâ thaàn. Chính xaùc ñieàu naøy muoán noùi gì ñaõ ñöôïc Thaùnh Toâng ñoà giaûi thích ngay sau ñoù; ngaøi noùi raèng noù heä ôû vieäc töø choái "toân vinh" vaø "caûm taï" Thieân Chuùa. Noùi caùch khaùc, ñoù laø vieäc töø choái coâng nhaän Thieân Chuùa laø Thieân Chuùa, khoâng daønh cho Ngöôøi söï kính troïng maø Ngöôøi ñaùng ñöôïc. Chuùng ta coù theå noùi: Noù heä ôû vieäc "laøm ngô Thieân Chuùa", trong ñoù, "laøm ngô" ôû ñaây khoâng coù nghóa laø khoâng bieát "Ngöôøi hieän höõu", maø laø "haønh ñoäng nhö theå Ngöôøi khoâng hieän höõu".
Trong Cöïu Öôùc, chuùng ta nghe Moâseâ la to vôùi moïi ngöôøi, "Do ñoù, caùc ngöôi haõy bieát raèng Chuùa, Thieân Chuùa cuûa caùc ngöôi laø Thieân Chuùa" (Ñnl 7: 9), vaø thaùnh vònh gia tieáp noái tieáng la ñoù, ñaõ noùi raèng, "Haõy nhìn nhaän Chuùa laø Thöôïng Ñeá, chính Ngöôøi döïng neân ta, ta thuoäc veà Ngöôøi, ta laø daân Ngöôøi" (Tv 100: 3). Ruùt goïn vaøo coát loõi chính cuûa noù, toäi loãi laø töø choái vieäc "coâng nhaän" ñoù; noù laø möu toan cuûa moät taïo vaät nhaèm huûy boû khoaûng caùch phaåm tính voâ haïn voán hieän höõu giöõa hoï vaø Ñaáng taïo döïng vaø töø khöôùc phuï thuoäc vaøo Ngöôøi. Söï töø khöôùc naøy trôû thaønh hieän thaân moät caùch cuï theå trong vieäc thôø ngaãu thaàn, trong ñoù ngöôøi ta thôø phöôïng taïo vaät thay cho Ñaáng Taïo Döïng (xem Rm 1:25). Ngöôøi ngoaïi giaùo, Thaùnh toâng ñoà noùi tieáp, trôû neân voâ duïng trong suy nghó cuûa hoï, vaø taâm trí voâ caûm cuûa hoï trôû neân toái taêm. Töï nhaän laø khoân ngoan, hoï trôû thaønh keû ngu ngoác; vaø hoï ñoåi vinh quang cuûa Thieân Chuùa baát töû laáy caùc hình aûnh gioáng nhö moät con ngöôøi töû sinh hoaëc nhöõng con chim hoaëc ñoäng vaät boán chaân hoaëc loaøi boø saùt (Rm 1: 21-23).
Thaùnh Toâng ñoà khoâng coù yù noùi: moïi ngöôøi ngoaïi giaùo, khoâng tröø ai, ñaõ ñích thaân soáng trong loaïi toäi loãi naøy. (Ngaøi noùi theâm, trong Rm 2: 14ff., Veà nhöõng ngöôøi ngoaïi giaùo coù theå ñöôïc Thieân Chuùa chaáp nhaän vì hoï tuaân theo luaät cuûa Thieân Chuùa vieát treân traùi tim hoï). Ngaøi coù yù noùi: tình huoáng khaùch quan noùi chung cuûa nhaân loaïi tröôùc Thieân Chuùa sau khi phaïm toäi. Con ngöôøi, ñöôïc taïo ra "coâng chính" (caû yù nghóa vaät lyù cuûa vieäc ñöùng thaúng laãn yù nghóa ñaïo ñöùc cuûa coâng chính), ñaõ trôû thaønh moät ngöôøi "bò beû cong" vì toäi loãi, nghóa laø cong mình veà phía mình, vaø trôû thaønh "ngaïo ngöôïc" (perverse), nghóa laø höôùng veà chính hoï thay vì höôùng veà Thieân Chuùa.
