Ba nöôùc vuøng Baltic
saün saøng nghinh ñoùn Ñöùc Phanxicoâ,
chôø mong thuùc ñaåy taâm linh
vaø caû thuùc ñaåy xaõ hoäi nôi ngaøi
Ba nöôùc vuøng Baltic saün saøng nghinh ñoùn Ñöùc Phanxicoâ, chôø mong thuùc ñaåy taâm linh vaø caû thuùc ñaåy xaõ hoäi nôi ngaøi.
Vuõ Vaên An
America (VietCatholic News 21-09-2018) - Linh muïc Edward W. Schmidt, Doøng teân, vieát treân tôø America ngaøy 20 thaùng 9 naêm 2018, cho hay doïc theo con phoá chính chaïy qua trung taâm thuû ñoâ Vilnius cuûa Lithuania laø nhöõng haøng raøo an ninh baèng saét; quoác kyø maàu vaøng, xanh vaø ñoû phaát phôùi treân caùc caây ñeøn cuøng vôùi côø vaøng traéng cuûa Vatican. Quaûng tröôøng nhaø thôø chính toøa ñaày nhöõng buïc beä cuøng maøn aûnh khoång loà. Caùc baûng chæ daãn ñöôïc daùn khaép caùc phoá phöôøng thuû ñoâ cho bieát luùc naøo vaø nôi naøo coù theå nhìn thaáy Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ngaøi ñang ñeán thaønh phoá vaø thaønh phoá saün saøng nghinh ñoùn ngaøi.
Ñöùc Phanxicoâ seõ thaêm ba nöôùc Baltic - Lithuania, Latvia vaø Estonia - ñeå ñaùnh daáu baùch chu nieân neàn ñoäc laäp, thoaùt khoûi cheá ñoä Nga Hoaøng. Maëc duø laø nhöõng laân bang gaàn guõi vaø thöôøng ñöôïc nhaéc chung vôùi nhau, nhöng hoï coù lòch söû khaù khaùc bieät. Hoï coù caùc neùt chung vôùi nhau nhö khoâng ngöøng bò ñe doïa hay bò thoáng trò thöïc söï bôûi caùc laân bang maïnh hôn; moät öôùc nguyeän maõnh lieät vaø saün saøng chieán ñaáu cho neàn ñoäc laäp cuûa mình; vaø nhaát laø "cuoäc caùch maïng ca haùt" cuûa thaäp nieân 1980, khi aâm nhaïc trôû thaønh vuõ khí giaønh ñoäc laäp, ñaëc bieät theo Loái Baltic, töùc chuoãi daây chuyeàn goàm hai trieäu ngöôøi traûi daøi giöõa Tallinn vaø Vilnius vaøo ngaøy 23 thaùng 8 naêm 1989.
Nhöng hoï coù nhieàu khaùc bieät thaät söï. Veà phöông dieän chính trò, Lithuania, trong nhieàu theá kyû, ñaõ lieân keát vôùi laân bang Ba Lan. Latvia thì thöôøng chòu aûnh höôûng cuûa Thuïy Ñieån vaø Ñöùc ôû phía taây, beân kia bieån Baltic vaø Nga veà phía ñoâng. Estonia thì chòu aûnh höôûng Nga veà phía ñoâng vaø Thuïy Ñieån ôû phía taây, nhöng cuõng caûm thaáy mình lieân keát vôùi Phaàn Lan, ôû phía baéc quaù beân kia Vònh Phaàn Lan vaø thöïc söï coù theå nhìn thaáy nöôùc naøy töø moät thaùp nhaø thôø ôû Tallinn vaøo moät ngaøy ñeïp trôøi.
Veà phöông dieän toân giaùo, ba nöôùc vuøng Baltic cuõng raát khaùc nhau, phaûn aùnh lòch söû ñoäc ñaùo cuûa hoï. Trong toång soá daân 3.2 trieäu ngöôøi cuûa Lithuania, 2.6 trieäu, hay 80 phaàn traêm, laø ngöôøi Coâng Giaùo. ÔÛ Latvia, tyû leä naøy laø 21 phaàn traêm cuûa 2 trieäu ngöôøi. ÔÛ Estonia, noù chæ laø moät nöûa phaàn traêm cuûa 1.3 trieäu ngöôøi.
