Myanmar vaø Bangladesh
mong gaëp Ñöùc Phanxicoâ
Myanmar vaø Bangladesh mong gaëp Ñöùc Phanxicoâ.
Roma (VietCatholic News 19-11-2017) - Chæ coøn moät tuaàn nöõa, Ñöùc Phanxicoâ seõ ñaët chaân xuoáng Mieán Ñieän vaø sau ñoù Bangladesh. Noùi vôùi Haõng Tin SIR cuûa YÙ, Ñöùc Hoàng Y Charles Maung Bo, Toång Giaùm Muïc Yangon, cho hay: "Toâi raát sung söôùng vaø phaán chaán vaø ñaày hoaøi mong ñoái vôùi chuyeán vieáng thaêm Mieán Ñieän vaø Bangladesh cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng. Chuùng toâi caàn ñöôïc löu yù vaø khuyeán khích. Trong nhieàu dieàu, toâi seõ ñeà caäp tôùi tình huoáng cuûa ngöôøi Rohingya, raát ñaùng buoàn vaø phöùc taïp, nhöng cuõng coù nhieàu cuoäc khuûng hoaûng nghieâm troïng khaùc veà nhaân ñaïo".
Theo thoáng keâ chính thöùc naêm 2015 cuûa Toøa Thaùnh, Mieán Ñieän hieän coù 659,000 ngöôøi Coâng Giaùo, trong toång soá daân gaàn 52 trieäu ngöôøi, chieám 1.27%. Ñöùc Giaùo Hoaøng cuõng seõ gaëp gôõ caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Phaät Giaùo thuoäc khoái ña soá, vaø caùc nhoùm toân giaùo khaùc.
Ñöùc Hoàng Y Bo noùi raèng "toâi nghó: chuyeán vieáng thaêm cuûa ngaøi seõ giuùp haøn gaén nhieàu veát thöông".
Vieäc chôø mong chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng cuõng ñang daâng cao ôû Bangladesh, moät nöôùc chæ coù 375,000 ngöôøi laø Coâng Giaùo, trong toång soá daân 153,998,000 ngöôøi, chieám 0.24%. Ñaïi ña soá daân Bangladesh theo Hoài Giaùo.
Trong moät cuoäc phoûng vaán cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Vatican, Ñöùc Hoàng Y Patrick D'Rozario, Toång Giaùm Muïc Dhaka, cho hay chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha seõ laø moät "cöû haønh hoaø hôïp". Theo ngaøi, chuyeán vieáng thaêm seõ cung caáp cho Ñöùc Giaùo Hoaøng moät cô hoäi ñeå ngaøi laéng nghe tieáng noùi ngöôøi ngheøo cuûa quoác gia vaø ñem tieáng noùi naøy ñeán cho toaøn theá giôùi, nhaát laø lieân quan tôùi caùc vaán ñeà nhö thay ñoåi khí haäu, nhaân quyeàn, vaø ngöôøi tî naïn Rohingya".
Danh xöng gaây tranh caõi: Rohingya
Nhö theá laø caû hai vò Hoàng Y Toång Giaùm Muïc ñeàu nhaéc ñeán cuoäc khuûng hoaûng tî naïn Rohingya. Nhöng thöïc ra, caùc vò coù duøng haïn töø "Rohingya" hay khoâng?
Ai cuõng bieát cöïu toång thö kyù Lieân Hieäp Quoác Kofi Annan, trong cuoäc hoäi kieán gaàn ñaây, ñaõ ngoû yù xin Ñöùc Phanxicoâ ñöøng duøng danh xöng naøy. OÂng voán laøm coá vaán cho chính phuû Mieán Ñieän trong cuoäc khuûng hoaûng "Rohingya", neân chaéc chaén lôøi ngoû yù naøy cuõng laø lôøi ngoû yù cuûa chính phuû Mieán Ñieän, nhöõng ngöôøi seõ ñoùn tieáp ngaøi trong nhöõng ngaøy tôùi.
