Myanmar vaø thaûm caûnh
cuûa ngöôøi hoài Rohingya
Myanmar vaø thaûm caûnh cuûa ngöôøi hoài Rohingya.
Yangon (Vat. 28-11-2017) - Baét ñaàu töø thöù hai 27 thaùng 11 naêm 2017 Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ chính thöùc vieáng thaêm Myanmar, tieáp theo ñoù laø Bangladesh cho tôùi ngaøy muøng 2 thaùng 12 naêm 2017. Ñaây laø chuyeán coâng du thöù 21 cuûa Ñöùc Thaùnh Cha ngoaøi Italia. Trong buoåi hoïp baùo giôùi thieäu chuyeán coâng du cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ oâng Greg Burke, phaùt ngoân vieân Toøa Thaùnh noùi vôùi caùc nhaø baùo raèng: "Hôn laø moät chuyeán coâng du, ñaây laø moät cuoäc maïo hieåm" vì tình hình khoù khaên cuûa caû hai nöôùc, trong ñoù coù söï kieän chuûng toäc Rohingya bò baùch haïi taïi Myanmar khieán cho hôn 600,000 ngöôøi phaûi troán sang Bangladesh. Phaùt ngoân vieân Toaø Thaùnh cuõng cho bieát trong nhöõng ngaøy vieáng thaêm Myanmar Ñöùc Thaùnh Cha seõ gaëp töôùng Mi Aung Hlaing, chæ huy tröôûng quaân ñoäi Myanmar, ngaøy 30 thaùng 11 naêm 2017 taïi Yangon cuõng nhö ñaïi dieän caùc chuûng toäc thieåu soá. Chính Ñöùc Hoàng Y Charles Bo, Toång Giaùm Muïc Yangon, ñaõ gôïi yù cho hai cuoäc gaëp gôõ naøy cuõng nhö khoâng nhaéc tôùi chuûng toäc Rohingya. Bôûi vì muïc ñích chuyeán coâng du cuûa Ñöùc Thaùnh Cha cuõng laø ñeå ñem ñeán cho nhöõng quoác gia ngaøi vieáng thaêm "söù ñieäp hoaø bình, hoaø giaûi vaø tha thöù". OÂng Burke cuõng cho caùc nhaø baùo bieát ngaøy muøng 1 thaùng 12 naêm 2017 Ñöùc Thaùnh Cha cuõng seõ gaëp moät nhoùm ngöôøi tî naïn Rohingya beân Bangladesh. Vaán ñeà cuûa chuûng toäc thieåu soá Rohingya cuõng giao thoa vôùi vaán ñeà cuûa caùc tín höõu coâng giaùo laø toân giaùo thieåu soá trong caû hai nöôùc ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha vieáng thaêm.
Coäng hoaø hieäp nhaát Myanmar, hay cuõng coøn goïi laø Birmania, roäng 658,500 caây soá vuoâng vaø coù 55.5 trieäu daân, bao goàm 135 chuûng toäc khaùc nhau. Chuûng toäc lôùn nhaát laø Bamar chieám 69% toång soá daân. Tieáp ñeán laø chuûng toäc Shan chieám 9%, Karen chieám 7%, Rakhine chieám 4%, Ngöôøi Taàu chieám 3%, ngöôøi Chin chieám 2.94%, ngöôøi Mon chieám 2.73%, ngöôøi AÁn Ñoä chieám 2.35%, caùc chuûng toäc khaùc chieám 4%. Tuy nhieân, trong tieåu bang Shan coù tôùi 33 nhoùm daân noùi ít nhaát 4 thöù tieáng khaùc nhau. Treân bình dieän toân giaùo 89% ngöôøi daân Myanmar theo Phaät giaùo Tieåu Thöøa, ñaëc bieät cuûa ngöôøi Bamar, Rakhine, Shan, Mon vaø Taàu. Kitoâ giaùo chieám 0.6%, trong ñoù coù 450 ngaøn tín höõu coâng giaùo. Hoài giaùo chieám khoaûng 4% ña soá laø hoài giaùo Sunnít soáng trong vuøng Rakhine, trong ñoù coù chuûng toäc Rohingya. Tuy treân lyù thuyeát moïi toân giaùo ñeàu ñöôïc töï do thöïc haønh ñaïo nhö khaúng ñònh trong Hieán Phaùp, nhöng treân thöïc teá caùc tín höõu Kitoâ, Hoài giaùo vaø caùc toân giaùo khaùc nhieàu khi bò kyø thò vaø ñaøn aùp baùch haïi. Ñieån hình nhö caùc tín höõu Hoài Rohingya.
