Thö Placuit Deo
cuûa Thaùnh Boä Giaùo lyù Ñöùc tin
ban haønh ngaøy 26 thaùng 02 naêm 2018
Thö Placuit Deo cuûa Thaùnh Boä Giaùo lyù Ñöùc tin ban haønh ngaøy 26 thaùng 02 naêm 2018.
Roma (WHÑ 13-06-2018) - Thö Placuit Deo cuûa Thaùnh Boä Giaùo lyù Ñöùc tin ban haønh ngaøy 26 thaùng 02 naêm 2018:
Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin
Palazzo del Sant'Uffizio
00120 Cittaø del Vaticano
Ngaøy 26 thaùng 02 naêm 2018
PROT. N.51/2016-63822
Kính gôûi Quyù Hoàng Y vaø Quyù Giaùm Muïc
Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc,
Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin ñaõ quyeát ñònh coâng boá Thö gôûi caùc Giaùm muïc cuûa Hoäi thaùnh Coâng giaùo veà moät vaøi khía caïnh cuûa Ôn Cöùu ñoä Kitoâ giaùo (x. Annexe). Vieäc giôùi thieäu Taøi lieäu naøy seõ dieãn ra taïi Phoøng Baùo Chí Toøa Thaùnh ngaøy 01 thaùng 3 naêm 2018 (khoâng ñöôïc löu haønh tröôùc 12 giôø, giôø Roâma, ngaøy 01 thaùng 3).
Vì nhöõng thaùch ñoá hieän thôøi cuûa thuyeát Taân Peâlagioâ vaø thuyeát Taân Ngoä ñaïo, Thö naøy muoán khaúng ñònh laïi yù nghóa cuûa Ôn Cöùu ñoä Kitoâ giaùo, baèng caùch chöùng minh raèng troïng taâm cuûa Ôn Cöùu ñoä heä taïi söï hôïp nhaát vôùi Chuùa Gieâsu. Söï hieäp thoâng naøy bieán ñoåi con ngöôøi vaø daãn ñöa con ngöôøi vaøo töông quan môùi meû vôùi Thieân Chuùa, vôùi ñoàng loaïi vaø vôùi theá giôùi thuï taïo, theo ñoù, giaûi thoaùt con ngöôøi khoûi söï döõ ñeå ñöa ñôøi soáng cuûa con ngöôøi ñeán söï vieân maõn.
Khi xin quyù huynh ñeä thoâng baùo Taøi lieäu naøy ñeán caùc thaønh vieân trong Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc cuûa quyù huynh ñeä, Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin raát bieát ôn quyù huynh ñeä vì ñaõ keâu môøi caùc ngaøi khuyeán khích vieäc tieáp nhaän, hoïc hoûi vaø phoå bieán laù Thö, caùch ñaëc bieät cho giaùo daân, baèng vieäc löu taâm sao cho noäi dung Thö trôû thaønh nhöõng ñieåm qui chieáu roõ raøng vaø chuaån möïc.
Trong taâm tình caùm ôn quyù huynh ñeä veà söï coäng taùc quyù giaù, toâi xin baøy toû loøng taän tuïy cuûa toâi ñoái vôùi quyù huynh ñeä trong Ñöùc Kitoâ.
(ñaõ aán kyù)
+ Luis F. LADARIA, S.J
Toång Giaùm muïc Hieäu Toøa Thibica
Toång Tröôûng
Thö PLACUIT DEO
Kính göûi caùc Giaùm Muïc cuûa Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo
Veà moät vaøi khía caïnh cuûa Ôn Cöùu Ñoä Kitoâ Giaùo
I. Daãn nhaäp
1. "Do loøng nhaân laønh vaø khoân ngoan, Thieân Chuùa ñaõ muoán maëc khaûi chính mình vaø toû cho bieát thieân yù nhieäm maàu (x. Ep 1,9), nhôø ñoù, loaøi ngöôøi coù theå ñeán cuøng Chuùa Cha, nhôø Chuùa Kitoâ, Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå, trong Chuùa Thaùnh Thaàn, vaø ñöôïc thoâng phaàn vaøo baûn tính Thieân Chuùa (x. Ep 2,18; 2 P 1,4). Chaân lyù thaâm saâu veà Thieân Chuùa cuõng nhö veà coâng cuoäc cöùu ñoä con ngöôøi ñöôïc baøy toû cho chuùng ta trong Chuùa Kitoâ, Ñaáng vöøa laø trung gian vöøa laø söï vieân maõn cuûa toaøn theå maëc khaûi".[1] Giaùo huaán veà Ôn Cöùu ñoä trong Ñöùc Kitoâ phaûi luoân ñöôïc ñaøo saâu. Kieân ñònh nhìn veà Chuùa Gieâsu, Giaùo hoäi höôùng tôùi moïi ngöôøi vôùi loøng töø maãu, ñeå loan baùo cho hoï yù ñònh Giao öôùc cuûa Chuùa Cha, nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn, "nhaèm quy tuï moïi söï trong Ñöùc Kitoâ, thuû laõnh duy nhaát" (Ep 1,10). Trong aùnh saùng cuûa truyeàn thoáng ñöùc tin vó ñaïi, cuøng vôùi söï tham chieáu ñaëc bieät vaøo nhöõng lôøi giaûng daïy cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ, laù thö naøy muoán laøm saùng toû moät vaøi khía caïnh cuûa Ôn Cöùu ñoä Kitoâ giaùo coù theå khoù hieåu trong thôøi ñaïi hoâm nay, vì nhöõng bieán ñoåi vaên hoùa môùi meû.
