Ngaøy quoác teá töï do baùo chí
Ngaøy quoác teá töï do baùo chí.
Roma (Vat. 9-05-2018) - Muøng 3 thaùng 5 naêm 2018 laø Ngaøy quoác teá töï do baùo chí. Ngaøy naøy ñaõ do Lieân Hieäp Quoác thaønh laäp hoài naêm 1993 theo lôøi yeâu caàu cuûa toå chöùc UNESCO trong hoäi nghò khoaùng ñaïi nhaèm thaêng tieán söï ñoäc laäp vaø ña nguyeân baùo chí Phi chaâu trieäu taäp taïi Windhoek beân Namibia trong caùc ngaøy töø 29 thaùng 4 tôùi muøng 3 thaùng 5 naêm 1991. Hoäi nghò ñaõ soaïn thaûo vaø coâng boá Tuyeân Ngoân Windhoek khaúng ñònh caùc nguyeân taéc baûo veä quyeàn töï do baùo chí, söï ña nguyeân vaø ñoäc laäp cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi nhö caùc yeáu toá neàn taûng giuùp baûo veä neàn daân chuû vaø vieäc toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi. Muïc ñích cuûa Ngaøy quoác teá töï do baùo chí laø thoâng tin cho moïi coâng daân theá giôùi bieát caùc vi phaïm töï do ngoân luaän xaûy ra taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Ñaây laø quyeàn ñaõ ñöôïc minh xaùc trong soá 19 cuûa Baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn cuûa Lieân Hieäp Quoác vaø trong soá 21 cuûa Hieán Phaùp Italia.
Tuyeân ngoân Windhoek quy chieáu khoaûn 19 cuûa Baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn thieát ñònh raèng: "Moïi caù nhaân ñeàu coù quyeàn töï do dieãn taû, quyeàn ñoù bao goàm söï töï do ngoân luaän khoâng bò can thieäp, vaø quyeàn tìm kieám, tieáp nhaän vaø phoå bieán caùc tin töùc vaø yù töôûng qua moïi phöông tieän". Trong khi soá 21 cuûa Hieán Phaùp Italia khaúng ñònh raèng " Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn baày toû tö töôûng rieâng baèng lôøi noùi, baøi vieát vaø moïi phöông tieän phoå bieán khaùc. Baùo chí khoâng theå bò ñaët ñeå döôùi caùc quyeàn bính hay bò kieåm duyeät".
Tuy nhieân, treân thöïc teá raát nhieàu chính quyeàn treân theá giôùi haèng ngaøy vaãn chaø ñaïp caùc quyeàn caên baûn naøy vôùi chính saùch kieåm duyeät, caét xeùn, tröøng phaït, caám xuaát baûn baùo chí, caám phoå bieán caùc tin töùc vaø söï thaät lieân quan tôùi chính quyeàn vaø thöïc taïi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. Caùc nhaø baùo, phoùng vieân, nhieáp aûnh gia vaø caùc nhaø in aán haèng ngaøy bò ñe doïa, bò taán coâng, bò baét giöõ, boû tuø vaø coù khi bò saùt haïi trong khi thi haønh ngheà nghieäp cuûa mình.