Trong vieäc thôø ngaãu thaàn, moät höõu theå phaøm nhaân khoâng "chaáp nhaän" Thieân Chuùa maø töï bieán mình thaønh moät Thieân Chuùa. Caùc vai troø ñöôïc ñaûo ngöôïc: con ngöôøi trôû thaønh thôï goám vaø Thieân Chuùa trôû thaønh chieác noài ñöôïc leân khuoân tuøy theo yù thích cuûa hoï (xem Rm 9: 20tt). Trong taát caû ñieàu naøy coù moät söï aùm chæ, ít nhaát laø maëc nhieân, ñoái vôùi trình thuaät saùng theá (xem St 1: 26-27). ÔÛ ñoù, coù lôøi cheùp raèng Thieân Chuùa taïo ra con ngöôøi theo hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa Ngöôøi; ôû ñaây, ngöôøi ta noùi raèng con ngöôøi ñaõ laáy hình aûnh vaø hoïa aûnh cuûa con ngöôøi mau hö thay theá cho Thieân Chuùa. Noùi caùch khaùc, Thieân Chuùa taïo ra con ngöôøi theo hình aûnh cuûa Ngöôøi, coøn baây giôø con ngöôøi taïo ra Thieân Chuùa theo hình aûnh cuûa mình. Vì con ngöôøi laø baïo löïc, hoï bieán baïo löïc thaønh moät vò thaàn, Sao Hoûa (Mars); vì ñaày duïc voïng, hoï bieán duïc voïng thaønh moät vò thaàn, Sao Kim (Venus), vaân vaân. Baây giôø, hoï ñang bieán Thieân Chuùa thaønh moät phoùng chieáu cuûa chính hoï.
"Ngaøi laø ngöôøi ñoù!"
Thaät deã daøng ñeå chöùng minh raèng, xeùt moät caùch naøo ñoù, ñaây vaãn laø tình huoáng trong ñoù chuùng ta ôû phöông Taây hieän höõu veà phöông dieän toân giaùo; ñaây vaãn laø tình huoáng töø ñoù chuû nghóa voâ thaàn hieän ñaïi khôûi ñaàu vôùi caâu noùi noåi tieáng cuûa Ludwig Feuerbach, "Thieân Chuùa khoâng taïo ra con ngöôøi theo hình aûnh cuûa Ngöôøi; traùi laïi, con ngöôøi taïo ra Thieân Chuùa theo hình aûnh cuûa mình" (1). Theo moät nghóa naøo ñoù, chuùng ta phaûi nhìn nhaän raèng caâu khaúng ñònh naøy ñuùng! Vaâng, Thieân Chuùa ñang thöïc söï laø moät saûn phaåm cuûa taâm trí con ngöôøi. Tuy nhieân, vaán ñeà laø bieát vò Thieân Chuùa naøo ñang ñöôïc nhaéc ñeán. Ñoù chaéc chaén khoâng phaûi laø vò Thieân Chuùa soáng ñoäng cuûa Kinh thaùnh maø chæ laø ngöôøi thay theá.