II. Taùc ñoäng cuûa nhöõng bieán ñoåi vaên hoaù hieän nay treân yù nghóa cuûa Ôn Cöùu ñoä Kitoâ giaùo
2. Theá giôùi ngaøy nay thaät khoù thoâng hieåu vieäc tuyeân xöng ñöùc tin Kitoâ giaùo voán coâng boá Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu Ñoä duy nhaát cuûa con ngöôøi toaøn veïn vaø cuûa toaøn theå nhaân loaïi (x. Cv 4,12; Rm 3,23-24; 1 Tm 2,4-5; Tt 2,11-15).[2] Moät maët, chuû nghóa caù nhaân taäp trung vaøo chuû theå töï quaûn muoán nhìn con ngöôøi nhö moät höõu theå maø söï thaønh toaøn duy nhaát cuûa baûn thaân chæ tuøy thuoäc vaøo söùc rieâng mình.[3] Trong caùch nhìn naøy, khuoân maët Ñöùc Kitoâ xuaát hieän nhö moät maãu göông gôïi höùng cho nhöõng haønh ñoäng quaûng ñaïi nhôø lôøi noùi vaø nghóa cöû cuûa Ngöôøi, hôn laø Ñaáng bieán ñoåi thaân phaän con ngöôøi, baèng caùch thaùp nhaäp chuùng ta vaøo ñôøi soáng môùi, giao hoøa chuùng ta vôùi Chuùa Cha vaø vôùi nhau, trong Thaùnh Thaàn (x. 2 Cr 5,19; Ep 2,18). Maët khaùc, caùi nhìn veà Ôn Cöùu ñoä thuaàn tuùy noäi taâm ñang trôû thaønh phoå bieán. Ñöôïc bieåu hieän baèng moät xaùc tín hoaëc söï caûm nhaän caù nhaân maõnh lieät ñöôïc hôïp nhaát vôùi Thieân Chuùa, loái nhìn naøy khoâng thaáy caàn thieát phaûi ñaûm nhaän, chöõa laønh vaø laøm môùi laïi caùc moái töông quan cuûa chuùng ta vôùi tha nhaân vaø vôùi theá giôùi thuï taïo. Trong vieãn caûnh naøy, thaät khoù ñeå hieåu yù nghóa vieäc Nhaäp Theå cuûa Ngoâi Lôøi, nhôø ñoù Ngöôøi ñaõ trôû neân moät thaønh vieân cuûa gia ñình nhaân loaïi, maëc laáy xaùc phaøm vaø lòch söû cuûa chuùng ta, vì chuùng ta vaø Ôn Cöùu ñoä cuûa chuùng ta.
3. Trong giaùo huaán thoâng thöôøng cuûa mình, Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ thöôøng nhaéc ñeán hai khuynh höôùng ñöôïc moâ taû ôû treân. Hai khuynh höôùng naøy gioáng vôùi moät vaøi khía caïnh cuûa hai laïc thuyeát coå xöa, thuyeát Peâlagioâ vaø thuyeát Ngoä ñaïo.[4] Moät hình thaùi môùi cuûa thuyeát Peâlagioâ ñang ñöôïc truyeàn baù trong thôøi ñaïi chuùng ta, theo ñoù caù nhaân ñöôïc hieåu laø töï quaûn trieät ñeå, coù tham voïng töï cöùu laáy chính mình maø khoâng nhaän thöùc raèng, ôû taän thaúm saâu nhaát cuûa chính mình, caù nhaân aáy tuøy thuoäc vaøo Thieân Chuùa vaø tha nhaân. Theo loái suy tö naøy, Ôn Cöùu ñoä tuøy thuoäc vaøo söùc rieâng cuûa caù nhaân, hoaëc vaøo nhöõng cô caáu thuaàn tuùy nhaân loaïi, khoâng coù khaû naêng tieáp nhaän tính môùi meû cuûa Thaàn Khí Thieân Chuùa.[5] Maët khaùc, moät hình thaùi môùi cuûa thuyeát Ngoä ñaïo trình baøy moät khuoân maãu veà Ôn Cöùu ñoä thuaàn tuùy noäi taâm, ñoùng kín trong thuyeát duy chuû theå cuûa rieâng mình.[6] Theo khuoân maãu naøy, Ôn Cöùu ñoä heä taïi vieäc töï hoaøn thieän baûn thaân, "nhôø tri thöùc, coù khaû naêng vöôït leân treân thaân xaùc Chuùa Gieâsu, ñaït tôùi nhöõng maàu nhieäm thaàn tính voâ danh.[7] Khuoân maãu naøy muoán giaûi thoaùt con ngöôøi khoûi thaân xaùc vaø vuõ truï vaät chaát, trong ñoù nhöõng daáu veát baøn tay quan phoøng cuûa Ñaáng Taïo Hoùa khoâng coøn tìm thaáy, nhöng chæ coù moät thöïc taïi maát heát yù nghóa, xa laï vôùi caên tính neàn taûng cuûa con ngöôøi, vaø deã bò thao tuùng bôûi nhöõng lôïi loäc cuûa con ngöôøi.[8] Roõ raøng, vieäc so saùnh vôùi nhöõng laïc thuyeát Peâlagioâ vaø Ngoä ñaïo chæ muoán nhaéc laïi nhöõng neùt ñaëc tröng chung vaø toång quaùt, maø khoâng ñi vaøo nhöõng ñaùnh giaù veà baûn chaát ñích thaät cuûa nhöõng sai laàm thôøi coå xöa. Coù moät söï khaùc bieät lôùn lao giöõa xaõ hoäi tuïc hoùa hieän ñaïi vaø boái caûnh xaõ hoäi cuûa Kitoâ giaùo buoåi ban ñaàu, trong ñoù hai laïc thuyeát naøy phaùt sinh.[9] Tuy nhieân, trong möùc ñoä thuyeát Ngoä ñaïo vaø thuyeát Peâlagioâ tieâu bieåu cho nhöõng nguy haïi dai daúng vì hieåu sai ñöùc tin Kinh Thaùnh, [chuùng ta] coù theå tìm thaáy nhöõng ñieåm töông ñoàng giöõa nhöõng laïc thuyeát coå xöa vaø nhöõng khuynh höôùng hieän ñaïi vöøa ñöôïc moâ taû.