Moät nghieân cöùu ñöôïc coâng boá vaøo thaùng 3 naêm ngoaùi treân tôø The Guardian ñaõ cho thaáy moät söï maát maùt veà toân giaùo ôû chaâu AÂu. Noù cho thaáy Coäng hoøa Seùc laø quoác gia ít toân giaùo nhaát nôi nhöõng ngöôøi töø 16 ñeán 29 tuoåi; Estonia, Thuïy Ñieån vaø Hoøa Lan khoâng ôû phía sau bao xa. Quoác gia toân giaùo nhaát nôi nhoùm tuoåi naøy laø Ba Lan, tieáp theo laø Lithuania.
Haønh trình cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ phuø hôïp vôùi nhöõng khaùc bieät naøy. Ngaøi bay ñeán Vilnius vaøo thöù baûy, 22 thaùng 9 naêm 2018, luùc 11:30 saùng, vaø daønh caû ngaøy ôû ñaây ñeå gaëp gôõ caùc giôùi chöùc chính phuû vaø caùc nhoùm khaùc nhau. Vaøo Chuùa Nhaät, ngaøi ñöôïc ñöa baèng xe tôùi Kaunas, thaønh phoá thöù hai cuûa Lithuania, vaø trôû veà Vilnius luùc 4 giôø chieàu ñeå caàu nguyeän vaø thöïc hieän caùc cuoäc thaêm vieáng khaùc. Hoâm thöù Hai, Ngaøi bay tôùi Riga, thuû ñoâ cuûa Latvia, ñeå gaëp gôõ vaø caàu nguyeän vaø vaøo buoåi chieàu, thaêm ñeàn thôø ôû Aglona, nôi ngaøi cöû haønh Thaùnh leã, roài trôû veà Vilnius nghæ ñeâm.
Hoâm thöù ba 25 thaùng 9 naêm 2018, sau moät buoåi leã tieãn ñöa ôû Vilnius, ngaøi bay tôùi Tallinn, Estonia, ñeå gaëp gôõ caùc giôùi chöùc chính phuû; ngaøi ñeán thaêm moät tu vieän ñeå aên tröa, ñeán nhaø thôø chính toøa vaø sau ñoù cöû haønh Thaùnh leã taïi Quaûng tröôøng Töï do. Sau buoåi leã tieãn ñöa, ngaøi bay veà Roâma.
Caùc con soá khoâng phaûi laø toaøn boä caâu chuyeän. Giaùo hoäi maø Ñöùc Phanxicoâ seõ thaáy ôû Lithuania vaãn coøn raát maïnh meõ, ngay trong giôùi treû. Linh muïc Algimantas Gudaitis, Doøng Teân, daïy hoïc vaø laøm linh höôùng cho tröôøng trung hoïc Doøng Teân ôû Vilnius, coù noùi chuyeän vôùi America veà moät "nhoùm nhoû goàm caùc ngöôøi treû trong caùc nhoùm caàu nguyeän toân giaùo" vaø löu yù raèng "ngöôøi treû raát tích cöïc". Ngaøi noùi raèng, thaùch ñoá laø giuùp ngöôøi treû tìm ñöôïc vò trí cuûa hoï trong giaùo hoäi.
Cha Gudaitis, Doøng Teân, cuõng löu yù vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñeán thaêm ôû ñaây laø moät vaán ñeà lôùn. Ñaõ coù moät chuùt choáng ñoái töø nhöõng ngöôøi khoâng ñi nhaø thôø ("taïi sao tieàn thueá euro cuûa chuùng ta laïi duøng ñeå hoã trôï cho chuyeán thaêm naøy?"), nhöng phaàn lôùn, phaûn öùng raát tích cöïc. Noù coù khaùc vôùi söï nhieät tình khi Thaùnh Gioan Phaoloâ II ñeán thaêm vaøo naêm 1993, vì ngaøi laø nhaân toá quan troïng trong vieäc keát lieãu Lieân Bang Xoâvieát vaø neàn thoáng trò coäng saûn ôû Ñoâng AÂu. Nhöng söï nhieät tình vaãn coøn khaù lôùn ñoái vôùi Ñöùc Phanxicoâ. Cha Gudaitis löu yù raèng Ñöùc Phanxicoâ seõ khoâng gaëp caùc giaùm muïc trong tö caùch nhoùm nhöng seõ gaëp gôõ caùc treû moà coâi vaø cha meï nuoâi vaø vôùi caùc tuø nhaân.
