Tính haøi höôùc vaø söï thaùnh thieän
theo Ñöùc Phanxicoâ
trong Toâng huaán Gaudete et Exsultate
Tính haøi höôùc vaø söï thaùnh thieän theo Ñöùc Phanxicoâ trong Toâng huaán Gaudete et Exsultate.
Gm. Mattheâoâ Nguyeãn Vaên Khoâi
Vatican (WHÑ 19-09-2018) - Theo ñònh nghóa cuûa Encyclopedia Britanica, tính haøi höôùc coù theå ñöôïc dieãn taû nhö moät caûm quan giuùp chuùng ta nhìn nhaän caùch khoan dung nhöõng caùi nghòch thöôøng, laäp dò cuûa cuoäc ñôøi, vaø roài chuùng ta duøng lôøi noùi, vaên chöông hay nhöõng loaïi hình ngheä thuaät khaùc ñeå noùi leân caûm quan ñoù.[1] Ñeå coù moät ñònh nghóa ngaén goïn veà tính haøi höôùc, ta coù theå noùi nhö sau: haøi höôùc chính laø khaû naêng bieát cöôøi trong moïi hoaøn caûnh. Trong taùc phaåm coù töïa ñeà Caùi cöôøi cuûa thaùnh nhaân, taùc giaû Thu Giang Nguyeãn Duy Caàn ñaõ neâu leân 5 yeáu toá chính cuûa söï haøi höôùc: tính baát ngôø, tính töï nhieân, tình thöông, noùi ngöôïc hoaëc cöôøng ñieäu, giaû vôø.[2]
Trong chöông 4 cuûa toâng huaán Gaudete et Exsultate, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ ñeà caäp ñeán 5 daáu chæ cuûa söï thaùnh thieän trong theá giôùi ngaøy nay. Ñaây khoâng phaûi laø toång hôïp moät maãu thaùnh thieän, nhöng laø 5 caùch dieãn taû huøng hoàn veà tình yeâu ñoái vôùi Thieân Chuùa vaø tha nhaân, maø ngaøi cho laø coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong boái caûnh cuûa neàn vaên hoùa hieän nay.[3] Nieàm vui vaø söï haøi höôùc ñöôïc ngaøi xeáp vaøo haøng thöù hai trong trong soá 5 daáu chæ aáy.[4]
Nieàm vui laø daáu chæ cuûa söï thaùnh thieän, ñieàu naøy deã hieåu vì noù gaén lieàn vôùi Tin Möøng cöùu ñoä vaø thôøi ñaïi Thieân Sai. Coøn söï haøi höôùc cuõng ñöôïc coi laø moät daáu chæ cuûa söï thaùnh thieän thì coù leõ laø ñieàu khaù môùi meû caàn phaûi ñöôïc tìm hieåu vaø trình baøy roõ raøng hôn. Vì vaäy, noäi dung baøi naøy xin ñöôïc giôùi haïn trong ñeà taøi: "Tính haøi höôùc vaø söï thaùnh thieän".
Thieân Chuùa laø Ñaáng Thaùnh, ñieàu ñoù ai cuõng bieát, nhöng Ngaøi coù haøi höôùc khoâng, neáu coù thì söï haøi höôùc cuûa Ngaøi coù lieân quan gì ñeán söï thaùnh thieän cuûa Ngaøi khoâng, vaø söï haøi höôùc cuûa con ngöôøi coù lieân quan gì ñeán söï thaùnh thieän cuûa hoï khoâng?
I. Söï haøi höôùc cuûa Thieân Chuùa Chí Thaùnh
Trong taùc phaåm Thieân Chuùa vaø traàn theá, kyù giaû Peter Seewald ñaõ hoûi Ñöùc Hoàng Y Joseph Ratzinger (sau naøy laø Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñictoâ XVI) nhö sau: "Chuùa luoân toû ra nghieâm nghò, hay Ngaøi cuõng coù khi haøi höôùc?" Ñöùc Hoàng Y traû lôøi: "Toâi tin raèng Ngaøi nhieàu haøi höôùc. Ñoâi khi Ngaøi ñaåy nheï ta moät caùi vaø nhaéc nhôû: naøy con, ñöøng xem troïng mình! Haøi höôùc thöïc ra laø moät thaønh phaàn trong böùc tranh töôi vui cuûa thuï taïo. Neáu ñeå yù, ta thaáy Chuùa nhieàu luùc trong cuoäc soáng cuõng muoán ta ñöøng quan troïng hoùa vaán ñeà, haõy haï mình xuoáng, haõy nhìn khía caïnh töôi vui vaø ñöøng queân khuoân maët haøi höôùc cuûa cuoäc soáng".[5]
