Phoûng vaán nhaø vaên Dominique Wolton
veà tö töôûng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Phoûng vaán nhaø vaên Dominique Wolton veà tö töôûng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ.
Roma (Oss.Rom. 2-09-2017; Vat. 7-09-2017) - Ngaøy muøng 6 thaùng 9 naêm 2017 nhaø vaên Dominique Wolton, ngöôøi Phaùp cho ra maét cuoán saùch töïa ñeà "Chinh trò vaø xaõ hoäi" lieân quan tôùi tö töôûng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ. Cuoán saùch laø keát quaû 12 laàn gaëp gôõ giöõa nhaø vaên Wolton vaø Ñöùc Phanxicoâ töø thaùng 2 naêm 2016 tôùi thaùng hai naêm 2017, coäng theâm 2 laàn cuøng ngoài laïi ñeå duyeät laïi baûn thaûo cuoán saùch vôùi söï trôï giuùp cuûa oâng Louis de Romanet thoâng dòch vieân chuyeân nghieäp. Cuoán saùch ñaõ ñöôïc giôùi thieäu vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng ngaøy 28 thaùng 8 naêm 2016. Saùch goàm 8 chöông ñeà caäp tôùi caùc vaán ñeà: chieán tranh vaø hoaø bình; toân giaùo vaø chính trò; AÂu chaâu vaø söï khaùc bieät vaên hoaù; vaên hoùa vaø truyeàn thoâng; söï khaùc bieät, thôøi gian vaø nieàm vui; loøng thöông xoùt; truyeàn thoáng; moät soá phaän, vaø saùch keát thuùc vôùi göông maët cuûa Ñöùc Phanxicoâ. Caùc ñeà taøi chuù yù tôùi caùc vaán ñeà chính trò vaø xaõ hoäi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta. Saùch do nhaø xuaát baûn Ñaøi quan saùt do oâng Muriel Beyer laøm giaùm ñoác phaùt haønh, ñaõ ñöôïc nhaät baùo Le Figaro giôùi thieäu trong soá ra ngaøy muøng 1 thaùng 9 naêm 2017.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quyù vò baøi phoûng vaán taùc giaû Dominique Wolton veà cuoán saùch naøy.
Hoûi: Thöa nhaø vaên Wolton, yù töôûng cho ra cuoán saùch naøy ñaõ ñeán töø ñaâu?
Ñaùp: Toâi laø moät ngöôøi tìm toøi thoâng tin chính trò. Vì theá neân aûnh höôûng vieäc truyeàn thoâng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ khieán cho toâi ngaïc nhieân ngay töø khi ngaøi xuaát hieän laàn ñaàu tieân tröôùc coâng chuùng. Ngaøi ñaõ laäp töùc daáy leân söï thieän caûm toång quaùt; vôùi moät thöù töø vöïng ñôn sô ñoàng thôøi daán thaân ngaøi ñaõ gôïi höùng cho vieäc chaáp nhaän töùc khaéc. Toâi ñaõ troâng thaáy moät ngöôøi khoâng ñuôïc bieát ñeán, ñi ra töø choã khoâng, nhöng tìm ra caùc lôøi ñuùng ñaén, vaø nhö vaäy ñaõ chöùng minh cho thaáy moät khaû naêng truyeàn thoâng khoâng theå tin ñöôïc. Treân theá giôùi naøy coù raát ít ngöôøi coù theå laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Neáu Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ laø moät vò Giaùo Hoaøng cuûa theá giôùi, thì Ñöùc Phanxicoâ ñaõ trôû thaønh, trong ít giaây, vò Giaùo Hoaøng cuûa vieäc toaøn caàu hoaù. Ñieàu haáp daãn toâi coøn laø nieàm vui vaø söï ñôn sô cuûa ngaøi nöõa: ngaøi khoâng coù gì laø "duy truyeàn thoáng" cuûa moät Giaùo Hoäi coâng giaùo ñaõ luoân luoân ñöôïc caûm nhaän nhö laø chính thöùc, nghieâm nghò, theâ thaûm hay khoâng theå naøo tôùi gaàn ñöôïc. Ngaøi ñaõ gaàn guõi vôùi daân chuùng. Troâng thaáy moät vò laõnh ñaïo theá giôùi nhö theá, coù khaû naêng noùi ít lôøi vôùi toaøn theá giôùi, vaø nhaát laø laøm cho ngöôøi ta hieåu mình, ñaõ khieán cho toâi coù yù töôûng ñeà nghò vôùi ngaøi moät cuoán saùch phoûng vaán ñeå hieåu bieát hôn con ngöôøi cuûa ngaøi.