Hôn nöõa, nhieàu nhaø laõnh ñaïo Coâng Giaùo, lieân tieáp trong maáy thaùng qua, ñaõ toû yù quan ngaïi tröôùc vieãn aûnh Ñöùc Phanxicoâ söû duïng danh xöng naøy treân ñaát Mieán, moät vieäc raát coù theå gaây ra baïo ñoäng taïi ñaây bôûi nhöõng ngöôøi Phaät Giaùo quaù khích. Chính Ñöùc Hoàng Y Bo cuõng nhieàu laàn noùi leân cuøng moät quan ngaïi duø ngaøi heát söùc tha thieát chôø ñôïi chuyeán vieáng thaêm.
Ngaøy 4 thaùng Möôøi naêm 2017, Ñöùc Hoàng Y Bo ñaõ coù moät baøi khaù daøi ñöôïc Haõng Tin Zenit phoå bieán trong ñoù, ngaøi tha thieát caàu mong theá giôùi giuùp chaám döùt caùc toäi aùc choáng laïi nhoùm thieåu soá Rohingya naøy. Nhöng ñaøng sau lôøi keâu goïi, ngaøi löu yù tôùi nhieàu ñieàu teá nhò khaùc, trong ñoù coù vaán ñeà:
Ngöôøi Rohingya laø ai?
Hoï laø ngöôøi Hoài Giaùo noùi tieáng Bengal thuoäc Phaùi Sunni soáng taïi tieåu bang Rakhine, Taây Baéc Mieán Ñieän. Teân cuûa hoï phaùt xuaát töø chöõ Rooganga, moät haïn töø cuûa tieáng Bengal chæ nhöõng ngöôøi phaùt xuaát töø tieåu bang Rakhine. Teân naøy gaây raát nhieàu tranh caõi. Chính Phuû Mieán Ñieän caám khoâng ñöôïc duøng teân naøy vaø voán yeâu caàu coäng ñoàng ngoaïi giao khoâng duøng noù.
Ñöùc Hoàng Y Bo, nhaân dòp naøy, cho bieát: Mieán Ñieän laø moät quoác gia goàm 7 boä laïc chính, chia thaønh 135 tieåu boä laïc. Nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc coi laø caùc coäng ñoàng baûn ñòa (indigenous) cuûa Mieán Ñieän, phaàn lôùn thuoäc doøng Mieán-Taây Taïng (Tibeto Burman) vôùi nhieàu neùt Moâng Coå. Xöù sôû vì theá laø moät böùc tranh gheùp goàm caùc boä laïc baûn ñòa ñaõ ôû ñaây haøng ngaøn naêm.
Neân vieäc ngöôøi Rohingya cho raèng mình thuoäc caùc boä laïc naøy laø ñieàu raát ñaùng hoaøi nghi. Hoï khoâng theå baûn ñòa nhö ngöôøi Kachin. Theo Chính Phuû, caùc bieåu thöùc vaên hoùa cuûa hoï khoâng coù tính baûn ñòa nhöng phaùt xuaát töø nhöõng quoác gia khaùc.
Cuõng nhö teân, lòch söû cuûa nhoùm ngöôøi naøy khaù mô hoà. Coù hai laäp tröôøng. Moät laø cuûa nhöõng ngöôøi duy quoác gia (ngaàm hieåu laø quaân ñoäi vaø chính phuû). Hai laø cuûa ngöôøi Rohingya vaø nhöõng ngöôøi uûng hoä hoï.