Ngöôøi hoài Rohingya ñöôïc khoaûng 800 ngaøn, ña soá soáng trong tieåu bang Rakhine. Coù vaøi giaû thuyeát cho raèng ngöôøi Rohingya ñaõ soáng taïi Myanmar töø nhieàu theá kyû nay, nhöng cuõng coù caùc giaû thuyeát cho raèng chuûng toäc Rohingya ñaõ ñeán soáng taïi Myanmar caùch ñaây moät theá kyû. Coù ñieàu chaéc chaén laø söï hieän dieän cuûa hoï ñaõ ñöôïc chöùng thöïc vaøo naêm 1785 trong cuoäc xaâm laêng cuûa ngöôøi Birma khieán cho haøng ngaøn thoå daân bò gieát, trong ñoù coù raát nhieàu ngöôøi thoå daân Rohingya. Nhöõng ngöôøi soáng soùt chaïy troán veà caùc vuøng bieân giôùi naèm döôùi quyeàn kieåm soaùt cuûa ngöôøi Anh. Söï kieän ngöôøi Anh ñaùnh chieám Arakan, laø teân cuõ cuûa tieåu bang Rakhine, ñaõ khích leä haøng ngaøn ngöôøi Rohingya ñeán laäp cö trong vuøng töø Bengala laø Bangladesh tôùi Arakan.
Döôùi thôøi chính quyeàn quaân phieät cai trò Myanmar töø naêm 1962 cho tôùi nay chuûng toäc Rohingya ñaõ bò kyø thò naëng neà, vì chính saùch quoác gia quaù khích coi nhöõng ngöôøi xa laï vôùi Myanmar laø "moïi rôï". Söï kieän chính quyeàn quaân ñoäi caùo chung cuõng ñaõ khoâng caûi tieán tình traïng soáng cuûa ngöôøi hoài Rohingya bao nhieâu, vì hoï vaãn bò coi laø caùc ngöôøi di cö baát hôïp phaùp. Vaø luaät naêm 1982 vaãn khoâng cho ngöôøi Rohingya vaøo danh saùch 135 chuûng toäc ñöôïc chính thöùc thöøa nhaän. Vì khoâng coù quyeàn coâng daân neân hoï bò ñaøn aùp, kyø thò vaø baùch haïi. Chính quyeàn Bangladesh laø nôi hoï chaïy sang laùnh naïn cuõng khoâng thöøa nhaän quyeàn coâng daân cuûa hoï, vaø cuõng khoâng ñuû caùc phöông tieän ñeå tieáp nhaän hoï. Do ñoù tình traïng soáng cuûa 600,000 ngöôøi hoài Rohingya voâ cuøng thieáu thoán vaø khoù khaên. Taïi Bangladesh soá ngöôøi hoài Rohingya chæ chieám 0.24% treân toång soá 170 trieäu daân.
Laøn soùng baùch haïi ngöôøi Hoài Rohingya buøng noå hoài naêm 2012 sau khi moät phuï nöõ treû phaät giaùo laø baø Thida Htwe bò haõm hieáp vaø bò gieát cheát. Caùc vuï ñuïng ñoä giöõa caùc nhoùm phaät töû cuoàng tín vaø ngöôøi hoài ñaõ khieán cho 650 ngöôøi thieät maïng vaø haøng ngaøn ngöôøi phaûi di taûn, nhieàu haøng quaùn bò cöôùp phaù, vaø nhieàu laøng maïc bò taøn phaù bình ñòa. Theo thoáng keâ chính thöùc cuûa Lieân Hieäp Quoác ñaõ coù 240,000 ngöôøi Rohingya bò boù buoäc rôøi boû nhaø cöûa ruoäng vöôøn ñi laùnh naïn vaø chaïy sang Baladesh, vaø 180,000 ngöôøi chaïy ñeán caùc traïi tî naïn, trong ñoù coù 103,000 treû em. Nhöng trong caùc thaùng ñaàu naêm 2017 con soá ngöôøi hoài Rohingya chaïy sang Bangladesh ñaõ leân tôùi 620,000 ngöôøi.