Ñaây laø nhöõng ñieàu xaûy ra haèng ngaøy taïi caùc nöôùc naèm döôùi aùch thoáng trò cuûa caùc chính quyeàn coäng saûn ñoäc taøi nhö Trung Quoác, Baéc Haøn, Cuba vaø Vieät Nam. Taïi caùc nöôùc naøy moïi phöông tieän truyeàn thoâng ñeàu naèm trong tay nhaø nöôùc, vaø giôùi baùo chí phaûi vieát theo caùc chæ thò vaø ñöôøng loái cuûa ñaûng. Nghóa laø hoï chæ laø boài buùt phuïc vuï cheá ñoä ñoäc taøi khaùt maùu. Vì theá cho duø coù tôùi 800 tôø baùo nhö taïi Vieät Nam chaúng haïn, ngöôøi ñoïc cuõng khoâng bao giôø bieát ñöôïc söï thaät, vì trong caùc cheá ñoä coäng saûn ñoäc taøi thì "doái traù laø quoác saùch"; vaø nhaø nöôùc coøn baét vieát laïi lòch söû quoác gia theo quan ñieåm xaõ hoäi chuû nghóa, boùp meùo vaø nhoài nheùt moïi söï vaøo khuoân oáng moät chieàu doái traù, ñieâu ngoa vaø chuû tröông ngu daân. Bieát bao nhieâu nhaø baùo hay caùc blogger ñaõ bò baét, bò boû tuø vaø haønh haï heát naêm naøy sang naêm khaùc chæ vì hoï daùm noùi leân söï thaät, daùm vieát laø loan tin töùc trung thöïc, pheâ bình caùc saùi traùi vaø cung caùch cai trò toäi phaïm toài baïi voâ luaân cuûa chính quyeàn, khoâng ca tuïng cheá ñoä vaø raäp theo khuoân maãu gian doái aùc ñoäc, trô treõn cuûa nhaø nöôùc.
Thaûm caûnh naøy cuûa giôùi truyeàn thoâng cuõng xaûy ra taïi nhieàu nöôùc khaùc coù cheá ñoä cai trò ñoäc taøi chaúng haïn nhö Thoå Nhó Kyø. Toång thoáng Recep Tayyib Erdogan ñaõ baét boû tuø haøng traêm nhaø baùo vaø phoùng vieân sau vuï ñaûo chaùnh huït ngaøy 15 thaùng 7 naêm 2016, vaø hieän nay quyeàn töï do baùo chí taïi Thoå Nhó Kyø bò haïn cheá raát nhieàu. Taïi nhieàu nöôùc beân Phi chaâu, AÙ chaâu, chaâu Myõ Latinh vaø caùc nöôùc A raäp quyeàn töï do baùo chí ít nhieàu cuõng bò haïn cheá vaø giôùi truyeàn thoâng cuõng bò khuûng boá. Theo thoáng keâ cuûa toå chöùc "Nhaø töï do - Freedom House" soá caùc quoác gia khoâng coù töï do baùo hieän nay laø 40, ña soá beân AÙ chaâu vaø Phi chaâu. Tuy nhieân so saùnh vôùi naêm 1985 cho tôùi nay ñaõ giaûm ñöôïc 20%.
Baûn töôøng trình cuoái cuøng cuûa toå chöùc UNESCO nhaân Ngaøy quoác teá töï do baùo chí ñaõ baùo ñoäng tình traïng giôùi baùo chí bò taán coâng ñoù ñaây treân toaøn theá giôùi. Trong 5 naêm, töø 2012 tôùi 2016, ñaõ coù 530 nhaø baùo bò gieát, tính trung bình moãi tuaàn hai ngöôøi. Vaø chæ coù moät treân möôøi tröôøng hôïp ñöôïc xeùt xöû. Söï kieän caùc toäi phaïm naøy khoâng bò tröøng phaït ñaõ trôû thaønh ñieàu leä. OÂng Getachew Engida, phoù giaùm ñoác toå chöùc UNESCO cho bieát trong 10 naêm qua ñaõ coù 800 nhaø baùo bò saùt haïi, nhöng 9 phaàn 10 caùc vuï toäi phaïm naøy ñaõ khoâng bò tröøng phaït. Nhöng chuùng ta taát caû ñeàu xaùc tín raèng "khoâng coù daân chuû thöïc söï neáu khoâng coù töï do ngoân luaän, töï do baùo chí". Vaø khoâng coù phaùt trieån, neáu khoâng coù daân chuû. Soá laàn ngaên chaën vaøo heä thoáng lieân maïng Internet ñaõ gia taêng töø 18% trong naêm 2015 leân tôùi 56% trong naêm 2016. Caùc vuï ngaên chaën vaø tuyeån loïc cuõng gia taêng raát nhieàu. Tuy nhieân, maëc duø bò ngaên chaën caûn trôû, soá ngöôøi tìm vaøo maïng töø 34% trong naêm 2012 ñaõ taêng leân 48% trong naêm 2017. Moät trong nhöõng lyù do khieán cho caùc chính quyeàn ngaøy caøng kieåm soaùt caùc phöông tieän truyeàn thoâng nhieàu hôn laø vì chuùng ñöôïc duøng ñeå xuùi giuïc thuø haän hay coù caùc noäi dung khuyeán khích baïo löïc quaù khích, cuõng nhö ñöa ra caùc laäp tröôøng chính trò hôïp phaùp.
