Giôùi thieäu Giaùo Hoäi vaø ñaát nöôùc Myanmar
Giôùi thieäu Giaùo Hoäi vaø ñaát nöôùc Myanmar.
Myanmar (Vat. 19-11-2017) - Trong caùc ngaøy töø 27 tôùi 30 thaùng 11 naêm 2017, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ seõ coâng du Myanmar, vaø sau ñoù seõ vieáng thaêm Bangladesh cho tôùi ngaøy muøng 2 thaùng 12 naêm 2017. Nhaân dòp naøy chuùng toâi xin giôùi thieäu vôùi quyù vò ñaát nöôùc vaø Giaùo Hoäi Myanmar.
Coäng hoaø hieäp nhaát Myanmar, hay cuõng ñaõ thöôøng ñöôïc goïi laø Birmania, roäng 658,500 caây soá vuoâng vaø coù 55.5 trieäu daân. Teân goïi Birmania phaùt xuaát töø Bama laø ngoân ngöõ ñòa phöông. Trong tieáng Birma töø Birmania aùm chæ Bama cuõng nhö Myanma. Myanma laø töø ñöôïc duøng trong caùc danh saùch cuõng nhö trong caùc taùc phaåm vaên chöông, trong khi Bama laø hình thöùc phoå bieán hôn trong ngoân ngöõ ñoái thoaïi, vaø caû hai töø Burma vaø Birmania ñeàu phaùt xuaát töø ñoù. Theo giaûi thích cuûa chính quyeàn quaân ñoäi, töø Burma lieân quan tôùi chuûng toäc ñoâng nhaát laø Bamar vì theá khoâng ñöôïc caùc chuûng toäc thieåu soác khaùc öa thích. Trong khi Myanmar, ñöôïc chính quyeàn aùp ñaët töø naêm 1988, phaùt xuaát töø chöõ Myanma hay Myama khoâng phaûi laø teân chuûng toäc. Sau ñoù chính quyeàn theâm chöõ r ñeå cho deã ñoïc trong tieáng Anh. Caùc nöôùc Lieân Hieäp AÂu chaâu söû duïng caû hai teân goïi Myanmar hay Burma. Caùc chính quyeàn Anh, Hoa Kyø, Canada vaø Australia tieáp tuïc duøng töø Burma. Trong khi Lieân Hieäp Quoác caùc quoác gia khoái ASEAN. Nhaät Baûn, Trung Quoác vaø AÁn Ñoä duøng töø Myanmar.
Myanmar giaùp giôùi vôùi caùc nöôùc Bangladesh, AÁn Ñoä, Trung Quoác, Laøo vaø Thaùi Lan. Myanmar bao goàm 135 chuûng toäc khaùc nhau. Chuûng toäc lôùn nhaát laø Bamar chieám 69% toång soá daân. Tieáp ñeán laø chuûng toäc Shan chieám 9%, Karen chieám 7%, Rakhine chieám 4%, Ngöôøi Taàu chieám 3%, ngöôøi Chin chieám 2.94%, ngöôøi Mon chieám 2.73%, ngöôøi AÁn Ñoä chieám 2.35% caùc chuûng toäc khaùc chieám 4%. Tuy nhieân, trong tieåu bang Shan coù tôùi 33 nhoùm daân noùi ít nhaát 4 thöù tieáng khaùc nhau. Hieän nay ngoân ngöõ chính laø tieáng Birma thuoäc gia ñình caùc thöù tieáng Sinotibetane ñoâng ngöôøi noùi nhaát. Nhöng coù boán nhoùm ngoân ngöõ chính laø Sinotibetane, Austronesiano, Tai-kadai vaø Indoeuropeo. Chuùng bao goàm tieáng Birmano, Karen, Kachin, Chin vaø Taàu. Tieáng Tai-kadai phoå bieán nhaát laø Shan, Mon, Palaung vaø Va. Hai nhoùm Indoeuropeo lôùn nhaát laø Pali laø ngoân ngöõ phuïng vuï cuûa Phaät giaùo Theravada, hay Phaät Giaùo Nguyeân Thuûy, cuõng coøn goïi laø Phaät Giaùo Nam Toâng, Phaät giaùo Nam Truyeàn hay Tieåu Thöøa, laø toân giaùo cuaû 89% ngöôøi daân Myanmar, ñaëc bieät cuûa ngöôøi Bamar, Rakhine, Shan, Mon vaø Taàu. Hoài giaùo chieám khoaûng 4% ña soá laø hoài giaùo Sunnít soáng trong vuøng Rakhine, trong ñoù coù chuûng toäc Rohingya.
