Toäi phaïm vaø hình phaït
theo luaät Giaùo Hoäi Coâng Giaùo
Toäi phaïm vaø hình phaït theo luaät Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Lm. Nguyeãn Taát Thaéng OP
Roma (VietCatholic News 19-02-2019) - Xeùt theo baûn chaát, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vöøa laø moät thöïc theå taâm linh (nhieäm theå Chuùa Kitoâ) vöøa laø moät ñoaøn theå höõu hình bao goàm caùc giaùo só, tu só vaø giaùo daân Kitoâ). Ñoàng thôøi, Giaùo Hoäi laø moät toå chöùc coù cô caáu phaåm traät, trong ñoù caùc phaàn töû ñoái vôùi nhau theo coâng baèng vaø baùc aùi. Ngoaøi ra, caùc tín höõu phaûi vaâng phuïc caùc vò laõnh ñaïo cuûa mình taïi ñòa phöông cuõng nhö taïi trung öông.
1. Quyeàn bính cuûa Giaùo Hoäi
Xeùt theo ñoái ngoaïi, Giaùo Hoäi laõnh nhaän quyeàn haønh töø Chuùa Gieâsu, Ñaáng Saùng Laäp Giaùo Hoäi, chöù khoâng phaûi do nhaân daân hay Nhaø nöôùc ban caáp. Do ñoù, Giaùo Hoäi goïi quyeàn naøy laø quyeàn baåm sinh (x. ñ. 362; 747 ~1; 1254 ~1; 1260). Xeùt theo ñoái noäi, Giaùo Hoäi phaûi ñaët ra nhöõng quy luaät thöôøng ñöôïc goïi laø "luaät" ñeå xaùc ñònh roõ raøng töông quan coâng lyù giöõa caùc phaàn töû. Tröôùc tieân, Giaùo Hoäi phaûi chu toaøn nhöõng nghóa vuï vôùi Chuùa nhö trung thaønh vôùi Loøi Chuùa, ñöùc tin, bí tích, loan truyeàn Tin Möøng cho moïi ngöôøi. Tieáp theo, Giaùo Hoäi nhaéc nhôû caùc tín höõu chu toaøn nhöõng nghóa vuï cuûa hoï ñoái vôùi Chuùa vaø Giaùo Hoäi, soáng xöùng ñaùng vôùi ñòa vò con caùi Thieân Chuùa, hieäp thoâng ñeå xaây döïng Giaùo Hoäi vöõng maïnh trong ñöùc tin, ñöùc caäy, vaø ñöùc aùi.
2. Giaùo Hoäi laø coäng ñoaøn caùc thaùnh
Giaùo Hoäi yù thöùc mình laø coäng ñoaøn caùc thaùnh nhöng cuõng yù thöùc raèng taát caû thaønh phaàn cuûa Giaùo Hoäi ñeàu laø nhöõng con ngöôøi yeáu ñuoái toäi loãi (1Ga 1,18). Do ñoù, coù nhöõng thaùnh phaàn vi phaïm luaät leä, khoâng nhöõng gaây neân xaùo troän traät töï nhöng coøn nghòch laïi baûn tính thaùnh thieän cuûa caùc tín höõu cuõng nhö coäng ñoaøn Kitoâ. Moät ñaøng, Giaùo Hoäi toû ra nghieâm khaéc do yù thöùc cao ñoä veà ôn cöùu ñoä vaø söï thaùnh thieän. Ñaøng khaùc, Giaùo Hoäi toû ra thoâng caûm do yù thöùc veà thaân phaän moûng doøn cuûa con ngöôøi. Chính caùc vò laõnh daïo Giaùo Hoäi ñaõ traûi qua nhöõng sa ngaõ nhôø ôn Chuùa. Thaùnh Pheâroâ choái Chuùa 3 laàn. Thaùnh Phaoloâ ñaõ loäng ngoân, baùch ñaïo vaø ngaïo ngöôïc nhöng ñaõ ñöôïc Chuùa thöông xoùt... (1Tim 1,13-15) Trong xaõ hoäi hoaëc Giaùo Hoäi, coù nhöõng thaønh vieân haønh ñoäng sai laàm neân gaây thieät haïi cho coäng ñoaøn vaø caù nhaân. Xaõ hoäi coù nhöõng hình phaït daønh cho caùc phaïm nhaân vì laøm roái loaïn traät töï coâng coäng. Giaùo Hoäi baøi tröø caùc toäi phaïm vì chuùng laøm hoen oá söï thaùnh thieän cuûa Giaùo Hoäi.