4. Caû chuû nghóa caù nhaân taân Peâlagioâ, laãn thaùi ñoä khinh thò thaân xaùc taân Ngoä ñaïo ñeàu gaây toån haïi cho vieäc tuyeân xöng nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ, Ñaáng Cöùu Ñoä duy nhaát vaø phoå quaùt. Laøm theá naøo Ñöùc Kitoâ coù theå trôû neân trung gian Giao öôùc cuûa toaøn theå gia ñình nhaân loaïi, neáu caùc nhaân vò bò taùch bieät thaønh nhöõng caù theå, töï thaønh toaøn baûn thaân baèng nhöõng noã löïc cuûa rieâng mình, nhö thuyeát taân Peâlagioâ ñeà xöôùng? Cuõng vaäy, laøm sao Ôn Cöùu ñoä coù theå ñeán vôùi chuùng ta, nhôø vieäc Nhaäp Theå cuûa Chuùa Gieâsu, [nghóa laø] ñôøi soáng, caùi Cheát vaø söï Phuïc Sinh trong thaân theå ñích thaät cuûa Ngöôøi, neáu hieåu Ôn Cöùu ñoä chæ laø söï giaûi thoaùt thöïc taïi noäi taâm cuûa con ngöôøi khoûi nhöõng giôùi haïn cuûa thaân xaùc vaø vaät chaát, nhö loái nhìn taân Ngoä ñaïo moâ taû? Ñoái dieän vôùi hai khuynh höôùng naøy, laù thö hieän haønh muoán khaúng ñònh laïi raèng Ôn Cöùu ñoä heä taïi vieäc keát hôïp vôùi Ñöùc Kitoâ, laø Ñaáng maø nhôø vieäc Nhaäp Theå, caùi Cheát vaø söï Phuïc Sinh cuûa Ngöôøi, ñaõ mang ñeán moät theå thöùc töông quan môùi meû vôùi Chuùa Cha vaø giöõa con ngöôøi vôùi nhau, daãn chuùng ta vaøo trong nhöõng moái töông quan naøy, nhôø hoàng aân Thaùnh Thaàn, ñeå chuùng ta coù theå keát hôïp vôùi Chuùa Cha nhö nhöõng ngöôøi con trong Ngöôøi Con, vaø trôû neân moät thaân theå trong Ñaáng laø "Tröôûng Töû giöõa moät ñaøn em ñoâng ñuùc" (Rm 8,29).
III. Con ngöôøi khaùt khao ôn cöùu ñoä
5. Caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, con ngöôøi nhaän bieát chính mình nhö moät maàu nhieäm: "Toâi laø ai? Toâi hieän höõu, nhöng khoâng coù nguyeân lyù hieän höõu cuûa chính mình nôi baûn thaân". Moãi ngöôøi ñeàu tìm kieám haïnh phuùc theo caùch thöùc cuûa rieâng mình, vaø coá gaéng ñeå ñaït ñöôïc haïnh phuùc baèng caùch caäy döïa vaøo nhöõng phöông theá saün coù. Tuy nhieân, nieàm khaùt voïng phoå quaùt naøy khoâng nhaát thieát ñöôïc bieåu loä hay toû baøy; ñuùng hôn, nieàm khaùt voïng aáy thöôøng laø bí maät vaø ñöôïc aån giaáu hôn laø ñöôïc toû baøy, vaø nieàm khaùt voïng aáy saün saøng toû hieän chính mình khi gaëp phaûi nhöõng khuûng hoaûng ñaëc bieät. Thoâng thöôøng, nieàm khaùt voïng naøy truøng hôïp vôùi öôùc voïng veà söùc khoûe theå lyù; ñoâi khi, khaùt voïng maëc laáy hình thöùc lo toan cho phuùc lôïi kinh teá lôùn lao hôn; nhöng caùch phoå bieán, khaùt voïng aáy töï bieåu loä nhö nhu caàu an bình noäi taâm vaø ñôøi soáng chung hoøa bình vôùi tha nhaân. Maët khaùc, coâng cuoäc tìm kieám Ôn Cöùu ñoä, töï toû baøy nhö nieàm khaùt voïng ñieàu thieän haûo lôùn lao hôn, vaãn duy trì nghò löïc phaûn khaùng vaø vöôït thaéng ñau khoå. Ñi ñoâi vôùi cuoäc chieán ñaáu tìm kieám söï thieän laø cuoäc chieán ñaáu choáng laïi söï aùc: ngu doát vaø laàm loãi, mong manh vaø yeáu ñuoái, beänh taät vaø cheát choùc.
6. Löu taâm ñeán nhöõng khaùt voïng naøy, vaø baùc boû moïi tham voïng töï thaønh toaøn, nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ daïy raèng nhöõng khaùt voïng naøy chæ coù theå ñöôïc thaønh toaøn caùch troïn veïn neáu chính Thieân Chuùa laøm cho chuùng neân khaû theå, baèng caùch loâi cuoán chuùng ta ñeán vôùi Ngaøi. Ôn Cöùu ñoä con ngöôøi toaøn veïn khoâng heä taïi nhöõng gì con ngöôøi coù theå ñaït ñöôïc nhôø söùc rieâng mình, nhö taøi saûn, phuùc lôïi vaät chaát, kieán thöùc hoaëc taøi naêng, quyeàn löïc hoaëc söùc aûnh höôûng treân ngöôøi khaùc, thanh danh hoaëc söï töï maõn.[10] Chaúng coù loaøi thuï taïo naøo coù theå laøm chuùng ta thoûa maõn troïn veïn, vì Thieân Chuùa ñaõ ñònh phaàn cho chuùng ta ñöôïc hieäp thoâng vôùi Ngaøi, vaø loøng chuùng ta seõ chæ ñöôïc yeân nghæ khi nghæ yeân trong Ngaøi.[11] "Thaät vaäy, ôn goïi chung cuoäc cuûa con ngöôøi laø duy nhaát vaø thaàn linh".[12] Nhö theá, Maëc Khaûi khoâng töï giôùi haïn vaøo vieäc loan baùo Ôn Cöùu ñoä ñöôïc hieåu nhö ñaùp soá cho baát kyø öôùc muoán ñaëc thuø naøo cuûa thôøi ñaïi. "Traùi laïi, neáu Ôn Cöùu ñoä ñöôïc ñaùnh giaù hay ño löôøng theo nhöõng nhu caàu hieän sinh cuûa con ngöôøi, laøm sao chuùng ta khoâng theå hoaøi nghi vieäc chæ taïo ra moät Thieân Chuùa- Ñaáng Cöùu Ñoä theo nhöõng nhu caàu cuûa chính chuùng ta?"[13]
7. Cuõng phaûi khaúng ñònh raèng, theo nieàm tin Kinh Thaùnh, nguoàn goác cuûa söï aùc khoâng tìm thaáy ñöôïc trong theá giôùi vaät chaát höõu hình, ñöôïc traûi nghieäm nhö moät giôùi haïn hoaëc moät nguïc tuø, khieán chuùng ta muoán ñöôïc giaûi thoaùt khoûi theá giôùi aáy. Traùi laïi, nieàm tin Kinh Thaùnh coâng boá raèng toaøn theå vuõ truï ñeàu toát laønh vì ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa saùng taïo (x. St 1,31; Kn 1,13-14; 1 Tm 4,4), raèng söï aùc nguy haïi nhaát ñoái vôùi con ngöôøi laø söï aùc xuaát phaùt töø loøng ngöôøi (x. Mt 15,18-19; St 3,1-19). Khi phaïm toäi, con ngöôøi ñaõ ruoàng boû nguoàn suoái tình yeâu, vaø töï ñaùnh maát baûn thaân trong nhöõng hình thöùc yeâu thöông leäch laïc, nhoát kín con ngöôøi hôn trong chính baûn thaân mình. Chính vieäc xa lìa Thieân Chuùa, Ñaáng laø nguoàn suoái cuûa söï hieäp thoâng vaø söï soáng, ñaõ laøm maát ñi söï haøi hoaø giöõa con ngöôøi vôùi nhau vaø giöõa nhaân loaïi vôùi theá giôùi, daãn ñeán tình traïng thoáng trò cuûa söï höï maát vaø söï cheát (x. Rm 5,12). Vì theá, Ôn Cöùu ñoä maø ñöùc tin loan baùo cho chuùng ta khoâng chæ lieân quan ñeán thöïc taïi noäi taâm cuûa chuùng ta, nhöng toaøn veïn höõu theå chuùng ta. Thaät vaäy, con ngöôøi toaøn veïn, thaân xaùc vaø linh hoàn, ñaõ ñöôïc tình yeâu Thieân Chuùa taïo döïng, theo hình aûnh vaø gioáng nhö Ngaøi, ñöôïc môøi goïi soáng hieäp thoâng vôùi Ngaøi.