Chuùng ta haõy töôûng töôïng moät ngöôøi loaïn trí hoâm nay ñaäp buùa vaøo böùc töôïng David cuûa Michelangelo ñaët beân ngoaøi Palazzo della Signoria ôû Florence, roài baét ñaàu la où moät caùch thaéng theá, "toâi ñaõ phaù huûy töôïng David cuûa Michelangelo! David cuûa oâng ta khoâng coøn hieän höõu nöõa! David cuûa oâng ta khoâng coøn hieän höõu nöõa!" Anh chaøng ñieân daïi khoán khoå naøy ñaâu coù nhaän ra raèng ñoù chæ laø moät töôïng ñaép, moät baûn sao voäi vaøng cho caùc khaùch du lòch, vì böùc töôïng David thöïc söï cuûa Michelangelo, vì moät möu toan nhö theá trong quaù khöù, ñaõ khoâng coøn ñöôïc löu chuyeån vaø ñaõ ñöôïc löu tröõ an toaøn trong Galleria dell'Accademia. Ñieàu naøy song haønh vôùi nhöõng gì ñaõ xaûy ra vôùi Friedrich Nietzsche khi, qua lôøi leõ cuûa moät trong nhöõng nhaân vaät cuûa oâng ta, ñaõ tuyeân boá raèng, "chuùng ta ñaõ gieát cheát Thieân Chuùa!" (2) OÂng ta ñaâu coù hieåu ra raèng oâng ta khoâng gieát ñöôïc Thieân Chuùa ñích thöïc maø chæ gieát ñöôïc baûn sao "thaïch cao" cuûa Ngöôøi maø thoâi.
Chuùng ta chæ caàn moät quan saùt ñôn giaûn ñeå xaùc tín raèng thuyeát voâ thaàn hieän ñaïi khoâng lieân quan gì ñeán Thieân Chuùa cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo, maø chæ lieân quan tôùi moät yù töôûng dò daïng veà Ngöôøi. Neáu yù töôûng veà vò Thieân Chuùa duy nhaát vaø ba ngoâi ñaõ ñöôïc duy trì soáng ñoäng trong thaàn hoïc (thay vì noùi veà moät "ñaáng toái cao" mô hoà), thì lyù thuyeát cuûa Feuerbach seõ khoâng deã daøng thaéng theá, moät lyù thuyeát cho raèng Thieân Chuùa chæ laø moät phoùng chieáu cuûa chính con ngöôøi vaø yeáu tính cuûa hoï. Con ngöôøi phaøm nhaân caàn gì khi phaûi phaân chia caùc Ngaøi thaønh ba Cha, Con vaø Thaùnh Thaàn? Ñoù laø thöù duy thaàn chuû nghóa mô hoà bò phaù huûy bôûi chuû nghóa voâ thaàn hieän ñaïi, khoâng phaûi laø ñöùc tin vaøo Thieân Thieân Chuùa duy nhaát vaø ba ngoâi.
Nhöng chuùng ta haõy chuyeån sang moät ñieàu khaùc. Chuùng ta khoâng ôû ñaây ñeå baùc boû chuû nghóa voâ thaàn hieän ñaïi hoaëc döï moät lôùp hoïc veà thaàn hoïc muïc vuï; chuùng ta ôû ñaây ñeå thöïc hieän moät haønh trình hoaùn caûi baûn thaân. Chuùng ta ñoùng vai troø naøo, chöõ "chuùng ta" ôû ñaây toâi muoán noùi caùc tín höõu, trong baûn caùo traïng ñaùng sôï cuûa Kinh thaùnh choáng laïi vieäc thôø ngaãu thaàn?
Theo nhöõng gì ñaõ ñöôïc noùi cho ñeán baây giôø, coù veû nhö treân thöïc teá, hôn baát cöù ñieàu gì khaùc, chuùng ta ñaõ ñaûm nhaän vai troø nhöõng ngöôøi toá caùo. Chuùng ta haõy nghe nhöõng gì tieáp theo trong Thö Thaùnh Phaoloâ göûi cho tín höõu Roâma. Sau khi loät maët naï khoûi khuoân maët theá giôùi, Thaùnh toâng ñoà, sau ñoù, cuõng ñaõ loät maët naï khoûi chuùng ta vaø chuùng ta seõ thaáy baèng caùch naøo.
