Giaùo Hoäi tröôùc söï phaùt trieån cuûa robot
Giaùo Hoäi tröôùc söï phaùt trieån cuûa robot.
Vaên Yeân, SJ
Vatican (Vat. 6-03-2019) - Töø ngaøy 22 ñeán 27 thaùng 2 naêm 2019, Haøn Laâm vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng ñaõ toå chöùc moät hoäi nghò toaøn theå veà "Ñaïo ñöùc robot: Con ngöôøi, Maùy moùc vaø Söùc khoeû". Ñaây laø giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa moät tieán trình daøi. Vaø ñeán naêm 2020, cô quan naøy cuõng seõ tieáp tuïc thaûo luaän veà trí tueä nhaân taïo. Caùc ñeà taøi naøy gaén keát vôùi nhau. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ raát quan taâm ñeán vaán ñeà robot vaø trí tueä nhaân taïo trong boái caûnh hieän ñaïi. Ngaøi ñaõ gôûi moät böùc thö daøi ñeán Ñöùc cha Vincenzo Paglia, chuû tòch Haøn laâm vieän Giaùo hoaøng veà Söï soáng, veà nhieàu vaán ñeà khaùc nhau lieân quan ñeán moái quan heä giöõa coâng ngheä vaø hieän ñaïi.
Trong thö gôûi cha Paglia vaø Haøn laâm vieän, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ khuyeán khích Haøn laâm vieän suy tö veà caùc vaán ñeà cuoäc soáng con ngöôøi trong boái caûnh ñöông ñaïi. Coù moät nhu caàu caáp thieát trong vieäc nghieân cöùu vaø thaûo luaän nhieàu hôn veà caùc taùc ñoäng xaõ hoäi cuûa söï phaùt trieån coâng ngheä, ñeå coù theå ñöa ra moät taàm nhìn nhaân hoïc phuø hôïp vôùi thaùch ñoá cuûa thôøi ñaïi. Tuy nhieân, nhöõng lôøi khuyeân cuûa caùc chuyeân gia khoâng chæ giôùi haïn trong vieäc ñöa ra caùc giaûi phaùp cho nhöõng vaán ñeà naûy sinh bôûi nhöõng tình huoáng xung ñoät veà phaùp lyù, xaõ hoäi vaø ñaïo ñöùc, nhöng nhöõng ñeà xuaát aáy phaûi töông hôïp vôùi nhaân phaåm con ngöôøi caû trong lyù thuyeát laãn thöïc haønh khoa hoïc vaø coâng ngheä, theo caùch tieáp caän toång theå cuûa chuùng ñoái vôùi cuoäc soáng.
Cuoái thö, Ñöùc Thaùnh Cha ñeà caäp ñeán caùc coâng ngheä môùi noåi vaø coâng ngheä hoäi tuï.
"Nhôø keát quaû coù ñöôïc töø vaät lyù, di truyeàn vaø khoa hoïc thaàn kinh, cuõng nhö khaû naêng tính toaùn ngaøy caøng maïnh meõ, giôø ñaây vieäc can thieäp saâu vaøo caùc teá baøo soáng trôû neân coù theå. Ngay caû cô theå con ngöôøi cuõng laø ñoái töôïng can thieäp, noù coù khaû naêng söûa ñoåi khoâng chæ caùc chöùc naêng vaø khaû naêng, maø caû nhöõng caùch thöùc lieân quan ñeán caáp ñoä caù nhaân vaø xaõ hoäi."
Do ñoù, caàn coù nhu caàu caáp thieát ñeå hieåu nhöõng thay ñoåi mang tính thôøi ñaïi vaø bieân giôùi môùi naøy; xaùc ñònh laøm theá naøo ñeå chuùng phuïc vuï con ngöôøi, ñoàng thôøi toân troïng vaø coå voõ phaåm giaù noäi taïi cuûa taát caû moïi ngöôøi. Ñieàu naøy heát söùc khoù khaên vì söï phöùc taïp cuûa noù vaø söï phaùt trieån khoù löôøng cuûa noù trong töông lai.