Laäp tröôøng cuûa chính phuû
Trong lòch söû Mieán Ñieän, khoâng coù ngöôøi Rohingya. Hoï laø ngöôøi ñöôïc ngöôøi Anh ñöa tôùi laøm coâng nhaân löông thaáp. Thöïc daân khôûi ñaàu xaâm chieám tieåu bang Arakhan. Vì nhöõng lyù do rieâng, ngöôøi Anh khuyeán khích nhieàu ñôït lao coâng töø AÁn Ñoä luùc ñoù do hoï cai trò, nhaát laø töø Bengal. Vì Mieán Ñieän laø moät phaàn cuûa AÁn Ñoä thôøi Anh cai trò cho tôùi taän naêm 1935, neân lao coâng Bengal ñöôïc ngöôøi Anh ñem vaøo laøm vieäc taïi tieåu bang Rakhine. Ngöôøi Anh khoâng bao giôø duøng danh xöng Rohingya. Bieân giôùi thieáu kieåm soaùt khuyeán khích nhieàu ngöôøi vöôït bieân vì Banbladesh luùc ñoù ñang noå buøng daân soá maø laïi thieáu taøi nguyeân. Trong caùc soå saùch ghi cheùp cuûa ngöôøi Anh khoâng thaáy nhaéc ñeán teân Rohingya, neân hoï laø caùc di daân baát hôïp phaùp ñeán töø Bangladesh vaø do ñoù, hoï neân trôû laïi nguyeân quaùn. Khoaûng 2 trieäu "ngöôøi Rohingya" ñang ôû ngoaøi Mieán Ñieän vaø nhöõng ngöôøi naøy seõ ñoøi coù quoác tòch neáu chính phuû Mieán Ñieän caáp quyeàn coâng daân döïa treân caùc yeáu toá naøy.
Laäp tröôøng cuûa ngöôøi Rohingya
Lòch söû cuûa chuùng toâi ñaõ coù 4 theá kyû nay töø thôøi caùc Vua Moâng Coå ôû AÁn Ñoä. Thaäm chí, caùc thöông nhaân Hoài Giaùo ñaõ buoân baùn vôùi tieåu bang Arakhan tröôùc ñoù nöõa. Soáng taïi ñaây haøng theá kyû ñaõ taïo neân caên tính Rohingya ñoäc ñaùo. Rohingya laø haïn töø ñöôïc caùc taùc giaû ngoaïi quoác söû duïng töø naêm 1773. Chuùng toâi laø moät nhoùm ñoäc ñaùo.
Nguyeân lai tranh chaáp
Cuoäc tranh chaáp vôùi nhoùm ngöôøi naøy dieãn bieán ra sao? Theo Ñöùc Hoàng Y Bo, trong Theá Chieán II, ngöôøi Hoài Giaùo thaønh laäp löïc löôïng baûo veä rieâng vaø lieân minh vôùi ngöôøi Anh. Ngöôøi Phaät Giaùo Arakhan thì lieân minh vôùi quaân ñoäi Nhaät. Hai nhoùm naøy maëc tình cheùm gieát nhau.
Sau khi ñoäc laäp, giai caáp öu tuù Rohingya thaønh laäp nhoùm du kích quaân thaùnh chieán Hoài Giaùo vaø coá gaéng taïo neân moät quoác gia ñoäc laäp vôùi teân laø Arkhanstan. Moät soá ngöôøi muoán noù trôû thaønh moät phaàn cuûa Ñoâng Pakistan luùc ñoù. Pakistan choáng laïi möu toan naøy. Cuoäc chieán ñaáu coù vuõ trang tieáp tuïc ñeå giaønh cho ñöôïc moät nhaø nöôùc Hoài Giaùo ñoäc laäp. Nhöng sau ñoù, quaân ñoäi Mieán Ñieän ñaõ deïp tan nhoùm naøy, aùp ñaët nhieàu giôùi haïn leân ngöôøi Hoài Giaùo, vieäc ñi laïi vaø quyeàn sôû höõu cuûa hoï...