Duø laø ai, baïn vaãn khoâng theå vieän daãn baát cöù lyù do gì ñeå phaùn xeùt ngöôøi khaùc; vì khi phaùn xeùt ngöôøi khaùc, baïn leân aùn chính mình, bôûi vì baïn, vò thaåm phaùn, cuõng laøm y nhöõng vieäc nhö theá. Baïn noùi raèng, "chuùng toâi bieát söï phaùn xeùt cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm nhöõng vieäc ñoù laø ñuùng vôùi söï thaät". Baïn coù töôûng töôïng, duø baïn laø ai, khi baïn phaùn xeùt nhöõng ngöôøi laøm nhöõng vieäc ñoù vaø chính mình baïn cuõng laøm caùc ñieàu ñoù, baïn seõ thoaùt khoûi söï phaùn xeùt cuûa Thieân Chuùa hay sao? (Rm 2: 1-3)
Kinh thaùnh cho chuùng ta bieát caâu chuyeän sau ñaây. Vua David ñaõ phaïm toäi ngoaïi tình; ñeå che ñaäy toäi ñoù, ngaøi ñaõ khieán choàng ngöôøi ñaøn baø ñoù cheát ngoaøi maët traän, ñeå vaøo thôøi ñieåm ñoù, vieäc ngaøi töï laáy ngöôøi vôï cuûa oâng ta coù theå ñöôïc coi gioáng nhö moät haønh ñoäng haøo phoùng cuûa nhaø vua ñoái vôùi ngöôøi lính ñaõ cheát trong luùc chieán ñaáu thay cho mình. Ñaây laø quaû laø moät chuoãi toäi loãi thöïc söï. Roài, tieân tri Nathan, ñöôïc Thieân Chuùa sai ñeán, ñaõ tôùi gaëp ngaøi vaø noùi vôùi ngaøi moät duï ngoân (nhöng nhaø vua khoâng bieát ñoù laø duï ngoân). Nathan noùi: Coù moät ngöôøi raát giaøu coù trong thaønh phoá, sôû höõu nhieàu ñoaøn cöøu, vaø coù moät ngöôøi ngheøo chæ coù moät con cöøu raát thaân thieát vôùi oâng ta, nhôø ñoù oâng ta kieám keá sinh nhai vaø nguû trong nhaø oâng ta. Moät vò khaùch tôùi nhaø ngöôøi giaøu coù, neân, tha cheát cho con cöøu cuûa mình, ngöôøi naøy ñaõ laáy con cöøu cuûa ngöôøi ngheøo vaø cho gieát noù ñeå laøm böõa tieäc ñaõi khaùch. Khi David nghe caâu chuyeän naøy, côn thònh noä cuûa ngaøi böøng leân ñoái vôùi ngöôøi ñoù vaø ngaøi noùi, "Ngöôøi laøm ñieàu ñoù ñaùng cheát!" Luùc ñoù, Nathan, ngöng ngay duï ngoân, chæ ngoùn tay vaøo David, noùi vôùi ngaøi, "Ngaøi laø ngöôøi ñoù!" (xem 2 Sm 12: 1tt).
Ñoù laø ñieàu Thaùnh Toâng ñoà Phaoloâ muoán noùi vôùi chuùng ta. Sau khi keùo chuùng ta theo sau ngaøi trong söï phaãn noä vaø kinh hoaøng chính ñaùng tröôùc söï voâ thaàn cuûa theá giôùi, khi chuùng ta môû töø chöông moät ñeán chöông hai trong laù thö cuûa ngaøi, nhö theå boãng nhieân, ngaøi quay veà phía chuùng ta vaø laëp laïi caâu, "anh em chính laø ngöôøi ñoù!" Vaøo thôøi ñieåm naøy, söï xuaát hieän trôû laïi cuûa cuïm töø "khoâng coù lyù do baøo chöõa" (anapologetos), ñöôïc söû duïng tröôùc ñoù ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngoaïi giaùo, khieán chuùng ta khoâng coøn nghi ngôø gì veà yù ñònh cuûa Thaùnh Phaoloâ nöõa. Ngaøi keát luaän: khi phaùn xeùt ngöôøi khaùc, baïn leân aùn chính mình. Noãi kinh hoaøng baïn quan nieäm cho vieäc thôø ngaãu thaàn giôø ñang quay löng choáng laïi baïn.