Kinh Thaùnh thuaät laïi raèng Thieân Chuùa ñaõ höùa ban cho oâng baø Abraham vaø Sara moät doøng doõi. Theá nhöng döôøng nhö Ngaøi queân maát lôøi höùa, neân hai oâng baø ñaõ ñeán ngaøy gaàn ñaát xa trôøi maø vaãn chöa coù con. Roài moät hoâm khi Abraham ñaõ chín möôi chín tuoåi, Chuùa hieän ñeán vôùi oâng vaø phaùn: "Sarai, vôï ngöôi, ngöôi khoâng ñöôïc goïi teân laø Sarai nöõa, nhöng teân noù seõ laø Sara. Ta seõ chuùc phuùc cho noù, Ta coøn cho noù sinh cho ngöôi moät con trai. Ta seõ chuùc phuùc cho noù, noù seõ trôû thaønh nhöõng daân toäc; vua chuùa caùc daân seõ phaùt xuaát töø noù". OÂng Abraham cuùi raïp xuoáng, oâng cöôøi vaø nghó buïng: "Ñaøn oâng traêm tuoåi maø coøn coù con ñöôïc sao? Coøn baø Sara ñaõ chín möôi tuoåi maø sinh ñeû ñöôïc sao?" (St 17,15-17). Sau ñoù Thieân Chuùa laïi hieän ra döôùi daïng ba ngöôøi khaùch boä haønh vaø ñöôïc Abraham ñoùn tieáp, Ngaøi laïi baùo tin cho bieát ñoä naøy sang naêm baø Sara seõ coù con ñeå boàng beá. Baø Sara cöôøi thaàm vaø töï baûo: "Mình ñaõ caèn coãi roài, coøn höôûng ñöôïc vui thuù nöõa sao? OÂng nhaø mình laïi laø moät oâng laõo!" (St 18,9-15). Baø khoâng theå tin noåi! Theá nhöng, baø ñaõ coù thai vaø naêm sau ñaõ sinh haï moät ñöùa con trai, luùc aáy Abraham vöøa ñuùng moät traêm tuoåi. Ñuùng laø Thieân Chuùa thích haøi höôùc vaø söï haøi höôùc cuûa Chuùa ñaõ khieán cho caû oâng Abraham laãn baø Sara ñeàu baät cöôøi, vaø hai oâng baø ñaõ ñaùp laïi söï haøi höôùc cuûa Chuùa baèng caùch ñaët teân cho ñöùa beù laø Isaac, nhö Thieân Chuùa ñaõ truyeàn. Teân Isaac trong tieáng Hipri coù nghóa laø "xin Thieân Chuùa cöôøi", vaø baø Sara noùi: "Thieân Chuùa ñaõ laøm cho toâi cöôøi" (St 21,6).
Trong hoang ñòa, daân chuùng keâu than vì khoâng coù baùnh aên, Thieân Chuùa ñaõ ban cho hoï manna töø trôøi rôi xuoáng ñeå laøm baùnh aên moãi ngaøy. Daân chuùng laïi keâu than vì khoâng coù thòt, Thieân Chuùa noåi giaän, nhöng nhôø söï can thieäp cuûa oâng Moâseâ, Ngaøi truyeàn cho oâng haõy noùi vôùi hoï raèng Ngaøi seõ ban thòt cho hoï aên, "khoâng phaûi moät ngaøy, hai ngaøy, naêm möôøi ngaøy, hay hai möôi ngaøy maø thoâi, nhöng suoát caû thaùng, cho ñeán khi thòt loøi ra loã muõi" (Ds 11,19-20). Vaø Thieân Chuùa ñaõ thöïc hieän nhö lôøi Ngaøi ñaõ noùi: "Moät luoàng gioù do Ñöùc Chuùa khôi daäy ñaõ luøa chim cuùt töø phía bieån tôùi vaø thoåi chuùng daït xuoáng traïi thaønh moät ñöôøng daøi ñi moät ngaøy môùi heát, ôû boán phía chung quanh traïi, daøy tôùi moät thöôùc treân maët ñaát. Daân baän roän löôïm chim cuùt suoát ngaøy suoát ñeâm aáy vaø caû ngaøy hoâm sau; ngöôøi löôïm ít nhaát cuõng ñöôïc hai traêm thuøng vaø hoï ñem phôi chung quanh traïi" (Ds 11,31-32). Söï haøi höôùc cuûa Chuùa ñaõ ñöôïc theå hieän trong lôøi noùi vaø trong caû haønh ñoäng, vì tình thöông ñoái vôùi daân Ngaøi.
Veà phaàn Ñöùc Gieâsu, qua nhöõng caâu chuyeän do Tin Möøng thuaät laïi, chuùng ta coù theå thaáy raèng Ngaøi cuõng coù oùc haøi höôùc, trong lôøi noùi cuõng nhö haønh ñoäng. Khi daïy veà vieäc ñöøng xeùt ñoaùn nhau, Ngaøi noùi moät caùch dí doûm nhöng raát thaâm thuùy: "Sao anh thaáy caùi raùc trong con maét cuûa ngöôøi anh em, maø caùi xaø trong con maét cuûa mình thì laïi khoâng ñeå yù tôùi? Sao anh laïi noùi vôùi ngöôøi anh em: 'haõy ñeå toâi laáy caùi raùc ra khoûi maét baïn', trong khi coù caû moät caùi xaø trong con maét anh? Hôõi keû ñaïo ñöùc giaû, haõy laáy caùi xaø ra khoûi maét anh tröôùc ñaõ, roài anh seõ thaáy roõ ñeå laáy caùi raùc ra khoûi maét ngöôøi anh em" (Mt 7,3-5).