Taïi hoäi nghò töø hoâm 22 ñeán 27 thaùng 2 naêm 2019, Ñöùc cha Paglia, ñaõ noùi veà moät soá khía caïnh chính cuûa vaán ñeà treân. Ñaây laø moät chuû ñeà quan troïng trong theá giôùi ngaøy nay. Hôn nöõa, hoäi nghò naøy khuyeán khích söï tham gia roäng raõi hôn cuûa taát caû caùc chuû theå lieân quan, ñeå phaùt trieån vaø söû duïng nhöõng nguoàn löïc phi thöôøng naøy, ñeå ñònh höôùng thuùc ñaåy phaåm giaù con ngöôøi vaø lôïi ích phoå quaùt nhaát. Tuy nhieân, Ñöùc giaùm muïc cuõng cho bieát theâm laø - cuõng phaûi traùnh caû nguy cô giaûm thieåu con ngöôøi, hay thaäm chí nguy hieåm hôn, ñoù laø thay theá con ngöôøi. Do ñoù, laøm sao ñeå nhöõng tieán boä veà coâng ngheä môû ñöôøng cho söï tieán boä veà caùc chöùc naêng xöû lyù, trong ñoù con ngöôøi phaûi laø chuû nhaân chöù khoâng phaûi trôû thaønh noâ leä.
Muïc tieâu cuûa Hoäi thaûo laø cung caáp thoâng tin caäp nhaät veà ñaëc ñieåm cuûa caùc coâng ngheä trong lónh vöïc robot: cuï theå laø, thoâng qua nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong laõnh vöïc naøy, xaùc ñònh vaø ñònh hình caùc vaán ñeà naûy sinh theo quan ñieåm nhaân hoïc vaø ñaïo ñöùc; ñoàng thôøi gôïi neân moät soá tieâu chí ñaïo ñöùc cuõng nhö coù theå ñöa ra moät soá khuyeán nghò, vaø tieáp tuïc ñeå yù ñeán khía caïnh toaøn caàu cuûa vaán ñeà.
Caùc noäi dung cuûa Hoäi thaûo ñeà caäp ñeán caùc coâng ngheä tieân tieán vaø caùc phöông phaùp tieáp caän khaùc nhau trong vieäc nghieân cöùu vaø phaùt trieån robot. Noäi dung keá tieáp laø khaùm phaù yù nghóa nhaân hoïc xaõ hoäi, nghóa laø, robot ñaõ laøm thay ñoåi caùch nhaän bieát vaø hieåu veà theá giôùi, nhaän thöùc caùc moái quan heä. Vaø noäi dung cuoái cuøng laø nhöõng khía caïnh ñaïo ñöùc cuûa vieäc duøng robot trong ngaønh y teá.
Chuùng toâi xin gôûi ñeán quyù vò moät cuoäc phoûng vaán ngaén vôùi giaùo sö, linh muïc Bennati, veà vaán ñeà robot vaø nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc lieân quan.
Thöa giaùo sö, thuaät toaùn nhö laø chieác ñuõa thaàn trong thôøi ñaïi sieâu coâng ngheä. Vaäy ñieàu gì aån ñaèng sau nhöõng thuaät toaùn chi phoái theá giôùi maùy moùc vaø trong moät soá tröôøng hôïp cuõng chi phoái cuoäc soáng con ngöôøi?
Thuaät toaùn laø moät coâng cuï coâng ngheä thoâng tin cho pheùp chuùng ta laäp trình moät maùy moùc. Caùc thuaät toaùn ñöôïc ñoùng goùi trong caùc heä thoáng maø chuùng ta goïi laø phaàn meàm. Vì chuùng thöôøng ñöôïc baûo veä bôûi baûn quyeàn, neân neáu noùi theo thuaät ngöõ coâng nghieäp thì caùc thuaät toaùn laø nhöõng hoäp ñen, maø khi nhaäp vaøo moät döõ lieäu thì noù seõ taïo ra moät keát quaû maø ngöôøi ta khoâng cho bieát caùc quy trình beân trong ñaõ xaûy ra theá naøo. Khi chuùng ta giao phoù cuoäc soáng hay nhöõng ñieàu ñaëc bieät cuûa con ngöôøi cho caùc thuaät toaùn naøy, thì cuõng nhaát thieát phaûi xem xeùt veà nhöõng tieâu chí ñaùnh giaù cuûa nhöõng thuaät toaùn naøy laø gì.
Vaán ñeà veà tính minh baïch, chuùng ta coù theå noùi veà bí maät thöông maïi trong nhöõng tröôøng hôïp naøy khoâng?
