Thaûm caûnh cuûa ngöôøi daân Yemen
trong cuoäc noäi chieán
Thaûm caûnh cuûa ngöôøi daân Yemen trong cuoäc noäi chieán.
Yemen (Vat. 3-01-2018) - Töø hai naêm qua Yemen ñaõ rôi vaøo moät cuoäc noäi chieán ñaãm maùu giöõa phieán quaân Huthi vaø quaân ñoäi chính phuû khieán cho hôn 16,000 ngöôøi cheát, 40,000 ngöôøi bò thöông vaø hôn 3.1 trieäu ngöôøi phaûi taûn cö traùnh bom ñaïn, ñoùi khaùt vaø beänh taät, nhaát laø beänh dòch taû. Toå chöùc OMS cho bieát hieän coù khoaûng nöûa trieäu tröôøng hôïp laây beänh dòch taû, vaø naïn ñoùi ñang ñe doïa traàm troïng 7 trieäu daân, trong ñoù coù hôn 2 trieäu treû em thieáu dinh döôõng traàm troïng.
Yemen roäng hôn 524,000 caây soá vuoâng, coù hôn 24 trieäu daân, haàu heát thuoäc chuûng toäc A raäp, trong ñoù coù 93% laø ngöôøi Yemen, 3% laø ngöôøi Somali, 2% ngöôøi Yemen goác Phi chaâu, vaø 1% ngöôøi AÂu chaâu. Ñaïi ña soá daân Yemen theo Hoài giaùo Sunnít. Coäng ñoaøn Do thaùi kyø cöïu haøng ngaøn naêm taïi Yemen ñaõ di cö veà Israel hay sang Hoa Kyø, keå töø khi bò löïc löôïng hoài cuoàng tín Al Qaeda ñe doïa.
Ñeå hieåu lyù do cuoäc noäi chieán xaâu xeù Yemen hieän nay caàn phaûi ngöôïc veà quaù khöù. Töø theá kyû XVI tôùi theá kyû XX Yemen ñaõ laø phaàn cuûa ñeá quoác Ottoman Thoå Nhó Kyø, caû khi giôùi laõnh ñaïo caùc vuøng noäi ñòa thuoäc heä phaùi Zaydít, laø moät nhaùnh khaùc cuûa heä phaùi Sciít. Naêm 1918 Baéc Yemen ñöôïc ñoäc laäp vaø naêm 1968 trôû thaønh Coäng hoaø A raäp Yemen. Traùi laïi Aden ñaõ bò Anh quoác kieåm soaùt töø naêm 1839 vaø ñaõ ñöôïc ñoäc laäp naêm 1967. Trong 30 naêm hai vuøng bò taùch rôøi nhau: mieàn baéc do oâng Ali Abdullah Saleh cai trò, mieàn nam traùi laïi lieân minh vôùi Lieân Xoâ. Sau khi khoái Ñoâng AÂu suïp ñoå Yemen ñöôïc thoáng nhaát naêm 1990 vaø do toång thoáng Saleh cai trò. Nhöng naêm 2012 giöõa Muøa Xuaân A raäp cuoán huùt nhieàu nöôùc A raäp hoài giaùo, oâng ñaõ phaûi nhöôøng quyeàn cho phoù toång thoáng Abd Rabbih Mansur Hadi vôùi nhieäm vuï höôùng daãn ñaát nöôùc trong hai naêm cho tôùi caùc cuoäc baàu cöû môùi. Tuy nhieân, oâng Hadi ñaõ lô laø vôùi caùc thaønh phaàn Sciít khieán cho hoï baát maõn. Vì lo sôï caùc cuoäc baàu cöû coù theå laø moät aûo aûnh vaø khieán cho toång thoáng Hadi keùo daøi quyeàn bính theâm nhieàu naêm nöõa, neân vaøo thaùng 2 naêm 2015 nhoùm Sciít vuõ trang Huthi phaùt xuaát töø mieàn baéc tieán chieám thuû ñoâ Sanaa. Moät thaùng sau oâng Hadi phaûi töø chöùc vaø troán chaïy veà thaønh phoá Aden ôû mieàn nam, laø thaønh phoá nôi oâng ñaõ sinh tröôûng ñoàng thôøi laø phaùo ñaøi taïi mieàn nam Yemen. Nhöng treân ñaøi truyeàn hình oâng ñaõ töø choái mình töø chöùc vaø leân aùn cuoäc ñaûo chaùnh.