Vaøo theá kyû thöù I tröôùc coâng nguyeân vuøng ñaát naøy coù ngöôøi Pyu sinh soáng vaø buoân baùn vôùi Trung Hoa vaø AÁn Ñoä. Vöông quoác Pyu phoàn thònh nhaát laø Sri Ksetra, nhöng bieán maát vaøo naêm 656. Tieáp theo ñoù vöông quoác Pyu ñöôïc taùi laäp, nhöng vaøo theá kyû XI bò vöông quoác Nanzhao trong tænh Vaân Nam hieän nay ñaùnh baïi. Ngöôøi Birma hay Bamar töø Taây Taïng baét ñaàu di cö tôùi ñaây sinh soáng vaøo theá kyû thöù IX vaø thaønh laäp nhieàu vöông quoác tieáp noái nhau. Vaøo theá kyû XI vöông quoác Pagan huøng maïnh trôû thaønh ñeá quoác Birma thöù nhaát, nhöng sau ñoù bò ngöôøi Moâng Coå xaâm laêng. Vaøo theá kyû XVI vöông quoác Toungoo thoáng nhaát ñaát nöôùc laøm thaønh ñeá quoác Birma thöù hai. Caùc cuoäc noäi loaïn vaø khuûng hoaûng kinh teá khieán cho vöông quoác Toungoo suïp ñoå. Vaøo theá kyû XVIII ñeá quoác Birma thöù ba ñöôïc thaønh laäp. Trung Hoa tính xaâm laêng Myanmar 4 laàn nhöng thaát baïi. Vaøo theá kyû XIX chieán tranh Anh Birmania buøng noå bieán Birmania thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh quoác.
Naêm 1942 trong theá chieán thöù hai ngöôøi Nhaät truïc xuaát ngöôøi Anh khoûi Birmania. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa oâng Aung San, thaân phuï baø San Suy Kyi, Birmania trôû thaønh quoác gia ñoäc laäp. Naêm 1947 oâng Aung San vaø nhieàu chính trò gia bò aùm saùt. Naêm sau ñoù Birmania trôû thaønh Coäng hoaø ñoäc laäp goïi laø Birmania hieäp nhaát. Caùc chuûng toäc thieåu soá cuõng baét ñaàu ñoøi trôû thaønh lieân bang, hoï phaùt ñoäng chieán tranh du kích choáng chính quyeàn trung öông vaø bò ñaøn aùp taøn baïo. Naêm 1962 chính quyeàn daân chuû bò quaân ñoäi ñaûo chaùnh vaø töø ñoù trôû ñi Myanmar phaûi soáng döôùi cheá ñoä ñoäc taøi quaân phieät. Chieán tranh du kích tieáp dieãn giöõa quaân chính phuû vaø caùc nhoùm chuûng toäc khaùc nhau.
Ngaøy muøng 6 thaùng 11 naêm 2005 thuû ñoâ ñaõ ñöôïc rôøi töø Yangon veà Pyinmana, vaø töø ngaøy 27 thaùng 3 naêm 2006 ñöôïc chính thöùc goïi laø Naypyidau, coù nghóa laø "truï sôû cuûa nhaø vua". Töø naêm 2010 chính quyeàn quaân ñoäi baét ñaàu moät loaït caùc caûi toå töø töø treân bình dieän chính trò, baèng caùch taùi laäp chính quyeàn daân söï, traû töï do cho caùc chính trò gia ñoái laäp, trong ñoù coù baø San Suu Kyi, laõnh tuï ñaûng Lieân minh daân chuû quoác gia. Chính quyeàn quaân ñoäi cuõng toå chöùc baàu cöû quoác hoäi moät phaàn naêm 2012 vaø toaøn dieän naêm 2015.