Coøn veà nguyeân nhaân gaây ra cuoäc tranh chaáp hieän nay, thì theo Ñöùc Hoàng Y Bo, 60 naêm ñoäc taøi quaân phieät ñaõ gaây neân nhieàu veát thöông saâu hoaém. Ngheøo ñoù, sô taùn vaø di cö khoâng an toaøn ñaõ xeùt naùt xöù sôû. Sau cuoäc chieán ñaáu vaø ñau khoå laâu daøi, xöù sôû baét ñaàu môû cöûa. Nhöng laïi chöa bao giôø coù thöù uûy ban chaân lyù vaø hoaø giaûi. Maø ngöôøi ta laïi caàn coù con deá teá thaàn. Chaúng may, moät bieán coá xaåy ra naêm 2012 ñaõ chaâm ngoøi taïi tieåu bang Rakhine. Tin ñoàn veà vuï hieáp daâm moät phuï nöõ ñòa phöông bôûi moät thanh nieân Hoài Giaùo ñaõ chaâm ngoøi cho moät cuoäc baïo loaïn khieán gaàn 120,000 ngöôøi Hoài Giaùo phaûi sô taùn ñeán caùc traïi taäp trung. Caùc traïi sô taùn naøy laø vöôøn öôm thaát voïng.
Nhieàu ngöôøi Rohingya quyeát ñònh chaïy qua caùc nöôùc laân bang, nhaát laø Ma Lai, ñeå sinh soáng. Sau nhieàu lôøi toá caùo vieäc buoân ngöôøi vaø nhieàu naám moà taäp theå choân ngöôøi Rohingya ñöôïc khaùm phaù taïi bieân giôùi Maõ Lai vaø Thaùi Lan, caùc nhaø caàm quyeàn Thaùi Lan ñaõ ñoùng cöûa ñöôøng buoân baùn, aûnh höôûng tôùi caùch kieám soáng duy nhaát töø caùc traïi sô taùn cuûa ngöôøi Rohingya.
Thaát voïng vì theá caøng gia taêng khieán cho moät nhoùm chieán ñaáu ñöôïc thaønh laäp ôû beân ngoaøi vôùi söï hoã trôï töø Trung Ñoâng. Cuoäc taán coâng ñaàu tieân xaåy ra hoài thaùng Taùm naêm 2016, vôùi caùc cuoäc taán coâng vaøo caùc cô quan an ninh. Caûnh saùt vaø quaân ñoäi ñaùp traû baèng nhöõng cuoäc taán coâng döõ doäi. Haøng ngaøn ngöôøi phaûi chaïy troán.
Sau nhöõng lôøi chæ trích gay gaét vaø toá caùo "thanh tröøng saéc toäc", caùc nhaø caàm quyeàn Mieán Ñieän, theo lôøi Ñöùc Hoàng Y Bo, ñaõ coá gaéng laäp laïi vieäc cai trò ôû thaønh phoá vaø thoân queâ. Nhöng caùc phaàn töû tranh ñaáu ñaõ xaâm nhaäp haøng nguõ thanh thieáu nieân Rohingya. Nhieàu cuoäc saùt haïi caùc ngöôøi Rohingya hôïp taùc vôùi chính phuû ñaõ dieãn ra.
Theo Ñöùc Hoàng Y, Nhoùm Khuûng Hoaûng Quoác Teá, moät nhoùm nhaân quyeàn, ñaõ toùm löôïc nguyeân lai cuûa nhoùm tranh ñaáu treân nhö sau: Nhoùm noåi loaïn, töï goïi mình laø Hadaka al-Yawing (Phong Traøo Ñöùc Tin) ñöôïc laõnh ñaïo bôûi moät uûy ban goàm nhöõng ngöôøi Rohingya di cö qua Saudi Arabia vaø ñöôïc chæ huy taïi maët traän bôûi ngöôøi Rohingya vôùi söï huaán luyeän vaø kinh nghieäm veà chieán thuaät chieán tranh du kích chieán hieän ñaïi. Noù coù ñöôïc tính caùch hôïp phaùp nhôø caùc fatwa (phaùn quyeát toân giaùo) cuûa ñòa phöông vaø cuûa quoác teá vaø höôûng ñöôïc caûm tình vaø söï uûng hoä noàng haäu cuûa ngöôøi Hoài Giaùo ôû Tieåu Bang Rakhine, trong ñoù, coù haøng traêm taân binh vöøa ñöôïc huaán luyeän taïi ñòa phöông. Caùc nhoùm tranh ñaáu ôû Kashmir vaø caùc ngöôøi Hoài Giaùo theo Al-Qaeda khaép theá giôùi hoã trôï cho nhoùm naøy.