Theá laø Yemen bò chia ñoâi: mieàn baéc vôùi caùc ngöôøi Sciít phoø chính quyeàn cuûa oâng Saleh coù thuû ñoâ laø Sanaa, vaø mieàn nam coù thuû ñoâ laø Aden, nôi oâng Hadi laø toång thoáng duy nhaát ñöôïc Taây Phöông vaø Lieân Hieäp Quoác thöøa nhaän.
Ngaøy 25 thaùng gieâng naêm 2017 ñeå chaën ñöùng söùc tieán quaân cuûa ngöôøi Huthi uûng hoä oâng Saleh vaø ñöa oâng Hadi trôû laïi naém quyeàn, A Raäp Sauñi ñaõ can thieäp vôùi haøng ngaøn binh só vaø 100 maùy bay chieán ñaáu. Trong khi Hoa Kyø cung caáp tình baùo vaø yeåm trôï phoái hôïp cô caáu. OÂng Hadi ban ñaàu troán sang Riad, nhöng sau ñoù trôû veà Aden.
Vaøo thaùng 3 naêm 2015 chính quyeàn Riad thaønh laäp Lieân Minh A Raäp goàm caùc quoác gia Sunnít bao goàm caû Maroác, Ai Caäp, Sudan, Giordania, Vöông quoác A raäp thoáng nhaát, Kuweit, Bahrrain vaø Qatar. Lyù do vì A raäp Saudi lo sôï Iran muoán thaøh laäp moät ñoäi quaân chieán ñaáu nhö ñaõ laøm beân Libaêng, Iraq vaø Siria. Lieân minh A Raäp baét ñaàu caùc cuoäc doäi bom haøng loaït lieân tuïc taïi mieàn baéc, nôi coù caùc ñoaøn quaân Huthi Sciít chieám ñoùng vaø ñöôïc Iran yeåm trôï. Tình traïng bao vaây lieân tuïc naøy ñaõ khieán cho lieân minh giöõa caùc löïc löôïng Huthi vaø nguyeân toång thoáng Saleh trôû thaønh loûng leûo hôn, khieán cho oâng Saleh tìm caùch troán ra nöôùc ngoaøi. Nhöng oâng ñaõ bò caùc ñoàng minh Huthi baét vaø gieát cheát.
Trong cuoäc chieán taïi Yemen maët traän phoø Hadi khoâng hieäp nhaát nhö coù veû nhö vaäy. Caùc Vöông quoác A raäp caïnh tranh vôùi A raäp Saudi, vaø nhaém tôùi moät loaïi baûo hoä treân mieàn nam Yemen. Vaø nhö theá hoï uûng hoä caùc cuoäc bieåu tình choáng Hadi vaø taïo thuaän tieän cho vieäc chia caét Yemen. OÂng Hadi cuõng toá caùo hoaøng thaân Mohammed bin Zayad laø coù thaùi ñoä haønh xöû nhö laø moät keû xaâm laêng, chöù khoâng phaûi laø moät ngöôøi giaûi phoùng. Theâm vaøo ñoù coøn coù vaán ñeà cuûa ngöôøi di cö tî naïn. Yemen ñaõ trôû thaønh moät caên cöù cho nhöõng ai troán chaïy chieán tranh vaø ñoùi khoå baêng ngang qua tröôùc khi ñeán caùc quoác gia giaàu vuøng Vònh.
Trong tình hình hoãn loaïn naøy ôû mieàn trung Yemen laïi coù caùc nhoùm thaùnh chieán hoài cuoàng tín Al Qaeda vaø Isis hoaït ñoäng trong caùc laøng maïc, vaø hoï toå chöùc caùc cuoäc khuûng boá phaù hoaïi.
Tuy nhieân, giôø ñaây A raäp Saudi vaø Lieân Minh caùc nöôùc A raäp khaùc nhaän ra raèng hoï ñaõ rôi vaøo baãy saäp cuûa moät cuoäc chieán laâu daøi, khoù khaên vaø toán keùm vôùi caùc vuï doäi bom vaø khoâng taïc. Caû trong hoaøng gia A raäp Sauñi cuõng coù ngöôøi pheâ bình vieäc xen mình vaøo cuoäc chieán quaù maéc moû naøy, vì noù khieán cho A Raäp Saudi toán moãi thaùng 9 tyû myõ kim.