Vò "phaùn xöû" trong suoát chöông thöù hai hoùa ra laø ngöôøi Do Thaùi, ngöôøi ñöôïc hieåu ôû ñaây laø moät hình töôïng (type) nhieàu hôn. "Ngöôøi Do Thaùi" laø ngöôøi khoâng phaûi Hy Laïp, khoâng phaûi ngoaïi giaùo (xem Rm 2: 9-10). Ngöôøi naøy ngoan ñaïo, laø moät tín höõu, ngöôøi coù nhöõng nguyeân taéc maïnh meõ vaø sôû ñaéc neàn luaân lyù maëc khaûi, ngöôøi phaùn xeùt phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi vaø, khi phaùn xeùt, caûm thaáy an loøng. Theo nghóa naøy, Ngöôøi Do Thaùi laø moãi ngöôøi chuùng ta. Origen thöïc söï ñaõ noùi raèng trong Giaùo hoäi, nhöõng ngöôøi bò caùc lôøi leõ naøy cuûa Thaùnh toâng ñoà nhaém laø caùc linh muïc, tö teá vaø phoù teá, nghóa laø, caùc ngöôøi höôùng daãn, caùc nhaø laõnh ñaïo (3).
Chính Thaùnh Phaoloâ ñaõ traûi nghieäm cuù soác naøy khi töø moät ngöôøi Bieät Phaùi trôû thaønh moät Kitoâ höõu, nhôø theá, giôø ñaây, ngaøi coù theå noùi moät caùch xaùc tín vaø chæ cho caùc tín höõu con ñöôøng thoaùt khoûi chuû nghóa Bieät Phaùi. Ngaøi phôi baøy aûo töôûng kyø dò voán laëp ñi laïi raèng nhöõng ngöôøi ngoan ñaïo vaø coù loøng ñaïo ñöôïc che chôû khoûi côn thònh noä cuûa Thieân Chuùa chæ vì hoï coù moät yù töôûng roõ raøng veà thieän vaø aùc, hoï bieát leà luaät vaø ñoâi khi bieát caùch aùp duïng noù cho ngöôøi khaùc. Tuy nhieân, khi ñuïng ñeán chính mình, hoï nghó raèng ñaëc quyeàn ñöôïc ôû beân caïnh Thieân Chuùa, hay duø gì, trong "loøng toát" vaø "kieân nhaãn" cuûa Thieân Chuùa maø hoï bieát roõ, seõ taïo ra ngoaïi leä cho hoï.
Chuùng ta haõy töôûng nghó tôùi caûnh töôïng naøy. Moät ngöôøi cha ñang khieån traùch moät trong nhöõng ñöùa con trai cuûa mình vì moät söï vi phaïm naøo ñoù; Moät ngöôøi con trai khaùc, ngöôøi ñaõ phaïm cuøng moät thöù toäi, tin raèng seõ giaønh ñöôïc thieän caûm cuûa cha mình vaø thoaùt khoûi söï khieån traùch, cuõng baét ñaàu quôû traùch anh trai mình, trong khi ngöôøi cha mong ñôïi moät ñieàu gì ñoù hoaøn toaøn khaùc haún.
Ngöôøi cha hy voïng raèng nghe thaáy oâng la maéng anh trai mình vaø thaáy loøng toát vaø söï kieân nhaãn cuûa oâng ñoái vôùi anh ta, ñöùa con trai thöù hai seõ chaïy ñeán xaáp mình döôùi chaân cha, thuù nhaän raèng anh ta cuõng phaïm toäi y heät vaø höùa seõ söûa mình.