Theo döõ lieäu cuûa toå chöùc thoáng keâ AÂu chaâu EUROSTAT trong naêm 2017 taïi AÂu chaâu coù khoaûng 1 trieäu ngöôøi hoaït ñoäng truyeàn thoâng, goàm caùc nhaø vaên, nhaø baùo hay chuyeân vieân ngöõ hoïc, trong ñoù coù 400,000 laø nhaø baùo. So vôùi caùch ñaây 5 naêm soá nhaø baùo taïi AÂu chaâu gia taêng 38,000 ngöôøi, töùc gia taêng 10%. Vaãn theo toå chöùc naøy taïi AÂu chaâu coù 1.2 trieäu ngöôøi laøm vieäc trong caùc laõnh vöïc in aán nhaät baùo, tuaàn san vaø nguyeät san, trong khi coù khoaûng 1.4 trieäu laø caùc nhaân vieân laøm vieäc trong laõnh vöïc thoâng tin töùc, soaïn thaûo caùc döõ kieän, cai quaûn caùc ñòa chæ treân maïng, hay laøm vieäc trong caùc haõng thoâng tin baùo chí.
Caùc nöôùc coù nhieàu nhaø baùo nhaát laø Estonia vaø Thuïy Ñieån chieám 0.5% toång soá caùc nhaø baùo AÂu chaâu, ñöùng tröôùc caùc nöôùc Hoøa Lan, Phaàn Lan vaø Ñöùc moãi nöôùc chieám hôn 0.3%. Hai nöôùc Slolvachia vaø Ba Lan moãi nöôùc chieám 0.1%. Tieáp ñeán laø Italia, Tcheøque, Bæ, Phaùp, Hungaria vaø Luxembourg moãi nöôùc ñöôùi 0.2%.
Toå chöùc Phoùng vieân voâ bieân giôùi cho bieát töø ñaàu naêm tôùi nay ñaõ coù ít nhaát 29 nhaø baùo hay nhaân vieân truyeàn thoâng bò gieát, coäng theâm 9 nhaø baùo vaø phoùng vieân bò thieät maïng trong vuï khuûng boá môùi ñaây taïi Afghanistan. Veà töï do baùo chí Afghanistan ñöùng haøng thöù 118 treân danh saùch 180 nöôùc. Trong moät thoâng caùo toå chöùc caùc Phoùng vieân voâ bieân giôùi ghi nhaän caùc noã löïc cuûa chính quyeàn Afghanistan che chôû caùc nhaø baùo, vaø khích leä caùc giôùi höõu traùch tieáp tuïc caûi tieán an ninh vaø vieäc thoâng tin töùc. Ngoaøi ra toå chöùc cuõng cho bieát ñaõ yeâu caàu Lieân Hieäp Quoác chæ ñònh moät ñaëc phaùi vieân coù nhieäm vuï che chôû caùc nhaø baùo.
Trong naêm 2017 ñaõ coù 65 nhaø baùo bò gieát, ít hôn so vôùi 79 ngöôøi bò gieát naêm 2016. Trong soá caùc phoùng vieân bò saùt haïi naêm 2017 coù 50 ngöôøi chuyeân nghieäp, 7 blogger vaø 8 coäng söï vieân. Naêm ngoaùi Siria laø nöôùc nguy hieåm nhaát vôùi 12 nhaø baùo bò gieát, ñöùng treân Mehico vôùi 11 ngöôøi, Afghanistan 9 ngöôøi, Iraq 8 ngöôøi vaø Philippiness 4 ngöôøi bò gieát.