Caùc vuï oanh kích ñaõ tieáp dieãn caû trong ngaøy leã Giaùng Sinh, khieán cho haøng chuïc nguôøi thieät maïng, vaø phaù huyû caùc tröôøng hoïc, nhaø maùy, nhaø thöông, beänh xaù vaø caû caùc traïi tî naïn nöõa.
Chieán tranh loaïn laïc, ngheøo ñoùi vaø chaäm tieán ñaõ khieán cho ngöôøi daân Yemen laâm caûnh söùc khoûe yeáu keùm. Naêm 2016 oâng Ban Ki Moon Toång thö kyù Lieân Hieäp Quoác ñaõ tuyeân boá veà tình hình Siria raúng:"Caùi cheát vì ñoùi ñöôïc duøng nhö khí giôùi laø moät toäi phaïm chieán tranh". Nhöng truôùc naïn ñoùi cuûa ngöôøi daân Yemen Lieân Hieäp Quoác ñaõ khoâng coù cuøng laäp tröôøng ñoái vôùi chieán tranh Yemen. A Raäp Saudi ñaõ khoâng bò tröøng phaït vì caùc cuoäc doäi bom. Teä haïi hôn nöõa A Raâp Sauñi ñaõ luoân luoân choáng laïi vieäc thaønh laäp moät haønh lang nhaân ñaïo ñeå trôï giuùp thöôøng daân Yemen ñang gaëp ñoùi khoå vaø thieáu thoán moïi söï. Traùi laïi, ngöôøi ta ñang duøng ñoùi khaùt vaø beänh dòch taû nhö khí giôùi thuyeát phuïc caùc löïc löôïng phieán quaân Huthi nhöôïng boä, xeùt vì vaø caùc cuoäc doäi bom thuû ñoâ Sanaa cho tôùi nay ñaõ khoâng ñaït caùc keát quaû mong muoán.
Chieán tranh Yemen laø moät vaùn môùi trong baøn côø cuûa Vuøng Trung Ñoâng. Phieán quaân Huthi kieåm soaùt thuû ñoâ Sanaa laø ngöôøi hoài Sciít nhö Iran, vaø laø caùc ñoàng minh lòch söû cuûa Nga vaø cuûa cheá ñoä cuûa toång thoáng Al Assad beân Siria. Hai nöôùc naøy laïi laø khaùch haønh mua khí giôùi cuûa Nga töø bao thaäp nieân qua. Trong khi phaàn coøn laïi cuûa vuøng Trung Ñoâng bao goàm caû caùc löïc löôïng Isis theo heä phaùi Sunnít. Chieán thaéng caùc phieán quaân Huthi taïi Yemen ñoái vôùi Hoa Kyø vaø A raäp Saudi coù nghóa laø laøm suy yeáu Iran, keû thuø lôùn cuûa caû hai nöôùc. Thaät ra, chieán tranh Yemen khoâng chæ laø noäi chieán, maø noù coøn laø chieán tranh giöõa A raäp Saudi vaø Iran, giöõa heä phaùi Sunnít vaø heä phaùi Sciít, vaø trong nghóa roäng hôn giöõa Nga vaø Hoa Kyø. Vaø caùc naïn nhaân khoâng chæ laø caùc chieán binh giöõa hai phe laâm chieán, nhöng ña soá coøn laø caùc thöôøng daân voâ toäi, ngöôøi giaø vaø treû em.
UÛy ban quoác teá cuûa toå chöùc Hoàng Thaäp Töï cho bieát hieän taïi Yemen ñaõ cô hôn 2,200 ngöôøi cheát vì dòch taû, vaø coù tôùi moät trieäu ngöôøi bò laây beänh. Ñaây laø moät beänh dòch traàm troïng nhaát treân theá giôùi. Ngoaøi ra 80% daân thieáu thöïc phaåm, xaêng daàu, nöôùc uoáng vaø caùc dòch vuï y teá toái thieåu. Vieäc A Raäp Saudi caám vaän khoâng cho môû haønh lang nhaân ñaïo cöùu trôï ngöôøi daân Yemen töø ñaàu thaùng 11 naêm 2017 ñaõ khieán cho tình hình toài teä theâm. Hoài thaùng 6 naêm 2017 chæ noäi trong moät tuaàn ñaõ coù tôùi 50,000 tröôøng hôïp laây beänh trong 22 treân 23 tænh taïi Yemen. Toå chöùc OMS baùo ñoäng raèng vaøo thaùng 3 naêm 2018 khi muøa möa baét ñaàu, beänh dòch seõ lan nhanh hôn nöõa. Vì theá, caàn phaûi aùp löïc laøm sao ñeå chính quyeàn A raäp Saudi cho pheùp môû haønh lang nhaân ñaïo ñeå tieáp teá löông thöïc vaø thuoác men cho daân chuùng. Baùc só Marc Poncin, phoái hôïp vieân cuûa toå chöùc Caùc baùc só khoâng bieân giôùi, cho bieát vi khuaån dòch taû taïi Yemen raát khoeû coù söùc khaùng cöï vaø soáng soùt trong nöôùc trong moät thôøi gian raát laâu, vaø coù theå laây lan khaù nhanh khi tình hình thuaän tieän hôn.