Cha Antanas Saulaitis, S.J., cuõng thaáy vieäc daân chuùng "raát phaán khôûi ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng". Coù theå coù moät soá phaûn ñoái ngaøi, nhöng phe ñoái laäp khoâng coù toå chöùc gioáng nhö ôû nhöõng nôi khaùc. Ngay sau khi keát lieãu thôøi ñaïi Xoâ vieát, raát khoù noùi veà "ñöùc tin vaø coâng lyù", vì "coâng lyù" ñöôïc coi nhö chæ veà chuû nghóa coäng saûn, nhöng ñieàu ñoù nay khoâng coøn nöõa. Söï thuùc ñaåy coâng lyù cuûa Ñöùc Phanxicoâ ñöôïc coi laø chaáp nhaän ñöôïc.
Cha Saulaitis, ngöôøi sinh ra ôû Lithuania nhöng gia ñình di cö sang Ñöùc vaø sang Hoa Kyø sau Theá chieán II, cuõng thaáy nhieàu thaùch ñoá ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Vieäc theá tuïc hoùa ñang dieãn ra ôû ñaây. Nhieàu ngöôøi ôû lôùp tuoåi 50 khoâng coù moät kinh nghieäm naøo veà Giaùo Hoäi luùc coøn treû; vieäc laøm cuûa boá meï hoï leä thuoäc vieäc khoâng ñi nhaø thôø. Thaønh thöû lôùp tuoåi baø cuûa baïn cuõng thaáy khoâng coøn ñaïo ñöùc nhö tröôùc ñaây. Moâ hình giaùo hoäi bò coi laø cuõ kyõ, vieäc noái voøng tay vôùi tín höõu ñang suy yeáu.
Nhöng vieäc ñoù vaãn ñang dieãn ra. Cha Saulaitis keå veà moät phuï nöõ daán thaân, daãn ñaàu moät nhoùm goàm 15 ngöôøi treû hoïc hoûi Lôøi Chuùa. Cha Gudaitis, ngöôøi töøng laøm vieäc taïi moät trung taâm linh ñaïo cuûa Doøng Teân ôû Riga, Latvia, thì cho bieát ôû Riga, maëc duø con soá ít hôn, vaãn coøn nhöõng ngöôøi treû raát tích cöïc trong linh ñaïo. Nhieàu giaùo xöù ñang thu huùt ngöôøi treû ñaõ tröôûng thaønh.
Chôø mong caû thuùc ñaåy taâm linh laãn thuùc ñaåy xaõ hoäi nôi Ñöùc Phanxicoâ
Trong khi aáy, Ñöùc Toång Giaùm Muïc cuûa Riga, Zbignevs Stankevics, noùi vôùi Zenit taïi Hoäi Nghò Toaøn Theå cuûa Caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc AÂu Chaâu ôû Poznan, Ba Lan, cho hay: Latvia khoâng haún laø moät quoác gia nhoû, noù coøn lôùn hôn caû Bæ nhöng daân soá thì quaû ít, nhaát laø hieän nay, sau khi gaàn moät phaàn ba daân soá ra ngoaïi quoác trong 25 naêm qua ñeå kieám vieäc laøm, phuùc lôïi vaø 1 ñôøi soáng ñaùng soáng hôn.
25 naêm coù yù nhaéc ñeán thaäp nieân 1990, luùc töï do laø khaùt voïng chính vaø ngöôøi ta hy voïng vôùi noù laø phuùc lôïi, thònh vöôïng, dö thöøa. Nhöng nay, ngöôøi daân thaáy roõ töï do "beân ngoaøi" maø thoâi khoâng ñuû. Thôøi Xoâ Vieát, khoâng coù töï do, ai cuõng phaûi laøm vieäc nhöng ñöôïc moät ñieàu laø coù soá löông toái thieåu ñeå soáng. Nay, ngöôøi daân phaûi töï lo laáy moïi chuyeän. Moät soá ngöôøi thieáu khaû naêng thích öùng. Bôûi theá, theo Ñöùc Toång Giaùm Muïc Stankevics, söù ñieäp lieân ñôùi vôùi ngöôøi ngheøo cuûa Ñöùc Phanxicoâ laø ñieàu quan troïng.