IV. Chuùa Kitoâ, Ñaáng Cöùu Ñoä vaø Ôn Cöùu Ñoä
8. Chaúng moät phuùt giaây naøo trong doøng lòch söû, Thieân Chuùa laïi ngöøng ban Ôn Cöùu ñoä cho con chaùu Añam (x. St 3,15), nhôø vieäc thieát laäp giao öôùc cuûa Ngaøi vôùi toaøn theå nhaân loaïi qua oâng Noâe (x. St 9,9), vaø sau ñoù, vôùi Abraham vaø doøng doõi cuûa oâng (x. St 15,18). Vì theá, Ôn Cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa maëc laáy traät töï thuï taïo voán ñöôïc toaøn theå nhaân loaïi chia seû, vaø Ôn Cöùu ñoä aáy ñoàng haønh cuøng loä trình cuï theå cuûa nhaân loaïi trong lòch söû. Baèng vieäc choïn moät daân toäc vaø ban cho hoï caùc phöông tieän ñeå choáng laïi toäi loãi vaø ñeán gaàn vôùi Ngaøi, Thieân Chuùa ñaõ chuaån bò cho vieäc ngöï ñeán cuûa "moät Vò Cöùu Tinh quyeàn theá, töø nhaø Ñavít, toâi tôù Ngaøi" (Lc 1,69). Khi thôøi gian ñeán hoài vieân maõn, Chuùa Cha ñaõ sai Ngöôøi Con cuûa Ngaøi ñeán theá gian; Ngöôøi Con aáy ñaõ loan baùo Nöôùc Thieân Chuùa, chöõa laønh moïi beänh hoaïn taät nguyeàn (x. Mt 4,3). Nhöõng vieäc chöõa laønh maø Chuùa Gieâsu thöïc hieän, qua ñoù Ngöôøi laøm toû raïng söï quan phoøng cuûa Thieân Chuùa, laø daáu chæ qui höôùng veà chính baûn thaân Ngöôøi, Ñaáng ñöôïc maëc khaûi troïn veïn nhö laø Chuùa cuûa söï soáng vaø söï cheát trong bieán coá Vöôït Qua cuûa Ngöôøi. Theo Tin Möøng, Ôn Cöùu ñoä cho toaøn theå nhaân loaïi baét ñaàu baèng vieäc ñoùn nhaän Chuùa Gieâsu: "Hoâm nay Ôn Cöùu ñoä ñaõ ñeán cho nhaø naøy" (Lc 19,9). Tin Möøng cöùu ñoä coù moät teân goïi vaø moät khuoân maët: Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Ñoä. "Trôû neân Kitoâ höõu khoâng phaûi laø keát quaû cuûa moät choïn löïa ñaïo ñöùc hay moät yù töôûng cao caû, nhöng laø keát quaû cuûa cuoäc gaëp gôõ vôùi moät bieán coá, moät con ngöôøi, cuoäc gaëp gôõ trao taëng cho ñôøi soáng moät chaân trôøi môùi vaø moät ñònh höôùng döùt khoaùt".[14]
9. Qua doøng lòch söû haèng bao theá kyû, vôùi nhieàu dieän maïo, ñöùc tin Kitoâ giaùo ñaõ laøm toû raïng coâng trình Cöùu ñoä cuûa Ngöôøi Con Nhaäp Theå. Coâng trình Cöùu ñoä aáy ñöôïc thöïc hieän maø khoâng heà coù söï taùch bieät giöõa chieàu kích chöõa laønh cuûa ôn Cöùu ñoä, nhôø ñoù Chuùa Kitoâ cöùu chuùng ta khoûi toäi loãi, vôùi chieàu kích vinh thaêng, nhôø ñoù Chuùa Kitoâ laøm cho chuùng ta trôû thaønh con caùi cuûa Thieân Chuùa, baèng vieäc thoâng phaàn baûn theå thaàn linh cuûa Ngöôøi (x. 2 Pr 1,4). Khi nhìn vieãn caûnh cöùu ñoä theo höôùng töø treân xuoáng, nghóa laø khôûi söï töø Thieân Chuùa, Ñaáng ñeán cöùu ñoä con ngöôøi, Chuùa Gieâsu laø Ñaáng soi saùng vaø maëc khaûi, cöùu chuoäc vaø giaûi thoaùt, thaàn linh hoùa vaø coâng chính hoùa con ngöôøi. Theo caùi nhìn töø döôùi leân, nghóa laø khôûi söï töø con ngöôøi qui höôùng leân Chuùa, Chuùa Kitoâ laø vò Thöôïng Teá cuûa Giao Öôùc Môùi, daâng leân Chuùa Cha vieäc thôø phöôïng hoaøn haûo, nhaân danh toaøn theå nhaân loaïi: Ngöôøi töï hieán, ñeàn toäi vaø haèng soáng ñeå chuyeån caàu cho chuùng ta. Baèng caùch naøy, moät söï hôïp nhaát laï luøng giöõa haønh ñoäng thaàn linh vaø nhaân loaïi toû hieän trong ñôøi soáng cuûa Ñöùc Gieâsu, moät söï hôïp nhaát chæ cho thaáy roõ loái nhìn caù nhaân chuû nghóa laø khoâng coù neàn taûng. Caùi nhìn töø treân xuoáng laøm chöùng cho tính troåi vöôït tuyeät ñoái cuûa nhöõng haønh ñoäng nhöng khoâng cuûa Thieân Chuùa; vöôït tröôùc moïi haønh ñoäng cuûa chuùng ta, söï khieâm nhöôøng laø ñieàu thieát yeáu ñeå ñaùp laïi tình yeâu cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa vaø laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå laõnh nhaän quaø taëng cuûa Ngaøi. Ñoàng thôøi, caùi nhìn höôùng leân nhaéc nhôù raèng, nhôø nhöõng haønh ñoäng hoaøn toaøn nhaân loaïi cuûa Ngöôøi Con cuûa Ngaøi, Chuùa Cha muoán ñoåi môùi haønh ñoäng cuûa chuùng ta, ñeå moät khi neân ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Ñöùc Kitoâ, chuùng ta coù theå thöïc hieän "nhöõng coâng trình toát ñeïp maø Thieân Chuùa ñaõ chuaån bò cho chuùng ta" (Ep 2,10).
