Sô löôïc moät soá neàn Thaàn hoïc khaùc nhau
Sô löôïc moät soá neàn Thaàn hoïc khaùc nhau.
Roma (VietCatholic News 17-09-2017) - Sô löôïc moät soá neàn Thaàn hoïc khaùc nhau:
1. Thaàn Hoïc Tín Ñieàu (Dogmatic Theology)
Thaàn Hoïc Tín Ñieàu laø neàn thaàn hoïc döïa treân tín lyù ñöôïc thaåm quyeàn Giaùo Hoäi chính thöùc chuaån nhaän theo ñònh nghóa cuûa chöõ "dogma" (Hy Laïp vaø La Tinh). Treân caên baûn, Thaàn Hoïc Tín Ñieàu ñöôïc nhaéc tôùi trong vaên baûn tin lyù cuûa caùc giaùo hoäi coù cô caáu toå chöùc nhö Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Roâma chaúng haïn.
Danh xöng naøy laàn ñaàu ñöôïc bieát ñeán vaøo naêm 1659, theo nhö töïa ñeà moät quyeån saùch cuûa L. Reinhardt, vaø sau ñoù ñöôïc söû duïng roäng raõi suoát thôøi Phuïc Höng, vaø sau naøy khi noùi ñeán nhöõng vaên kieän tín lyù do Giaùo Hoäi hình thaønh. Thaàn Hoïc Tín Ñieàu ñöôïc duøng qua caùc coâng ñoàng chung ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán tín lyù choáng laïi caùc taø thuyeát. Nhöõng tuyeân tín laø nhöõng tín ñieàu ñöôïc Giaùo Hoäi coâng khai chuaån thuaän vaø buoäc moïi tín höõu phaûi chaáp nhaän. Moät trong nhöõng muïc ñích cuûa Thaàn Hoïc Tín Ñieàu laø giuùp Giaùo Hoäi hình thaønh vaø thoâng chia nhöõng tín ñieàu ñöôïc coi laø caên baûn thieát yeáu cuûa caên tính Ki Toâ, maø neáu ai choái boû chuùng, seõ thaønh ngöôøi laïc giaùo.
Ñoâi khi coù nhöõng laãn loän giöõa Thaàn Hoïc Tín Ñieàu vaø Thaàn Hoïc Heä Thoáng vì chuùng xem nhö phaûng phaát gioáng nhau, nhöng thöïc chaát raát khaùc nhau. Söï khaùc bieät caên baûn laø Thaàn Hoïc Tín Ñieàu lieân quan ñeán tín lyù, cho neân duø thöôøng duøng cuøng caùch thöùc nhö Thaàn Hoïc Heä Thoáng, nhöng phaûi ñöôïc söï pheâ chuaån cuûa huaán quyeàn Giaùo Hoäi, vaø can heä tröïc tieáp ñeán moïi thaønh vieân cuùa Giaùo Hoäi, trong khi Thaàn Hoïc Heä Thoáng khoâng caàn ñeán söï pheâ chuaån naøy.
2. Thaàn Hoïc Heä Thoáng (Systematic Theology)
Thaàn Hoïc Heä Thoáng laø söï phaân ñònh Thaàn Hoïc ra nhieàu maûng cho nhieàu laõnh vöïc khaùc nhau. Tæ nhö, nhieàu quyeån trong Kinh Thaùnh vieát veà thieân thaàn nhöng khoâng quyeån naøo vieát ñaày ñuû veà thieân thaàn, neân Thaàn Hoïc Heä Thoáng thu gom caùc taøi lieäu veà thieân thaàn trong toaøn boä Kinh Thaùnh laïi, vaø heä thoáng hoùa thaønh moân "Thieân Thaàn Hoïc" (Angelology), nghóa laø caùc giaûng daïy veà thieân thaàn trong Kinh Thaùnh ñöôïc heä thoáng hoaù.
