Tö töôûng vaø vieäc ñaøo taïo trí thöùc
cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Tö töôûng vaø vieäc ñaøo taïo trí thöùc cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Roma (Vat. 7-12-2017) - Giôùi thieäu cuoán saùch cuûa oâng Massimo Borghesi veà cuoäc ñôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ:
Ngaøy muøng 9 thaùng 11 naêm 2017 oâng Massimo Borghesi ñaõ phoå bieán cuoán saùch töïa ñeà "Ñöùc Jorge Mario Bergoglio. Moät tieåu söû trí thöùc. Bieän chöùng vaø thaàn bí" do nhaø xuaát baûn Jaca Book aán haønh. Cuoán saùch töôûng nhôù oâng Alberto Methol Ferreù, tö töôûng gia ngöôøi Uruguay, qua ñôøi naêm 2009. Sau ñaây chuùng toâi xin göûi ñeán quyù vò noäi dung lôøi giôùi thieäu cuûa taùc giaû vaø vaøi nhaän xeùt cuûa oâng Guzman Carriquiry, thö kyù Uyû ban giaùo hoaøng ñaëc traùch veà chaâu Myõ Latinh, ñöôïc ñaêng treân baùo Quan Saùt Vieân Roma cuûa Toaø Thaùnh soá ra ngaøy muøng 6 thaùng 11 naêm 2017.
Taùc giaû Massimo Borghesi cho bieát tö töôûng vieát moät cuoán saùch veà vieäc ñaøo taïo trí thöùc cuûa Ñöùc Jorge Mario Bergoglio ñaõ naûy sinh vì hai lyù do. Lyù do thöù nhaát laø söï kieän coù nhöõng ngöôøi chæ trích chuyeân nghieäp, caùc thaàn hoïc gia cuûa giôø cuoái cuøng cho raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng ngöôøi chaâu myõ la tinh khoâng coù ñöôïc söï chuaån bò thaàn hoïc trieát hoïc thích hôïp ñeå thi haønh söù vuï Ngöôøi keá vò Thaùnh Pheâroâ. Cuoán saùch nhaèm traû lôøi cho caùc laäp tröôøng coù tính thôøi thöôïng, troän laãn vôùi lieàu löôïng naëng cuûa söï ngaïo maïn vaø ngu doát. Lyù do thöù hai laø vieäc khaùm phaù ra nhaân toá yù nieäm veà cuoäc soáng döïa treân moät söï caêng thaúng giöõa caùc ñoái khaùng, döïa treân bieän chöùng maâu thuaãn cuûa caùc choáng ñoái, töïa nhö trong quan nieäm cuûa thaàn hoïc gia Romano Guardini. Khi ñoïc Thoâng ñieäp Nieàm Vui Phuùc AÂm chuùng ta nhaän ra moâ thöùc xaõ hoäi loàng khung treân ba caëp yù nieäm ñoái khaùng: traøn ñaày vaø haïn heïp, yù töôûng vaø thöïc taïi; toaøn caàu hoaù vaø ñòa phöông hoaù. Ñaây cuõng laø ñieàu coù theå nhaän ra trong caùc baøi hoïc cuûa vò giaùm tænh treû tuoåi cuûa doøng Teân trong haäu thaäp nieân 1960, khi ngaøi aùp duïng vaøo boái caûnh ñaûo ñieân cuûa queâ höông Argentina bò chia reõ giöõa cheá ñoä ñoäc taøi quaân phieät vaø chieán tranh caùch maïng du kích, moâ thöùc cuûa moät cöïc trong tröôøng hôïp naøy ñaõ trôû thaønh beänh hoaïn, khoâng coù khaû naêng ñöa ra giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà. Ñaây cuõng laø maâu thuaãn goïi hoûi Giaùo Hoäi vaø doøng Teân, caû hai ñeàu bò chia reõ trong noäi boä.