Kitoâ giaùo ñaõ ñöôïc rao truyeàn taïi Myanmar caùch ñaây 500 naêm, nhöng hieän chæ chieám 4% toång soá daân, bao goàm ngöôøi Kachin, Chin vaø Karen, laø caùc vuøng ñaõ coù caùc thöøa sai nöôùc ngoaøi tôùi laøm vieäc vaø rao giaûng Tin Möøng. Khoaûng ba phaàn tö kitoâ höõu theo Tin Laønh, ñaëc bieät laø Tin Laønh Baptist. Giaùo Hoäi Coâng giaùo coù khoaûng 450,000 tín höõu, töùc chieám hôn 1%. Trong maáy thaäp nieân ñaàu soá tín höõu chæ ñöôïc 55,000 vaø chæ goàm caùc chuûng toäc thieåu soá, nhaát laø caùc nhoùm goác AÂn Ñoä. Vò Giaùm Muïc ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi Myanmar laø Ñöùc Cha U Win ñöôïc truyeàn chöùc naêm 1954. Naêm 1962 töôùng Ne Win leân naém quyeàn vaø aùp ñaët cheá ñoä ñoäc taøi xaõ hoäi chuû nghóa. Chính quyeàn quaân phieät xaõ hoäi ñaõ quoác höõu hoaù caùc tröôøng hoïc vaø cô sôû baùc aùi cuûa Giaùo Hoäi. Caùc thöøa sai ngoaïi quoác ñeán laøm vieäc taïi Myanmar sau naêm 1948 ñeàu bò nhaø nöôùc ñoäc taøi Myanamar truïc xuaát.
Hieän nay Giaùo Hoäi Coâng Giaùo coù 3 toång giaùo phaän laø Yangon, Mandalay, Taunggyi vaø 13 giaùo phaän. Giaùo tænh Yangon bao goàm 4 phaän Hpa-an, Mawlamyine, Pathein vaø Pyay. Giaùo tænh Mandaly bao goàm 5 giaùo phaän Banmaw, Hakha, Kalay, Lashio vaø Myitkyina. Giaùo tænh Taunggyi bao goàm 4 giaùo phaän Kengtung, Loikaw, Pekhon, Taungngu. Nhaân löïc cuûa Giaùo Hoäi goàm 22 Giaùm Muïc keå caû caùc vò veà höu, khoaûng 800 Linh Muïc, 140 tu huynh vaø 1,400 nöõ tu, gaàn 700 tieåu vaø ñaïi chuûng sinh vaø khoaûng 2,400 giaùo lyù vieân.
Cho tôùi naêm 2017 ñaõ khoâng coù caùc lieân laïc ngoaïi giao chính thöùc giöõa Toaø Thaùnh vaø Myanamar, neân ñaõ chæ coù Ñöùc Khaâm Söù soáng taïi Thaùi Lan. Nhöng ngaøy muøng 4 thaùng 5 naêm 2017 sau khi baø San Suu Kyi, ngoaïi tröôûng Myanmar, gaëp Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, Toaø Thaùnh ñaõ coâng boá hai beân thieát laäp caùc lieân laïc ngoaïi giao treân bình dieän ñaïi söù vaø Toaø Söù Thaàn. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Paul Tschang In-Nam ngöôøi Ñaïi Haøn ñöôïc chæ ñònh laøm Söù Thaàn Toaø Thaùnh Myanmar. Hieän dieän trong buoåi tieáp kieán cuõng coù Ñöùc Hoàng Y Charles Bo, Toång Giaùm Muïc Yangon, cuõng laø baïn cuûa baø San Suu Kyi. Theo Ñöùc Hoàng Y Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Myanmar tuy laø moät thieåu soá nhöng coù theå laø ñoäng löïc giuùp xaây döïng quoác gia, cuûng coá hoaø bình hoaø giaûi vaø goùp phaàn thaêng tieán phaùt trieån nhaân baûn, giaùo duïc vaø caùc quyeàn con ngöôøi höõu hieäu, ñaëc bieät quyeàn cuûa caùc chuûng toäc thieåu soá. Trong dòp naøy baø Cecilia Brighi, saùng laäp vieân "Hieäp hoäi Italia Birmania cuøng nhau" cuõng ñaõ gaëp ngoaïi tröôûng San Suu Kyi ñeå nghieân cöùu caùc caùch thöùc coäng taùc giöõa hai nöôùc. Baø noùi: Tuy laø moät thieåu soá nhöng Giaùo Hoäi Coâng giaùo naém giöõ moät vai troø raát quan troïng trong cuoäc ñoái thoaïi lieân