Moät hoâm, oâng Giairoâ, tröôûng hoäi ñöôøng, môøi Ngaøi ñeán chöõa laønh ñöùa beù gaùi cuûa oâng. Khi ñeán nôi thì ñöùa beù ñaõ cheát. Thaáy ngöôøi ta thoåi keøn ñaùm ma tröôùc xaùc cheát cuûa em, Ngaøi noùi: "Con beù coù cheát ñaâu, noù nguû ñaáy!" (Mt 9,24), khieán nhieàu ngöôøi cöôøi Ngaøi. Nhöng Ngaøi ñaõ cho em soáng laïi tröôùc söï ngôõ ngaøng cuûa moïi ngöôøi.
Khi thaùnh Pheâroâ hoûi Ngaøi raèng khi bò anh em xuùc phaïm thì phaûi tha thöù bao nhieâu laàn, coù phaûi ñeán baûy laàn khoâng, thì Ngaøi ñaõ traû lôøi vôùi loái chôi chöõ thaät saâu saéc maø cuõng raát haøi höôùc: "Thaày khoâng baûo laø ñeán baûy laàn, nhöng laø ñeán baûy möôi laàn baûy" (Mt 18,22).
Trong vuï aùn ngöôøi phuï nöõ bò caùc luaät só vaø bieät phaùi toá caùo phaïm toäi ngoaïi tình, hoï xin Ngaøi cho bieát yù kieán veà vieäc neùm ñaù chò aáy, nhöng Ngaøi baûo hoï: "Ai trong caùc oâng saïch toäi thì cöù vieäc laáy ñaù maø neùm tröôùc ñi" (Ga 8,7). Lôøi noùi cuûa Ngaøi vôùi moät söï haøi höôùc thaâm thuùy chaúng khaùc naøo moät hoøn ñaù neùm vaøo taän ñaùy löông taâm cuûa hoï. Vaø Ngaøi ñaõ cuùi xuoáng giaû vôø veõ vôøi treân caùt, ñeå traùnh laøm hoï beõ maët. Söï haøi höôùc cuûa Chuùa ñaõ taïo ra moät tình huoáng raát khoâi haøi nôi caùc luaät só vaø bieät phaùi: sau khi nghe Ñöùc Gieâsu noùi, hoï ñaõ aâm thaàm vaø tuaàn töï ruùt lui, töø ngöôøi giaø nhaát ñeán ngöôøi treû nhaát. Nhöõng ngöôøi bieät phaùi vaø luaät só cao nieân voán ñöôïc moïi ngöôøi toân kính nhö nhöõng baäc thaày ñaïo cao ñöùc troïng, giôø ñaây phaûi beõ baøng nhaän ra mình cuõng laø nhöõng ngöôøi toäi loãi vaø caøng nhieàu tuoåi thì caøng coù nhieàu loãi laàm. Khoâng ai laø ngöôøi saïch toäi ñeå coù quyeàn keát aùn keû khaùc! Nguyeân caùo ñaõ trôû thaønh bò caùo bôûi chính löông taâm cuûa mình. Thaät laø moät vuï aùn ñaày tính haøi höôùc coù moät khoâng hai!
Trong böõa tieäc ly khi Ñöùc Gieâsu noùi vôùi caùc moân ñeä raèng ñaõ ñeán giôø hoï phaûi chieán ñaáu, moät cuoäc chieán ñaáu thieâng lieâng, vôùi kieåu noùi töôïng tröng: "Ai chöa coù göôm thì haõy baùn aùo ñi maø mua" (Lc 22,36); caùc moân ñeä khoâng hieåu yù Ngaøi neân ñaõ thöa: "Laïy Chuùa, ñaõ coù hai thanh göôm ñaây". Ngaøi lieàn baûo hoï: "Ñuû roài!" (c. 38). Theo caùch giaûi thích cuûa caùc nhaø chuù giaûi Thaùnh Kinh, hai chöõ "ñuû roài" khoâng coù yù noùi veà hai thanh göôm, nhöng coù yù noùi veà söï ngu doát cuûa caùc moân ñeä: "Ñuû roài söï ngu doát cuûa caùc anh!" hoaëc: "Thoâi ñuû roài! Ñöøng chaäm tieâu nhö vaäy nöõa!" Töø laâu nay Ñöùc Gieâsu vaãn daïy söï hieàn laønh, tha thöù, khoâng choáng cöï laïi vôùi ngöôøi khaùc, chöù coù bao giôø Ngaøi daïy duøng baïo löïc ñaâu. Theá maø ñeán giôø phuùt aáy caùc moân ñeä vaãn khoâng hieåu lôøi daïy cuûa Ngaøi, thaäm chí Pheâroâ coøn mang göôm vaøo vöôøn Gieâtseâmani vaø cheùm ñöùt tai teân ñaày tôù thöôïng teá, khieán Ngaøi phaûi quôû traùch: "Haõy xoû göôm vaøo voû, vì taát caû nhöõng ai caàm göôm seõ cheát vì göôm" (Mt 26,52).
Trong nhöõng caâu chuyeän treân ñaây, söï haøi höôùc cuûa Thieân Chuùa khi thì mang tính baát ngôø, khi thì coù veû nhö noùi ngöôïc, cöôøng ñieäu, hoaëc giaû vôø, nhöng luoân luoân chöùa ñöïng moät tình thöông.