3. YÙ nieäm vaø nhöõng yeáu toá taïo neân toäi phaïm
Theo Giaùo luaät, toäi phaïm ñöôïc hieåu nhö laø söï vi phaïm beân ngoaøi vaø coù theå quy traùch moät luaät coù theå gaén theo moät cheá taøi ít laø baát ñònh. Coù 3 yeáu toá caáu thaønh toäi phaïm: 1/ Söï vi phaïm beân ngoaøi veà moät luaät hoaëc moät meänh leänh cuûa Giaùo Hoäi qua lôøi noùi hoaëc haønh ñoäng; 2/ Haønh vi aáy coù theå quy traùch ñöôïc cho chuû theå, nghóa laø ñöông söï phaûi nhaän traùch nhieäm veà haønh vi ñoù khi vi phaïm luaät caùch yù thöùc vaø töï do; 3/ Luaät hay meänh leänh coù keøm theo cheá taøi. Moät haønh vò chæ bò coi laø toäi phaïm khi vi phaïm moät luaät coù keøm theo hình phaït. Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø chæ coù nhöõng tín höõu Coâng Giaùo môùi laø chuû theå cuûa toäi phaïm bò tröøng phaït theo quy ñònh cuûa boä Giaùo luaät.
4. Khaùc bieät giöõa "toäi loãi" (sin) vaø "toäi phaïm" (delict)
"Toäi loãi" laø töø duøng cho söï vi phaïm trong laõnh vöïc luaân lyù. Toäi phaïm duøng trong laõnh vöïc hình söï. Toäi loãi khaùc bieät vôùi toäi phaïm ôû nhöõng ñieåm sau: 1/ Toäi loãi coù theå dieãn ra trong taâm tö, lôøi noùi vaø haønh ñoäng. Toäi phaïm phaûi ñöôïc thöïc hieän ra beân ngoaøi; 2/ Toäi loãi coù theå laø naëng hoaëc nheï (toäi naëng hoaëc toäi nheï), trong khi coù chæ coù nhöõng vi phaïm naëng môùi coù theå trôû thaønh toäi phaïm; 3/ Toäi loãi laø söï vi phaïm luaân lyù noùi chung. Toäi phaïm chæ giôùi haïn vaøo luaät hình söï maø thoâi.
5. Muïc ñích Giaùo Hoäi aùp duïng nhöõng hình phaït
Giaùo luaät ñieàu 1399 qui ñònh toång quaùt: Ngoaøi nhöõng tröôøng hôïp do luaät naøy hay do nhöõng luaät khaùc aán ñònh, söï vi phaïm beân ngoaøi veà moät luaät Thieân Chuùa hay luaät Giaùo Hoäi chæ coù theå bò moät hình phaït thích ñaùng, khi tính caùch nghieâm troïng ñaëc bieät cuûa söï vi phaïm ñoøi hoûi moät söï tröøng phaït, vaø khi coù yeâu caàu thuùc baùch phaûi phoøng ngöøa hay söûa chöõa nhöõng göông xaáu. Hình phaït laø bieän phaùp cuûa Giaùo luaät tröøng trò toäi phaïm. Hình phaït goàm coù 3 yeáu toá: 1/ Bò giôùi haïn höôûng ñieàu toát. Phaïm nhaân coù theå bò giôùi haïn veà nhöõng ñieàu toát beân ngoaøi nhö khoâng ñöôïc tham döï caùc bí tích hoaëc giöõ caùc chöùc vuï; 2/ Vò laõnh ñaïo môùi coù quyeàn thieát laäp vaø aùp duïng nhöõng hình phaït nhaát ñònh (ñ. 1319); 3/ Muïc ñích chính hình phaït laø caûi hoùa phaïm nhaân vaø söûa chöõa toäi phaïm. Khi ra hình phaït, Giaùo Hoäi khoâng nhaém ñeán vieäc loaïi tröø phaïm nhaân ra khoûi coäng ñoaøn cho baèng tìm caùch giuùp hoï xöùng ñaùng laõnh nhaän ôn cöùu roãi. Chính vì theá, caûi hoùa phaïm nhaân ñi tröôùc vieäc tröøng trò toäi phaïm.