Taïi Myanmar ngöôøi Rohingya phaûi coù pheùp ñaëc bieät môùi ñöôïc laäp gia ñình hay di chuyeån ñoù ñaây, keå caû ñeå tìm coâng aên vieäc laøm hay buoân baùn, ñi baùc só khaùm beänh hay tham döï moät ñaùm tang. Raát nhieàu ngöôøi bò baét buoäc lao ñoäng, bò baét giöõ khoâng coù lyù do, bò tòch thu taøi saûn, bò ñaùnh thueá baát coâng vaø bò baïo haønh theå lyù cuõng nhö taâm lyù. Sinh vieân hoïc sinh khoâng ñöôïc baûo ñaûm quyeàn ñöôïc ñi hoïc. Caùc vuï ñuïng ñoä giöõa caùc nhoùm phaät töø cuoàng tín vaø ngöôøi hoài Rohingya xaûy ra nhö côm böõa trong nhieàu thaønh phoá, thöôøng khi do chính löïc löôïng caûnh saùt khôi daäy, thay vì ñöôïc goïi ñeán ñeå chaën ñöùng baïo löïc.
Ñieàu gaây kinh ngaïc nhaát laø chính moät soá caùc nhaø sö, ñaëc bieät caùc nhaø sö thaønh laäp nhoùm goïi laø nhoùm 969 chuû möu trong caùc vuï naøy. Laõnh tuï cuûa nhoùm laø thöôïng toïa Ashin Wirathu, ngöoøi ñaõ bò tuø 8 naêm vì toäi khích ñoäng thuø haän, nhöng ñaõ ñöôïc traû töï do trong moät cuoäc aân xaù. Nhoùm naøy rao giaûng Phaät giaùo tinh tuyeàn, caám caùc vuï hoân nhaân hoãn hôïp toân giaùo, vaø taåy chay haøng quaùn cuûa ngöôøi hoài Rohingya. Theo caùc nhaø sö Phaät giaùo Myanamar, 969 laø con soá bieåu töôïng cho caùc nhaân ñöùc cuûa Ñöùc Phaät, caùc khoå nhoïc cuûa ngaøi vaø caùc tín höõu cuûa ngaøi. Noù raát ñöôïc caùc ñoà ñeä phoå bieán vaø ñöôïc daùn khaép nôi treân caùc baûng soá xe, treân caùc haøng quaùn. Baøi ca chính thöùc cuûa phong traøo 969 coù caùc caâu gioáng caùc caâu xaùch ñoäng baøi Do thaùi cuûa Ñöùc quoác xaõ hoài thaäp nieân 1930: "Chuùng soáng treân ñaát nöôùc chuùng ta, chuùng uoáng nöôùc cuûa chuùng ta vaø chuùng khoâng ñem laïi söï toân troïng". Phong traøo phaät giaùo quaù khích naøy cho raèng Myanamar seõ trôû thaønh hoài giaùo, neáu chuùng ta toû ra yeáu ñuoái. Ngöôøi Hoài kieåm soaùt neàn kinh teá vaø nhaém xoa boû Phaät giaùo vaø neàn vaên hoaù Myanmar noäi trong voøng ít naêm nöõa". Tröôùc taát caû nhöõng ñieàu naøy chính quyeàn Myanmar ñaõ giöõ thinh laëng vaø ngaàm uûng hoä vieäc baùch haïi ngöôøi hoài Rohingya.