10. Hôn nöõa, roõ raøng Ôn Cöùu ñoä Chuùa Gieâsu mang ñeán nôi baûn thaân Ngöôøi khoâng xaûy ra theo caùch thöùc thuaàn tuùy noäi taïi. Quaû thöïc, Ngöôøi Con ñaõ maëc laáy xaùc phaøm, ñeå chia seû cho moïi ngöôøi söï hieäp thoâng cöùu ñoä vôùi Thieân Chuùa (x. Ga 1,14). Baèng vieäc maëc laáy xaùc phaøm (x. Rm 8,3; Dt 2,14; Ga 4,2), vaø sinh ra bôûi ngöôøi nöõ (x. Gl 4,4), "Con Thieân Chuùa ñaõ trôû neân con loaøi ngöôøi"[15] vaø neân anh em cuûa chuùng ta (x. Dt 2,14). Nhö theá, vì ñaõ trôû neân thaønh phaàn cuûa gia ñình nhaân loaïi, "Ngöôøi ñaõ lieân keát vôùi heát moïi ngöôøi caùch naøo ñoù"[16] vaø ñaõ thieát laäp moät theå thöùc töông quan môùi meû vôùi Thieân Chuùa, Cha cuûa Ngöôøi, vaø vôùi toaøn theå nhaân loaïi; chuùng ta coù theå ñöôïc thaùp nhaäp vaøo theå thöùc töông quan môùi meû naøy vaø thoâng phaàn vaøo chính söï soáng cuûa Con Thieân Chuùa. Bôûi theá, vieäc maëc laáy xaùc phaøm chaúng nhöõng khoâng giôùi haïn haønh ñoäng cöùu ñoä, maø coøn cho pheùp Ñöùc Kitoâ trôû neân trung gian Ôn Cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa cho toaøn theå con caùi A-ñam.
11. Toùm laïi, ñeå traû lôøi cho caû chuû thuyeát giaûn löôïc mang tính caù nhaân chuû nghóa theo khuynh höôùng Peâlagioâ, laãn lôøi höùa veà Ôn Cöùu ñoä thuaàn tuyù noäi taïi theo khuynh höôùng taân Ngoä ñaïo, chuùng ta caàn nhaän bieát caùch thöùc nhôø ñoù Chuùa Gieâsu trôû thaønh Ñaáng Cöùu Ñoä. Ngöôøi ñaõ khoâng töï giôùi haïn vaøo vieäc chæ giôùi thieäu cho chuùng ta con ñöôøng gaëp gôõ Thieân Chuùa, nhôø ñoù chuùng ta coù theå tieán böôùc treân neûo ñöôøng rieâng cuûa chuùng ta, baèng vieäc vaâng nghe lôøi Ngöôøi vaø noi theo göông Ngöôøi. Ñuùng hôn, Chuùa Kitoâ môû cho chuùng ta caùnh cöûa töï do, vaø chính Ngöôøi trôû thaønh con ñöôøng: "Thaày laø ñöôøng" (Ga 14,6).[17] Hôn nöõa, loä trình naøy khoâng chæ laø moät haønh trình noäi taâm ôû beân leà caùc moái töông quan cuûa chuùng ta vôùi ngöôøi khaùc vaø vôùi theá giôùi thuï taïo. Ñuùng hôn, Chuùa Gieâsu ñaõ ban taëng chuùng ta moät "con ñöôøng môùi vaø soáng ñoäng qua böùc maøn chính laø thaân xaùc Ngöôøi" (Dt 10,20). Chuùa Kitoâ laø Ñaáng Cöùu Ñoä vì Ngöôøi ñaõ maëc laáy toaøn veïn nhaân tính cuûa chuùng ta vaø ñaõ soáng moät cuoäc soáng nhaân loaïi troïn veïn trong söï hieäp thoâng vôùi Cha cuûa Ngöôøi vaø vôùi tha nhaân. Vì theá, Ôn Cöùu ñoä heä taïi vieäc thaùp nhaäp chuùng ta vaøo trong söï soáng cuûa Ngöôøi, nhôø laõnh nhaän Thaàn Khí cuûa Ngöôøi (x. 1 Ga 4,13). Ngöôøi ñaõ trôû thaønh, "theo caùch theá ñaëc bieät, nguoàn coäi cuûa moïi aân suûng theo nhaân tính cuûa Ngöôøi."[18] Ngöôøi vöøa laø Ñaáng Cöùu Ñoä vöøa laø Ôn Cöùu Ñoä.