6. Nhöõng hình phaït "chöõa trò" (penal remedies) vaø nhöõng hình phaït "ñeàn toäi" (expiatory penalties)
Hình phaït "chöõa trò" ñöôïc coi nhö thuoác chöõa beänh, giuùp caûi thieän phaïm nhaân ñeå hoï töø boû coá chaáp. Tröôùc khi ra hình phaït, caàn phaûi caûnh caùo hoï ñeå hoï töø boû söï coá chaáp, neáu khuyeán caùo voâ ích thì môùi duøng hình phaït (ñ. 1347 ~1). Hình phaït naøy keùo daøi cho ñeán khi phaïm nhaân thaønh thöïc hoái loãi. Phaïm nhaân ñöôïc tha khi chaám döùt söï coá chaáp (ñ. 1358 ~1). Hình phaït "ñeàn toäi" hay baùo ñaùp ñöôïc aùp duïng vì ích lôïi thieän ích coâng coäng hôn laø caù nhaân. Hình phaït naøy thöôøng ñöôïc xaùc ñònh thôøi gian.
7. Nhöõng vò coù thaåm quyeàn thieát laäp hình phaït döôùi hình thöùc luaät hoaëc meänh leänh
Nhöõng vò coù thaåm quyeàn ñöôïc phaân chia ra nhö sau: 1/ Chí coù nhöõng vò naøo coù thaåm quyeàn laäp phaùp môùi coù theå thieát laäp luaät hình söï (ñ. 1315); 2/ Ai ñöôïc quyeàn cai quaûn thì coù theå thieát laäp meänh leänh hình söï (ñ. 1319). Nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn laäp phaùp goàm coù: a) Ñöùc Thaùnh Cha vaø Coâng ñoàng hoaøn vuõ, ñoái vôùi toaøn theå Giaùo Hoäi; b) Caùc coâng ñoàng ñòa phöông (quoác gia, mieàn) trong giôùi haïn ñòa phöông; c) Giaùm muïc giaùo phaän trong giaùo phaän cuûa mình. Ñieàu 1315 giaûi thích theâm veà vieäc cô quan ñòa phöông coù thaåm quyeàn trong 5 ñieåm sau: a) Hoï coù theå ban haønh luaät keøm theo hình phaït daønh cho ñòa phöông cuûa mình (ñ. 1315 ~1), thí duï theâm hình phaït cho caùc soøng baïc, buoân ma tuyù hoaëc buoân daâm; b) Hoï coù theå theâm hình phaït vaøo moät luaät Chuùa (ñ. 1315 ~1) thi duï nhö theâm hình phaït cho nhöõng ngöôøi ly dò taïi toaø aùn daân söï; c) Hoï coù theå theâm hình phaït vaøo moät luaät do caáp treân ban haønh (ñ. 1315 ~1); d) Khi caàn thieát traàm troïng, hoï coù theå taêng theâm hình phaït vaøo moät luaät hình do cô quan laäp phaùp toaøn caàu ñaõ ban haønh (ñ. 1315 ~3); e) Hoï coù theå quy ñònh hình phaït xaùc ñònh vaø boù buoäc maø luaät chung coù tính caùch baát ñònh hoaëc nhieäm yù (ñ. 1315 ~3). Tuy nhieân, ñieàu 1317 nhaéc nhôû: Chæ neân thieát laäp hình phaït khi thöïc söï caàn thieát ñeå baûo veä kyû luaät Giaùo Hoäi moät caùch thích hôïp.
8. Tính chaát hình luaät
Khi aùp duïng , nhöõng hình luaät coù theå laø "xaùc ñònh" (determinate) hay "baát ñònh" (indeterminate), coù theå laø "baét buoäc" (obligatory) hay "nhieäm yù" (facultative). Goïi laø xaùc ñònh khi luaät ñaõ xaùc ñònh roõ raøng hình phaït cho phaïm nhaân, thí duï ai phaïm toäi ly giaùo thì bò phaït tuyeät thoâng (x. ñi 1364). Goïi laø baát ñònh vì nhaø laäp phaùp daønh vieäc xaùc ñònh hình phaït cuï theå cho cô quan haønh phaùp (ñ. 1315 ~2). Goïi laø baét buoäc khi luaät buoäc phaûi ra hình phaït phaïm nhaân. Goïi laø nhieäm yù khi luaät ñeå cho nhaø chöùc traùch tuøy nghi thaåm ñònh coù caàn ra hình phaït hay khoâng (ñ. 1369; 1370 ~3; 1371; 1372; 1376; 1377; 1379; 1381; 1386; 1392; 1395 ~2; 1396). Ngoaøi ra coøn coù hình phaït "tieàn keát" hay töï keát (latae sententiae) vaø hình phaït "haäu keát" (ferendae sententiae). Veà hình phaït tieàn keát, phaïm nhaân maéc phaûi hình phaït ngay khi vi phaïm do luaät qui ñònh vaø khoâng caàn toøa keát aùn (x. ñ 1314). Hình phaït haäu keát chæ nhaän hình phaït sau khi bò toaø keát aùn.