Naêm 2018, Ngaøy quoác teá töï do baùo chí ñöôïc cöû haønh taïi Helsinki vôùi söï tham döï cuûa caùc hieäp hoäi baùo chí ñeán töø khaép nôi treân theá giôùi, caùc haõng thoâng tin quoác teá, ñaïi dieän cuûa toå chöùc UNESCO vaø caùc toå chöùc quoác gia. Trong ngaøy naøy moãi naêm Giaûi UNESCO Guillermo Cano veà töï do baùo chí ñeàu ñöôïc trao cho moät nhaø baùo ñeå vinh danh caùc caù nhaân, toå chöùc ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc baûo veä vaø thaêng tieán töï do baùo chí, ñaëc bieät nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong caùc hoaøn caûnh nguy hieåm. Giaûi thöôûng mang teân nhaø baùo Guillermo Cano Isaza ngöôøi Colombia bò aùm saùt naêm 1986 tröôùc truï sôû nhaät baùo El Espectador nôi oâng laøm vieäc. Hoài naêm 2016 giaûi thöôûng ñaõ ñöôïc trao cho nhaø baùo Khadija Ismayilova cuûa ñaøi phaùt thaùnh AÂu chaâu töï do Azerbaigian.
Trong moät söù ñieäp video oâng Antonio Guterres, Toång thö kyù Lieân Hieäp Quoác, khaúng ñònh raèng: "Töï do baùo chí laø noøng coát ñoái vôùi hoøa bình, coâng baèng vaø caùc quyeàn cuûa taát caû moïi ngöôøi. Noù laø ñieàu neàn taûng giuùp xaây döïng caùc xaõ hoäi trong saùng vaø daân chuû, vaø laøm sao ñeå nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo ñöôïc coi laø coù traùch nhieäm. Nhöng khoâng chæ coù theá. Töï do baùo chí laø ñieàu sinh töû ñoái vôùi söï phaùt trieån coù theå thöïc hieän ñöôïc. Caùc nhaø baùo vaø caùc nhaân vieân truyeàn thoâng chieáu saùng treân caùc thaùch ñoá toaøn caàu vaø ñòa phöông, vaø töôøng thuaät caùc caâu chuyeän phaûi ñöôïc keå laïi. Vieäc phuïc vuï coâng chuùng cuûa hoï laø ñieàu voâ giaù. Vì theá caùc luaät baûo veä baùo chí ñoäc laäp, söï töï do phaùt bieåu vaø quyeàn thoâng tin phaûi ñöôïc thoâng qua, thöïc thi vaø toân troïng. Caùc toäi phaïm choáng laïi caùc nhaø baùo phaûi bò truy toá". Trong Ngaøy quoác teá töï do baùo chí naêm 2018 naøy oâng toång thö kyù Lieân Hieäp Quoác cuõng keâu goïi "cuûng coá töï do baùo chí vaø che chôû caùc nhaø baùo. Vì thaêng tieán moät neàn baùo chí töï do coù nghóa laø tranh ñaáu cho quyeàn ñöôïc bieát söï thaät".
Nhaân ngaøy naøy toång thoáng Italia Sergio Mattarella ñaõ göûi cho oâng Alessandro Galimberti, chuû tòch Hieäp hoäi caùc nhaø baùo Italia, moät söù ñieäp, trong ñoù toång thoáng khaúng ñònh raèng: "Caùc nhaø baùo goùp phaàn raát lôùn cho neàn daân chuû. Chính vì theá caàn naâng ñôõ coâng vieäc laøm cuûa hoï, bôûi vì qua vieäc thoâng tin töï do vaø ñuùng ñaén hoï baûo veä cuoäc soáng xaõ hoäi vaø söï töï do caù nhaân vaø gia ñình cuûa chuùng ta khoûi söï taán kích. Caàn baûo veä tieáng noùi cuûa hoï khöôùc töø moïi aùp böùc. Quyeàn töï to thoâng tin nhö Hieán Phaùp cuûa chuùng ta chöùng thöïc, laø neàn taûng cuûa daân chuû."