II. Tính haøi höôùc vaø söï thaùnh thieän cuûa con ngöôøi
Thieân Chuùa laø Ñaáng Thaùnh vaø söï thaùnh thieän laø moät phaåm tính thuoäc veà baûn chaát cuûa Ngaøi. Theo Thaùnh Kinh, con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh gioáng hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, maø neáu Thieân Chuùa laø Ñaáng Thaùnh thì baûn tính con ngöôøi cuõng phaûn aùnh söï thaùnh thieän cuûa Ngaøi. Vì vaäy ôn goïi neân thaùnh laø ôn goïi chung cuûa taát caû moïi ngöôøi, ñeå moãi ngöôøi phaùt huy söï thaùnh thieän voán coù nôi mình, nhö lôøi Thieân Chuùa phaùn daïy: "Caùc ngöôi phaûi neân thaùnh vaø phaûi thaùnh thieän, vì Ta laø Ñaáng Thaùnh" (Lv 11,44) vaø theo nguyeân maãu laø chính Ngaøi: "Anh em haõy neân hoaøn thieän, nhö Cha anh em treân trôøi laø Ñaáng hoaøn thieän" (Mt 5,48).
Söï thaùnh thieän laø ôn goïi sieâu nhieân cuûa con ngöôøi, nhöng khoâng ñoái nghòch hay loaïi tröø baûn tính töï nhieân cuûa hoï, traùi laïi bao truøm vaø goùp phaàn laøm thaêng hoa baûn tính aáy. Töø ñoù söï thaùnh thieän cuûa con ngöôøi phaûi ñöôïc theå hieän caû treân bình dieän nhaân baûn töï nhieân laãn treân bình dieän sieâu nhieân. Söï haøi höôùc coù theå phuïc vuï söï thaùnh thieän cuûa con ngöôøi treân caû hai bình dieän aáy. Ñaëc bieät, söï haøi höôùc cuûa moät ngöôøi vöøa bieåu loä nieàm vui cuûa chính mình vaø ñem laïi nieàm vui cho keû khaùc; nuï cöôøi vaø söï haøi höôùc cuõng noùi leân taâm tình bieát ôn ñoái vôùi Thieân Chuùa.
Söï haøi höôùc bieåu loä vaø ñem laïi nieàm vui, goùp phaàn xaây döïng nhaân caùch Kitoâ höõu
Nhaân loaïi ñang soáng trong moät theá giôùi thaám nhieãm chuû nghóa tieâu thuï cuûa neàn vaên minh vaät chaát vaø xaõ hoäi kyõ thuaät. Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ nhaän ñònh: "Xaõ hoäi kyõ thuaät cuûa chuùng ta ñaõ taïo ra voâ soá ñieàu kieän ñeå höôûng thuï, nhöng laïi raát khoù taïo ra nieàm vui".[6] Nhieàu ngöôøi cho raèng "giaûi trí, thuù vui, tieâu khieån vaø thoaùt ly thöïc teá môùi laøm cho ñôøi vui", nhö lôøi Ñöùc Phanxicoâ trong toâng huaán Gaudete et Exsultate.[7]
Trong moät theá giôùi nhö theá, Ñöùc Phanxicoâ môøi goïi caùc tín höõu haõy theå hieän söï thaùnh thieän baèng caùch chieáu toûa nieàm vui ñích thöïc: "Con ñöôøng thaùnh thieän laø nguoàn cuûa bình an vaø nieàm vui maø Chuùa Thaùnh Thaàn ban taëng chuùng ta".[8] "Ñaây khoâng phaûi laø nieàm vui ñöôïc quaûng baù nôi neàn vaên hoùa tieâu thuï vaø caù nhaân chuû nghóa ngaøy nay. Chuû nghóa tieâu thuï chæ laøm phuø neà traùi tim. Noù coù theå trao laïc thuù choùng qua khi naøy khi khaùc, nhöng ñoù khoâng phaûi laø nieàm vui".[9]
Khi noùi ñeán vieäc neân thaùnh, ngöôøi ta hay nghó ñeán khoå cheá, haõm mình, hy sinh, vaø caùc vò thaùnh thöôøng ñöôïc dieãn taû baèng nhöõng khuoân maët nghieâm trang, traàm laëng, neáu khoâng muoán noùi laø saàu bi. Tuy nhieân, ñeå phaûn öùng laïi caùch dieãn taû aáy, ngöôøi ta vaãn thöôøng noùi: "Moät vò thaùnh buoàn laø moät vò thaùnh ñaùng buoàn", bôûi leõ cöôøi moät caùch laïc quan coù leõ laø moät trong nhöõng neùt noåi baät cuûa ngöôøi coù nieàm tin, cuûa moät vò thaùnh. Thaùnh Phanxicoâ Assisi coù laàn ñaõ noùi: "Haõy traû laïi söï buoàn phieàn cho ma quæ, bôûi vì chæ coù ma quæ môùi coù ñuû lyù do ñeå buoàn phieàn".