Theo moät nghóa naøo ñoù, ñaây laø moät vaán ñeà môùi, bôûi vì - ví duï - khi con ngöôøi baét ñaàu canh taùc ñaát ñai, thì ngöôøi ta phaùt minh ra moät hình thöùc luaät nhö taøi saûn chaúng haïn, vôùi cuoäc caùch maïng coâng nghieäp, chuùng ta coù luaät veà baèng saùng cheá vaø sôû höõu trí tueä. Ngaøy nay cuõng theá, chuùng ta caàn caùc coâng cuï môùi, theo quan ñieåm luaät phaùp, ñeå xaùc ñònh moät daïng thöùc taøi saûn bôûi vì chuùng laø keát quaû cuûa lao ñoäng nhöng cuõng vì chuùng ta caàn caùc coâng cuï ñeå baûo veä caùc giaù trò khoûi nhöõng ñe doaï vi phaïm. Ñaây cuõng laø vaán ñeà ñaày thaùch ñoá nhìn töø quan ñieåm naøy.
Caùch thöùc tieáp caän ñaïo ñöùc vaø coâng ngheä khi söû duïng robot döôøng nhö khaùc nhau giöõa Ñoâng vaø Taây. Vaäy, coù söï nhaïy caûm khaùc nhau theo caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau khoâng?
Coù, ñaây laø nhöõng tranh luaän khoâng bao giôø trung laäp nhöng luoân coù maët cuûa vaên hoùa vaø nhöõng gì thuoäc veà hieän höõu cuûa con ngöôøi. Do ñoù, moät caùch tieáp caän theo loái phöông Ñoâng hôn, ñeå yù nhieàu hôn ñeán nhöõng söï vaät ñöôïc vaän haønh, seõ daãn ñeán vieäc taïo ra nhöõng robot phuø hôïp vôùi caùc loaïi töông taùc maø nhöõng ngöôøi phöông Taây khoâng theå nghó ñeán, cuõng nhö thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng maø ngöôøi phöông Taây khoâng theå uyû thaùc cho robot. Ví duï yù töôûng veà vieäc trao quyeàn coâng daân cho robot laø cuûa phöông Ñoâng hôn laø phöông Taây. Trong khi yù töôûng veà tính caùch phaùp lyù laïi laø cuûa phöông Taây hôn laø phöông Ñoâng, ñaëc bieät neáu chuùng ta muoán côûi boû traùch nhieäm ñoái vôùi caùc quyeát ñònh cuûa maùy moùc.
Tính caùch phaùp lyù cuûa robot coù nghóa laø gì?
Ñaây laø moät cuoäc thaûo luaän hieän ñang dieãn ra ôû caáp ñoä chaâu AÂu vì chuùng toâi töï hoûi lieäu chieác maùy "ñoäc laäp - töï hoaït ñoäng" naøy coù neân coù moät loaïi tình traïng phaùp lyù naøo ñoù khoâng, ñeå hieåu veà loaïi traùch nhieäm naøo noù coù theå coù khi vaän haønh. Ngöôøi ta coù theå noùi: haõy cho chuùng moät "nhaân caùch phaùp lyù robot" ñeå chuùng coù theå ñöôïc ñaûm baûo vaø neáu chuùng taïo ra baát kyø thieät haïi naøo, thì chuùng coù theå ñöôïc caùc coâng ty baûo hieåm traû baèng caùch naøo ñoù. Hoaëc ngöôøi khaùc coù theå noùi - vaø ñaây laø ñieåm coát loõi cuûa cuoäc tranh luaän - raèng khi laøm nhö vaäy, cuoái cuøng chuùng ta gôõ boû moïi traùch nhieäm cuûa caùc nhaø saûn xuaát vaø ñaët heát moïi gaùnh naëng leân ngöôøi duøng. Ñieàu naøy gioáng nhö noùi raèng chuùng toâi baûo ñaûm veà maùy nhöng sau ñoù phanh laïi coù theå khoâng hoaït ñoäng. Hay ngöôøi baùn phaûi ñaûm baûo raèng phanh phaûi hoaït ñoäng? Ñaây laø thaùch ñoá maø chuùng ta ñang phaûi ñoái maët, cuøng vôùi thöïc teá laø taïi thôøi ñieåm naøy chuùng ta phaûi phaùt minh ra caùc theå loaïi môùi, nhöõng phöông thöùc baûo veä vaø quyeàn môùi trong moät xaõ hoäi ñang thay ñoåi naøy.
Coâng ngheä hoäi tuï nghóa laø gì?