V. Ôn Cöùu ñoä trong Giaùo hoäi, Thaân Mình cuûa Ñöùc Kitoâ
12. Giaùo hoäi laø nôi chuùng ta ñöôïc ñoùn nhaän Ôn Cöùu ñoä do Chuùa Gieâsu thieát laäp, ñaây laø moät coäng ñoàng goàm nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc keát hôïp trong moái töông quan môùi do Ñöùc Kitoâ khôûi xöôùng (x. Rm 8,9). Vieäc hieåu ñöôïc tính trung gian Cöùu ñoä cuûa Giaùo hoäi laø moät trôï löïc thieát yeáu ñeå vöôït thaéng moïi khuynh höôùng cuûa giaûn löôïc thuyeát. Ôn Cöùu ñoä Thieân Chuùa ban cho chuùng ta khoâng ñaït ñöôïc baèng nhöõng noã löïc rieâng cuûa töøng ngöôøi chuùng ta nhö thuyeát taân Peâlagioâ chuû tröông. Ñuùng ra, Ôn Cöùu ñoä coù trong caùc moái töông quan naûy sinh töø Con Thieân Chuùa nhaäp theå vaø caùc moái töông quan naøy taïo neân söï hieäp thoâng cuûa Giaùo hoäi. Giaùo hoäi laø moät coäng ñoàng höõu hình bôûi vì aân suûng Ñöùc Kitoâ ban cho chuùng ta khoâng chæ laø Ôn Cöùu ñoä noäi taïi nhö quan nieäm taân Ngoä ñaïo ñoøi hoûi, song coøn bôûi vì aân suûng daãn ñöa chuùng ta vaøo caùc moái töông quan cuï theå maø chính Ngöôøi ñaõ soáng. Trong maàu nhieäm Giaùo hoäi chuùng ta ñöôïc chaïm ñeán caùc chi theå cuûa Chuùa Gieâsu, ñaëc bieät nôi caùc anh chò em ngheøo nhaát vaø ñau khoå nhaát. Vì theá, tính trung gian cöùu ñoä cuûa Giaùo hoäi, "Bí tích phoå quaùt veà Ôn Cöùu ñoä",[19] baûo ñaûm cho chuùng ta raèng, Ôn Cöùu ñoä khoâng heä taïi vieäc töï mình thöïc hieän ñôn leû, cuõng khoâng heä taïi vieäc lieân keát beân trong giöõa caù nhaân vôùi thaàn thaùnh. Ñuùng hôn, Ôn Cöùu ñoä heä taïi vieäc ñöôïc keát hôïp vaøo söï thoâng hieäp cuûa nhöõng ngöôøi cuøng tham gia vaøo söï hieäp thoâng cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa.
13. Caû hai quan nieäm "duy caù nhaân" vaø "thuaàn tuùy noäi taïi" veà Ôn Cöùu ñoä ñeàu traùi ngöôïc vôùi nhieäm cuïc bí tích, qua ñoù Thieân Chuùa muoán cöùu ñoä con ngöôøi. Söï thoâng phaàn vaøo theå thöùc môùi trong caùc moái töông quan do Chuùa Gieâsu khôûi xöôùng, dieãn ra trong Giaùo hoäi nhôø vaøo caùc bí tích, trong ñoù Bí tích Thaùnh Taåy laø cöûa vaøo,[20] vaø Bí tích Thaùnh Theå laø nguoàn maïch vaø toät ñænh [21]. Trong ñoù, chuùng ta coù theå nhaän ra söï thieáu vöõng chaéc cuûa caùc chuû tröông veà töï thaân cöùu ñoä, voán chæ döïa hoaøn toaøn vaøo nhöõng noã löïc cuûa con ngöôøi. Ñöùc tin tuyeân xöng raèng, chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø Bí tích Thaùnh Taåy, bí tích naøy ñoùng aán vaøo chuùng ta moät daáu khoâng theå phai nhaït laø thuoäc veà Ñöùc Kitoâ vaø Giaùo hoäi. Söï chuyeån ñoåi caùch soáng caùc moái töông quan cuûa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa, vôùi con ngöôøi, vaø vôùi taïo thaønh phaùt sinh töø Bí tích Thaùnh Taåy (x. Mt 28,19). Quaû vaäy, ñöôïc thanh taåy khoûi toäi Nguyeân toå vaø moïi toäi loãi khaùc, chuùng ta ñöôïc môøi goïi vaøo söï soáng môùi ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Ñöùc Kitoâ (x. Rm 6,4). Nhôø aân suûng cuûa baûy bí tích, caùc tín höõu tieáp tuïc taêng tröôûng vaø ñöôïc canh taân veà ñôøi soáng thieâng lieâng, ñaëc bieät khi haønh trình taâm linh trôû neân khoù khaên hôn. Khi töø boû tình yeâu cuûa mình ñoái vôùi Ñöùc Kitoâ baèng caùch phaïm toäi, caùc tín höõu laïi coù theå ñöôïc daãn nhaäp vaøo caùc moái töông quan do Ñöùc Kitoâ ñaõ khôûi söï trong Bí tích Hoøa Giaûi, cho pheùp hoï laïi böôùc ñi treân con ñöôøng Ngöôøi ñaõ ñi (x. 1Ga 2,6). Baèng caùch naøy, chuùng ta hy voïng höôùng tôùi Cuoäc Phaùn xeùt cuoái, trong ñoù moãi ngöôøi seõ ñöôïc phaân xöû theo ñoä chaân thöïc cuûa tình yeâu mình ñaõ theå hieän (Rm 13,8-10), caùch ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhaát (x. Mt 25,31-46).
14. Nhieäm cuïc Cöùu ñoä cuõng ñoái nghòch vôùi nhöõng khuynh höôùng ñeà xöôùng moät söï cöùu ñoä thuaàn tuùy noäi taâm. Thaät vaäy, thuyeát Ngoä ñaïo töï lieân keát vôùi quan ñieåm tieâu cöïc veà traät töï ñuôïc taïo döïng, traät töï naøy bò hieåu laø söï giôùi haïn töï do tuyeät ñoái cuûa tinh thaàn nhaân loaïi. Vì theá, Ôn Cöùu ñoä bò hieåu laø söï giaûi thoaùt khoûi theå xaùc vaø caùc moái töông quan cuï theå maø con ngöôøi ñang soáng. Ôn Cöùu ñoä ñích thöïc, traùi nghòch vôùi tình traïng giaûi thoaùt khoûi thaân xaùc, coøn bao goàm caû vieäc thaùnh hoùa thaân xaùc (x. Rm 12,1) ñeán möùc chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø "vieäc hieán daâng thaân mình laøm leã teá cuûa Ñöùc Kitoâ Gieâsu" (Dt 10,10; x. Cl 1,22). Thaân xaùc con ngöôøi ñöôïc Thieân Chuùa naën hình, Ngaøi khaéc vaøo ñoù moät ngoân ngöõ môøi goïi con ngöôøi nhaän bieát caùc taëng aân cuûa Ñaáng Taïo Döïng vaø soáng thoâng hieäp vôùi anh chò em cuûa mình [22]. Ñaáng Cöùu Ñoä taùi laäp vaø canh taân ngoân ngöõ nguyeân thuûy naøy qua Maàu nhieäm Nhaäp Theå vaø Phuïc Sinh cuûa Ngöôøi, ñoàng thôøi thoâng truyeàn maàu nhieäm aáy trong nhieäm cuïc caùc bí tích. Nhôø coù caùc bí tích, caùc Kitoâ höõu môùi coù theå soáng trung thaønh vôùi maùu thòt Ñöùc Kitoâ vaø nhôø ñoù, trung thöïc vôùi theå thöùc töông giao maø Ngöôøi ñaõ ban cho. Theå thöùc töông giao naøy, ñaëc bieät ñoøi hoûi phaûi chaêm soùc heát thaûy nhaân loaïi khoå ñau baèng caùc coâng vieäc cuûa loøng thöông xoùt veà phöông dieän tinh thaàn cuõng nhö theå xaùc [23].