Nhö vaäy moâ thöùc bieän chöùng naøy trong suy tö cuûa Ñöùc Bergoglio ñeán töø ñaâu? Chaéc chaén khoâng phaûi töø Romano Guardini, maø trieát thuyeát seõ chæ trôû thaønh quan troïng ñoái vôùi cha Bergoglio trong naêm 1986, khi ngaøi vieát luaän aùn tieán só taïi Franfurt beân Ñöùc, nhöng khoâng bao giôø trình. Vaäy cha ñaõ ruùt tiaû ra yù töôûng neàn taûng cuûa caùc ñoái khaùng ñích thaät, khoâng taùch rôøi, chæ huy cuoäc soáng caù nhaân, xaõ hoäi vaø giaùo hoäi töø ñaâu? Caùc buùt tích vaø caùc tieåu söû cuûa ngaøi khoâng cho pheùp chuùng ta traû lôøi caâu hoûi naøy. Vì theá chæ coù caùch laø hoûi thaúng ngaøi maø thoâi.
Vaø raát may oâng Guzman Carriquiry ñaõ coù theå göûi cho Ñöùc Phanxicoâ moät loaït caùc caâu hoûi lieân quan tôùi tö töôûng, caùc thaày daäy vaø vieäc ñaøo taïo Ñöùc Bergoglio. Xeùt vì coâng vieäc baän roän cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng oâng Carriquiry ñaõ khoâng hy voïng nhaän ñöôïc caâu traû lôøi. Nhaát laø vì thaùi ñoä khoâng tin töôûng cuûa Ñöùc Phanxicoâ ñoái vôùi theá giôùi trí thöùc, thöôøng öa thích troø chôi tröøu töôïng taùch rôøi khoûi thöïc taïi vaø lòch söû. Theá nhöng Ñöùc Phanxicoâ ñaõ traû lôøi oâng Carriquiry trong 4 taøi lieäu audio giöõa thaùng gieâng vaø thaùng ba, giaûi thích caùc neàn taûng tö töôûng vaø vieäc ñaøo taïo tinh thaàn cuûa ngaøi. Vieäc minh giaûi ñaàu tieân vaø neàn taûng laø taàm quan troïng cuûa vieäc ñoïc hieåu caùc thaäp nieân 1960 ñaõ nhieàu laàn ñöôïc laäp laïi trong cuoán saùch cuûa linh muïc Gaston Fessard, doøng Teân, töïa ñeà "Bieän chöùng Linh thao cuûa thaùnh Ignazio thaønh Loyola". Cha Fessard ñaõ laø moät trong caùc nhaø trí thöùc doøng Teân noåi tieáng nhaát cuûa haäu baùn theá kyû XX.
Cha Fessard laø baïn cuûa linh muïc hoïc giaû Henri de Lubac, cuõng doøng Teân; vaø cuøng vôùi cha de Lubac cha Fessard ñaõ laø nhaân vaät chính cuûa Tröôøng phaùi thaàn hoïc Lyon. Chính noù laø sôïi chæ daãn ñöôøng thoáng nhaát tö töôûng ña dieän cuûa Ñöùc Bergoglio. Ñöôïc gôïi höùng bôûi nhaø vaên Maurice Blondel cha Fessard coáng hieán cho moïi ngöôøi moät ñoïc hieåu bieän chöùng, ñoái khaùng veà linh ñaïo cuûa thaùnh Ignazio caêng thaúng giöõa ôn thaùnh vaø söï töï do, giöõa caùi lôùn lao voâ taän vaø söï nhoû beù voâ taän. YÙ töôûng veà coâng giaùo nhö laø söï truøng hôïp cuûa caùc ñoái choïi, laø toång hôïp sinh ñoäng cuûa caùc truïc ñoái choïi nhau. Noù cuõng chính laø yù töôûng cuûa thaàn hoïc gia chuyeân vieân giaùo hoäi hoïc Adam Moehler, ñöôïc linh muïc Erich Przywara vaø linh muïc De Lubac laáy laïi. Vaø tö töôûng cuoäc soáng nhö söï caêng thaúng chuùng ta cuõng tìm thaáy trong hoïc giaû Romano Guardini, vaø ñieàu naøy cuõng giaûi thích taïi sao cha Bergoglio ñaõ choïn ñeà taøi naøy cho luaän aùn tieán só. Hoïc giaû Guardini khoâng phaûi laø ñieåm khôûi ñaàu suy tö cuûa Ñöùc Bergoglio, nhöng noù dieãn taû moät xaùc nhaän quan troïng vaø moät vieäc roäng môû caùc chaân trôøi. Vì theá suy tö cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng töông lai ñöôïc ñaët ñeå trong moät khung caûnh cuûa moät coät truï chính xaùc cuûa tö töôûng coâng giaùo giöõa theá kyû XIX vaø theá kyû XX. Ñieàu naøy phaùt xuaát töø caùc thaàn hoïc gia Moehler, Guardini, Przywara, de Lubac vaø Fessard.