Coù nghóa laø nhöõng coâng ngheä naøy nhaém ñeán con ngöôøi. Ñieàu ñoù coù nghóa laø chuùng coù coâng ngheä sinh hoïc, coâng ngheä thoâng tin vaø coâng ngheä nhaän thöùc, ngöôøi ta cuõng "höùa" seõ taïo ra nhöõng ngöôøi khoâng caûm giaùc, suy nghó hay ñôn giaûn laø soáng nhö ñeán nay chuùng ta ñaõ laøm. Taát caû chuùng ñeàu nhaém ñeán söï thay theá hoaëc caûi tieán veà con ngöôøi, tuøy vaøo caùi nhìn cuûa ngöôøi ñöùng sau noù.
Khoa hoïc giaû töôûng töø laâu ñaõ khai thaùc nhöõng chuû ñeà naøy, töø nhöõng boä phim nhö: "2001- Chuyeán Du haønh Khoâng gian" (A Space Odyssey) ñeán "Toäi phaïm Nhaân baûn" (Blade Runner); phim ñaàu tieân, trí tueä nhaân taïo laø moät moái nguy cho con ngöôøi; vaø phim thöù hai, chính con ngöôøi muoán loaïi boû nhöõng ngöôøi nhaân baûn vôùi moät "linh hoàn" voâ duïng hay loãi thôøi. Trong ñoù coù nhieàu nguï yù veà ñaïo ñöùc vaø luaân lyù.
Trong thôøi ñaïi ñöôïc ñaùnh daáu bôûi moät neàn vaên hoùa theá tuïc, nôi ñoù toân giaùo coù ít quyeàn hôn vaên hoùa ñaïi chuùng, thì khoa hoïc giaû töôûng laø nôi nhöõng huyeàn thoaïi - voán hoaït naùo neàn vaên hoùa naøy - coù choã ñöùng. Ñoù laø, nhöõng caâu chuyeän khoa hoïc giaû töôûng laø nhöõng nôi maø moät loaïi tö töôûng nguî toân giaùo tìm thaáy moät moâi tröôøng raát hieäu quaû. Noù cuõng thu thaäp, ñònh höôùng cuõng nhö baøy toû nhöõng öôùc muoán, sôï haõi, hy voïng vaø kyø voïng veà töông lai cuûa theá heä chuùng ta. Toâi seõ ñaûo ngöôïc caâu hoûi: Toâi coù theå noùi raèng chuùng ta nhìn vaøo theá giôùi cuûa khoa hoïc giaû töôûng vaø nhöõng caâu chuyeän cuûa noù, bôûi vì ôû ñoù chuùng ta tìm thaáy kinh nghieäm trong traùi tim cuûa con ngöôøi thôøi ñaïi chuùng ta. Giaûi thích nhöõng gì ñang xaûy ra laø moät caâu hoûi quan troïng ñoái vôùi caùc nhaø trieát hoïc, thaàn hoïc vaø thaäm chí laø caùc nhaø khoa hoïc xaõ hoäi.
Do ñoù cuoäc ñoái thoaïi maø Giaùo hoäi môû ra vôùi theá giôùi khoa hoïc vaø coâng ngheä laø caùch ñöôïc choïn ñeå ñoái dieän vôùi nhöõng vaán ñeà gai goùc veà ñaïo ñöùc, maø khoâng coù nhöõng phaùn xeùt tieâu cöïc, ngay caû neâu ra nhöõng chæ trích?
Ñuùng vaäy, mong muoán cuûa chuùng toâi laø taïo ra moät maïng löôùi caùc töông quan vaø ñoái thoaïi, nôi ñoù chuùng toâi töï hoûi veà caùc vaán ñeà khaùc nhau, vaø ñoái dieän vôùi vaán ñeà caùch saâu xa vaø chaân thaønh veà thöïc taïi; nhö laø nhöõng ngöôøi coù nieàm tin, chuùng ta yù thöùc raèng caên tính cuûa chuùng ta, nhaän thöùc cuûa chuùng ta, coù theå giuùp tìm thaáy nhöõng caâu traû lôøi phuø hôïp. Moät moâ hình coù theå thaáy ñoù laø Hoïc thuyeát Xaõ hoäi maø Giaùo hoäi chæ ra ñeå tìm thaáy giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà ñöông ñaïi. Neáu chuùng ta chaáp nhaän moâ hình ñoù cho thaùch ñoá naøy, thì chuùng ta coù theå baét kòp thôøi ñaïi vaø vôùi taát caû moïi ngöôøi nam nöõ thieän chí. Do ñoù, vieäc tìm kieám nhöõng ngöôøi nam nöõ thieän chí naøy seõ laø caùch tieáp caän maø chuùng ta ñang coá gaéng trong hai dòp naøy, 2018 vaø 2020. (La Stampa)