VI. Keát luaän: Thoâng truyeàn ñöùc tin, mong ñôïi Ñaáng Cöùu Ñoä
15. Vieäc hieåu bieát ñaày ñuû veà söï soáng maø Ñöùc Kitoâ, Ñaáng Cöùu Ñoä giôùi thieäu cho chuùng ta, seõ thuùc ñaåy caùc Kitoâ höõu höôùng tôùi söù vuï loan baùo cho moïi ngöôøi nieàm vui vaø aùnh saùng cuûa Tin Möøng [24]. Trong coâng trình naøy, caùc Kitoâ höõu cuõng phaûi ñöôïc chuaån bò - ñeå thieát laäp vôùi caùc tín höõu cuûa caùc toân giaùo khaùc cuoäc ñoái thoaïi chaân thaønh vaø xaây döïng - vôùi nieàm tin raèng Thieân Chuùa coù theå daãn ñöa "taát caû nhöõng ai coù thieän chí ñöôïc Ôn thaùnh taùc ñoäng moät caùch voâ hình trong taâm hoàn"[25] tôùi Ôn Cöùu ñoä trong Ñöùc Kitoâ. Trong khi taän hieán moïi noã löïc cuûa mình cho coâng cuoäc loan baùo Tin Möøng, Giaùo hoäi tieáp tuïc khaån caàu cuoäc quang laâm taát ñònh cuûa Ñaáng Cöùu Ñoä, bôûi chính trong "hy voïng maø chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä" (x. Rm 8,24). Coâng trình cöùu ñoä nhaân loaïi seõ chæ hoaøn taát sau khi ñaõ chinh phuïc ñöôïc keû thuø cuoái cuøng laø söï cheát (x. 1Cr 15,26), khi aáy chuùng ta seõ tham gia caùch ñaày ñuû vaøo vinh quang cuûa Chuùa Gieâsu Phuïc Sinh, Ñaáng seõ ñöa tôùi möùc ñoä vieân maõn moái töông quan cuûa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa, vôùi anh chò em cuûa mình vaø vôùi toaøn theå taïo thaønh. Cöùu ñoä caû xaùc laãn hoàn laø ñònh meänh chung cuoäc maø Thieân Chuùa keâu goïi toaøn theå nhaân loaïi höôùng ñeán. Ñöôïc xaây neàn trong ñöùc tin, ñöôïc naâng ñôõ nhôø ñöùc caäy, vaø hoaït ñoäng trong ñöùc aùi, theo göông Ñöùc Maria, Meï Ñaáng Cöùu Ñoä vaø laø ngöôøi ñaàu tieân trong nhöõng ngöôøi ñöôïc höôûng Ôn Cöùu ñoä, chuùng ta chaéc chaén raèng "queâ höông chuùng ta ôû treân trôøi, vaø chuùng ta noùng loøng mong ñôïi Ñöùc Kitoâ Gieâsu töø trôøi ñeán cöùu chuùng ta. Ngöôøi coù quyeàn naêng khaéc phuïc muoân loaøi, vaø seõ duøng quyeàn naêng aáy maø bieán ñoåi thaân xaùc yeáu heøn cuûa chuùng ta neân gioáng thaân xaùc vinh quang cuûa Ngöôøi" (Pl 3,20-21).
Laù thö naøy ñöôïc Phieân hoïp khoaùng ñaïi cuûa Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin thoâng qua ngaøy 24-01-2018, Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ ñaõ chuaån y vaøo ngaøy 16-02-2018, vaø ban leänh phaùt haønh thö.
Vaên phoøng Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin,
Roâ-ma, ngaøy 22-02-2018, dòp leã kính Ngai Toøa Thaùnh Pheâ-roâ
(ñaõ aán kyù)
+ Luis F. Ladaria, S.J.
Toång Giaùm Muïc Hieäu Toøa Thibica,
Toång tröôûng
(ñaõ kyù)
+ Giacomo Morandi
Toång Giaùm Muïc Hieäu Toøa Cerveteri,
Thö kyù
Baûn dòch cuûa UÛy Ban Giaùo lyù Ñöùc tin
---------------------------------------------
[1] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá tín lyù veà Maëc Khaûi Thieân Chuùa Dei Verbum, 2.
[2] X. Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin, Tuyeân ngoân Dominus Iesus (06-8-2000), 5-8: AAS 92 (2000), 745-749.
[3] X. Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ, Toâng huaán Evangelii gaudium (24-11-2013), 67: AAS 105 (2013), 1048.
[4] X. Id., Thoâng ñieäp Lumen fidei (29-6-2013), 47: AAS 105 (2013), 586-587; Toâng huaán Evangelii gaudium, 93-94: AAS (2013), 1059; Dieãn vaên gôûi caùc tham döï vieân Coâng Nghò Laàn Thöù Naêm Cuûa Giaùo hoäi YÙ (10-11-2015), Florence: AAS 107 (2015), 1287.
[5] X. Id., Dieãn vaên gôûi caùc tham döï vieân Coâng Nghò Laàn Thöù Naêm Cuûa Giaùo hoäi YÙ (10-11-2015), Florence: AAS 107 (2015), 1288.