Moät truï tö töôûng hieåu Giaùo Hoäi nhö laø duïng cuï, qua ñoù maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa hieäp nhaát taát caû nhöõng gì xem ra khoâng theå quy tuï ñöôïc treân bình dieän thieân nhieân. Moät söï hieäp nhaát duy trì caùc khaùc bieät maø khoâng yeâu saùch huyû boû chuùng. Trong nöôùc Argentina cuûa caùc thaäp nieân 1970 Ñöùc Bergolgio khoâng phaûi laø ngöôøi duy nhaát coù quan ñieåm nhö vaäy, nhöng ngaøi chia seû quan nieäm vôùi trieát gia coâng giaùo ngöôøi Uruguay noåi tieáng laø Alberto Methol Ferreù. OÂng Ferreù dieãn taû moät tö töôûng trieát hoïc bieän chöùng cuûa thaùnh Toma Aquino tuyø thuoäc thaàn hoïc gia Gaston Fessard.
Trieát gia Methol Ferreù vaø cha Bergolgio ñaõ gaëp nhau hoài naêm 1979 trong hoäi nghò cuûa Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc chaâu Myõ Latinh trieäu taäp taïi Puebla. Caû hai chia seû caùc vieãn töôïng lyù töôûng vaø nieàm hy voïng lieân quan tôùi vieäc canh taân Giaùo Hoäi chaâu Myõ Latinh. Caû hai vò ñeàu laø nhöõng ngöôøi thaêng tieán neàn "thaàn hoïc nhaân daân", laø phieân baûn Argentina cuûa neàn "thaàn hoïc giaûi phoùng", keát hôïp vieäc öu tieân choïn löïa ngöôøi ngheøo vaø vieäc taùi khaùm phaù ñöùc tin bình daân, cuõng nhö minh baïch khöôùc töø yù thöùc heä maùc xít. Caû hai ñeàu caàu mong queâ höông to lôùn cuûa chaâu Myõ Latinh ôû trong moät töông quan caêng thaúng xaây döïng vôùi caùc quoác gia khaùc.
Ñöùc Bergoglio raát quyù troïng yù töôûng ñòa lyù chính trò giaùo hoäi vaø noøng coát töû töôûng cuûa trieát gia Ferreù, vì noù gioáng tö töôûng cuûa ngaøi. Ñöùc Bergoglio khoâng chæ chia seû vôùi oâng moâ thöùc bieän chöùng, maø caû vieäc löïa choïn ñoái vôùi luaân lyù ñaïo ñöùc thaàn hoïc cuûa thaàn hoïc gia Hans Urs von Balthasar, ñoái vôùi söï hieäp nhaát cuûa caùc giaù trò sieâu vieät "chaân thieän myõ" trong vieäc khaúng ñònh höõu theå vaø ñoái vôùi quyeàn toái thöôïng daønh cho veû ñeïp, chöùng taù, trong söï thoâng truyeàn söï thaät. Töø ñoù söï hieäp nhaát cuûa loøng thöông xoùt vaø söï thaät, söï caêng thaúng hieäp nhaát khoâng theå loaïi boû ñöôïc, maø caû caùc thaàn hoïc gia truyeàn thoáng vaø taân tieán ñaõ khoâng hieåu. Nhö theá, tieåu söû trí thöùc cuûa Ñöùc Jorge Mario Bergoglio cho pheùp böôùc vaøo trong phoøng thí nghieäm tö töôûng cuûa Ñöùc Phanxicoâ, vaø minh giaûi moät caùch giaùn tieáp caùi luaän lyù giaùo hoäi höôùng daãn trieàu ñaïi cuûa