Baïn coù coi thöôøng söï phong phuù trong loøng toát, chòu ñöïng vaø kieân nhaãn cuûa oâng khoâng? Baïn khoâng nhaän ra raèng loøng toát cuûa Thieân Chuùa coù nghóa seõ daãn baïn ñeán söï aên naên ñoù sao? Nhöng vôùi traùi tim cöùng coûi vaø khoâng aên naên cuûa mình, baïn ñang tích goùp côn thònh noä cho chính mình vaøo ngaøy thònh noä, khi vieäc phaùn xeùt coâng bình cuûa Thieân Chuùa seõ ñöôïc maëc khaûi. (Rm 2: 4-5).
Thaät laø soác bieát bao, ngaøy baïn hieåu ra raèng lôøi cuûa Thieân Chuùa ñang noùi caùch naøy chính xaùc laø ñang noùi vôùi baïn, "ngöôi" ôû ñaây laø chính baïn! Ñaây laø ñieàu xaûy ra khi moät nhaø luaät hoïc hoaøn toaøn taäp chuù vaøo vieäc phaân tích moät baûn aùn noåi tieáng ñöôïc ban haønh trong quaù khöù voán coù thaåm quyeàn, khi, quan saùt kyõ hôn, boãng nhieân oâng ta nhaän ra baûn aùn cuõng aùp duïng cho oâng ta vaø vaãn coøn hieäu löïc. Ñoät nhieân, noù thay ñoåi tình huoáng cuûa ngöôøi naøy, vaø oâng ta khoâng coøn chaéc chaén veà baûn thaân mình nöõa. Lôøi cuûa Thieân Chuùa ñöôïc aùp duïng ôû ñaây moät caùch höõu hieäu thöïc söï; noù ñaûo loän tình hình cuûa ngöôøi ñang xöû lyù vôùi noù. ÔÛ ñaây, khoâng coù loái thoaùt: hoaëc laø chuùng ta phaûi "baät khoùc" maø noùi nhö David, "toâi ñaõ phaïm toäi choáng laïi CHUÙA! '(2 Sm 12:13), hoaëc cöùng loøng theâm vaø vieäc khoâng aên naên ñöôïc cuûng coá theâm. Khi nghe lôøi leõ naøy töø Thaùnh Phaoloâ, ngöôøi ta keát cuïc moät laø töï hoaùn caûi hai laø cöùng loøng theâm.
Nhöng ñaâu laø lôøi buoäc toäi chuyeân bieät cuûa Thaùnh Toâng ñoà ñoái vôùi ngöôøi "ñaïo haïnh"? Ngaøi noùi: Chính laø vieäc thöïc hieän "nhöõng ñieàu y heät" maø hoï voán phaùn xeùt nôi ngöôøi khaùc. Caû theo nghóa y heät veà theå lyù? Ngaøi cuõng muoán noùi caû theo nghóa aáy (xem Rm 2: 21-24), nhöng treân heát, ngaøi muoán noùi "nhöõng ñieàu y heät" theo nghóa baûn chaát, nghóa laø söï voâ thaàn vaø thôø ngaãu thaàn. Thaùnh Toâng ñoà neâu baät ñieàu naøy hay hôn trong phaàn coøn laïi cuûa böùc thö khi ngaøi toá caùo chuû tröông töï cöùu mình nhôø caùc vieäc laøm vaø do ñoù bieán mình thaønh chuû nôï vaø Thieân Chuùa laø con nôï. Ngaøi noùi, neáu baïn tuaân thuû leà luaät vaø laøm ñuû thöù vieäc toát, nhöng chæ ñeå khaúng ñònh söï coâng chính cuûa baïn, baïn ñang ñaët mình vaøo vò trí cuûa Thieân Chuùa. Thaùnh Phaoloâ chæ laëp laïi baèng nhöõng lôøi leõ khaùc ñieàu Chuùa Gieâsu ñaõ coá gaéng noùi trong Tin Möøng qua duï ngoân Ngöôøi Bieät phaùi vaø ngöôøi thu thueá ôû ñeàn thôø vaø qua nhieàu caùch khaùc nöõa.