9. Nhöõng toäi phaïm maéc phaûi caùc hình phaït tieàn keát
a. Coù 6 toäi phaïm maéc hình phaït tuyeät thoâng tieàn keát: 1/ Nhöõng ngöôøi boäi giaùo, laïc giaùo hay ly giaùo (ñ. 1364 ~1); 2/ Nhöõng ngöôøi neùm boû, laáy hoaëc giöõ Mình Maùu Thaùnh Chuùa vôùi muïc ñích phaïm thaùnh (ñ. 1367); 3/ Ngöôøi naøo dung vuõ löïc theå lyù choáng laïi Ñöùc Giaùo Hoaøng Roma (ñ. 1370 ~1); 4/ Tö teá naøo giaûi toäi phaïm ñieàu thöù saùu cho ngöôøi ñoàng loõa, chieáu theo ñieàu 977 (ñ. 1378 ~1); 5/ Giaùm Muïc naøo phong chöùc Giaùm Muïc cho moät ngöôøi maø khoâng coù thö uûy nhieäm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, cuõng nhö ngöôøi naøo ñöôïc vò aáy truyeàn chöùc cho (ñ. 1382); 6/ Cha giaûi toäi tröïc tieáp vi phaïm aán toøa giaûi toäi (ñ. 1388)
b. Coù 5 toäi phaïm maéc hình phaït caàm cheá tieàn keát: 1 Ngöôøi naøo dung vuõ löïc theå lyù choáng laïi moät ngöôøi coù chöùc Giaùm Muïc (ñ. 1370 ~2); 2/ Ngöôøi naøo khoâng phaûi laø tö teá maø caùm cöû haønh Thaùnh Leã hay ban bí tích Giaûi toäi hoaëc nghe xöng toäi nhö bí tích (1378 ~2); 3/ Giaùm muïc phong chöùc cho moät ngöôøi thuoäc quyeàn Giaùm Muïc khaùc maø khoâng coù thö giôùi thieäu hôïp phaùp (ñ. 1383); 4/ Ngöôøi naøo caùo gian moät cha giaûi toäi vôùi Beà Treân trong Giaùo Hoäi veà toäi duï doã hoái nhaân phaïm toäi ñieàu raên thöù saùu, chieáu theo ñieàu 1387 (ñ. 1390 §1); 5/ Moät giaùo só möu toan keát hoân, duø chæ laø daân söï, thì bò vaï huyeàn chöùc tieàn keát (ñ. 1394 ~1)
c. Coù 6 toäi phaïm maéc hình phaït huyeàn chöùc: 1/ Giaùo só dung vuõ löïc theå lyù choáng laïi moät ngöôøi coù chöùc Giaùm Muïc (1370 ~2); 2/ Giaùo só khoâng phaûi laø tö teá maø daùm cöû haønh phuïng vuï Hieán Teá Thaùnh Theå hoaëc daùm ban bí tích Giaûi Toäi hoaëc nghe xöng toäi nhö bí tích (ñ 1378 ~2); 3/ Ngöôøi ñöôïc thuï phong do moät Giaùm Muïc khaùc maø khoâng coù thö giôùi thieäu hôïp phaùp (ñ. 1383); 4/ Giaùo só caùo gian moät cha giaûi toäi vôùi Beà Treân trong Giaùo Hoäi veà toäi duï doã hoái nhaân phaïm toäi ñieàu raên thöù saùu, chieáu theo ñieàu 1387 (ñ. 1390 §1); 5/ Giaùo só möu toan keát hoân, duø chæ laø hoân nhaân daân söï (ñ. 1394 ~1)
d. Coù 1 toäi phaïm maéc caám cheá tieàn keát: Giaùm Muïc truyeàn chöùc cho moät ngöôøi thuoäc quyeàn Giaùm Muïc khaùc maø khoâng coù giaáy giôùi thieäu hôïp phaùp, thì bò caám truyeàn thöùc trong voøng moät naêm (ñ. 1383)
10. Nhöõng hình phaït chöõa trò
Trong boä Giaùo luaät hieän haønh, nhaø laäp phaùp ñaõ lieä keâ ba thöù hình phaït chöõa trò: tuyeät thoâng (excommunication), caám cheá (censure) vaø huyeàn chöùc (suspension). 