Trong toâng huaán Gaudete et Exsultate, Ñöùc Phanxicoâ vieát: "Caùc thaùnh khoâng ruït reø, raàu ró, chua chaùt hay u uaát, cuõng khoâng mang moät veû maët theâ thaûm, caùc ngaøi raát vui töôi vaø ñaày khieáu haøi höôùc laønh maïnh. Maëc duø raát thöïc teá, caùc ngaøi vaãn phaûn chieáu moät tinh thaàn tích cöïc vaø hy voïng. Ñôøi soáng Kitoâ höõu thì "ñaày nieàm vui trong Thaùnh Thaàn" (Rm 14,17), vì "hoa quaû thieát yeáu cuûa ñöùc aùi laø nieàm vui; vì ai yeâu thöông thì vui möøng ñöôïc keát hôïp vôùi ngöôøi mình yeâu# ñöùc aùi ñem laïi nieàm vui".[10]
Sau ñoù, Ñöùc Thaùnh Cha vieát: "Nieàm vui cuûa Kitoâ höõu thöôøng ñi keøm vôùi moät caûm thöùc haøi höôùc. Chaúng haïn, chuùng ta thaáy ñieàu naøy roõ raøng nôi caùc thaùnh Toâma More, Vinhsôn Phaoloâ vaø Philippheâ Neâri".[11] Cuøng vôùi nieàm vui, söï haøi höôùc cuõng laø moät daáu chæ cuûa söï thaùnh thieän, vì noù vöøa phaùt sinh töø moät taâm hoàn vui töôi, vöøa ñem laïi nieàm vui cho keû khaùc.
Hôn nöõa, neáu thaùnh nhaân laø con ngöôøi ñöôïc coi laø sieâu thoaùt, thì ñoàng thôøi cuõng phaûi laø con ngöôøi bieát haøi höôùc, bôûi vì söï haøi höôùc aên reã saâu trong söï sieâu thoaùt cuûa nhaân caùch ñoái vôùi hoaøn caûnh soáng. Theo nghóa ngaøy, moãi vò thaùnh trong tieàm naêng laø moät ngöôøi coù oùc haøi höôùc, caû khi xem ra nhö ngaøi raát nghieâm nghò, ít noùi, ñoái vôùi nhöõng ai khoâng ñuû khaû naêng ñeå hieåu söï haøi höôùc cuûa ngaøi. "Caùc thaùnh gaây ngaïc nhieân cho chuùng ta, caùc ngaøi laøm ta aùy naùy, vì baèng ñôøi soáng cuûa mình, caùc ngaøi thuùc baùch chuùng ta döùt boû moät tình traïng xoaøng xónh buoàn teû vaø aûm ñaïm".[12]
Trong baøi noùi chuyeän vôùi giaùo trieàu Roâma ngaøy 22.12.2014, Ñöùc Phanxicoâ noùi: "Moät con tim ñaày Thieân Chuùa laø moät con tim haïnh phuùc, chieáu toûa vaø laøm lan roäng nieàm vui, noù ñöôïc minh chöùng ngay laäp töùc! Chuùng ta ñöøng ñaùnh maát tinh thaàn vui töôi, oùc haøi höôùc, thaäm chí töï cöôøi mình, nhöõng ñieàu ñoù laøm cho ngöôøi ta deã meán ngay caû trong nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên. Moät chuùt haøi höôùc thaät laø toát döôøng naøo. Chuùng ta seõ laøm toát neáu thöôøng ñoïc kinh cuûa thaùnh Toâma More. Toâi vaãn ñoïc kinh ñoù haèng ngaøy. Caâu cuoái trong kinh nguyeän cuûa More laø: "Laïy Chuùa, xin cho con moät caûm thöùc haøi höôùc toát laønh. Xin ban cho con ôn hieåu bieát nhöõng troø ñuøa, ñeå khaùm phaù trong cuoäc soáng moät chuùt nieàm vui vaø coù theå chia seû nieàm vui vôùi ngöôøi khaùc".
Ngaøy nay, trong moät xaõ hoäi naëng veà kyõ thuaät khieán con ngöôøi ngaøy caøng trôû neân nhö nhöõng caùi maùy, ngöôøi ta muoán tìm laïi cho mình moät khuoân maët nhaân baûn hôn, neân ñaõ ñònh nghóa con ngöôøi laø moät con vaät bieát cöôøi, vì cöôøi laø neùt ñaëc tröng cuûa con ngöôøi khaùc vôùi caùc sinh vaät khaùc. Vaø neáu theo maïc khaûi Thaùnh Kinh con ngöôøi laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, thì nuï cöôøi cuõng laø moät neùt ñaëc bieät trong hình aûnh aáy, nuï cöôøi cuõng phaùt xuaát töø Thieân Chuùa, cuõng nhö söï thaùnh thieän laø phaåm tính cuûa Ngaøi.
Ñeå coù theå haøi höôùc vaø taïo neân nieàm vui vaø nuï cöôøi cho keû khaùc, thì chính mình phaûi laø ngöôøi vui veû, thoaûi maùi. Ñoù laø ñieàu kieän tieân quyeát cho ngheä thuaät haøi höôùc. Vì vaäy, ngöôøi coù taâm traïng buoàn phieàn, taâm hoàn caèn coãi, coá chaáp, baát an, giaän hôøn, ganh gheùt nhoû nhen khoâng theå coù khaû naêng haøi höôùc. Ñeå coù ñöôïc khaû naêng ñoù, caàn phaûi tu taâm, döôõng tính, taïo neân moät baûn lónh ñaïo ñöùc, cao thöôïng, vôùi taâm traïng laïc quan, thanh thaûn, vui veû hoøa nhaõ, cuøng vôùi moät trí tueä saùng suoát, beùn nhaïy, coù khaû naêng öùng bieán khoân kheùo, vôùi lôøi leõ yù nhò ñuùng thôøi ñuùng luùc, töø ñoù môùi coù theå truyeàn ñöôïc nieàm vui cho keû khaùc. Nhö theá, söï haøi höôùc cuõng laø moät caùch ñeå töï ñaøo taïo nhaân caùch cuûa mình.