Hoûi: OÂng ñaõ laøm theá naøo ñeå thuyeát phuïc Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ?
Ñaùp: Toâi khoâng phaûi laø moät chuyeân vieân veà toân giaùo. Toâi ñaõ chæ coù kinh nghieäm veà cuoán saùch phoûng vaán Ñöùc Hoàng Y Lustiger. Toâi ñaõ quyeát ñònh vöôït haøng raøo baèng caùch göûi cho Ñöùc Thaùnh Cha moät ñieän thö vôùi döï ñònh cuûa moät cuoán saùch goàm ba trang, phaàn muïc luïc vaø tieåu söû cuoäc ñôøi toâi. Noù ñaõ gioáng nhö laø vöùt moät caùi chai coù chöùa ñöïng moät söù ñieäp vaøo loøng ñaïi döông... Theá maø 3 thaùng sau toâi ñaõ nhaän ñöôïc moät ñieän thö cuûa Hoäi ñoàng nghieân cöùu khoa hoïc cho bieát raèng Ñöùc Thaùnh Cha saün saøng tieáp toâi. Cho tôùi baây giôø toâi vaãn khoâng tin ñöôïc!
Hoûi: Cuoäc gaëp gôõ ñaàu tieân ñaõ dieãn ra khi naøo thöa oâng?
Ñaùp: Khi Ñöùc Thaùnh Cha böôùc vaøo caên phoøng voâ danh cuûa nhaø troï Thaùnh Marta nhanh nhö moät aùnh chôùp chuïp aûnh. Tröôùc heát toâi bò ñaùnh ñoäng bôûi troâng thaáy chieác aùo traéng ngaøi maëc, roài bôûi söï deã thöông vaø loøng toát trong caùi nhìn cuûa ngaøi. Toâi ñaõ giöõ khoaûng caùch cuûa ngöôøi nghieân cöùu, nhöng toâi ñaõ ruùng ñoäng vì tính nhaân baûn cuûa Ñöùc Thaùnh Cha. Toâi ñaõ khoâng bieát caùc luaät leä tieáp kieán cuûa Toaø Thaùnh, vaø toâi cuõng khoâng bieát söï kieän tieáp toâi coù nghóa laø chaáp nhaän yù töôûng veà cuoán saùch hay khoâng. Toâi ñaõ töôûng töôïng laø chuùng toâi seõ noùi chuyeän veà khaû theå cuûa döï tính. Vì theá toâi töï giôùi thieäu ngay, vaø nghó raèng Ñöùc Thaùnh Cha seõ khaûo xeùt toâi. Moät chuùt sau thì thoâng dòch vieân noùi nhoû vaøo tai toâi: "Toâi tin laø Ñöùc Thaùnh Cha muoán chuùng ta baét ñaàu ngay..." Toâi ñaõ khoâng coù gì vôùi mình luùc ñoù, maùy thu thanh vaø giaáy buùt, cuõng nhö caùc caâu hoûi. Caùc tröôøng hôïp cuûa cuoäc soáng thaät laø vöôït leân treân moïi phöông phaùp cuûa chuùng ta. Toâi ñaõ keùo chieác smartphone cuûa toâi töø trong tuùi ra ñeå thu, vaø chuùng toâi ñaõ baét ñaàu. Thieän caûm ñaõ laøm nhöõng gì coøn laïi...
Hoûi: Ñieàu gì nôi Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñaùnh ñoäng oâng nhaát?