ngaøi. Chính ñieàu naøy minh giaûi söï nhaäy caûm cuûa Ñöùc Phanxicoâ ñoái vôùi chöùng taù xaõ hoäi tröôùc caùc vaán ñeà ngheøo ñoùi, chieán tranh, khí haäu thay ñoåi, moâi sinh. Ñoàng thôøi Ñöùc Phanxicoâ cuõng laø moät nhaø thaàn bí theo göông thaùnh Ignazio, moät kitoâ höõu yù thöùc vieäc daønh choã nhaát cho ôn thaùnh treân moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi; yù thöùc raèng "Thieân Chuùa luoân luoân lôùn lao hôn". Theo chaân phöôùc linh muïc Pierre Favre kitoâ höõu laø ngöôøi "chieâm nieäm trong hoaït ñoäng", laø ngöôøi soáng söï hieäp nhaát trong caùc ñoái choïi. Cuoäc soáng kitoâ di chuyeån giöõa trôøi vaø ñaát, laø moät caêng thaúng khoâng tìm ra giaûi phaùp trong moät heä thoáng, nhöng chæ tìm ra giaûi phaùp trong Maàu Nhieäm höôùng daãn lòch söû.
Sau ñaây laø moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Guzman Carriquiry, thö kyù UÛy ban giaùo hoaøng chaâu Myõ Latinh, veà cuoán saùch cuûa oâng Massimo Borghesi. Tröôùc heát laø khaû naêng cuûa taùc giaû trong vieäc thu thaäp caùc nguoàn taøi lieäu vaø coáng hieán cho ngöôøi ñoïc moät caùi nhìn coù heä thoáng saâu roäng lieân quan tôùi boái caûnh vaên hoaù vaø caùc aûnh höôûng trí thöùc goùp phaàn taïo neân con ngöôøi vaø tö töôûng cuûa Ñöùc Jorge Mario Bergoglio, bao goàm kinh nghieäm muïc vuï, thaàn bí vaø trí thöùc. Ñöùc Phanxicoâ laø ngöôøi khoâng thích khoe khoang caùc khaû naêng vaø taøi kheùo cuûa mình. Ngaøi gheùt caùc khuynh höôùng trí thöùc tröøu töôïng, luoân luoân bò caùm doã bôûi moät troâi giaït yù thöùc heä; ngaøi khoâng öa caùc böùc töôøng ñoùng kín vaø laøm cho con ngöôøi lo ra rôøi boû töông quan vôùi Thieân Chuùa vaø daân Chuùa. Coøn hôn theá nöõa trong caùc baøi giaûng, baøi giaùo lyù hay söù ñieäp Ñöùc Phanxicoâ khoâng thích ñöa vaøo caùc phaùt trieån thaàn hoïc, neáu chuùng khoâng ngaén goïn, thích hôïp vaø ñöôïc thoâng truyeàn moät caùch ñôn sô. Ngaøi muoán luoân luoân daønh öu tieân cho "vaên phaïm cuûa söï ñôn sô" - nhöng khoâng bao giôø laø söï ngaây ngoâ - trong kieåu dieãn taû tröïc tieáp vaø chaân thöïc cuûa ngaøi, thoâng truyeàn ñeå loâi cuoán taát caû moïi ngöôøi vaø töøng ngöôøi, vaø ñi tôùi con tim cuûa taát caû nhöõng ai laéng nghe ngaøi, taïi baát cöù ñaâu vaø cho duø hoï coù möùc ñoä giaùo ñuïc vaø ñaïo taïo theá naøo ñi nöõa. Söï ñôn sô cuûa ngaøi laø ñieåm tôùi giaû thieát söï phöùc taïp cuûa moät tö töôûng saâu xa vaø ñoäc ñaùo.