Chuùng ta haõy aùp duïng taát caû nhöõng ñieàu naøy vaøo chuùng ta, caùc Kitoâ höõu, xeùt vì, nhö chuùng ta ñaõ noùi, muïc tieâu cuûa Thaùnh Phaoloâ khoâng haún laø ngöôøi Do Thaùi noùi chung vì hoï laø ngöôøi coù loøng ñaïo maø laø, trong tröôøng hôïp chuyeân bieät naøy, nhöõng ngöôøi ñöôïc goïi laø "Kitoâ höõu goác Do Thaùi". Coù moät thöù thôø ngaãu thaàn giaáu aån ñaët baãy cho ngöôøi coù loøng ñaïo. Neáu thôø ngaãu thaàn laø "thôø phöôïng caùc coâng trình cuûa chính baøn tay mình" (xem Is 2: 8; Hs 14: 4), neáu thôø ngaãu thaàn laø "ñaët taïo vaät vaøo vò trí cuûa Thieân Chuùa", thì toâi laø ngöôøi thôø ngaãu thaàn khi ñaët taïo vaät, taïo vaät cuûa toâi, coâng trình baøn tay toâi, vaøo choã cuûa Ñaáng Taïo Hoùa. "Taïo vaät" cuûa toâi coù theå laø caên nhaø hoaëc nhaø thôø maø toâi ñang xaây döïng, laø gia ñình maø toâi ñang thieát laäp, laø con trai toâi ñaõ mang vaøo theá giôùi (coù bieát bao baø meï, thaäm chí baø meï Kitoâ giaùo, voâ tình bieán con trai hoï, ñaëc bieät neáu noù laø con trai duy nhaát, thaønh Thieân Chuùa cuûa hoï!). Noù cuõng coù theå laø ñònh cheá toân giaùo maø toâi ñaõ thaønh laäp, chöùc vuï maø toâi naém giöõ, taùc phaåm toâi trình dieãn, tröôøng toâi chæ ñaïo. Trong tröôøng hôïp cuûa toâi, chính baøi giaûng toâi ñang giaûng cho quùy vò naøy!
ÔÛ coát loõi cuûa moïi vieäc thôø ngaãu thaàn laø toân thôø baûn thaân, suøng baùi baûn thaân, töï yeâu mình, ñaët mình vaøo vò trí trung taâm vaø ôû vò trí ñaàu tieân trong vuõ truï, hy sinh moïi thöù khaùc cho ñieàu ñoù. Chuùng ta chæ caàn hoïc caùch laéng nghe chính mình khi chuùng ta noùi laø ñuû khaùm phaù ra teân cuûa ngaãu thaàn chuùng ta, vì, nhö Thieân Chuùa Gieâsu ñaõ noùi, "Vì loøng coù ñaày, mieäng môùi noùi ra" (Mt 12:34). Chuùng ta seõ khaùm phaù coù bieát bao caâu trong soá caùc caâu chuùng ta noùi baét ñaàu baèng chöõ "Toâi".
Keát quaû luoân laø söï voâ thaàn, khoâng toân vinh Thieân Chuùa, nhöng luoân luoân vaø chæ toân vinh chính mình, laøm cho caû nhöõng ñieàu toát ñeïp, bao goàm vieäc phuïc vuï chuùng ta daønh cho Thieân Chuùa vaø chính Thieân Chuùa phaûi phuïc vuï söï thaønh coâng vaø khaúng ñònh chính chuùng ta! Nhieàu caây coù thaân cao chæ coù moät reã caùi, reã meï ñaâm thaúng xuoáng döôùi thaân caây vaø laøm cho caây cöùng caùp vaø khoâng theå di chuyeån. Mieãn laø chuùng ta khoâng ñaët rìu vaøo goác ñoù, chuùng ta coù theå chaët heát reã beân nhöng caây seõ khoâng ngaõ. Nhöng khoâng gian ñoù raát heïp vaø khoâng coù choã cho hai ngöôøi: hoaëc laø baûn ngaõ toâi hoaëc laø Chuùa Kitoâ.