Cuõng theá, Thaàn Hoïc Heä Thoáng ñöôïc phaân ñònh thaønh nhöõng chuyeân ngaønh nhö nhöõng moân "Thieân Phuï Hoïc" (Paterology) veà Thieân Chuùa Ngoâi Cha, "Ki Toâ Hoïc" (Christology) veà Thieân Chuùa Ngoâi Hai, "Thaàn Khí Hoïc " (Pneumatology) veà Thieân Chuùa Ngoâi Ba, hoaëc "Kinh Thaùnh Hoïc" (Bibliology), " Cöùu Theá Hoïc"(Sotenriology), "Giaùo Hoäi Hoïc"(Ecclesiology), "Caùnh Chung Hoïc" (Eschatology) hay "Quæ Thaàn Hoïc Ki Toâ" (Christian Demonology) laø hoïc veà quæ thaàn döôùi nhaõn quan Ki Toâ Giaùo, hay "Toäi Loãi Hoïc"(Hamartiology) laø hoïc veà nhöõng gì lieân quan ñeán toäi.
Thaàn Hoïc Heä Thoáng laø phöông tieän caàn thieát giuùp chuùng ta hieåu roõ, vaø giaûng giaûi Kinh Thaùnh theo töøng chuû ñieåm thaàn hoïc moät caùch thöù töï lôùp lang hôn,
3. Thaàn Hoïc Thöïc Duïng (Practical Theology)
Thaàn Hoïc Thöïc Duïng nhaém tôùi vieäc aùp duïng ngaønh thaàn hoïc caùch höõu duïng vaø thích ñaùng vaøo nhöõng moái quan taâm thöôøng ngaøy. Thaàn Hoïc Thöïc Duïng laø phaùt trieån khaû naêng öùng duïng Kinh Thaùnh cuûa nhöõng ngöôøi mang vieãn aûnh taïo ñöôïc söï tröôûng thaønh nôi tín höõu, trong khi hoï vaãn laø nhöõng nhaø laõnh ñaïo thöøa taùc muïc vuï. Chöông trình trong chuûng vieän hay tu vieän daïy vieäc aùp duïng thöïc haønh qua vieäc thao luyeän thaàn hoïc muïc vuï, moân thuyeát giaûng, vaø nhaát laø söûa soaïn chuûng sinh hay tu sinh ñeå hoï ñöa söï hieåu bieát cuûa mình caùch hieäu quaû vaøo vieäc muïc vuï. Chính vieäc hoï aùp duïng tín lyù thaàn hoïc, sau khi ñaõ suy nieäm saâu xa, vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa caùc Ki Toâ höõu, töùc laø hoï tieáp tuïc bieán caûi theá giôùi theo yù muoán Thieân Chuùa. Chuyeän naøy khoâng chæ lieân quan ñeán caù nhaân vaø gia ñình tu sinh, maø coøn lieân quan ñeán caû ngaønh quaûn trò laãn ngaønh giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi nöõa.
Thaàn Hoïc Thöïc Duïng trong theá giôùi hoâm nay raát caàn thieát cho nhöõng nhaø laõnh ñaïo Ki Toâ vì hoï khoâng chæ caàn phaûi thoâng suoát thaàn hoïc, maø coøn phaûi coù ñöôïc kyõ naêng nhaø ngheà caàn thieát, nhö giaûng daïy, huaán luyeän, tham vaán hoaëc y teá...
4. Thaàn Hoïc Trieát Lyù (Philosophical Theology)
Ñaây laø ngaønh thaàn hoïc söû duïng phöông phaùp trieát hoïc ñeå tìm hieåu roõ hôn nhöõng söï thaät sieâu hình thaàn thaùnh.. Trong nhieàu theá kyû, khaù nhieàu tranh caõi giöõa laäp luaän cho raèng thaàn hoïc vaø trieát hoïc laø hai phaïm truø bieät laäp khoâng theå coù baát cöù moät lieân quan naøo, ngöôïc vôùi lyù luaän cho raèng trieát hoïc vaø suy luaän laø caàn thieát cho vieäc hieåu ñuùng ñaén maëc khaûi töø trôøi. Soá trung dung coøn laïi cho raèng: trieát hoïc laø moät phöông tieän höõu duïng nhöng baát toaøn cho thaàn hoïc döïa vaøo.