Ñaùp: Chuùng toâi khoâng soáng trong cuøng khoâng gian vaø thôøi gian. Moät nhaø khoa hoïc coù 4-5 theá kyû cuûa söï saâu saéc, coøn Ñöùc Thaùnh Cha thì vöôït bieån thoaûi maùi treân ba ngaøn naêm lòch söû. Toâi ñaõ bò ñaùnh ñoäng ngay laäp töùc bôûi ñöùc tin, nieàm vui, loøng toát, söï khieâm nhöôøng vaø saùng suoát cuûa ngaøi. Nhöng lieân quan tôùi baûn tính nhaân loaïi ngaøi khoâng ñeå cho mình bò löøa doái. Laïi caøng khoâng ñeå cho mình bò löøa doái lieân quan tôùi caùc guoàng maùy quyeàn löïc vaø thoáng trò... Ngaøi khoâng phaûi laø ngöôøi ngoâ ngheâ, nhöng thöôøng noùi "Giaùo Hoäi ñaõ troâng thaáy bieát bao chuyeän nhö theá roài", noù khoâng phaûi laø moät vaán ñeà. Traùi laïi Ngaøi ít khi quy chieáu Thieân Chuùa. Ngaøi raát tieát kieäm trong vieäc duøng töø vöïng toân giaùo. Trong söï kieän naøy thì Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ laø moät ngöôøi "ñôøi". Coù raát nhieàu Giaùm Muïc khi noùi chuyeän thích thuù trong moät loaïi "möùt thaàn hoïc yù nieäm", ñieàu naøy ñaët ñeå giaùo daân ñôøi nhö chuùng toâi trong moät tình traïng thaáp keùm hay phaûn loaïn. Ñöùc Thaùnh Cha laø moät ngöôøi bình thöôøng, vaø thieân taøi cuûa ngaøi laø ôû choã ñoù. Coù nhieàu ngöôøi nghó raèng caøng toái taêm khoù hieåu bao nhieâu, thì hoï laïi caøng thoâng minh baáy nhieâu. Nhöng thaät ra ñaâu coù phaûi theá, khoâng coù tö töôûng maø khoâng coù söï trình baày roõ raøng. Ngöôøi ta caøng thoâng minh bao nhieâu, thì laïi caøng roõ raøng baáy nhieâu. Vaø Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ thöôøng raát trong saùng.
Hoûi: OÂng bò ngaøi thu huùt, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Chuùng toâi khaùc nhau bieát bao, nhöng ñoàng thôøi laïi gaàn guõi nhau. Toâi laø moät giaùo daân, moät giaùo daân Phaùp, hoïc ñaïi hoïc, nghieân cöùu coâng coäng... Toâi coù neàn vaên hoaù kitoâ, coâng giaùo, nhöng toâi laø ngöôøi thôø ô vôùi toân giaùo. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ coù moät chieàu kích tinh thaàn coù theå troâng thaáy nôi nieàm vui vaø ñöùc tin cuûa ngaøi, nhöng cuõng hoaøn toaøn laø giaùo daân trong kieåu hoaït ñoäng cuûa ngaøi. Ngaøi coù theå ñoái thoaïi moät caùch thanh thaûn vôùi baát cöù ai. Ngaøi laø moät chính trò gia. Nhöng söï giao thoa thöôøng haèng naøy giöõa con ngöôøi cuûa ñöùc tin vaø giaùo daân ñôøi ñaõ haáp daãn toâi.
Hoûi: Ñöùc Phanxicoâ laø moät Giaùo Hoaøng ñôøi?
Ñaùp: Ngaøi laø moät ngöôøi phaân bieät moät caùch töï phaùt giöõa Giaùo Hoäi vaø Nhaø Nöôùc. Roõ raøng laø coù caùc aûnh höôûng ñoái vôùi nhau, nhöng ñoái vôùi ngaøi khoâng coù noái keát naøo giöõa quyeàn bính chính trò vaø quyeàn bính toân giaùo. Quyeàn bính chính trò khoâng ñöôïc döïa treân quyeàn bính toân giaùo. Quyeàn bính toân giaùo phaûi ôû trong choã cuûa mình. Vaø ñaây khoâng chæ lieân quan tôùi luaät taùch bieät ñaïo ñôøi ban haønh naêm 1905, giaø moät theá kyû roài, maø laø vaán ñeà chính cuûa theá kyû tôùi, nhaát laø ñoái vôùi Hoài giaùo. Töø söï taùch bieät caùc quyeàn bính naøy tuyø thuoäc neàn hoaø bình hay chieán tranh cuûa ngaøy mai.