toân. Ñöùc Hoàng Y Bo laø moät göông maët noåi baät trong boái caûnh naøy, vì ngaøi coù moät caùi nhìn xa roäng veà vai troø xaõ hoäi chính trò cuûa caùc toå chöùc toân giaùo. Cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñöùc Thaùnh Cha laø moät daáu hieäu quan troïng cuûa vieäc thöøa nhaän vai troø cuûa Giaùo Hoäi caû treân bình dieän xaõ hoäi, söï trong saùng trong cuoäc chieán choáng laïi naïn gian tham hoái hoä, nhaèm goùp phaàn cuûng coá tieán trình daân chuû hoaù Myanmar. Cuoäc gaëp gôõ naøy cuõng laø moät daáu chæ quan troïng ñoái vôùi giôùi quaân nhaân caàm quyeàn, laø nhöõng ngöôøi trong moät vaøi vuøng ñaõ döôõng nuoâi baïo löïc choáng laïi caùc kitoâ höõu. Theo baø, ñaát nöôùc caøng baát oån thì caùc quaân nhaân laïi caøng coù theå naém nguyeân quyeàn löïc chính trò vaø kinh teá trong tay.
Thaät ra, hieän nay baø San Suu Kyi vaø chính quyeàn Yangon phaûi ñöông ñaàu vôùi nhieàu nhieäm vuï to lôùn: taùi toå chöùc neàn kinh teá cho tôùi nay vaãn bò caùc quaân nhaân kieåm soaùt; phoå bieán phaùt trieån tieán boä giöõa ña soá daân coøn ñang phaûi soáng trong caûnh ngheøo tuùng baàn cuøng; hoaø giaûi daân toäc vôùi caùc chuûng toäc khaùc nhau sau maáy chuïc naêm noäi chieán. Trong soá caùc vaán ñeà noùng boûng cuõng coù tình traïng ñaøn aùp baùch haïi chuûng toäc Rohingya theo hoài giaùo khieán cho trong caùc thaùng qua ñaõ coù 600 ngaøn ngöôøi Rohingya phaûi chaïy troán sang Bangladesh. Trong nhieàu buoåi tieáp kieán vaø ñoïc Kinh Truyeàn Tin Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ cuõng ñaõ leân tieáng keâu goïi chính quyeàn Myanmar vaø coäng ñoàng quoác teá tìm giaûi phaùp xöùng ñaùng cho daân toäc Rohingya.
Töø naêm 2012 tôùi nay caùc ñuïng ñoä giöõa caùc phaät töû cuoàng tín vaø ngöôøi Rohingya theo Hoài giaùo ñaõ khieán cho ít nhaát 300 ngöôøi cheát vaø 140 ngaøn ngöôøi phaûi taûn cö. Vaø trong caùc thaùng qua soá ngöôøi Rohingya laùnh naïn ñaõ leân tôùi 600 ngaøn. Ñöùc Hoàng Y Charles Bo cho bieát chính trong tình hình caêng thaúng vaø baïo löïc chuûng toäc vaø toân giaùo naøy Giaùo Hoäi coâng giaùo coù theå goùp phaàn taùi thieát quoác gia, qua caùc coâng taùc giaùo duïc, caùc tröôøng hoïc vaø cô sôû y teá vaø baùc aùi xaõ hoäi. Tuy nhieân chính Giaùo Hoäi coâng giaùo cuõng coøn phaûi ñöông ñaàu vôùi nhieàu vaán ñeà chöa ñöôïc giaûi quyeát. Tuy haït gioáng Tin Möøng ñaõ ñöôïc gieo vaøo loøng ñaát Myanmar caùch ñaây 500 naêm, nhöng soá tín höõu Kitoâ chæ chieám 5% toång soá daân. Linh muïc Simon Pau Khan En, giaùo sö Hoïc vieän Thaàn Hoïc Myanmar, cho bieát cho tôùi nay Kitoâ giaùo vaãn bò coi laø moät toân giaùo ngoaïi lai xa laï vôùi ngöôøi daân vì 3 lyù do: thöù nhaát ngöôøi daân Myanmar ñoàng hoaù Kitoâ giaùo vôùi cheá ñoä thöïc daân; thöù hai laø thaùi ñoä tieâu cöïc cuûa caùc thöøa sai ñoái vôùi toân giaùo vaø neàn vaên hoùa daân gian; vaø thöù ba laø caùc vuï theo Kitoâ giaùo oà aï cuûa caùc nhoùm boä laïc.