Thaàn Hoïc Trieát Lyù phaùt sinh trong theá kyû 17 vaø 18 khi nhöõng nhaø tö töôûng thuoäc phong traøo Khai Minh (Enlightenment Thinkers) vaø nhoùm Thôøi Ñaïi (Modernists) taán coâng Giaùo Hoäi. Hai nhoùm naøy chuû tröông duøng lyù tính con ngöôøi ñeå cheá ngöï toaøn theå vaên hoùa hay tö töôûng nhaân loaïi. Ñeå tìm caùch choáng laïi maø baûo veä ñöùc tin vaø baûo veä caùc maïc khaûi töø trôøi, caùc nhaø thaàn hoïc ñaõ söû duïng Thaàn Hoïc Trieát Lyù. Ñaây laø yù töôûng ñaõ ñöôïc thaùnh Thomas Aquinas vieän daãn trieát thuyeát cuûa Socrates vaø Aristotle trong noã löïc tìm hieåu nhöõng yù nieäm ñöôïc ñeà caäp tôùi trong Kinh Thaùnh.
Nhöõng nhaø hoä giaùo ngaøy nay cuõng duøng phöông tieän naøy, chaúng haïn nhö "Muïc Ñích Luaän" (Teleology Arguments: neáu caùi gì treân theá giôùi cuõng coù muïc ñích, thì Muïc Ñích Toái Haäu phaûi laø Thöôïng Ñeá) khi noùi veà söï hieän höõu cuûa Thöôïng Ñeá; hay nhö "Toàn Höõu Luaän" (Ontological Arguments: vì Thöôïng Ñeá laø Hoaøn Toaøn, taát nhieân Thöôïng Ñeá phaûi toàn höõu) khi noùi veà söï vónh haèng cuûa Thöôïng Ñeá.
Tuy nhieân, chuùng ta phaûi caån thaän, vì coù nhieàu caïm baãy tinh thaàn khi theo ñuoåi trieát hoïc, nhö thaùnh Phaoloâ caên daën Timoâtheâ : "anh Ti-moâ-theâ, haõy baûo toaøn giaùo lyù ñaõ ñöôïc giao phoù cho anh, traùnh nhöõng chuyeän nhaûm nhí, troáng roãng vaø nhöõng vaán ñeà cuûa tri thöùc giaû hieäu. Coù nhöõng keû vì chuû tröông caùi tri thöùc ñoù, neân ñaõ laïc maát ñöùc tin" (Tim . 6;20-21)
Nhöõng lyù thuyeát do suy ñoaùn cuûa con ngöôøi khoâng theâm gì vaøo cho Lôøi cuûa Chuùa. OÂng Job vaø baïn beø oâng ñaõ töøng coá gaéng tìm hieåu ñöôøng loái cuûa Thieân Chuùa nhöng thaát baïi, vì suy luaän traàn theá seõ che khuaát maëc khaûi töø trôøi, neân cuoái cuøng, Thieân Chuùa maéng traùch hoï raèng: "Ai ñaõ daùm duøng nhöõng lôøi thieáu khoân ngoan hieåu bieát ñeå laøm cho keá hoaïch cuûa Ta ra toái taêm khoù hieåu?" (Job 38:2)