Coù leõ trôû veà trong chính mình, vaøo thôøi ñieåm naøy, toâi saün saøng nhaän ra söï thaät naøy: cho ñeán nay toâi ñaõ soáng phaàn naøo "cho chính toâi", toâi cuõng can döï vaøo maàu nhieäm voâ thaàn. Chuùa Thaùnh Thaàn "ñaõ keát aùn toâi phaïm toäi". Nay, pheùp laï hoaùn caûi luoân luoân môùi meû coù theå baét ñaàu ñoái vôùi toâi. Nhö Thaùnh Augustinoâ ñaõ giaûi thích cho chuùng ta, neáu toäi loãi heä vieäc cong mình veà phía chính mình, thì vieäc hoaùn caû trieät ñeå nhaát heä ôû vieäc "laøm thaúng chính mình leân" vaø trôû laïi vôùi Thieân Chuùa. Chuùng ta khoâng theå laøm ñieàu naøy trong dieãn trình moät baøi giaûng hoaëc trong moät Muøa Chay; tuy nhieân, ít nhaát, chuùng ta coù theå cöông quyeát nhaát ñònh seõ laøm ñieàu ñoù, vaø ñieàu naøy, xeùt theo moät caùch naøo ñoù ñoái vôùi Thieân Chuùa, ñaõ nhö theå chuùng ta laøm ñieàu ñoù roài.
Neáu toâi xeáp haøng hoaøn toaøn veà phía Thieân Chuùa choáng laïi "caùi toâi" cuûa toâi, thì toâi seõ trôû thaønh ñoàng minh cuûa Ngöôøi; giôø ñaây coù hai chuùng toâi cuøng nhau chieán ñaáu choáng laïi cuøng moät keû thuø, thì chieán thaéng laø ñieàu ñöôïc baûo ñaûm. Gioáng con caù ra khoûi nöôùc, baûn ngaõ toâi vaãn coù theå daãy ñaønh ñaïch vaø ngo ngoe chuùt ít, nhöng nhaát ñònh noù seõ cheát. Tuy nhieân, ñoù khoâng phaûi laø moät caùi cheát maø laø moät söï ra ñôøi: "Ai muoán cöùu maïng soáng mình, thì seõ maát; coøn ai lieàu maát maïng soáng mình vì Thaày, thì seõ tìm ñöôïc maïng soáng aáy" (Mt 16:25). Bao laâu "con ngöôøi cuõ" cheát ñi, ñieàu ñöôïc taùi sinh trong ta laø con ngöôøi môùi, ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa trong söï coâng chính vaø thaùnh thieän thöïc söï (Eph 4:24) - laø ngöôøi ñaøn oâng hay ñaøn baø maø moïi höõu theå nhaân baûn ñeàu thaàm mô öôùc trôû thaønh.
Xin Thieân Chuùa giuùp chuùng ta luoân nhaän ra moât laàn nöõa nhieäm vuï ñích thöïc cuûa cuoäc soáng, ñoù laø söï hoaùn caûi cuûa chuùng ta.
(Theo baûn tieáng Anh cuûa Marsha Daigle Williamson)
- - - - - - - - -
1. Ludwig Feuerbach, "Baøi thuyeát giaûng XX", Caùc Baøi thuyeát giaûng veà yeáu tính toân giaùo, Baûn dòch tieáng Anh cuûa Ralph Manheim (New York: Harper & Row, 1967), tr. 187.
2. Xem Friedrich Nietzsche, Khoa hoïc ñoàng tính... 125, baûn dòch tieáng Anh cuûa Walter Kaufmann (New York: Vantage books, 1974), tr. 181.
3. Origen, Bình luaän veà Thö göûi tín höõu Roâma 1-5, 2, 2, baûn dòch tieáng Anh cuûa Thomas P. Scheck, taäp. 103, The Fathers of the Church (Washington, DC: Catholic University of America Press, 2001), tr. 104; PG 14, tr. 873.