Hoûi: Theá giôùi ñôøi khoâng chôø ñôïi gì nôi Giaùo Hoäi coâng giaùo, caû khi noù ôû taïi choã cuûa mình... coù ñuùng theá khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Khoâng coù tính caùch ñôøi 100%. Coù moät söï khoâng thoâng truyeàn giöõa moät ngöôøi theo khuynh höôùng ñôøi vaø moät ngöôøi coù toân giaùo. Vaø chuùng toâi ñaõ soáng kinh nghieäm trong caùc cuoäc phoûng vaán naøy. Ngöôøi chuû truông ñôøi cuõng nhö ngöôøi coù toân giaùo caû hai ñeàu coù lyù. Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ uûng hoä moät tính caùch ñôøi roäng môû cho caùc vaán ñeà tinh thaàn. Vaø ngöôøi chuû tröông ñôøi chæ coù theå hieän höõu, vì coù toân giaùo. Hoï laáy höùng töø ñoù, caû khi hoï khoâng luoân luoân thöøa nhaän noù. Ngöôøi ta coù theå voâ thaàn, nhöng thaät laø ngoâ ngheâ nghó raèng coù theå huyû boû caùc ñeà taøi cuûa toân giaùo. Bôûi vì ñeà taøi toân giaùo laø ñeà taøi sieâu hình. Khoâng con ngöôøi naøo coù theå traùnh thoaùt khoûi noù. Khoâng ai coù theå noùi raèng mình khoâng ñaët vaán naïn lieân quan tôùi mình laø ai, ñi ñaâu, vaø lieân quan tôùi söï kieän moät ngaøy kia mình seõ cheát. Moät vaøi ngöôøi voâ thaàn coù theå noùi raèng toân giaùo voâ lyù, nhöng seõ khoâng coù ai traùnh thoaùt ñöôïc caùc caâu hoûi noù ñaët ra. Giaûi phaùp laø ôû choã soáng chung, trong ñoù moãi ngöôøi toân troïng ngöôøi khaùc.
Hoûi: Trong laõnh vöïc tö töôûng coøn coù ñieàu gì ñaùnh ñoäng oâng nhaát?
Ñaùp: Quan nieäm quoác teá cuûa ngaøi veà söï ngheøo tuùng laø moät aùm aûnh bôûi caùc baát bình ñaúng giöõa mieàn baéc vaø mieàn nam baùn caàu. Toâi coøn noùi raèng ngaøi töùc giaän, caû khi ngaøi töï kieàm cheá.
Hoûi: Nhieàu ngöôøi noùi raèng vò Giaùo Hoaøng naøy thieân taû... OÂng nghó sao?
Ñaùp: Tieâu chuaån phaûi traùi khoâng aùp duïng cho vaán ñeà toân giaùo. Hay ít nhaát chæ moät phaàn thoâi. Daàu sao ñi nöõa, noù khoâng ñuû. Thieân taû, thieân höõu, coù thaät, coù ngöôøi thoáng trò, coù keû bò trò, nhöng söùc maïnh cuûa tinh thaàn vaø cuûa toân giaùo ñoù laø chæ cho thaáy coù caùc chieàu kích khaùc. Giaûn löôïc caùc toân giaùo vaøo moät tieáp caän khuynh taû khuynh höõu laø moät vieäc laøm cho ngheøo naøn ñi, nguy hieåm ñoái vôùi theá giôùi.
Hoûi: Taát caû nhöõng gì oâng noùi trong saùch treân bình dieän xaõ hoäi vaø chính trò coù töông xöùng vôùi moät lòch trình laøm vieäc xaõ hoäi vaø daân chuû khoâng?