[6] X. Id., Toâng huaán Evangelii gaudium, 94: AAS 105 (2013), 1059: "söï haáp daãn cuûa thuyeát Ngoä ñaïo, moät ñöùc tin hoaøn toaøn chuû quan, chæ baän taâm ñeán kinh nghieäm naøo ñoù hoaëc moät taäp hôïp caùc yù töôûng vaø nhöõng maåu kieán thöùc ñöôïc cho laø coù khaû naêng an uûi vaø soi saùng, nhöng chung cuoäc chæ giam haõm con ngöôøi trong nhöõng tö töôûng vaø tình caûm cuûa rieâng mình"; Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng veà Vaên Hoaù - Hoäi ñoàng Giaùo Hoaøng veà Ñoái Thoaïi Lieân Toân, Ñöùc Gieâsu Kitoâ Ñaáng mang nöôùc haèng soáng. Moät suy tö Kitoâ giaùo veà traøo löu "Thôøi Ñaïi Môùi" (thaùng 01 naêm 2003), Thaønh phoá Vatican, 2003.
[7] Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ, Thoâng ñieäp Lumen fidei, 47: AAS 105 (2013), 586-587.
[8] X. Id., Dieãn vaên gôûi caùc tham döï vieân cuoäc haønh höông cuûa Giaùo phaän Brescia (22-6-2013): AAS 95 (2013), 627: "trong theá giôùi naøy, nôi ngöôøi ta choái boû con ngöôøi, nôi ngöôøi ta thích ñi theo ñöôøng loái cuûa Ngoä ñaïo, [...] cuûa "khoâng thaân xaùc" - moät Thieân Chuùa ñaõ khoâng maëc laáy xaùc phaøm [...]".
[9] Theo laïc thuyeát Peâlagioâ, ñöôïc phaùt trieån vaøo theá kyû V, ñeå chu toaøn nhöõng giôùi luaät cuûa Thieân Chuùa vaø ñeå ñöôïc cöùu ñoä, con ngöôøi chæ caàn ñeán aân suûng nhö moät söï trôï giuùp töø beân ngoaøi cho töï do cuûa mình (nhö aùnh saùng, söùc maïnh chaúng haïn), chöù khoâng nhö moät söï chöõa laønh vaø taùi taïo taän caên töï do, khoâng caàn coâng traïng ñi tröôùc, cho ñeán khi con ngöôøi coù theå laøm ñieàu thieän vaø ñaït ñeán söï soáng vónh cöûu. Noåi leân vaøo theá kyû I vaø II, phong traøo Ngoä ñaïo coøn phöùc taïp hôn vôùi nhöõng hình thöùc khaùc nhau. Caùch chung, nhöõng ngöôøi theo thuyeát Ngoä ñaïo tin raèng Ôn Cöùu ñoä ñaït ñöôïc nhôø moät tri thöùc bí nhieäm hoaëc söï ngoä ñaïo. Söï ngoä ñaïo naøy toû loä cho ngöôøi Ngoä ñaïo bieát ñöôïc baûn theå ñích thaät cuûa hoï, noùi caùch khaùc, moät tia saùng cuûa Thaàn Khí Thieân Chuùa cö nguï ôû noäi taâm hoï. Tia saùng naøy phaûi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi thaân xaùc, voán xa laï vôùi nhaân tính chaân thaät cuûa hoï. Duy chæ baèng caùch naøy, ngöôøi Ngoä ñaïo trôû veà vôùi höõu theå nguyeân tuyeàn cuûa hoï trong Thieân Chuùa, Ñaáng hoï ñaõ lìa xa vì söï sa ngaõ nguyeân thuûy.
[10] X. Toâma Aquinoâ, Summa theologiae, I-II, q.2.
[11] X. Augustioâ, Töï thuaät, I, 1: Corpus Christianorum, 27, 1.
[12] Vaticanoâ II, Hieán cheá muïc vuï veà Giaùo hoäi trong theá giôùi ngaøy nay Gaudium et spes, 22.
[13] Uyû Ban Thaàn Hoïc Quoác Teá, Nhöõng caâu hoûi choïn loïc lieân quan ñeán thaàn hoïc veà Thieân Chuùa, Ñaáng Cöùu Ñoä (1995), 2.
[14] Beâneâñictoâ XVI, Thoâng ñieäp Deus caritas est (25/12/2005), 1: AAS 98 (2006), 217; x. Phanxicoâ, Toâng huaán Evangelii gaudium, 3: AAS 105 (2013), 1020.
[15] Ireâneâ, Adversus haereses, III, 19,1: Sources Chreùtiennes, 211, 374.
[16] Vaticanoâ II, Hieán cheá muïc vuï veà Giaùo hoäi trong theá giôùi ngaøy nay Gaudium et spes, 22.
[17] X. Augustinoâ, Tractatus in Ioannem, 13,4: Corpus Christianorum, 36,132: "'Thaày laø ñöôøng laø söï thaät vaø laø söï soáng' (Ga 14,6). Neáu baïn tìm kieám söï thaät aáy, haõy ñi theo con ñöôøng aáy, vì con ñöôøng aáy cuõng chính laø söï thaät aáy. Ñích baïn nhaém vaø con ñöôøng baïn ñi laø moät. Baïn khoâng theå ñeán ñích baèng vieäc ñi con ñöôøng khaùc, baïn cuõng khoâng theå ñeán vôùi Chuùa Kitoâ qua moät con con ñöôøng khaùc. Baïn chæ coù theå ñeán vôùi Chuùa Kitoâ qua Chuùa Kitoâ. Ñeán vôùi Chuùa Kitoâ qua Chuùa Kitoâ coù nghóa laø gì? Baïn ñeán vôùi Chuùa Kitoâ laø Thieân Chuùa qua Chuùa Kitoâ laø con ngöôøi. Qua Ngoâi Lôøi laøm ngöôøi, baïn ñeán ñöôïc vôùi Ngoâi Lôøi maø ngay töø khôûi nguyeân laø Thieân Chuùa vaø ôû vôùi Thieân Chuùa."
[18] Toâma Aquinoâ, Quaestio de veritate, q. 29, a. 5, co.
[19] LG, soá 48.
[20] X. Toâma Aquinoâ, Summa theologiae, III, q. 63, a. 3.
[21] X. LG, soá 11; SC, soá 10.
[22] X. Laudato si', soá 155: AAS 107 (2015), 909-910.
[23] X. Toâng thö Misericordia et misera (20-11-2016), 20: AAS 108 (2016), 1325-1326.
[24] Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Redemptoris missio (7-12-1990), 40: AAS 83 (1991), 287-288; Phanxicoâ, Toâng huaán Evangelii gaudium, 9-13: AAS 105 (2013), 1022-1025..
[25] Vaticanoâ II, Gaudium et spes, 22.