Ñaây cuõng laø ngaøy töôûng nieäm laàn thöù XI caùc nhaø baùo Italia bò caùc toå chöùc toäi phaïm mafia saùt haïi. Toång thoáng Mattarella cuõng baày toû caùc taâm tình gaàn guõi vaø lieân ñôùi voùi caùc thaân nhaân, baïn beø, baïn ñôøi vaø caùc ñoàng nghieäp ñaõ troâng thaáy cuoäc soáng cuûa ngöôøi thaân cuûa hoï bò beû gaãy. "Vieäc kieám tìm söï thaät, beàn chí, can ñaûm vôùi tröïc giaùc beùn nhaäy, trí thoâng minh, nghieâm xaùc ñaõ ñoàng haønh vôùi nhöõng ngöôøi coù yù thöùc duøng ngheà nghieäp cuûa mình ñeå phuïc vuï söï lôùn maïnh cuûa xaõ hoäi. Chính nhôø nhöõng ngöôøi nam nöõ naøy vaø coâng vieäc cuûa hoï maø nôi ñaâu tröôùc kia coù söï bao che phoå bieán, thì giôø ñaây coù caùc daáu chæ söï hieän dieän cuûa caùc hieäp hoäi choáng toäi phaïm mafia. Nôi ñaâu tröôùc kia coù söï thinh laëng do sôï haõi aùp ñaët hay coù söï ñoàng loõa, thì giôø ñaây coù caùc tieáng noùi, maïnh meõ vaø can ñaûm cuûa ngöôøi treû chuùng ta. Nôi ñaâu coù thôø ô hay cam chòu, giôø ñaây ngöôøi ta daäy toân troïng luaät leä. Moät muøa baïo löïc môùi choáng laïi baùo chí taïi Italia, ôû AÂu chaâu, treân theá giôùi xem ra laïi loù maët. Caû ngaøy nay nöõa caùc taán kích vaø ñe doïa coâng vieäc cuûa caùc nhaø baùo khoâng cuùi mình tröôùc luaän lyù cuûa caùc lôïi nhuaän vaø quyeàn bính baát hôïp phaùp vaø cuûa naïn toäi phaïm, vaø nhö theá hoï goùp phaàn ñaùng keå cho neàn daân chuû".
Baø Maria Elisabetta Alberti Casellati, chuû tòch Thöôïng Vieän Iatalia, thì tuyeân boá: "Töï do baùo chí laø moät nguyeân taéc xaây neàn cho moïi theå cheá daân chuû. Khoâng theå coù daân chuû maø khoâng coù töï do baùo chí. Trong Ngaøy quoác teá töï do baùo chí naøy toâi muoán töôûng nieäm caùc nhaân vieân truyeàn thoâng taïi bieát bao nôi treân theá giôùi naøy ñaõ maát maïng soáng, vaø toâi muoán baày toû söï gaàn guõi cuûa toâi vôùi nhöõng ngöôøi bò ñe doïa caû taïi Italia naøy, vì hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûa hoï. Toâi ñaëc bieät caùm ôn caùc nhaø baùo quoác hoäi giöõ nhieäm vuï noøng coát ñeå loaïi tröø moïi ngaên caùch giöõa caùc coâng daân vaø caùc cô quan chính quyeàn". Daân bieåu Roberto Fico thì tuyeân boá: "Hoâm nay chuùng ta khoâng theå queân nhöõng chuyeän theâ thaûm ñaõ xaûy ra trong thôøi gian qua choáng laïi caùc nhaø baùo nhö chò Daphne Caruana Galizia ngöôøi Malta, nhaø baùo Jan Kuriak vaø baïn gaùi ñính hoân Martina Kusnirova bò gieát vì ñang can ñaûm ñieàu tra caùc toäi phaïm. Vì theá moãi ngaøy xaõ hoäi chuùng ta phaûi ñaët vaán ñeà baûo veä töï do baùo chí, ñaëc bieät cho nhöõng nhaø baùo khoâng ñöôïc beânh ñôõ nhaát. Khi baûo veä nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhaát, laø chuùng ta baûo veä toaøn xaõ hoäi. Ñieàu naøy coù giaù trò ñoái vôùi baùo chí cuõng nhö ñoái vôùi caùc laõnh vöïc quan troïng khaùc cuûa ñaát nöôùc chuùng ta".
Linh Tieán Khaûi
(Vatican News)