Nhieàu ngöôøi nghi ngôø kieåu truyeàn thoâng cuûa vò taân Giaùo Hoaøng, nhieàu moâi tröôøng giaùo hoäi vaø trí thöùc khaùc khoâng tin töôûng ñoái vôùi moät vò "giaùo hoaøng chaâu myõ latinh", thích bình dò, bò coi nhö khoâng ôû treân ñoä cao cuûa caùc tieâu chuaån aâu chaâu. Nhöõng chæ trích naøy chöùng minh cho thaáy chuùng voâ caûm ñoái vôùi voøng tay oâm ñaïi ñoàng vaø caùc nhaéc nhôù coù tính caùch tinh tuyeàn tin möøng cuûa Ñöùc Phanxicoâ. Hoï ñoùng kín trong moät AÂu chaâu giaø nua, nôi coøn noùng caùc than hoàng cuûa ngoïn löûa lôùn ñaõ töøng laø ngoïn löûa cuûa truyeàn thoáng toát ñeïp nhaát cuûa noù, nhöng ngaøy nay khoâng coøn sinh con caùi nöõa: khoâng con caùi chuùng ta ñang ôû trong muøa ñoâng daân soá taïi AÂu chaâu - cuõng khoâng coù caùc traøo löu trí thöùc môùi, caùc phong traøo môùi, caùc chaân trôøi chính trò môùi môû ñöôøng cho moät soá phaän cuûa nieàm hy voïng. Chuùng nhö caùc "tieán só luaät" hoûi coù ñieàu gì môùi meû phaùt xuaát töø Nadareùt, töø moät ngöôøi "con cuûa baùc thôï moäc". Trong tröôøng hôïp naøy Nadareùt aùm chæ mieàn Nam baùn caàu.
Lieân quan tôùi khung caûnh naøy ñieåm son cuûa cuoán saùch laø ñaët ñeå Ñöùc Bergoglio vaøo beân trong moät truyeàn thoáng trí thöùc phong phuù, tìm ñöôïc caùc goác reã cuûa noù beân Argentina vaø söï phong phuù cuûa noù trong cuoäc ñoái thoaïi sít sao bieát tieán haønh cuøng vôùi caùc traøo löu phong phuù nhaát cuûa Coâng giaùo AÂu chaâu. Dó nhieân laø Ñöùc Bergoglio laø ngöôøi Argentina, nhöng ñoàng thôøi ñoái vôùi caùc taùc giaû vieäc ñaïo taïo cuûa ngaøi vaø caùc ñoïc hieåu quy chieáu, ngaøi cuõng laø moät ngöôøi aâu chaâu saâu ñaäm. Ngaøi laø "caây caàu noái hai chaâu luïc" vôùi nhau. Cuoán saùch cuûa taùc giaû Massimo Borghesi höõu ích, vì noù coáng hieán moät khung caûnh phong phuù ngoaïi thöôøng, cho thaáy caùc coät truï vaên hoaù vaø trí thöùc giao thoa nôi con ngöôøi cuûa vò Giaùo Hoaøng töông lai, vaø laøm thaønh neàn soi saùng cho huaán quyeàn vaø haønh ñoäng muïc vuï cuûa ngaøi. Khi coøn theo hoïc trieát vaø thaàn hoïc taïi tröôøng San Miguel, sinh vieân Bergoglio ñaõ ñeå cho yù nieäm bieän chöùng veà thöïc taïi chín muøi vôùi söï trôï giuùp cuûa linh muïc giaùo sö Miguel AÙngel Fiorito vaø vieäc ñoïc hieåu Linh thao cuûa thaùnh Ignazio, maø caùc linh muïc doøng Teân nhö Gaston Fessard vaø Karl Heinz Crumbach ñeà nghò. Chính töø ñoù naûy sinh ra vieäc taùi khaùm phaù thaàn bí doøng Teân, vaø ñaùnh giaù cao göông maët cuûa linh muïc Pierre Favre ñöôïc ñoïc hieåu bôûi linh muïc Michel de Certeau chuyeân vieân nhaân chuûng hoïc, ngöõ hoïc vaø söû hoïc.