Ngaøi noùi raèng ngöôøi daân Latvia troâng mong nôi Ñöùc Phanxicoâ khoâng nhöõng thuùc ñaåy thieâng lieâng maø caû thuùc ñaåy xaõ hoäi nöõa. "Vì chuùng toâi vaãn coøn caàn moät cuoäc thanh loïc khoûi naõo traïng haäu Xoâ Vieát: choáng tham nhuõng, ngheøo ñoùi, vaên hoùa vöùt boû, vì nhöõng ngöôøi bò vöùt boû cuõng hieän dieän ôû Latvia. Chính saùch aùp böùc cuûa Xoâ Vieát ñeå laïi nhieàu veát thöông saâu hoaém caû theo nghóa traùch nhieäm vaø töï quùy troïng baûn thaân laãn theo nghóa ñöa ra saùng kieán. Ñieàu nöõa: vaãn coøn söï pha troän cuûa chuû nghóa duy vaät lyù thuyeát vaø thöïc haønh, hieän ñang gaây nhieàu tai haïi".
Veà phöông dieän ñaïi keát, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Stankevics cho hay ngöôøi Coâng Giaùo Latvia chieám khoaûng 1 phaàn naêm daân soá, ngöôøi Lutheâroâ ñoâng nhaát, chieám khoaûng 30%, ngöôøi Chính Thoáng ngang ngöûa ngöôøi Coâng Giaùo. Vieäc hôïp taùc giöõa caùc giaùo hoäi raát toát do söï kieän Hieán Phaùp coi caùc giaù trò Kitoâ Giaùo cuõng nhö caùc giaù trò quoác gia vaø nhaân baûn phoå quaùt nhö laø neàn taûng cuûa quoác gia. Hieán phaùp ñònh nghóa hoân nhaân laø söï keát hôïp giöõa 1 ngöôøi ñaøn oâng vaø 1 ngöôøi ñaøn baø. Luaät phaùp caám vieäc tuyeân truyeàn voâ luaân taïi caùc tröôøng hoïc. Cuøng vôùi ngöôøi Baptists, ngöôøi Coâng Giaùo ñaõ chaën ñöùng möu toan pheâ chuaån Coâng Öôùc Istanbul muoán aùp ñaët yù thöùc heä phaùi tính qua hoïc ñöôøng vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Stankevics hy voïng Ñöùc Phanxicoâ seõ khuyeán khích Latvia duy trì chieàu höôùng naøy.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Stankevics cuõng hy voïng vôùi söù ñieäp hoaø giaûi coá höõu cuûa ngaøi, Ñöùc Phanxicoâ seõ giuùp giaûi toûa caùc caêng thaúng ngaám ngaàm hieän höõu taïi Latvia gaây ra bôûi hieän töôïng taïi Riga, "ngöôøi Nga ñoâng hôn ngöôøi Latvia", chính thò tröôûng cuõng laø moät ngöôøi Nga.
Noùi veà phaûn öùng baùo chí ñoái vôùi chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Phanxicoâ, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Stankevics cho raèng phaàn lôùn hoï chæ löu yù tôùi nhöõng phöông dieän beà ngoaøi nhö phí toån cuûa chuyeán vieáng thaêm chaúng haïn. Nhöng ngaøi nghó phaûn öùng naøy seõ ñöôïc vöôït qua. Moät phaàn vì chuû ñích chuyeán vieáng thaêm laø ñeå ñaùnh daáu ñeä nhaát baùch chu nieân neàn ñoäc laäp cuûa xöù sôû, moät bieán coá heát söùc coù yù nghóa ñoái vôùi moïi ngöôøi daân Latvia vaø chính phuû cuûa hoï. Nhöng treân heát, hoï caàu mong moät cuoäc taùi sinh taâm linh, ñieàu maø chæ coù Ñöùc Phanxicoâ môùi coù theå khôûi ñoäng.