Cuoäc taán coâng ngaøy 25 thaùng Taùm naêm 2017, theo Ñöùc Hoàng Y Bo, ñaõ gaây neân cuoäc di cö vó ñaïi hieän nay. Khoaûng 450 chieán binh ñaõ taán coâng caùc ñoàn caûnh saùt vaø nhöõng ai uûng hoä chính phuû. Dó nhieân, quaân ñoâi ñaõ phaûn öùng maïnh. Khieán 470,000 phaûi boû troán, trong ñoù, coù 230,000 treû em, chieám 50 phaàn traêm daân soá Rohingya.
Caùc phaûn öùng
Theá phaûn öùng cuûa caùc nhaø sö Phaät Giaùo thì sao? Theo Ñöùc Hoàng Y Bo, coù tôùi 500,000 tu só Phaät Giaùo vaø phaàn lôùn caùc vò ñeàu laø ngöôøi öa chuoäng hoøa bình. Nhöng moät boä phaän cuûa hoï ñaõ trôû thaønh cöïc ñoan vaø duy quoác gia. Hoï ñöa ra nhöõng laäp tröôøng ñoäc haïi sau ñaây:
- Hoài Giaùo coù moät nghò trình caûi ñaïo caùc nöôùc töø Saudi tôùi Nam Döông theo Hoài Giaùo vaø hoï ñaõ laøm ñöôïc ñieàu naøy cho tôùi Bangladesh. Nay hoï môû caùc chieán dòch taïi Nam Thaùi Lan, Phi Luaät Taân vaø Mieán Ñieän.
- Daân Rohingya chæ laø con ngöïa thaønh Troa. Nhôø sinh suaát cao vaø nhôø vieäc di daân khoâng haïn cheá töø Bangladesh, hoï nhaát quyeát thay ñoåi caùc yeáu toá daân soá cuûa Mieán Ñieän.
- Rohingya coøn keát hoân vôùi caùc thieáu nöõ Rakhine ñòa phöông ñeå giaûm daân soá cuûa Rakhine.
Duø caùc ñieàu treân khoâng ñuùng, nhöng khi chuùng phaùt xuaát töø cöûa mieäng caùc tu só, daân chuùng Phaät Giaùo ñaõ tin. Moät phong traøo quaù khích ñaõ ñöôïc thaønh laäp: 969 nay laø Ma Ba That hieän ñang ñaàu ñoäc taâm trí nhöõng ngöôøi daân ngaây thô. Chuû nghóa Phaùtxít daàn daàn baét reã taïi moät soá khu vöïc.
Coøn ña soá daân chuùng Mieán Ñieän? Vì tin caùc tu só Phaät Giaùo nhö treân, neân phaàn lôùn daân chuùng Mieán Ñieän heát coøn töø taâm do noãi sôï haõi bôûi ngoân töø kyø thò vaø maïng löôùi xaõ hoäi taïo neân. Ngoân töø kyø thò truyeàn ñi raát nhanh vaø tin töùc giaû trôû thaønh tin töùc thaät. Ngoaøi söï kieän naøy ra, ngöôøi daân Mieán Ñieän coøn bò aûnh höôûng bôûi caùc bieán coá ñang dieãn ra khaép theá giôùi, nhö vieäc Taây Phöông taïo neân hieän töôïng kyø thò Hoài Giaùo giaû taïo.