Ñaùp: Toâi seõ noùi raèng ngaøi khuynh höõu, vì neàn ñaøo taïo gaàn caùc tu só doøng Teân Argentina. Ngaøi khoâng coù moät neàn ñaøo taïo khuynh taû, nhöng ñaõ mau choùng hieåu xaõ hoäi chaâu myõ latinh. Soáng gaàn guõi daân ngheøo nhö vaäy ngaøi ñaõ nhìn veà beân traùi. Töø ñoù noãi aùm aûnh cuûa ngaøi ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø, nhöõng ngöôøi bò khuaát phuïc. Nhöng ngaøi khoâng phaûi laø ngöôøi maùc xít. Vaø rôi vaøo ñoù theo ngaøi laø moät sai laàm ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Töø ñoù phaùt xuaát ra cuoäc tranh luaän giöõa neàn thaàn hoïc giaûi phoùng vaø neàn thaàn hoïc cuûa nhaân daân. Ñöùc Thaùnh Cha khoâng thích kieåu noùi "thaàn hoïc nhaân daân", nhöng ngaøi tìm moät caâu chuù yù tôùi söï noåi loaïn khoâng theå traùnh ñöôïc cuûa nhaân daân chaâu Myõ Latinh, maø khoâng rôi vaøo chuû thuyeát maùc xít.
Hoûi: Noùi cho cuøng oâng tin raèng ñoù laø laäp tröôøng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ?
Ñaùp: Toâi nghó raèng ngaøi laø ngöôøi "voâ kyû luaät!" Khoâng theå kheùp kín ngaøi trong moät phoøng. Vò Giaùo Hoaøng naøy soáng thoaûi maùi giöõa nhöõng ngöôøi ngheøo, nhöõng ngöôøi bò khaéc phuïc, nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø. Ngaøi yeâu daân chuùng. Ngaøi chæ soáng thoaûi maùi giöõa daân chuùng. Ngaøi chæ haïnh phuùc khi tieáp xuùc vôùi caùc con ngöôøi. Baøi hoïc lôùn nhaát maø toâi ruùt tiaû ñöôïc töø caùc cuoäc gaëp gôõ naøy ñoù laø vò Giaùo Hoaøng naøy soáng theo Tin Möøng. Ngaøi chæ noùi nhöõng gì tìm thaáy trong Tin Möøng. Ñieàu trao ban yù nghóa cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi laø nhöõng ngöôøi ngheøo, nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø, nhöõng ngöôøi bò khuaát phuïc. Nhöõng ngöôøi giaàu trong moät caùch theá naøo ñoù luoân luoân thoaùt ñöôïc hoaøn caûnh naøy, nhöng hoï seõ khoâng bao giôø haïnh phuùc. Vaø ngaøi coù moät söùc maïnh khoâng theå tin ñöôïc...
Hoûi: Taïi AÂu chaâu caùc laäp tröôøng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha lieân quan tôùi söï roäng môû cho di cö bò ngöôøi ta nhìn vôùi ñoâi maét xaáu, coù ñuùng theá khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Trong 30 naêm nöõa ngöôøi ta seõ noùi, thaät may laø Ñöùc Phanxicoâ ñaõ noùi ñieàu ñoù, neáu khoâng caùc neàn daân chuû cuûa chuùng ta seõ phaûi chòu chieán tranh. Chuùng ta ôû trong moät theá giôùi trong saùng. Caùc nöôùc ngheøo troâng thaáy nhöõng ngöôøi cheát trong bieån Ñòa Trung Haûi vaø söï thôø ô cuûa ngöôøi giaàu. Neáu khoâng noùi gì caû, neáu khoâng laøm gì caû, baïo löïc seõ kinh khuûng. Vì theá Ñöùc Thaùnh Cha coù lyù haøng ngaøn laàn. Quyù vò haõy nghó raèng ñaây laø moät trong caùc göông muø göông xaáu lôùn nhaát cuûa söï toaøn caàu hoaù. Caùc nöôùc giaàu ñaõ taïo ra tình traïng naøy vôùi caùc cuoäc chieán, vaø cheá ñoä tö baûn röøng ruù ñaõ gia toác taát caû ñieàu ñoù trong 30 naêm cuoái cuøng naøy. Ngaøy nay caùc naïn nhaân kinh teá vaø chính trò cuûa söï kieän naøy tìm tôùi caùc nöôùc giaàu daân chuû, vaø caùc nöôùc naøy baûo hoï ñi ñi. Söï giaän döõ vaø töùc böïc maø Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ daáy leân coù nghóa laø ngaøi ñaõ ñaùnh truùng trong daáu chæ. Coù sö thuø gheùt ñoái vôùi ñieàu Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ noùi veà ngöôøi di cö. Nhöng seõ khoâng theå ra khoûi ñoù vôùi chính trò cuûa con ñaø ñieåu daáu ñaàu trong caùt ñeå khoâng troâng thaáy nguy hieåm. Vì theá Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñoùng goùp moät phuïc vuï voâ bieân cho nhaân loaïi, khi noùi vôùi nhaân loaïi ñieàu maø khoâng ai muoán nghe noùi.