Thaàn Hoïc Trieát Lyù ñöôïc söû duïng ñuùng hay sai tuøy vaøo ñoäng löïc vaø öu tieân cuûa moãi con ngöôøi. Neáu vì tham voïng tìm hieåu Thieân Chuùa baèng nhöõng nguïy taïo cuûa trí khoân, thì seõ thaát voïng nhö nhöõng keû muoán leân trôøi gaëp Thöôïng Ñeá khi xaây thaùp Babel vaäy. Nhöng neáu vì tình yeâu vaø loøng khao khaùt tìm bieát Thieân Chuùa theâm hôn moãi ngaøy, thì söï tìm kieám seõ ñöôïc Ngaøi töôûng thöôûng. Trieát hoïc khoâng phaûi laø söï thaät, nhöng laø phuïc vuï söï thaät vì giuùp naém giöõ söï thaät vöõng vaøng hôn. Kinh Thaùnh laø quan aùn cuûa trieát hoïc chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi: "Lôøi Thieân Chuùa laø lôøi soáng ñoäng, höõu hieäu vaø saéc beùn hôn caû göôm hai löôõi: xuyeân thaáu choã phaân caùch taâm vôùi linh, coát vôùi tuûy; lôøi ñoù pheâ phaùn taâm tình cuõng nhö tö töôûng cuûa loøng ngöôøi" (Dt.. 4:12)
5. Thaàn Hoïc Hoaøn Caûnh (Contextual Theology)
Thaàn Hoïc Hoaøn Caûnh cuõng goïi laø Thaàn Hoïc Leä Thuoäc Vaên Hoaù (Enculturation) töùc laø Giaùo Hoäi uyeån chuyeån vieäc aùp duïng thaàn hoïc theo traøo löu vaên hoùa cuûa töøng thôøi ôû moãi nôi khaùc nhau. Ngay töø thuûa sô khai, Giaùo Hoäi ñaõ theo vaên hoùa Do Thaùi vaø Roâ Ma thôøi aáy, neân "Phaøm ngöôøi nam naøo caàu nguyeän hoaëc noùi tieân tri maø che ñaàu, thì haï nhuïc Ñaáng laøm ñaàu mình. Phaøm ngöôøi nöõ naøo caàu nguyeän hoaëc noùi tieân tri maø laïi ñeå ñaàu traàn, thì laøm nhuïc keû laøm ñaàu mình, vì ngöôøi aáy nhö theå troïc ñaàu vaäy" (1 Cor. 11:4-5)
Ñaøn baø phaûi che ñaàu khi caàu nguyeän keûo gaây neân söï xuùc phaïm, vì khoâng che ñaàu ñöôïc coi laø troïc ñaàu theo vaên hoaù Do Thaùi, vaø theo vaên hoùa La Hy baáy giôø, thì nhöõng coâ muoán laøm "gaùi ñieám taïi ñeàn" (shrine prostitutes) buoäc phaûi daâng mình laøm hi leã taïi caùc ngoâi ñeàn daâng kính nöõ thaàn tình yeâu Aphrodite trong khaép thaønh Coârinhtoâ baèng caùch caïo troïc ñaàu. Ngaøy nay, troïc ñaàu laø do beänh taät hay do yù muoán töï do, neân ñaøn baø che ñaàu hay khoâng che ñaàu, khoâng coøn mang yù nghóa xuùc phaïm naøo nöõa.
Noùi chung, Thaàn Hoïc Hoaøn Caûnh phaûi ñöôïc aùp duïng raát caån thaän, sao cho phuø hôïp vôùi giaùo huaán cuûa Ñöùc Ki Toâ, ñoàng thôøi cuõng ñöôïc neàn vaên hoùa ñòa phöông chaáp nhaän. Ngay nhö vieäc thôø ngaãu töôïng ôû AÙ Chaâu vaø Trung Ñoâng cho ñeán ngaøy nay vaãn thònh haønh, neân taïi nhöõng nôi ñoù, Thieân Chuùa cuûa Ki Toâ Giaùo cuõng chæ laø moät "theâm vaøo " ( an addition) cho söï dö thöøa ngaãu thaàn maø daân ñòa phöông ñang suøng baùi.
6. Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng (Liberation Theology)
Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng laø moät phong traûo coá gaéng giaûi thích Kinh Thaùnh döôùi nhaõn quan cuûa ngöôøi ngheøo. Theo hoï, nhöõng ngöôøi theo Ñöùc Ki Toâ ñích thöïc phaûi hoaït ñoäng ñeå kieán taïo moät xaõ hoäi coâng baèng, baèng caùch thay ñoåi theå cheá chính trò vaø neáp soáng xaõ hoäi, vaø phaûi töï ñaët mình baèng taàm vôùi giôùi lao ñoäng. Vôùi hoï, baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi ngheøo laø troïng ñieåm cuûa Tin Möøng nhö Chuùa Gieâsu ñaõ töøng chuù taâm ñeán ngöôøi ngheøo heøn khoán khoå. Vì theá moïi giaùo ñieàu cuûa Giaùo Hoäi phaûi ñöôïc khai trieån döôùi nhaõn quan cuûa ngöôøi ngheøo.
Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng khôûi thuûy phaùt sinh töø Coâng Giaùo Roâma taïi Nam Myõ La Tinh nhö moät ñaùp traû laïi söï baønh tröôùng cuûa ngheøo heøn vaø söï cheøn eùp baát coâng trong xaõ hoäi, maø quyeån saùch nhan ñeà "Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng" cuûa linh muïc Gustavo Gutierrez naêm 1971 laø chæ nam coå voõ phong traøo naøy.
Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng giaûi thích lôøi Kinh Chuùc Tuïng (Magnificat) cuûa Ñöùc Maria trong Luca 1: 52-53 laø: Ñöùc Maria toû ra höùng khôûi vui möøng vì Thieân Chuùa ñaõ giaûi phoùng ngöôøi ngheøo vaät chaát, nuoâi aên ngöôøi ñoùi khaùt xaùc thaân vaø haï beä nhöõng keû laém baïc nhieàu tieàn.
Hoï vieän daãn caùc tieân tri Cöïu Öôùc nhö Malachi 3:5, Isaia 58:6-7, nhö chöùng lieäu ñeå hoï thuùc ñaåy phong traøo tieán leân. Hoï cuõng duøng lôøi Chuùa Gieâ Su ñeå chöùng toû raèng Ngaøi toû loøng thöông caûm ñoái vôùi ngöôøi ngheøo khi noùi: "Thaàn Khí Chuùa ngöï treân toâi, vì Chuùa ñaõ xöùc daàu taán phong toâi, ñeå toâi loan baùo Tin Möøng cho ngöôøi ngheøo heøn. Ngöôøi ñaõ sai toâi ñi coâng boá cho keû bò giam caàm bieát hoï ñöôïc tha, cho ngöôøi muø bieát hoï ñöôïc saùng maét, traû laïi töï do cho ngöôøi bò aùp böùc" (Luc. 4:18)
Theo Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng thì Chuùa Gieâ Su khoâng thuùc ñaåy ñeå kieán taïo moät xaõ hoäi an bình kieân vöõng, nhöng laø moät xaõ hoäi xaùo troän baát an khi Ngaøi noùi: "Anh em ñöøng töôûng Thaày ñeán ñem bình an cho traùi ñaát; Thaày ñeán khoâng phaûi ñeå ñem bình an, nhöng ñeå ñem göôm giaùo"(Mat. 10:34)
Nhöõng nhaø pheâ bình cho raèng Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng keát giao vôùi chuû nghóa Maùc Xít vaø xem nhö moät daïng thöùc toân giaùo cuûa nhöõng chính saùch xaõ hoäi hoaøn toaøn thaát baïi. Vì theá ñaõ coù nhöõng vieân chöùc toøa thaùnh Vatican vaø nhieàu vò Giaùo Hoaûng ñaõ leân tieáng choáng laïi Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng. Nhieàu lyù do ñeå Coâng Giaùo choáng laïi Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng, vì Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng nhaán maïnh ñeán phaàn thöïc haønh hôn phaàn tín lyù, vaø hoï choái boû quyeàn bính cuûa phaåm traät trong cô sôû giaùo trieàu - hoï coå voõ nhöõng coäng ñoàng baûn ñòa ngoaøi söï kieåm soaùt cuûa Giaùo Hoäi, nghóa laø hoï qua maët haøng giaùo só Coâng Giaùo.
Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng vöôït bieân giôùi Nam Myõ ñeán Haiti vaø caû Nam Phi. Rieâng taïi Hoa Kyø, muïc sö Jeremiah Wright giaûng daäy neàn Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng Da Ñen (Black Liberation Theology) taïi Trinity United Church Of Christ, nôi TT Obama laø thaønh vieân töøng nghe giaûng 20 naêm trôøi. Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng coù moái töông quan maät thieát vôùi phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ, vì hoï cuøng cho raúng phuï nöõ laø nhoùm ngöôøi bò cheøn eùp caàn phaûi ñöôïc giaûi phoùng.
Kinh Thaùnh daäy ngöôøi theo Ñöùc Ki Toâ phaûi chaêm soùc ngöôøi ngheøo (Galat 2:10; Gia 2:15) vaø choáng laïi söï löôn leïo cuûa nhaø giaàu (Mat 4:19). Tuy nhieân, Thaàn Hoïc Giaûi Phoùng ñaõ sai laàm nhieàu choã, maø sai laàm lôùn lao deã nhaän nhaát laø ñaët hoaït ñoäng xaõ hoäi ngang baèng söù ñieäp Tin Möøng. Nuoâi ngöôøi ñoùi aên khoâng theå thay theá Tin Möøng Ki Toâ. Kinh Thaùnh vieát: "Baáy giôø oâng Pheâroâ noùi: vaøng baïc thì toâi khoâng coù; nhöng caùi toâi coù, toâi cho anh ñaây: nhaân danh Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ ngöôøi Na-da-re#t, anh ñöùng daäy maø ñi" ( Cv. 3:6), bôûi vì nhu caàu chính yeáu cuûa nhaân loaïi laø tinh thaàn, khoâng phaûi xaõ hoäi.
Ngoaøi ra, Tin Möøng ñöôïc daønh cho moïi ngöôøi, moïi thôøi vaø moïi nôi, baát keå ngheøo khoù hay giaàu sang. Caû ñaùm muïc ñoàng laãn ba vò ñaïi gia khi ñeán chuùc möøng Thieân Chuùa giaùng sinh ñeàu ñöôïc tieáp ñoùn nhö nhau.
Neáu nhö coi troïng nhoùm ngöôøi naøy hôn nhoùm ngöôøi kia, ñoù chính laø kyø thò, trong khi "Thieân Chuùa khoâng thieân vò ngöôøi naøo. Nhöng heã ai kính sôï Thieân Chuùa vaø aên ngay ôû laønh, thì duø thuoäc baát cöù daân toäc naøo, cuõng ñeàu ñöôïc ngöôøi chaáp nhaän"(Cv. 10:34-35).
Haõy luoân nhôù raèng Ñöùc Ki Toâ mang laïi söï Hieäp Nhaát cho Giaùo Hoäi cuûa Ngaøi chöù khoâng phaûi söï chia reõ caùch ngaên theo laèn ranh xaõ hoäi, kinh teá, chuûng toäc hay phaûi tính, ñuùng nhö Kinh Thaùnh vieát:"Nhöng (chuùng ta) soáng theo söï thaät vaø trong tình baùc aùi, chuùng ta seõ lôùn leân veà moïi phöông dieän vöôn tôùi Ñöùc Ki-toâ, vì Ngöôøi laø Ñaàu. Chính Ngöôøi laøm cho caùc boä phaän aên khôùp vôùi nhau vaø toaøn thaân ñöôïc keát caáu chaët cheõ, nhôø moïi thöù gaân maïnh nuoâi döôõng vaø moãi chi theå hoaït ñoäng theo chöùc naêng cuûa mình. Nhö theá, Ngöôøi laøm cho toaøn thaân lôùn leân vaø ñöôïc xaây döïng trong tình baùc aùi" (Eph. 4:15-16)
Phoûng dòch döïa theo gotquestion.org. Nhöõng caâu Kinh Thaùnh ñeàu ñöôïc trích daãn töø quyeån Kinh Thaùnh Troïn Boä do Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï aán haønh naêm 1998.
Traàn Vieät Kim Ñaøi