Coøn Giaùo Hoäi Coâng Giaùo? Theo Ñöùc Hoàng Y, Giaùo Hoäi khoâng im laëng duø khoâng ra tuyeân boá naøo caû. Laäp tröôøng cuûa Giaùo Hoäi Mieán laø tranh ñaáu quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi, keå caû ngöôøi Rohingya. Vì thöïc ra, ngöôøi Kitoâ Giaùo cuõng ñang laø naïn nhaân cuûa kyø thò. Thaân phaän hoï vì theá heát söùc teá nhò.
Khoâng kheùo, Kitoâ höõu seõ trôû thaønh muïc tieâu keá tieáp
Tuy trong baøi treân, Ñöùc Hoàng Y Bo khoâng minh nhieân xin Ñöùc Phanxicoâ ñöøng duøng danh xöng Rohingya nhöng moät caùch maëc nhieân, ngaøi muoán ñöôïc nhö theá. Duø sao, trong nhieàu dòp khaùc, ngaøi töøng mình nhieân yeâu caàu ñieàu naøy.
Nhieàu nhaø laõnh ñaïo Coâng Giaùo khaùc khoâng ngaàn ngaïi noùi lôùn quan ngaïi naøy. Ngaøy 25 thaùng Möôøi naêm 2017, Catholic News Service cho hay: Linh muïc Mariano Soe Naing, giaùm ñoác truyeàn thoâng cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Mieán Ñieän, noùi raèng: "Chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ñang khieán chuùng toâi lo laéng, vì nhieàu ñieàu coù theå khoâng oån. Moät lôøi sai laàm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng coù theå ñaåy quoác gia vaøo hoãn loaïn. Trong dieãn töø cuûa ngaøi, neáu Ñöùc Thaùnh Cha chæ caàn nhaéc ñeán chöõ Rohingya, caùc nhoùm duy quoác gia seõ phaûn öùng. Ñaây laø moät vaán ñeà lòch söû vaø chuùng ta caàn nhieàu thì giôø môùi giaûi quyeát ñöôïc noù. Chuùng ta khoâng theå noùi baát cöù ñieàu gì".
Haõng tin ucanews.com thì cho hay caùc giaùm muïc Coâng Giaùo Mieán Ñieän, hoài thaùng Saùu, ñaõ trình cho söù thaàn Toøa Thaùnh hay caùc ngaøi muoán Ñöùc Giaùo Hoaøng traùnh nhaéc ñeán danh xöng Rohingya.
Moät nhaø laõnh ñaïo Tin Laønh, Muïc Sö Patrick Loo Tone, thì cho raèng chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng khoâng phaûi chæ aûnh höôûng tôùi ngöôøi Coâng Giaùo maø thoâi. Vì ngöôøi Mieán coi ngöôøi Coâng Giaùo vaø ngöôøi Tin Laønh laø moät. Thaønh coâng cuûa chuyeán ñi cuõng laø thaønh coâng cuûa ngöôøi Tin Laønh maø thaát baïi cuûa chuyeán ñi cuõng laø thaát baïi cuûa hoï nöõa.
Muïc sö cho raèng ña soá ngöôøi Phaät Giaùo khoâng tin töôûng ngöôøi Hoài Giaùo vaø ngöôïc laïi, ña soá ngöôøi Hoài Giaùo khoâng tin töôûng ngöôøi Phaät Giaùo. "Laàn ñaàu tieân, caû hai beân tin töôûng ngöôøi Kitoâ Giaùo. Nhöng neáu ta laøm hay noùi ñieàu gì xem ra beânh ngöôøi Hoài Giaùo, thì ngöôøi Phaät Giaùo seõ trôû neân nghi ngôø vaø böïc boäi vôùi chuùng ta. Ta phaûi raát caån thaän veà ñieàu mình noùi, neáu khoâng ngöôøi Kitoâ giaùo seõ laø ñích nhaém keá tieáp".
Vuõ Vaên An