1/ Hình phaït vaï tuyeät thoâng ngaên caám phaïm nhaân laõnh nhaän taát caû caùc bí tích. Chính ñöông söï töï yù rôøi boû Giaùo Hoäi, chöù khoâng phaûi laø Giaùo Hoäi ñaõ truïc xuaát hoï (x. Ñ. 316 ~1; 1117); 2/ Caám cheá coù nghóa laø bò caám ñoaùn. Trong giai ñoaïn moät, phaïm nhaân bò: a) caám khoâng ñöôïc laøm thöøa taùc vieân trong caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï; b) caám khoâng ñöôïc ban vaø nhaän laõnh caùc bí tích vaø aù bí tích. Trong giai ñoaïn hai (sau khi bò tuyeân aùn) phaïm nhaân bò truïc xuaát khoûi caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï hay buoåi leã phaûi taïm ñình chæ; 3/ Huyeàn chöùc (suspension) chæ aùp duïng cho giaùo só. Phaïm nhaân bò caám thi haønh caùc chöùc naêng thuoäc quyeàn thaùnh chöùc, quyeàn cai quaûn hoaëc quyeàn lôïi trong baäc giaùo só (ñ. 1333 ~1)
11. Nhöõng hình phaït ñeàn toäi
Nhöõng hình phaït ñeàn toäi nhaém muïc ñích söûa chöõa nhöõng toån haïi maø toäi phaïm ñaõy gaây ra. Ñieàu 1336 ~1 neâu leân 5 hình thöùc hình phaït vónh vieãn hoaëc taïm thôøi: 1/ Caám chæ (prohibition) hay baét buoäc löu truù taïi moät nôi hay moät laõnh thoå nhaát ñònh. Hình phaït naøy aùp duïng cho giaùo só vaø tu só; 2/ Töôùc quyeàn haønh (privation of power) hay chöùc vuï (office), nhieäm vuï (function), quyeàn lôïi (right), ñaëc aân (privilege), naêng quyeàn (faculty), aân hueä (grace) danh hieäu (title) hoaëc phuø hieäu (insignia) duø chæ laø thuaàn tuùy danh döï; 3/ Caám thi haønh nhöõng ñieàu keâ khai ôû soá 2 hoaëc caám thi haønh caùc ñieàu aáy ôû moät nôi hoaëc ngoaøi moät nôi nhaát ñònh; 4/ Thuyeân chuyeån sang chöùc vuï khaùc vì tính caùch hình söï. Theo giaùo luaät, coù thöù thuyeân chuyeån nhö laø thuû tuïc haønh chaùnh (ñ. 190-191; 1748-1752) nhaém tôùi ích lôïi cuûa caùc tín höõu hoaëc nhu caàu cuûa Giaùo Hoäi. Coøn söï thuyeân chuyeån hình söï nhaèm tröøng phaït moät toäi phaïm; 5/ Truïc xuaát khoûi haøng giaùo só. AÁn tích ñaõ nhaän laõnh do chöùc thaùnh khoâng theå naøo bò huûy boû hoaëc töôùc ñoaït (ñ. 1328 ~2). Tuy nhieân, giaùo só bò caám thi haønh taùc vuï chöùc thaùnh vaø maát heát quyeàn lôïi baäc giaùo só. Vieäc caám thi haønh chöùc thaùnh bò ñình chæ moãi khi caàn phaûi giuùp moät ngöôøi tín höõu ñang trong tình traïng nguy töû (ñ. 1338 ~2, ñ. 1335)
12. Nhöõng bieän phaùp hình söï vaø vieäc saùm hoái
Ñieàu 1339 noùi ñeán hai bieän phaùp "caûnh caùo" (warning) vaø "khieån traùch" (rebuke). Beà Treân caûnh caùo ñeå hoï döøng laïi vieäc hoï ñang toan tính hoaëc caûnh caùo hoï töø boû söï coá chaáp. Caûnh caùo baèng vaên thö laø ñieàu kieän höõu hieäu cho vieäc tuyeân keát (ñ. 1347). Nhaø laäp phaùp ñoøi hoûi Beà Treân Doøng tu phaûi caûnh caùo tu só hai laàn tröôùc khi tieán haønh thuû tuïc truïc xuaát (ñ. 697). Beà treân khieån traùch ñöông söï ñeå hoï thaáy haïnh kieåm cuûa hoï gaây ra göông xaáu vaø xaùo troän traät töï traàm troïng. Theo söï khoân ngoan cuûa mình, Ñaáng Baûn Quyeàn coù theå theâm nhöõng vieäc saùm hoái vaøo döôïc hình caûnh caùo vaø khieån traùch thay vì ñöa ra caùch hình phaït naëng hôn vì phaïm nhaân ñaùng ñöôïc khoan hoàng (ñ. 1324 ~1; 1328 ~2) hay ñaõ hoái caûi (ñ. 1343)
Lm. Nguyeãn Taát Thaéng OP