Quan nieäm bieän chöùng seõ toû ra quyù baùu, khi cha Bergoglio trôû thaønh Giaùm tình doøng Teân taïi Argentina, trong caùc naêm 1970, vaø daán thaân trong moät caùi nhìn toång hôïp veà Doøng, veà Giaùo Hoäi, veà xaõ hoäi, vaø traùnh ñöôïc söï maâu thuaãn xaâu xeù giöõa nhöõng ngöôøi theo cheá ñoä quaân phieät ñoäc taøi vaø nhöõng ngöôøi caùch maïnh phoø maùc xít. Cuõng chính caùi nhìn bieän chöùng naøy daãn ñöa cha tôùi cuoäc gaëp gôõ baø Amelia Podetti, nöõ trieát gia saéc beùn nhaát taïi Argentina trong thaäp nieân 1970, vaø Alberto Methol Ferreù nhaø trí thöùc coâng giaùo chaâu myõ latinh quan troïng nhaát haäu baùn theá kyû XX. Suy tö cuûa Ñöùc Bergoglio baét nguoàn töø truyeàn thoáng tö töôøng doøng Teân. Qua ñoù taùc giaû Borghesi cho thaáy sôïi chæ höôùng daãn tö töôûng cuûa Ñöùc Phanxicoâ, maø caùc nhaø nghieân cöùu khoâng nhaän ra söï hieän dieän cuûa noù. Vaø ñieàu naøy cuõng giaûi thích phaàn lôùn caùc toá caùo cuûa nhöõng ngöôøi thuø nghòch vôùi ñöôøng loái trieàu ñaïi cuûa ngaøi, ñaõ khoâng ngaàn ngaïi toá caùo Ñöùc Phanxicoâ laø ít ñöôïc chuaån bò treân bình dieän thaàn hoïc vaø trieát hoïc.
Coâng cuûa taùc giaû Borghesi laø ñaõ ñöa caùi nhìn lyù töôûng cuûa Ñöùc Bergoglio vaøo trong boái caûnh lòch söû, giaùo hoäi vaø chính trò taïi Argentina vaøo caùc thaäp nieân 1970-1980. Nhö theá, chuùng ta coù theå hieåu phaùn ñoaùn ñaëc bieät cuûa ngaøi ñoái vôùi cheá ñoä cuûa toång thoáng Peron, vieäc ngaøi pheâ bình neàn thaàn hoïc chính trò khôûi ñaàu töø moät chaân trôøi theo tö töôûng cuûa thaùnh Agostino. Noù cuõng minh giaûi thieän caûm cuûa ngaøi ñoái vôùi neàn thaàn hoïc nhaân daân, laø traøo löu cuûa neàn thaàn hoïc giaûi phoùng, ñöôïc soaïn thaûo laïi bôûi tröôøng phaùi Rio della Plata, qua ñoù vieäc öu tieân löïa choïn ngöôøi ngheøo nhö ñöôïc khaúng ñònh trong taøi lieäu Puebla (1970) cuûa Giaùo Hoäi chaâu myõ latinh keát hieäp vôùi vieäc maïnh meõ choáng laïi chuû nghóa maùc xít. Tröôøng phaùi thaàn hoïc naøy seõ ñeå daáu veát cuûa noù trong caùc taøi lieäu Puebla vaø Aparecida (2007) vôùi söï ñoùng goùp cuûa caùc thaàn hoïc gia Lucio Jera, Rafael Tello, Justino Farrell, Juan Carlos Scannone vaø Carlos Galli. Tröôøng phaùi naøy cuõng coù coâng lôùn trong vieäc ñaùnh giaù tích cöïc loøng ñaïo ñöùc bình daân, laø moät ñeà taøi Ñöùc Bergoglio raát öa thích. Ñoàng thôøi ngaøi cuõng raát chuù yù tôùi chieàu kích gaëp gôõ cuûa chöùng taù kitoâ trong chaân trôøi tuïc hoaù cuûa caùc thaønh phoá lôùn. Töø ñoù phaùt trieån trong caùc naêm cuoái cuøng naøy phaïm truø veû ñeïp trong söï hieäp nhaát vôùi söï thieän vaø söï thaät, nghóa laø chaân thieän myõ. Suy tö naøy baét nguoàn töø vieäc ñoïc thaàn hoïc gia Hans Urs von Balthasar.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)