Toå chöùc UNICEF cuõng baùo ñoäng tình traïng khuûng hoaûng nhaân ñaïo taïi Yemen. Vieäc caám nhaäp caûng xaêng daàu khieán cho Yemen thieáu nhu yeáu phaåm, vaät giaù leo thang, thieáu nöôùc trong laønh ñeå uoáng, vaø khieán cho 3 trieäu ngöôøi, trong ñoù phaân nöûa laø treû, em coù nguy cô bò cheát, vì thieáu dinh döôõng vaø caùc saên soùc yù teá toái thieåu. Trong 2 trieäu tröôøng hôïp bò tieâu chaûy vaø thoå taû coù hôn 250,000 treû em döôùi 5 tuoåi. Coù gaàn 600,000 treû em bò thieáu dinh döôõng traàm troïng ñang choáng choïi vôùi caùi cheát. Ngaøy 20 thaùng 12 naêm 2017 moät chieác maùy bay cuûa UNICEF ñaõ ñaùp xuoáng saân bay Sanaa mang theo 6 trieäu muõi thuoác chích ngöøa dòch taû cho treû em vaø ngöôøi lôùn. Sau 1,000 ngaøy keå töø khi chieán tranh buøng noå, Yemen ñang traûi qua cuoäc khuûng hoaûng nhaân ñaïo teä haïi nhaát treân theá giôùi. Toå chöùc UNICEF taùi keâu goïi caùc phe laâm chieán cho pheùp môû moät haønh lang nhaân ñaïo treân toaøn nöôùc, môû caùc haûi caûng vaø saân bay ñeå cho vieäc vaän chuyeån caùc ñoà cöùu trôï coù theå tôùi deã daøng vôùi daân chuùng, ñaëc bieät ñeå cöùu soáng caùc treû em laø töông lai cuûa ñaát nöôùc naøy. Ñaõ coù haøng ngaøn treû em bò cheát vì thieáu dinh döôõng vaø bò caùc beänh coù theå thaáy tröôùc vaø chöõa ñöôïc nhö beänh thoå taû.
Hieän coù 4.5 trieäu treû em vaø phuï nöõ mang thai hay ñang nuoâi con bò thieáu dinh döôõng. Cuõng coù haøng ngaøn treû em bò thöông tích taøn taät vì bom ñaïn rôi treân nhaø cöûa, tröôøng hoïc cuûa caùc em. Cho tôùi nay ñaõ coù 15,000 vuï khoâng taäp boû bom vaø oanh kích caùc thaønh phoá. 92% caùc ngöôøi bò thöông laø thöôøng daân, trong ñoù coù nhieàu treû em.
OÂng Tamer Kirolos, giaùm ñoác toå chöùc Cöùu Treû Em taïi Yemen, nhaän ñònh raèng: Ñöùng tröôùc noãi khoå ñau to lôùn naøy cuûa ngöôøi daân Yemen, söï baát ñoäng cuûa coäng ñoàng quoác teá, hay söï baát löïc khoâng chaám döùt ñöôïc noãi khoå ñau cuûa caùc treû em, thaät laø ñieàu nhuïc nhaõ ñaùng xaáu hoå. Neáu chieán tranh tieáp dieãn, seõ coù 50,000 treû em bò cheát. Chuùng toâi ñaõ troâng thaáy caùc thöôøng daân bò gieát, caùc tröôøng hoïc vaø nhaø thöông bò boû bom, vaø caùc dòch vuï saên soùc y teá bò haïn cheá. Moãi ngaøy coù haøng traêm baø meï khoùc con bò cheát. Nhöõng caùi cheát naøy voâ lyù khoâng theå hieåu ñuôïc, trong khi coù nhieàu thuøng löông thöïc vaø thuoác men cho caùc treû em bò chaën ôù Aden vì caùc ñöôøng giao thoâng bò ñoùng.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)