Nhaân caùch chuùng ta ñeà caäp ôû ñaây khoâng chæ laø nhaân caùch noùi chung, nhöng laø nhaân caùch Kitoâ höõu maø ñænh cao laø söï thaùnh thieän Kitoâ giaùo. Neáu söï haøi höôùc giuùp phaùt huy söï thaùnh thieän nôi con ngöôøi, thì noù cuõng goùp phaàn vaøo söï hoaøn thieän nhaân caùch cuûa hoï, nhö lôøi Ñöùc Phanxicoâ ñoäng vieân vaø giaûi thích: "Baïn ñöøng sôï neân thaùnh. Söï thaùnh thieän khoâng töôùc ñi naêng löïc, söùc soáng hay nieàm vui cuûa baïn. Traùi laïi, baïn seõ trôû thaønh ñieàu maø Chuùa Cha nhaém ñeán khi taïo neân baïn, vaø baïn seõ trung thaønh vôùi baûn ngaõ saâu xa nhaát cuûa mình. Vieäc ta phuï thuoäc vaøo Thieân Chuùa seõ giaûi phoùng ta khoûi moïi hình thöùc noâ leä vaø giuùp ta nhaän ra phaåm giaù cao caû cuûa mình".[13]
Söï haøi höôùc noùi leân loøng bieát ôn Thieân Chuùa
Nuï cöôøi laø moät trong nhöõng moùn quaø tuyeät vôøi nhaát Thieân Chuùa göûi ñeán cho con ngöôøi. Ngoaøi ra, nuï cöôøi coøn laø daáu chæ cuûa aân suûng. Ñöùc J. Ratzinger ñaõ vieát: "ÔÛ ñaâu söï haøi höôùc khoâng coøn, thì ôû ñoù chaéc chaén cuõng khoâng coøn tinh thaàn cuûa Ñöùc Kitoâ, vì nieàm vui laø daáu chæ cuûa aân suûng".[14] Nieàm vui cuûa ngöôøi tín höõu laø moät thaùi ñoä noùi leân loøng bieát ôn cuûa hoï ñoái vôùi Thieân Chuùa vì bieát bao ôn laønh Ngaøi ban xuoáng cho hoï. Vì theá Ñöùc Phanxicoâ ñaõ vieát:
"Chuùng ta nhaän doài daøo moïi söï töø Chuùa "ñeå höôûng duøng" (1Tm 6,17), ñeán noãi söï buoàn phieàn coù theå laø moät daáu hieäu cuûa thaùi ñoä voâ ôn. Chuùng ta coù theå quaù baän taâm vôùi chính mình ñeán möùc khoâng theå nhaän ra nhöõng quaø taëng cuûa Thieân Chuùa".[15] "Vôùi tình yeâu cuûa ngöôøi cha, Thieân Chuùa baûo chuùng ta: "Con ôi, haõy laøm cho ñôøi con toát ñeïp... Ñöøng töø choái khoâng höôûng moät ngaøy vui" (Hc 14,11.14). Ngaøi muoán chuùng ta coù thaùi ñoä tích cöïc, bieát ôn vaø thoaûi maùi: "Ngaøy gaëp may maén, haõy cöù vui höôûng# Thieân Chuùa döïng neân con ngöôøi voán ñôn sô ngay thaúng, nhöng chính hoï laïi ñi tìm ñuû chuyeän raéc roái quanh co" (Gv 7,14.29). Duø gaëp tröôøng hôïp naøo, chuùng ta cuõng giöõ thaùi ñoä tích cöïc vaø baét chöôùc Thaùnh Phaoloâ: "Toâi ñaõ hoïc bieát vui loøng vôùi ñieàu toâi coù" (Pl 4,11). Thaùnh Phanxicoâ Assisi ñaõ soáng tinh thaàn naøy; ngaøi coù theå traøn ngaäp loøng bieát ôn tröôùc moät maåu baùnh mì khoâ, hay hôùn hôû ngôïi khen Thieân Chuùa chæ vì moät thoaùng gioù maùt môn trôùn qua khuoân maët mình".[16]
Caùc tín höõu khoâng phaûi chæ vui ñeå baøy toû loøng bieát ôn khi ñöôïc Chuùa ban an laønh haïnh phuùc, maø coøn vaãn coù theå vui vaø thaäm chí coøn toû ra haøi höôùc ñeå noùi leân loøng bieát ôn Thieân Chuùa caû khi gaëp thöû thaùch gian nan, nhö oâng Gioùp ñaõ noùi trong côn quaãn baùch: "Thaân traàn truoàng sinh töø loøng meï, toâi seõ trôû veà ñoù cuõng traàn truoàng. Ñöùc Chuùa ñaõ ban cho, Ñöùc Chuùa laïi laáy ñi: xin chuùc tuïng danh Ñöùc Chuùa" (G 1,21).