Trong nhieàu tröôøng hôïp töôùng Thein Sein, ñaõ ñeà nghò ñaày aûi haøng loaït ngöôøi Rohingya, vaø baø Aung San Suu Kyi, giaûi Nobel hoaø bình, vaø hieän laø ngoaïi tröôûng cuûa chính quyeàn Myanmar, cuõng ñaõ coù thaùi ñoä haøm hoà, khoâng roõ raøng veà vaán ñeà naøy. Baø ñaõ traùnh neù nhieàu laàn khoâng ñeà caäp ñeán soá phaän vaø tình traïng bò baùch haïi cuûa ngöôøi hoài Rohingya. Chæ vaøo thaùng 5 naêm 2017 baø ñaõ leân tieáng choáng laïi luaät moãi gia ñình chæ coù moät con aùp ñaët treân ngöôøi daân soáng trong tieåu bang Rakhine, vaø goïi noù laø baát hôïp phaùp vaø kyø thò. Nhöng laäp tröôøng cuûa baø thaät ra laø ñaâm reã trong yù töôûng toân troïng luaät coâng daân, maø khoâng coâng khai leân aùn caùc vuï baïo löïc choáng laïi ngöôøi hoài Rohingya. Trong chuyeán coâng du AÂu chaâu môùi ñaây baø cuõng ñaõ thöôøng traùnh neù khoâng ñeà caäp ñeán vaán ñeà cuûa ngöôøi hoài Rohingya.
Ngaøy 20 thaùng 11 naêm 2013 Lieân Hieäp Quoác ñaõ thoâng qua moät nghò quyeát yeâu caàu chính quyeàn Myanmar chaáp nhaän cho thieåu soá ngöôøi hoài Rohingya coù quoác tòch Myanmar. Giôùi quan saùt quoác teá nhaän xeùt raèng neáu nhaø nöôùc Yangon khoâng ñöa ra caùc thay ñoåi roäng raõi, vaán ñeà cuûa ngöôøi hoài Rohingya coù nguy cô trôû thaønh moät cuoäc dieät chuûng trong söï thinh laëng cuûa coäng ñoàng quoác teá.
Hieän nay tình traïng soáng cuûa ngöôøi hoài Rohingya voâ cuøng theâ thaûm. Khoâng thöïc phaåm, khoâng nöôùc uoáng, laø naïn nhaân cuûa caùc baïo löïc ñaøn aùp, nhöng laïi bò caùc nöôùc Indonesia, Malaysia vaø Thaùi Lan khöôùc töø khoâng chaáp nhaän.
Söï kieän haøng traêm ngaøn ngöôøi Rohingya phaûi boàng beá nhau troán chaïy khoûi Myanmar ñaõ khieán cho Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ voâ cuøng aâu lo, vaø ñaõ nhieàu laàn maïnh meõ leân tieáng keâu goïi chính quyeàn Myanmar thöøa nhaän quyeàn coâng daân cuûa hoï. Ñoàng thôøi Ñöùc Phanxicoâ cuõng yeâu caàu coäng ñoàng quoác teá giuùp tìm ra caùc giaûi phaùp cho vaán ñeà cuûa ngöôøi Rohingya. Trong buoåi ñoïc kinh Truyeàn Tin ngaøy 27 thaùng 8 naêm 2017 Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ toá caùo "caùc cuoäc baùch haïi toân giaùo choáng laïi caùc anh chò em ngöôøi Rohingya cuûa chuùng ta", ñuùng 48 giôø sau caùc vuï ñuïng ñoä giöõa quaân daân hoài ARSA, töùc löïc löôïng "Quaân ñoäi cöùu vaõn Rohingya Arakan" vaø quaân chính phuû Myanamar Tatmadaw ñaõ môû caùc cuoäc taán coâng quy moâ, maø nhieàu baûn töôøng trình quoác teá ñònh nghóa laø "thanh loïc chuûng toäc" choáng laïi ngöôøi hoài Rohingya. Lôøi toá caùo naøy cuõng ñaõ ñöôïc ngoaïi tröôûng Hoa Kyø Rex Tillerson laäp laïi.