Hoûi: Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ coù yù thöùc ñöôïc laø cuõng ñaõ coù moät söï choáng ñoái beân trong Giaùo Hoäi coâng giaùo hay khoâng?
Ñaùp: Toâi ñaõ khoâng muoán ñaåy mình ñi xa hôn, bôûi vì muïc ñích cuoán saùch ñaõ khoâng phaûi laø rôi vaøo trong caùc tranh luaän cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo. Ñöùc Phanxicoâ, traùi laïi, bò aùm aûnh bôûi söï hieäp thoâng giöõa taát caû moïi ngöôøi trong Giaùo Hoäi. Ngaøi raát löu taâm tôùi daân kitoâ ñeå khoâng coù caùc ñoå beå. Ngaøi khoâng phaûi laø moät con ngöôøi cuûa söï xung ñoät, moät con ngöôøi cuûa söï ñoå vôõ. Ngaøi muoán hieäp nhaát, lieân tuïc hieäp nhaát. Lieân quan tôùi caùc thuø nghòch, caùc cuoäc tính soå, caùc töông quan söùc maïnh beân trong Giaùo Hoäi, toâi ñaõ ngaïc nhieân troâng thaáy raèng ngaøi khoâng cho raèng cuoäc soáng cuûa ngaøi tuyø thuoäc caùc vaán ñeà aáy. Ngaøi nhìn caùc söï vieäc moät caùch xa roäng, ngaøi tín thaùc nôi thôøi gian, vôùi söï kieân nhaãn voâ cuøng, khoâng noåi noùng, vôùi moät loaïi tin töôûng gaây aán töôïng. Toâi ñaõ khoâng bao giôø thaáy ngaøi hieáu chieán hay noåi caùu. Traùi laïi, nhö laø ngöôøi thô ô vôùi toân giaùo toâi kinh ngaïc khi troâng thaáy möùc ñoä tin töôûng cuûa ngaøi. Vaø nhö laø ngöôøi thôø ô toâi coù theå noùi raèng, phaûi, ñöùc tin hieän höõu. Vaø ñieàu naøy tieáp tuïc khieán cho toâi kinh ngaïc. Toâi toân troïng caùc cô quan trung öông cuûa Toaø Thaùnh, chaúng haïn coù söï khoâi haøi, nhöng khoâng coù söï giaän döõ. Thaät laø hieám coù, bôûi vì vöøa coù ñöôïc quyeàn bính laø coù baïo löïc ngay. Vaø khi ngöôøi ta ôû Roma thì ñoù laø quyeàn bính quoác teá.
Hoûi: Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ coù thi haønh moät vieäc kieåm duyeät hay khoâng?
Ñaùp: Khoâng coù söï kieåm duyeät naøo. Chaéc chaén laø coù caùc ñieàu ngaøi ñaõ khoâng noùi trong cuoäc noùi chuyeän, nhöng lieân quan tôùi baûn thaûo thì ñaõ khoâng coù gì bò laáy ñi, caû caùc chuyeän maø ñoái vôùi toâi xem ra quaù caù nhaân ñi nöõa. Ngaøi ñaõ chæ lo laéng laøm sao ñeå khoâng ai coù theå nhaän ra mình trong caùc thí duï ngaøi ñaõ ñöa ra.
Hoûi: Khoâng coù ñeà taøi caám kî naøo hay sao?
Ñaùp: Khoâng coù ñeà taøi caám kî naøo! Khi toâi noùi vôùi ngaøi laø toâi ñaõ queân hoûi ngaøi veà caùc phuï nöõ, ngaøi ñaõ cöôøi, vaø chuùng toâi ñaõ baét ñaàu noùi veà nöõ giôùi.
(Oss.Rom. 2-9-2017)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)