Cuoäc ñôøi cuûa caùc Kitoâ höõu treân traàn gian laø moät cuoäc ñôøi ñaày gian nan thöû thaùch, tuy nhieân hoï vaãn luoân vui cöôøi vaø thaäm chí coøn bieát haøi höôùc, vì hoï yù thöùc mình ñöôïc Thieân Chuùa yeâu thöông vaø ñoàng haønh. "Chuùa Gieâsu baûo ñaûm vôùi chuùng ta: "Anh em seõ öu saàu, nhöng noãi öu saàu cuûa anh em seõ bieán thaønh nieàm vui... Thaày seõ ñeán vôùi anh em vaø loøng anh em seõ vui möøng, vaø khoâng ai coù theå töôùc maát nieàm vui cuûa anh em" (Ga 16,20.22). "Thaày noùi vôùi anh em nhöõng ñieàu naøy, ñeå nieàm vui cuûa Thaày ôû trong anh em, vaø ñeå nieàm vui cuûa anh em ñöôïc troïn veïn" (Ga 15,11)".[17]
"Nhöõng thôøi khaéc khoù khaên coù theå xaûy ñeán, khi maø thaäp giaù xuaát hieän, nhöng khoâng gì coù theå phaù huûy nieàm vui sieâu nhieân voán "thích nghi vaø thay ñoåi, nhöng luoân luoân beàn bó, ngay caû nhö moät tia saùng phaùt xuaát töø söï xaùc tín trong loøng chuùng ta raèng, sau taát caû, chuùng ta ñöôïc yeâu thöông voâ haïn". Nieàm vui aáy mang laïi söï an toaøn saâu xa, nieàm hy voïng vöõng chaéc, vaø moät nieàm vui thoûa thieâng lieâng maø theá gian khoâng theå hieåu hay quí troïng".[18]
Sôû dó caùc tín höõu coù theå vui cöôøi vaø haøi höôùc ngay trong thöû thaùch nhö theá laø vì chính nieàm vui aáy laø moät aân hueä do Thieân Chuùa ban, chöù khoâng phaûi töï söùc hoï. "Ñieàu naøy môøi goïi chuùng ta haân hoan soáng taâm tình bieát ôn veà aân ban maø mình hoaøn toaøn baát xöùng naøy, vì khi ngöôøi ta nhaän ñöôïc aân suûng, thì aân suûng ñaõ nhaän ñöôïc aáy khoâng theå do ngöôøi ta xöùng ñaùng".[19]
Nieàm vui vaø nuï cöôøi phaùt xuaát töø moät taâm hoàn haøi höôùc, khieán cho baát cöù ñieàu toài teä naøo cuõng coù theå vöôït qua hoaëc chaáp nhaän deã daøng. Mahatma Gandhi vieát: "OÙc haøi höôùc laø caây gaäy giöõ thaêng baèng khi chuùng ta ñang böôùc ñi treân sôïi daây cuoäc ñôøi. Neáu chuùng toâi khoâng coù oùc haøi höôùc thì chaéc chaén chuùng toâi ñaõ töï töû laâu roài".
Ai cuõng gheâ sôï beänh phong cuøi, nhöng khi cha Ñamieân, vò toâng ñoà noåi tieáng cuûa caùc beänh nhaân phong taïi ñaûo Molokai, thaáy mình bò nhieãm beänh aáy thì vui veû noùi: "Tuyeät, töø nay thay vì baét ñaàu baøi giaûng baèng caâu: anh chò em thaân meán, toâi seõ noùi laø: thöa caùc baïn phong thaân meán cuûa toâi". Caùc thaùnh daãn ta tôùi söï thaùnh thieän trong töôi cöôøi. Ngöôøi ta keå laïi raèng thaùnh Toâma More luùc leân maùy cheùm ñaõ noùi vôùi lyù hình: "Xin haõy giuùp toâi böôùc leân, coøn luùc xuoáng thì toâi xuoáng moät mình cuõng ñöôïc".
Sau thôøi caùch maïng Phaùp 1789, tinh thaàn baøi giaùo só taïi nöôùc naøy ñang leân cao. Moät hoâm coù hai só quan töø laâu ñaõ maát ñöùc tin ñang ñi treân ñöôøng thì nhìn thaáy töø ñaøng xa cha thaùnh Gioan Maria Vianney vôùi chieác aùo doøng ñen ñang ñi ngöôïc chieàu veà phía mình. Hai vieân só quan môùi noùi vôùi nhau: "Nghe ñoàn raèng oâng cha naøy ñaïo ñöùc thaùnh thieän vaø baùc aùi, vaäy chuùng ta haõy thöû xem oâng ta thöïc söï coù loøng thöông ngöôøi nhö ngöôøi ta ñoàn ñaõi hay khoâng!". Vaäy khi cha thaùnh ñeán gaàn, hai chaøng só quan giaû boä ngöôøi lôõ ñöôøng vaø noùi vôùi ngaøi raèng:
- "Thöa cha, chuùng con laø nhöõng binh só veà pheùp, doïc ñöôøng bò troäm moùc tuùi heát caû tieàn baïc vaø phaûi nhòn ñoùi, vaäy xin cha giuùp chuùng con moät ít tieàn ñeå mua thöùc aên cho ñôõ ñoùi".
Cha thaùnh loä veû luùng tuùng, ñoaïn ngaøi baûo hai chaøng chôø moät chuùt, roài ngaøi tieán ñeán moät buïi raäm. Moät ít phuùt sau ngaøi böôùc ra tieán laïi gaàn hai chaøng thanh nieân vôùi chieác quaàn taây ñöôïc xeáp ngay ngaén treân tay vaø noùi:
- "Tieàn baïc thì toâi khoâng coù, nhöng hai anh coù theå caàm ñôõ chieác quaàn naøy cuûa toâi ñem baùn, maëc duø noù cuõ nhöng vaãn coøn baùn ñöôïc ñaáy!"