Tình hình teá nhò ñeán ñoä Ñöùc Hoàng Y Charles Bo vaø caùc tu só doøng Teân ñaõ gôïi yù xin Ñöùc Thaùnh Cha traùnh nhaéc tôùi ngöôøi Rohingya treân ñaát Myanamar, vì noù coù theå taïo ra caùc phaûn öùng khuynh ñaûo caùc theá quaân bình noäi boä cuûa neàn daân chuû voán ñaõ raát mong manh. OÂng Greg Burke phaùt ngoân vieân Toøa Thaùnh cho bieát Ñöùc Thaùnh Cha ghi nhaän caùc lôøi khuyeân höõu ích naøy. Daàu sao ñi nöõa ngaøi seõ raát gaàn guõi vôùi coäng ñoaøn hoài thieåu soá naøy, vaø seõ gaëp moät nhoùm nhoû trong cuoäc gaëp gôõ lieân toân beân Bangladesh, nôi hieän coù tôùi 620,000 ngöôøi tî naïn Rohingya, trong ñoù coù raát ñoâng treû em vaø ngöôøi treû. Cuoäc gaëp gôõ naøy seõ laø moät trong nhöõng bieán coá noåi baät cuûa chuyeán vieáng thaêm, vaø ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chöông trình sau naøy cuøng vôùi cuoäc hoäi kieán vôùi töôùng Min Aung Hlaing, chæ huy quaân ñoäi Myanmar. Hoài naêm 2008 chính oâng laø ngöôøi ñaõ ñöa ra Hieán phaùp choáng daân chuû, coù hieäu löïc cho tôùi naêm 2015, khi baø Aung San Suu Kyi vaø ñaûng Lieân Minh Quoác Gia Daân Chuû cuûa baø thaéng cöû trong cuoäc ñaàu phieáu thaùng 11. OÂng Burke cho bieát cuoäc hoäi kieán naøy vôùi töôùng Min Aung Halaing ñaõ ñöôïc Ñöùc Hoàng Y Bo tha thieát yeâu caàu.
Vöôït ngoaøi caùc tranh luaän vaø caùc vaán ñeà hoùc buùa phaùt ngoân vieân Toaø Thaùnh neâu baät raèng chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha laø moät bieán coá lòch söû, vì ñaây laø laàn ñaàu tieân moät vò Giaùo Hoaøng coâng du Myanmar, trong khi taïi Bangladesh ngaøi laø vò Giaùo Hoaøng thöù ba ñeán thaêm nöôùc naøy sau Ñöùc Gioan Phaoloâ II naêm 1986 vaø Ñöùc Phaoloâ VI naêm 1970, khi thuû ñoâ Dhaka coøn naèm treân ñaát Pakistan. Treân phaàn ñaát naøy cuûa AÙ chaâu Ñöùc Thaùnh Cha theå hieän söï chuù yù cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi caùc vuøng ngoaïi bieân, nôi daân chuùng cuûa caû hai nöôùc raát ngheøo - Bangladesh ñaõ chæ ra khoûi danh saùch caùc nöôùc chaäm tieán naêm 2015 - cuõng nhö chuù yù tôùi soá phaän cuûa caùc nhoùm chuûng toäc vaø toân giaùo thieåu soá. Ñöùc Thaùnh Cha seõ daønh ña soá caùc bieán coá cho hoï vôùi söù ñieäp tha thöù hoaø bình vaø hoaø giaûi. Taïi caû hai nöôùc Ñöùc Thaùnh Cha seõ keát thuùc chuyeán vieáng thaêm vôùi cuoäc gaëp gôõ giôùi treû, laø daáu chæ nieàm hy voïng cuûa Giaùo Hoäi nôi caùc theá heä môùi trong vieäc xaây döïng töông lai.
Trong soá caùc bieán coá yù nghóa nhaát cuûa chöông trình chính thöùc coù cuoäc gaëp gôõ Hoäi ñoàng toái cao Sangha cuûa caùc nhaø sö Mayanmar ngaøy 29 thaùng 11 naêm 2017 taïi trung taâm Kaba Aye ôû Yangon, vaø vôùi caùc Giaùm Muïc trong phoøng khaùch nhaø thôø chính toaø. Sau cuoäc gaëp gôõ Ñöùc Thaùnh Cha seõ laøm pheùp caùc vieân ñaù cuûa 16 nhaø thôø, cuûa ñaïi chuûng vieän vaø cuûa Toaø Söù Thaàn chöa ñöôïc xaây caát. Ngaøy 30 thaùng 11 naêm 2017 taïi Dhaka beân Bangladesh Ñöùc Thaùnh Cha seõ kính vieáng Ñaøi kyû nieäm caùc vò töû ñaïo Savar, vaø thaùnh leã truyeàn chöùc cho 16 taân linh muïc ngaøy muøng 1 thaùng 12 naêm 2017 cuõng nhö cuoäc gaëp gôõ ñaïi keát vôùi caùc vò laõnh ñaïo caùc Giaùo Hoäi Kitoâ vaø cuoäc gaëp gôõ lieân toân caàu nguyeän cho hoaø bình.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)