Thaät ra, caùc lyù do keå treân laø caùc haäu quaû cuûa caùc veát thöông saâu ñaäm do lòch söû quaù khöù vaø söï yeáu ñuoái cuûa nhaân daân Myanmar gaây ra. Ñeå coù theå xoaù boû hay thaéng vöôït ñöôïc caùc hieåu laàm naøy cuûa quaù khöù, caùc Giaùo Hoäi Kitoâ Myanmar phaûi nhìn laïi quaù khöù vaø thay ñoåi kieåu loan baùo Tin Möøng cho daân chuùng, ñaëc bieät giöõa caùc phaät töû chieám ña soá daân.
Caùc veát thöông ñaàu tieân xaûy ra döôùi thôøi vua Maha-dhamma-yaza. Hoài ñoù coù moät ngöôøi Boà Ñaøo Nha teân laø Philip de Brito töï phong laø thoáng ñoác Syriam töùc mieàn Nam Birmania, oâng cho xaây moät nhaø thôø roài maï lî caùc taâm tình toân giaùo cuûa daân chuùng, baèng caùch phaù huyû caùc chuøa chieàn vaø baét daân chuùng theo Kitoâ giaùo.
Tieáp theo ñoù ngay töø naêm 1885 khi vua Thibaw vò vua Birma cuoái cuøng bò truaát pheá, toaøn vuøng Myanmar Haï rôi vaøo aùch thoáng trò cuûa Anh quoác, trong khi vuøng baéc do vua Mindon cai trò. Ngöôøi Anh taøn phaù bình ñòa heä thoáng quaân chuû cuõ, huyû boû caùc uûy ban phaät giaùo vaø caùc chöùc saéc cuøng raát nhieàu cô caáu truyeàn thoáng ñòa phöông nhö hoäi ñoàng caùc toäc tröôûng. Chính quyeàn Anh khöôùc töø khoâng che chôû Phaät giaùo vaø caùc tröôøng cuûa caùc tu vieän phaät giaùo. Moät soá tröôøng bò thay theá baèng caùc tröôøng kitoâ do caùc thöøa sai ñieàu khieån vaø daäy baèng tieáng Anh. Tieán trình thay theá vaø tieâu dieät caùc neàn taûng truyeàn thoáng cuûa caùc coäng ñoaøn vaø neàn giaùo duïc phaät giaùo khieán cho daân chuùng phaãn uaát.
Vôùi vieäc huyû boû Hoäi ñoàng phaät giaùo Sangha, laø cô caáu quyeàn bính toái cao cuûa Phaät giaùo, loaïi tröø Phaät giaùo nhö quoác giaùo, huyû boû caùc neàn taûng quaân chuû truyeàn thoáng cuûa coäng doaøn Phaät giaùo vaø neàn giaùo duïc ñan tu, cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Myanmar baét ñaàu tan vôõ. Ñaây laø caùc lyù do taïo ra söï thuø nghòch ñoái vôùi Kitoâ giaùo laøm naûy sinh ra caùc vuï bieåu tình cuûa sinh vieân hoïc sinh naêm 1930 vaø phong traøo baøi löôïc ñoà goàm 3 chöõ M do ngöôøi da traéng thöïc daân aùp ñaët: Mercanti thöông gia, Militari, quaân ñoäi, Missionari thöøa sai. Ñaây laø ñöôøng loái chính trò ñöôïc chính quyeàn Anh, vaø caùc cöù ñieåm truyeàn giaùo kitoâ tin laønh uûng hoä ñaëc bieät trong caùc thaäp nieân 1930.
Tuy nhieàu chuyeän ñaõ thuoäc quaù khöù, nhöng caùc haäu quaû cuûa chuùng vaãn toàn taïi vaø trong chuyeán coâng du Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ cuõng phaûi ít nhieàu ñöông daàu vôùi caùc vaán ñeà vaø tình hình caêng thaúng hieän nay taïi Myanmar.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)