Luùc aáy hai chaøng só quan quaù xuùc ñoäng môùi thuù thöïc raèng hoï chæ coù yù thöû ngaøi thoâi. Hai chaøng cuõng cho ngaøi bieát hoï ñaõ boû ñöùc tin töø laâu, nay nhìn thaáy taám göông saùng cuûa ngaøi, hoï muoán xin xöng toäi vaø höùa seõ giöõ ñaïo ñaøng hoaøng. Baáy giôø cha thaùnh ngöôùc maét leân trôøi vaø noùi:
- "Laïy Chuùa, Ngaøi thaät quaù ö quaûng ñaïi! Con chæ hy sinh coù moät chieác quaàn cuõ maø Chuùa laïi ban cho con nhöõng hai linh hoàn!"
Lôøi nguyeän taï ôn ñaày tính haøi höôùc cuûa cha thaùnh Vianney ñaõ boäc phaùt moät caùch heát söùc töï nhieân töø moät nieàm tri aân saâu xa ñoái vôùi Thieân Chuùa.
Keát luaän
Con ngöôøi laø con vaät bieát cöôøi vaø nuï cöôøi laø moät boâng hoa maø Thieân Chuùa ñaõ sôùm ñaët treân moâi mieäng chuùng ta ngay töø thôøi thô aáu. Tröôùc khi bieát dieãn taû baèng baát cöù caùch naøo, treû thô ñaõ bieát nhoeûn mieäng cöôøi, vaø caùi cöôøi cuûa noù laøm cho moïi ngöôøi ñöôïc sung söôùng. Tröôùc khi con ngöôøi laøm baát cöù vieäc gì, hoï ñaõ bieát noâ ñuøa. Trong nhöõng luùc nhö theá hoï caûm thaáy thaät laø haïnh phuùc.
Nhöng trong neàn vaên minh vaät chaát vaø khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy nay, con ngöôøi coù nguy cô trôû thaønh nhöõng boä maùy voâ hoàn, phaûi vaän haønh theo moät cô cheá ñaõ ñöôïc laäp trình saün, cuoäc soáng bò ngoät ngaït khoù thôû do aûnh höôûng cuûa nhöõng chuû thuyeát moät chieàu, ñeán ñoä khoâng daùm noùi nhöõng gì mình nghó, khoâng daùm laøm nhöõng gì mình muoán, taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñaõ ñaùnh caép nieàm vui cuûa hoï.
Ngaøy xöa, Chuùa Gieâsu ñaõ phaûn öùng laïi söï cöùng ngaét cuûa luaät Moâseâ baèng caùch giôùi thieäu con ñöôøng neân thaùnh qua baøi giaûng treân nuùi, môû ñaàu baèng Taùm moái phuùc thaät chöùa chan nieàm vui, ngay caû trong ñau khoå thöû thaùch. Nay Ñöùc Phanxicoâ cuõng muoán phaûn öùng laïi neàn vaên minh vaät chaát ñaày tieáng ñoäng voâ hoàn buoàn baõ cuûa maùy moùc, baèng caùch höôùng daãn daân Chuùa ñi treân con ñöôøng thaùnh thieän baèng nieàm vui maø Chuùa Gieâsu ñaõ ñem laïi. Vôùi söùc maïnh cuûa nieàm vui naøy, con ngöôøi coù theå xaây döïng söï thaùnh thieän cuûa mình baèng nhöõng nuï cöôøi khi ñöôïc haïnh phuùc, hay baèng nhöõng haøi höôùc luùc gaëp khoù khaên, vôùi taát caû taâm tình bieát ôn Thieân Chuùa vì nhöõng ôn laønh Ngaøi ban khi bình an cuõng nhö luùc gaëp nghòch caûnh.
(Nguoàn: Giaùo phaän Qui Nhôn)
- - - - - - - - - - - -
[1] Xem "Humor" trong Encyclopedia Britanica, quyeån 11, 1959, tr. 885-887.
[2] Nhuyeãn Duy Caàn, Caùi cöôøi cuûa thaùnh nhaân, Nhaø saùch Khai Trí, Saøi Goøn 1972, tr. 31-74.
[3] Ñöùc Phanxicoâ, Toâng huaán Gaudete et Exsultate (Haõy vui möøng vaø haân hoan), soá 111.
[4] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 122-128.
[5] J. Ratzinger, Thieân Chuùa vaø traàn theá, Nhaø xuaát baûn Toân Giaùo, Haø Noäi 2011, tr. 15.
[6] Ñöùc Phaoloâ VI, Toâng huaán Gaudete in Domino (9-5-1975), soá 8.
[7] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 75.
[8] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 164.
[9] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 128.
[10] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 122.
[11] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 126.
[12] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 138.
[13] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 32.
[14] J. Ratzinger, ñöôïc trích daãn trong B. Haring, Töï do vaø trung thaønh trong Ñöùc Kitoâ (Free and faithful in Christ), taäp III, do Lm Dom. Nguyeãn Ñöùc Thoâng dòch, tr. 533.
[15] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 126.
[16] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 127.
[17] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 124.
[18] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 125.
[19] Toâng huaán Gaudete et Exsultate, soá 54.